Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Reg.lat.1560

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q90883

Manifeste IIIF

Aspects codicologiques

  • Parch., Xe s., 147 ff., 215 x 177 mm.

    Manuscrit composite, écrit de plusieurs mains, avec lacunes. Gloses marginales et interlinéaires contemporaines, abondantes surtout aux f. 1-3, 35 v°-48 v°, 50 v°, 72, 73 v°.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 1-8 v°: Ps. Cato, Disticha (ms. U de Boas et Botschuyver).

    titre: «INCIPIT CATONIS PHILOSOPHI PREFATIO».

    (gloses) inc. f. 1 en haut: «duos legimus fuisse Catones unum Cesariensem alterum Vticensem qui in Vtisca (?)...».

    (marge droite): «... res suos adornet. Cum animaduerterem ‹...› compositum ex animo et aduerto ‹...› et consulo tibi...».

    f. 1 v° marge gauche (en face de l’inc.: «Si deus est animus...»): «Distat inter animam et animum, anima est species qua uiuimus...».

    (texte) expl. mutilé: «... Cum coniunx tibi sit ne res et fama laboret //» (IV, 47, 1).

    cf. infra, f. 35 fin du texte d’une autre main.

    ~ f. 9-23 v°: Sedvlivs poeta, Carmen paschale.

    ~ f. 10 v°-11, 12 (add. marginale): ‹Grammatica›.

    inc. (le début des lignes est rogné): «‹B›eatus (?) quȩ pars ‹N›omen. Nomen quid est ‹p›ars orationis cum ‹ca›su corpus...».

    f. 12: «prima declinatio quae litteras terminales habet duas...».

    f. 24-34 v°: Remigivs Avtissiodorensis (?), Commentarius in Phocae Artem de nomine et uerbo.

    titre: «INCIPIT FELICITER ARS FOCE GRAMMATICI».

    inc.: «Ars dicta est eo quod aras [sic pour «artis»] praeceptis id est strictis regulis uniuersa compręhendat...»

    les f. 24 v° (en partie) et 25 sont raturés, les premières lignes du f. 25 v° sont en partie effacées, on y avait copié les derniers paragraphes du texte, signe de renvoi du milieu du f. 24 v° à la ligne 6 du f. 25 v°.

    expl.: «... sicut de nominibus diximus usurpauit id est usu aripuit. FINIT H‹IC›» (éd. partielle d’après le ms. Rouen, Bibl. mun. 1470, M. Manitius, Zu Johannes Scottus und Remigius dans Didaskaleion, 2, 1913, p. 74-78, cf. C. Jeudy, op. cit. infra, p. 855).

    f. 35: Ps. Cato, Disticha (extrait).

    suite et fin du texte des f. 1-8 v°.

    inc.: «// Vitandum ducas inimicum nomen amici ri [sic]...» (IV, 47, 2).

    expl.: «... Hoc breuitas fecit sensus coniungere binos» (5 v.).

    f. 35-57 v°: Phocas, Ars de nomine et uerbo (cum commentario ; ms. R de l’éd. Casaceli).

    f. 35, courte introduction sur Phocas et son œuvre:

    inc.: «Focas iste antiquissimus grammaticus fuit ante Priscianum et Donatum...».

    expl.: «... a citaredis antequam canere incipiant qui alio nomine prologus dicitur» (var. par rapport au texte, éd. par M. Manitius, op. cit. supra, p. 74).

    (texte) titre: «INCIPIT ARS FOCAE GRAMMATICI DOCTISSIMI».

