Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Ross.247

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q101831

Manifeste IIIF

Aspects codicologiques

  • Parch., IXe s. sauf add. du XIe s. aux f. 1-8?, 217 ff. (f. 34 v°, 40 v°, 65 blancs), 311 x 250 mm. Quelques initiales à entrelacs et palmettes; f. 59-64 v° colonnes et arcades ornées d'entrelacs et feuillages; f. 65 v°-67 v°, 199-200 v°, 205 v°-214: croquis astronomiques illustrant le texte; nombreux tableaux de comput ou de cycles lunaires ou pascals. Gloses marginales contemporaines surtout aux f. 8 v°-13 v°, 70-140 (traités de Bède). Le premier feuillet manque.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • ~ f. 1-6: ‹Calendarium› (Februarius-December).

    chaque mois est précédé du vers correspondant de: Avsonivs, Eclogarum liber. XVII, In quo mense quod signum sit ad cursum solis (Anthol. lat. 640).

    inc. incomplet: «Mense Nume in medio solidi stat sidus aquari... » (v. 2, un peu effacé - éd. cf. supra, Pal. lat. 1341, f. 105v°-108).

    ~ f. 1-6: Ps. Beda Venerabilis, Martyrologium poeticum (extraits, insérés dans le Calendrier).

    ~ f. 6 v°-8: ‹Dionysivs, De annis›.

    ~ f. 8 v°-23 v°: Beda Venerabilis, Opera.

    ~ f. 8 v°-19 v°: De natura rerum.

    ~ f. 19 v°-23 v°: De temporibus (1-14).

    f. 24: Anthol. lat. 680a.

    titré: «POESIS VEL CARMEN DE DIEBVS AEGIPTIACIS ».

    inc.: «Si tenebrae Egyptus Grayo sermone uocantur... » (v. 5, suivi des v. 6, 1-4, 7-22).

    ~ — «DE TERNIS ANNI DIEBVS OBSERVANDIS ».

    inc.: «Caue multum ne in tribus diebus sanguinem minuas... » (8 lignes ou vers).

    ~ f. 24 v°-41 v°: ‹Computus› (arguments, tableaux, pièces de vers etc.), parmi lesquels:

    ~ f. 25 v° et 26 v°: ‹Beda Venerabilis, De ratione temporum› (extraits: 23 et 19).

    f. 28 v°: Anthol. lat. 679.

    titre: «NOS LEGAT VVLT QVI STELLARVM COGNOSCERE SITYS. VERSVS DE SIGNIS CAELESTIBVS ».

    le texte est suivi des 4 vers éd. en note par Riese:

    «SET VAGA PRETEREA DICVNTVR LVMINA SEPTEM...».

    expl.: «...CELSIOR HIS SATVRNVS TARDIOR OMNIBVS ASTRIS».

    SVNT INTER OMNES QVADRAGINTA OCTO » (tout le texte est en grandes capitales - éd. A. Riese, Anthol. latina, I, 2, Teubner, 1906, p. 154-155).

    ~ f. 42-48 v°: ‹Cyclus Paschalis› (a. 532-1063).

    ~ f. 49-67: ‹Computus› (tableaux).

    parmi lesquels:

    f. 52 v°: ‹Ps. Apvleivs, Sphaera seu Ratio sphaerae Pythagorae›.

    titre: «Ratio pytagorica de qualicumque re quam Apollogius [sic] scripsit » -(éd. H. E. Sigerist, The sphere of life and death in early medieval manuscripts dans Bull. of Hist. Medicine, 11, 1942, p. 292-293).

    ~ f. 66: «ORDO LVNARIS IN HORIS ».

    ~ f. 67 v°-68: ‹Calendarium› (circulaire).

    ~ f. 68 v°: ‹Isidorvs Hispalensis, Etymologiae› (extrait: III, 1-4).

    ~ f. 69: ‹Computus ?›.

    inc.: «SCEMATIBVS NITIDIS HANC SPERAM RITHMVS ADORNAT... » (17 lignes en grandes capitales).

    ~ f. 69 v°: ‹Isidorvs Hispalensis, Etymologiae› (extrait: XI, 1, 70-71).

    ~ — ‹Ps. Beda Venerabilis, Carmen de cyclo paschali›.

    titre: «VERSVS CICLI ANNIVERSALIS ».

    inc.: «LINEA CHRISTE TVOS PRIMA...» (cf. H. Walther, Initia Carminum, n° 10.329).

    ~ f. 70-140: Beda Venerabilis, De ratione temporum (1-65).

    ~ f. 140: ‹Computus› (Formula).

    inc.: «‹I›n primo decennouenalis cycli in kalendis ianuarii luna VIIII... » (14 lignes).

    ~ f. 140 v°-141 v°: Pascasinvs, Epistula ad Leonem papam de ratione paschae.

    ~ f. 141 v°-145: Proterivs Alexandrinvs, Epistula ad Leonem papam de quaestione paschali.

    ~ f. 145-146 v°: Ps. Cyrillvs Alexandrinvs, Epistula ad Aurilium Valentinum... de Pascha.

    ~ f. 146 v°-152: Ps. Anatolivs ‹Alexandrinvs, De ratione paschali›.

    ~ f. 152 v°-217 v°: Sententiae Augustini et Isidori in laude compoti.

    compilation de comput, comprenant notamment:

    f. 161 v°: Anthol. lat. 488.

    pas de titre.

    ~ f. 173-176: Ps. Alcvinvs, De saltu lunae (cf. C. W. Jones, Bedae opera..., p. 375, 376).

