Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.1769

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q96685

Manifeste IIIF

Aspects codicologiques

  • Parc., XIVe s., 247 ff. (pas de f. 204 par erreur; f. 247-247v° blancs; foliotation ancienne avec f. 139 bis), 368 x 235 mm., 2 col.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 1: ... fuit//

    f. 2://cinus admittet

    f. 1-44v°: Ps. Qvintialianvs, Declamationes maiores (II, I, III-XIX).

    titre: «Marci Fabii Quintiliani Cartaginensis oratoris et retoris excellentissime institutcionum oratoriarum siue (ces trois mots biffés et encadrés des syllabes «ua-cat») declamationum seu de ciuilibus causis liber incipit», avec cette addition dans la marge: «Incipit cecus in limine».

    inc.: «Ex incendio domus...» (Decl. II).

    f. 41, col. 2, le texte passe de «... quiete pacientie miser parcis uxori» (XVIII, 5) à «denpsior [sic] callido (corr. en «caligo») tenebrarum...» (XVIII, 7), le passage manquant a été copié dans les marges gauche et inférieure.

    f. 45-64v°: Seneca, Naturales quaestiones (I, III, 25, 6; IVb-VII - ms. Vaticanus 1 de Gercke, classe Δ famille ε).

    titre: «Lutii Annei Senece de naturalibus questionibus liber primus incipit».

    (liv. III) expl. incomplet f. 54v° col. 2: «... stagna supra aquam totam» (III, 25, 6), suivi sans séparation du liv. IVb.

    à la fin: «Explicit liber VIus [sic] de naturalibus questionibus».

    f. 64v°-66v°: Seneca, De prouidentia.

    titre: «Lutii Annei Senece ad Lucilium liber incipit cum mundus prouidentia regatur quare multa mala bonis uiris accidunt».

    f. 66v°-80: Seneca rhetor, Excerpta controuersiarum.

    titre: «Lutii Annei Senece de ciuilibus causis ad Nouatum liber primus incipit».

    f. 80-115: Seneca, Dialogi (ms. T de Rossbach).

    f. 80-91: De ira.

    titre: «AD NOVATVM DE IRA. Incipit eiusdem liber primus de ira ad Nouatum».

    f. 91-95: Ad Marciam de consolatione.

    titre: «AD MARCIAM DE CONSOLATIONE FILII. Ad Marciam de consolatione filii sui eiusdem liber incipit».

    f. 95-98v°: De uita beata.

    titre: «Lutii Annei Senece ad Gallionem de beata uita liber incipit».

    f. 98v°-99v°: De otio.

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc. f. 98v° col. 2, l. 10-11: «Magno uos consensu in uitia...».

    f. 99v°-102: De constantia sapientis.

    titre: «Lutii Annei Senece liber incipit ad Serenum quomodo in sapientem nec iniuria nec contumelia cadat».

    f. 102-106: De tranquillitate animi.

    titre: «Lutii Annei Senece ad Serenum de tranquillitate animi liber incipit».

    f. 106-109: De breuitate uitae.

    titre: «Lutii Annei Senece ad Paulinum de breuitate uite».

    f. 109-111 v°: Ad Polybium de consolatione.

    titre: «Lutii Annei Senece ad Paulinum de consolatione fratris».

    inc.: «Nostra corpora infirma sunt. Si redigas...».

    f. 112-115: Ad Heluiam de consolatione.

    titre: «Liber Lutii Annei Senece ad nobilissimam mulierem Helbiam matrem de consolatione filii sui».

    expl. incomplet f. 115 col. 1: «... quidem nauigatione tulit tamen eodem tempore» (19, 4).

    le passage manquant a été ajouté dans la marge inférieure du f. 115: «et luctum et metum... -... omnibus seculis».

    f. 115-116: Seneca, De remediis fortuitorum.

    titre: «Librorum ad Calionem [sic]. Liber Senece de remediis fortuitorum. Rubrica».

    expl.: «... uides autem quam domi sit ista felicitas rara».

    f. 116-120: Seneca, De clementia.

    titre: «Liber primus Senece de clementia ad Neronem».

    f. 120-121: Martinvs Bracarensis seu Ps. Seneca, Formula uitae honestae.

    titre: «Lutii Annei Senece de quatuor uirtutibus» (éd. cf. supra, Vat. lat. 453, f. 252-252v°).

    f. 121 col. 1: Hieronymvs presbyter, Vita Senecae.

    titre: «Ieronimus in libro de uiris illustribus testimonius [sic] beati Ieronimi de Seneca.