    (comment.) inc. f. 35 v° en marge: «Ars dicitur ab artando id est confringendo eo quod artet nos...» (éd. du texte H. Keil, Gramm. lat., 5, 1923, p. 410-439 ; éd. crit. F. Casaceli, op. cit. infra, 1974).

    f. 58-71 v° et 81 v°-112: Remigivs Avtissiodorensis, Commentum in Donati artem maiorem.

    titre: «DE VOCE».

    inc.: «Locuturus Donatus de gramatica disputatione bene inchoauit a uoce...»

    f. 71 v°: «... grece pono dicitur lat‹ine›. Retrogradiendo a fine uadit ad initium». (fin de la page blanche).

    d’après Elder, op. cit. infra, suite du texte au f. 81 v°: «Pulchre tenuit Donatus ordinem suȩ descriptionis...» (éd. Elder, p. 142).

    expl. (la dernière phrase de l’éd. Hagen manque): «... quae nullam formam nullamque conditionem habet. HIC FINIT» (éd. incomplète: H. Hagen, Anecdota Helvetica, Leipzig, 1870, p. 219-266 ; complétée d’après ce manuscrit par J. P. Elder, The missing portions..., p. 132-159).

    f. 72-79 v°: Persivs, Saturae (ms. V. de Clausen).

    inc. mutilé: «// Gutture sulphureas lente exhalante mefites...» (III, 99).

    Les gloses sont tirées en partie du commentaire du Ps. Cornutus.

    (glose) inc. f. 72 en marge: «Trient. Tribus nummis empt/ Triental ut (?) d. calix qui ter‹tiam› partem sextarii capit aut tres eminas...» (Ps. Cornvtvs - éd. O. Jahn, Auli Persi Flacci Satirarum liber cum scholiis..., Leipzig, 1843, p. 308).

    (Sat. IV), titre: «DE HIS QVI AMBIVNT HONOREM ANTE ETATEM».

    (glose) en marge, inc.: «De his qui honores populi supra modum ętatis suę...» (Ps. Cornvtvs, éd. Jahn, op. cit., p. 310).

    f. 73 v°: (Sat . V), titre: «SATYRA IIII [sic]».

    (gloses) inc. en marge: «Hanc satyram scribit ad Cornutum in qua eos ‹cu›lpat poetas...» (Ps. Cornvtvs - éd. Jahn, op. cit., p. 319).

    expl.: «... ignes tamdiu iuuare quamdiu rigor ferri mollescat».

    (texte) f. 76, à la suite de Sat. V, 124, interpolation signalée en marge par cette note contemporaine: «Hii uersus dampnati sunt de II satyra»: «An quia non fybris ouium Ergennaque iubente...».

    «... Expiat urentis oculos inhibere perita» (II, 26-34).

    f. 77 v° (Sat . VI), titre: «ODE QVINTA [sic] CAESIVM BASSVM LYRICVM POETAM ALLOQVITVR».

    à la fin du texte: «PERSII FLACCI SATYRA EXPLICIT FELICITER».

    f. 79 v°-80 v°: Probvs, Vita Persii (ms. V. de l’éd. Clausen).

    titre: «INCIPIT VITA AVLIS PERSII FLACCI DE COMMENTARIO PROBI VALERII SVBLATA».

    inc. f. 80: «Aules Persius Flaccus...».

    quelques passages sont omis.

    f. 80 v° expl.: «... Ne hoc in se Nero dictum arbitraretur» (éd. Clausen, op. cit. infra, p. 37-39).

    suivi de la fin du supplément édité par Jahn (cf. supra Reg. lat. 1401, f. 74-74 v°).

    inc.: «INCIPIT ANNOTATIO. Satyrȩ proprium est ut uerba humiliter dicat et omnia sana faciat...».

    expl.: «... ut aliud dicat aliud significet» (éd. O. Jahn, op. cit., p. 241).

    et d’un autre supplément:

    texte: «In prefacione nec fonte labra dicit se non poetam sed epeponem esse et dicit fame se coactum sicut et ceteros ad scribendum aspirasse conatum quod cum de se dicit non dubium quin de omnibus dicat» (éd. Jahn, op. cit., p. 241, à la suite du texte précédent, avec var. au début).

    f. 80 v°-81: Ps. Cornvtvs, Commentarius in Persii Saturas (Prologus).