    ~ f. 176-177 v°: Ps. Beda Venerabilis, ‹Hymnus› de ratione temporum (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 1271).

    ~ f. 177 v°-178 v°: Beda Venerabilis, De ratione temporum (extraits: 23 et 19, déjà copiés supra f. 25 v° et 26 v°).

    ~ f. 181-183: ‹Beda Venerabilis, De bissexti praeparatione›.

    ~ f. 183 v°-184 v°: De mensuris et ponderibus.

    inc.: «Mensura est iuxta Isidorum quicquid pondere capacitate...».

    ~ f. 185: ‹Numerus annorum ab initio mundi secundum Eusebium et caeteros usque in presentem diem›.

    inc.: «EVSEBIVS CESARIENSIS EPISCOPVS DICIT. Sunt anni ab Adam...».

    ~ f. 198 v°: ‹Carmen de regularibus feriarum›.

    inc.: «Ianus et octimber [sic] binis regulantur...» (6 v. - cf. H. Walther, Initia carminum, n° 9786).

    ~ — ‹Carmen de regularibus ad lunam inueniendam›.

    inc.: «September semper quinisque octimber...» (12 v.).

    f. 199-203 v°: Plinivs maior, Naturalis historia (Excerpta Eboracensia - extraits).

    pas de titre au début.

    inc. (précédé d’une figure astronomique circulaire): «Tres autem quas supra solem diximus esse sitas occultantur... » (II, §59, suivi d’extraits des §§ 60-61, 69-70, 63-64).

    f. 199 v°: «...ad centrum necesse est si (?) in rotis radios ut subiecta figura demonstrat» (II, §64).

    f. 200: grande figure astronomique circulaire.

    — titre: «DE CVRSV EARVM PER ZODIACVM CIRCVLVM ».

    inc.: «Cur autem magnitudines suas colores mutent... » (II, § 62, suivi d’extraits des §§66-69, 71, 75, 78, 80, 78-79, 76-77).

    f. 201 v°: «... haec sydera Martis maximae inobseruabilis est cursus » (II, § 77)

    — «DE PRESAGIIS TEMPESTATVM ».

    inc.: «Etenim praedictis difficilioribus transire conuenit ad reliquas...».

    expl.: «...relinquentia diras tempestates praenuntiant» (XVIII, §340, 342-365 -mêmes extraits dans le ms. Reg. lat. 309, f. 100-101 v° et 102 v°-104 v°, cf. supra).

    ~ f. 206-208: ‹Ps. Beda Venerabilis›, Abbreuiatio chronicae.

    f. 208 v°-209: Plinivs maior, Naturalis historia (Excerpta Eboracensia -extraits)

    1) titre: «DE POSITIONE ET CVRSV PLANETARVM ».

    inc.: «INter caelum et terram certis discreta spaciis... ».

    expl. f. 209: «... tardissime ac tricesima luce ad easdem exeat » (II, §§ 12, 32, 34-36, 38-44).

    2) titre: «DE INTERVALLIS EARVM ».

    inc.: «Interualla eorum a terra multi indagare temptarunt...».

    expl.: «... CXXV stadiorum collegit ad solem ab ea duplum. Inde ad XII signa triplicatum. Interdum et musicana [sic] auctoritate subsistat » (II, § 83, var. - mêmes extraits dans le ms. Reg. lat. 309, f. 99 v°-100, cf. supra).

    suivi d’un passage non identifié: «Adde eodem sepe dicto die VIII... sequencia eodem quo prius ordine cuncta prouenient ».

    f. 212 v°-213: Anthol. lat. 484.

    titre: «DE VENTIS XII ».

    f. 212 v°: rose des vents intercalée entre les v. 4 et 5.

Ancien possesseur

Anciennement dans

Origine

  • Origine: française, plusieurs écritures, plus petites aux f. 1-8, 24-69 v°; celles des f. 8 v°-23 v°, 52 v°, 70-217 v°, plus grosses avec a semi-onciaux, quelques a en forme de 2 c ou ouverts, des N dans les mots, quelques ligatures archaïques, et le g en forme de z rappellent les écritures du scriptorium de Tours; l’écriture des f. 193-208 v° (2 quaternions) est particulièrement belle et régulière, et emploie pour les vers du f. 198 v° la semi-onciale de Tours. Plusieurs pages: f. 28 v°, 31 v°, 69, 69 v°, sont écrites en grandes capitales de fantaisie.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: peut-être l’abbaye bénédictine Saint-Chaffre du Monastier, diocèse du Puy (arr. du Puy, Haute-Loire) d’après les calendriers, comme le suggère Da Silva Tarouca.

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi et de P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 2me partie. Fonds Palatin, Rossi, Ste-Marie Majeure et Urbinate par J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, Paris, 1982, p. 423 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1982_cat_21_22)

Bibliographie

    • [C. Da Silva Tarouca], La Biblioteca Rossiana (Civiltà Cattolica, févr. 1922, p. 326-327)
    • C. W. Jones, Bedae Pseudepigrapha: Scientific writings falsely attributed to Bede, Ithaca-Londres-Oxford, 1939, p. 54, 62, 64, 68, 69, 93, 110, 137 (brève description)
    • C. W. Jones, Bedae Opera de temporibus, Cambridge (Mass.), 1943, p. 55 n. 3, 58 n. 1, 82 n. 4, 93 n. 6, 112, 158 n° 96 (brève description), 162 et 167 n° 52, 354, 372, 376
    • M. L. W. Laistner, A hand-list of Bede manuscripts, Ithaca, 1943, p. 143, 147, 151, 155.

Vie du livre

Source des données