    Epistole Se‹nece› ad Pau‹lum› et Pa‹ulum› ad Se‹necam› [sic]» (éd. cf. supra, Vat. lat. 366, f. 165).

    f. 121-121v°: Ps. Seneca, Epistulae ad Paulum.

    titre: cf. texte précédent (éd. cf. supra, Vat. lat. 251, f. 223v°-255v°).

    f. 121v°-143: Seneca, De beneficiis.

    titre: «Lutii Annei Senece liber primus de benefitiis incipit».

    f. 143-192: Seneca, Epistulae ad Lucilium (1-124).

    titre: «Incipit liber primus de colligenda et sistenda fuga temporis et non esse pauperem cui etiam modicum satis. Capitulum .I.».

    f. 192v°-194: Pvblilivs Syrvs, Sententiae.

    pas de titre.

    f. 194-195v°: Caecilivs Balbvs, De nugis philosophorum (recensio Monacensis).

    titre: «Sentencie ex uariis philosophorum dictis collecte».

    inc.: «Cum quidam stultus diceret audiente Pytagora male se cum mulieribus esse...».

    expl.: «... Necesse est ut te ipsum aut pecuniam uilem habeas» (éd. E. Woelfflin, Caecilii Balbi de nugis philosophorum, Bâle, 1855, p. 18-35).

    f. 195v°: Cicero, Tusculanae disputationes (extraits).

    pas de titre, suit sans séparation le texte précédent.

    inc.: «Docto homini uiuere cogitare est...» (V, 38, 111).

    expl.: «... Proprium est stultitie aliorum uitia cernere suorum obliuisci».

    ~ f. 195v°-196v°: Isocrates, Oratio ad Demonicum (transl. lat.).

    titre: «Incipit liber exortationum Ysocratis ad Dimonicum» (éd. K. Emminger, Studien zu den griechischen Fürstenspiegeln, 2, Munich, 1913, p. 1-22).

    f. 196v°-197: Hieronymvs presbyter, Aduersus Iouinianum (extrait).

    inc.: «Fertur aureolus Theophrasti liber de nuptiis...» (éd. F. Haase, L. Annaei Senecae opera, Supplementum, Leipzig, Teubner, 1902, p. 26-28).

    ~ f. 197: ‹Sententia›.

    texte: «Quod non audent singuli presumunt multi» (non identifié).

    f. 197-197v°: Ps. Seneca, De paupertate.

    titre en marge pour le rubricateur: «Annei Senece de paupertate liber incipit» (éd. cf. supra, Vat. lat. 793, f. 86-87).

    f. 197v°-246: Seneca, Tragoediae (famille E - ms. N de Léo).

    titre général: «Marci Lutii Annei Senece tragedie nouem. Hercules. Troades. Phenissa. Medea. Phedra. Oedipus. Agamenon. Thiestes. Hercules. Octauia. feliciter incipiunt».

    f. 197v°-203: Hercules furens.

    deux notes ont été copiées à la fin du XIVe s. dans la marge inférieure du f. 197v°:

    1) inc.: «Nota quod Hercules filius fuit Almene [sic], uxor Amphitrionis ut fingitur ex Ioue...».

    expl.: «... reuersus inconsolabiliter doluit» (6 lignes et demie).

    2) inc.: «Nota quod Saturnus genuit Iouem et Iunonem...» (4 lignes et demie).

    à la fin du texte: «Marci Lutii Annei Senece Hercules furens explicit».

    f. 203-208v°: Troades.

    titre: «Incipit Troadum».

    f. 209-213: Medea.

    titre: «Incipit Medea».

    f. 213-218: Phaedra.

    titre: «Incipit Phaedra».

    f. 218-222v°: Oedipus.

    titre: «Incipit Oedipus».

    f. 222v°-225: Phoenissae.

    titre: «Incipit Oedipus [sic]».

    f. 225-229v°: Agamemno.

    titre: «Incipit Agamemnon».

    f. 229v°-234: Thyestes.

    titre: «Incipit Thiestes».

    f. 234-242: Hercules Oetaeus.

    titre: «Incipit Hercules Oetheus».

    f. 242-246: Ps. Seneca, Octauia.

    titre: «Incipit Octauia».

    f. 246-246v°: Vita Senecae.

    pas de titre.

    inc.: Lucius Anneus Senece Cordubensis Neronis preceptor ut refert beatus Hieronimus...».

    expl.: «... ergo causam mortis Senece ex premissis si sapiunt intelligere licet» (31 lignes; éd. d’après ce manuscrit, A. Megas, op. cit. infra, 1967, p. 104; Guido Billanovich, Il preumanesimo..., 1976, p. 60-61; Giuseppe Billanovich, La tradizione..., 1981, p. 317-318).

    f. 246v°: Lovatvs Lovati, De uersibus tragoediarum Senecae.

    titre (add.): «Nota domini Louati iudicis et poete Patauini».

    inc.: «Seneca in decem istis tragediis usus est ut plurimum...».

    expl.: «... Aliam uariationem pedum in hoc libro circa hoc genus metri non memini me legisse» (éd. d’après ce manuscrit, A. Megas, op. cit. infra, 1967, p. 105).