    inc.: «Nec fonte labra prolui caballino ΥΙΤΟΚΡΙΝΗΝ [sic] quod Esiodus dicit...».

    expl.: «... sed etiam carmen effingere. Pegaseum melos in aliis nectar. PERSII FLACCI SATYRARVM» (éd. O. Jahn, op. cit., p. 245-247).

    f. 81 v°-112, suite des f. 58-71 v°, cf. supra.

    f. 112-147 v°: Remigivs Avtissiodorensis, Opera.

    f. 112-124 v°: Commentarius in Donati Barbarismum.

    titre: «DE BARBARISMO».

    (Accessus ?) texte: «Postquam de octo partibus Donatus disputauit et postquam regulariter discipulum docuit loqui uenit ad uitia quę cauenda sunt potius quam immitanda [sic]. Vitia sunt corruptę locutiones et primum posuit barbarismum» (texte inédit).

    (texte) inc.: «Barbarismus dicitur a barbaris barbari enim uenientes Romam...» (cf. éd. Hagen, op. cit. supra, p. cxiv, var.).

    expl. mutilé: «... ut niue candidior. Talis dictio fidem supereminet //», note d’une main moderne: «Hic desinit comm, in Donatum» (éd. H. Hagen, op. cit. supra, p. cxiv-cxvi (extraits d’après le ms. Berne, Burgerbibl. 386) et p. 267-272, l. 10, var. dans le texte).

    ~ f. 125-127 v°: Commentarius in Bedae de metrica arte (fragment).

    ~ f. 127 v°-137: Commentarius in Bedae de schematibus et tropis.

    f. 137-140 v°: Commentarius in Ps. Catonis Disticha (rédaction abrégée).

    titre: «REMIGIVS IN CATONE».

    inc.: ««Tria sunt requirenda in initio uniuscuiusque libri persona uidelicet...».

    expl. mutilé: «... euum id est et eos in hoc loco ponitur etiam pro aeternitate et pro //» (II, praef. v. 9) (éd. des premières lignes d’après ce manuscrit: E. Baehrens, op. cit. infra, p. 210 n. ; éd. partielles: A. Mancini, Un commento ignoto di Remy d’ Auxerre ai «Disticha Catonis» dans Rendiconti della R. Accad. dei Lincei, Ser. 5, t. 11, 1902, p. 175-198, 369-382 ; M. Manitivs, Remigius-scholien, dans Münchener Mus. f. Philol., 2, 1913, p. 109-113).

    f. 141-147 v°: Vita Persii et Commentarius in Persium.

    titre: «INCIPIT VITA AVLII FLACCI PERSII SATYRICI SECVNDVM REMIGIVM».

    (Vita) inc.: «Aules dictus est Persius ab Aulide ciuitate. Flaccus dictus est... hominem exiuit uitio stomachi corruptus. VITA EXPLICIT».

    (com.) inc.: «ANNOTATIO INCIPIT. Satyrę proprium est ut humiliter loquatur sicut iste...».

    expl. mutilé: «... Vnde id est ex rusticis Italus (?) natus est et tu o Quin‹ti› // (Sat. I, 73 - éd. partielles d’après ce ms., C. Marchesi, op. cit. infra, p. 1-5 ; F. Mariani, op. cit. infra, p. 157-160 ; éd. d’extrait, D. M. Robathan, F. E. Cranz..., op. cit. infra, p. 238-239).

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

  • Origine: française, nombreuses écritures, souvent irrégulières, avec quelques a ouverts et a semi-onciaux. Le manuscrit aurait été écrit soit à l’abbaye de Fleury-sur-Loire, soit à Saint-Germain d’Auxerre d’après les nombreuses œuvres de Rémi d’Auxerre qu’il contient (cf. F. M. Carey, op. cit. infra).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: peut-être Alexandre Petau ? ; Reine Christine de Suède (cote 1704 au f. 1).