    — (add.): Inscriptio de Lucano.

    titre: «M.CCCIII° mense Ianuarii. Ego Rolandus de Plazola dum Rome essem legatus ciuitatis Padue apud ecclesiam Sancti Pauli forte inueni et uidi marmoreum saxum cum his litteris».

    texte: «M.A. / LVCANO. CORDVBENSI./ POETE. BENEFICIO./ NERONIS. CAESARIS./ FAMA SERVATA» (éd. d'après ce manuscrit, A. Megas, op. cit. infra, 1967, p. 106).

Origine

  • Origine: italienne, plusieurs écritures gothiques de type «bononiensis», peut-être trois mains: 1) f. 144v°; 2) f. 45-138 et 139bis-246; 3) f. 139-148). Note de copiste au f. 195v°:

    «Qui seruare libris preciosis nescit honorem

    Illius a manibus («sit» add. interlin.) procul iste liber».

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseur: acquis au début du règne de Sixte IV († 1484), le manuscrit est attesté dans les inventaires de 1475, 1481 (f. 44, l. 13-27), 1518 (f. 20, l. 13-22), 1533 et 1550 (où il portait le n° 740).

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, F. Dolbeau, J. Fohlen, J.-Y. Tilliette, avec la coll. d'A. Marucchi et P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome III, 1re partie. Fonds Vatican latin, 224-2900, Paris, 1991, p. 383-387 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1991_cat_21_31)

Bibliographie

    • C.R. Fickert, L. Annaei Senecae ad Lucilium Epistularum moralium libri XX, 1, Leipzig, 1842, p. XXIII-XXIV
    • F. Leo, L. Annaei Senecae Tragoediae, Berlin, 1878, p. 6
    • F. Novati, Nuovi studi su Albertino Mussato (Giorn. stor. lett. ital., 6, 1885, p. 192 n. 1 et 193 n. 1)
    • O. Rossbach, De Senecae pilosophi librorum recensione et emendatione (Breslauer Philol. Abandl., 2/3), Breslau, 1888, p. 12 (brève mention)
    • A. Gercke, Seneca-Studien. I. Die Überlieferung des Naturales Quaestiones (Jahrb. für class. Philol., Suppl. 22), Leipzig, 1896, p. 11
    • H. Dessauer, Die handschriftliche Grundlage der neunzehn grösseren pseudo-quintilianischen Declamationen, Leipzig, 1898, p. 7 et 31-32
    • A. Gercke, L. Annaei Senecae Naturalium Quaestionum libri VII, Leipzig, Teubner, 1907, p. XXXVIII
    • Guido Billanovich, «Veterum uestigia uatum» nei carmi dei preumanisti padovani (Ital. med. e uman., 1, 1958, p. 158)
    • B.L. Hijmans et M.P. Forder, De XXXII codicibus recentioribus L.A. Senecae libellum De providentia continentibus (Mnémosyne, 13, 1960, p. 43)
    • A. Chetry, Quid codex Vaticanus latinus 1759 de Octavia Praetexta ostendat (Latinitas, 11, 1963, p. 117-119)
    • F. Giancotti, Ricerche sulla tradizione manoscriita delle Sentenze di Publilio Siro, Messine-Florence, 1963, p. 114
    • A. Megas, Ὁ προουμανιστικοσ κυκλος τῆς Πάδουας (Lovato Lovati. Albertino Mussato) καὶ οἱ τραγωδίες τοῦ L.A. Senecae (= Le cercle préhumanistique de Padoue (Lovato Lovati -Albertino Mussato) et les tragédies de L.A. Seneca), Salonique, 1967, p. 93-103
    • R.H. Philp, The manuscript tradition of Seneca’s Tragedies (Class. Quart., 62, 1968, p. 151)
    • Guido Billanovich, Il preumanesimo padovano (Storia della cultura Veneta, 2, Vicence, 1976, p. 57)
    • Giuseppe Billanovich, La tradizione del testo di Livio e e origine dell’Umanesimo, 1 (Studi sul Petrarca, 9), Padoue, 1981, p. 317-318 et 319 (simples mentions) et pl. 2 = f. 91 en partie)
    • J. Fohlen, Les manuscrits classiques..., 1985, p. 14, 30 n. 109 et 46 (simples mentions).

Vie du livre

Source des données