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 1re partie. Fonds Patetta et Fonds de la Reine par E. Pellegrin, Paris, 1978, p. 275 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1978_cat_21_21)

Bibliographie

    • H. Keil, Grammatici latini, 5, Leipzig, 1868, p. 407
    • Ae. Baehrens, Poetae latini minores, 3, Teubner, 1881, p. 210
    • J. Huemer, Sedulii opera omnia (Corpus script. eccl. lat., 10), Vienne, 1885, p. xxi
    • M. Cerrati, Per la classificazione dei codici di Persio (Riv. filol. e istr. class., 40, 1912, p. 113-118)
    • C. Marchesi, Gli scoliasti di Persio (Riv. filol. e istr. class., 40, 1912, p. 1-5)
    • M. Boas, De Parisina quadam sententiarum Catonianarum sylloga (Mnemosyne, 43, 1915, p. 309 n. 1 et 315) brèves mentions
    • J. P. Elder, The missing portions of the «Commentum Einsidlense» on Donatus's «Ars grammatica» (Harv. St. class, philol., 56-57, 1947, p. 129-160)
    • J. P. Elder, A mediaeval Cornutus on Persius (Speculum, 22, 1947, p. 243)
    • J. P., Elder, Did Remigius of Auxerre Comment on Bede's De schematibus et tropis ? (Mediaeval Studies, 9, 1947, p. 141-150)
    • W. V. Clausen, Codex Vat. Reginensis 1560 of Persius (Trans. Proceed. Amer. philol. Assoc., 80, 1949, p. 238-244)
    • M. Boas et H. J. Botschuyver, Disticha Catonis, Amsterdam, 1952, p. lxi
    • M. De Marco, Una nuova redazione del commento di Remigio d'Auxerre ai «Dicta Catonis» (Aevum, 26, 1952, p. 466-467)
    • W. V. Clausen, A. Persii Flacci Saturarum liber, Accedit Vita, Oxford, 1956, p. xi-xii et xxv
    • E. Paratore, Persio e Lucano (Riv. cult. class. e med., 5, 1963, p. 90 n. 5)
    • F. Mariani, Persio nella scuola di Auxerre e l'«Adnotatio secundum Remigium» (Giornale ital. di filol. 18, 1965, p. 152-161)
    • V. Ferraro, Semipaganus/ semivillanus / semipoeta (Maia, 22, 1970, p. 141-143, 145), brèves mentions
    • P. Scarcia Piacentini, Saggio di un censimento dei manoscritti contenenti il testo di Persio..., Rome, 1973, p. 105 n° 510 (brève description)
    • C. Jeudy, L’ «Ars de nomine et uerbo» de Phocas: manuscrits et commentaires médiévaux (Extrait des positions de thèses. École pratique des Hautes Études. IVe section, sciences histor. et philol. Annuaire 1973-1974, p. 855 — et Viator, Medieval and Renaissance Studies, 5, 1974, p. 65, 139-142)
    • F. Casaceli, Foca, De nomine et verbo, Introduzione, testo e commento, Naples, 1974, p. 23 et 27 (brèves mentions)
    • C. Jeudy, Tradition textuelle et commentaire des auteurs classiques latins conservés dans les manuscrits de la Bibliothèque Vaticane. III. Le Commentaire de Rémi d'Auxerre au Livre III de l'«Ars maior» de Donat (ms. Vatican Reg. lat. 1560) (La cultura antica nell'Occidente latino dal VII all' XI secolo, Spoleto 18-24 aprile 1974. Settimane di studio del Centro italiano di studi sull'alto medioevo, 22, Spolète, 1975, p. 217-228)
    • D. M. Robathan, F. E. Cranz..., A Persius Flaccus... Commentaries, dans Cat. transl. et Comment., 3, 1976, p. 219 (brève mention) et p. 237-239 (avec éd. d’extraits).

Vie du livre

Source des données