Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.2940

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q97758

  • Autre forme de la cote :
    • Vat. lat. 2940
    • Bibliothèque vaticane, Vat. lat. 2940
    • Vatican. BAV, Vat.lat.2940
    • Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.2940
  • Conservé à : Vatican. Biblioteca apostolica vaticana
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :

Manifeste IIIF

Aspects codicologiques

  • Papier (filigranes f. I-IV: Briquet 7505, Gênes-Venise-Pérouse-Sienne etc., 1381-1410; f. 1, 10, 53-92, 103-121, 160-170: Briquet 11678, Fano-Fabriano, vers 1373-1385; f. 21-32: Briquet 8346, Fabriano, 1414?; f. 11-20, 33-52, 93-102, 130-159: Briquet 791, Lucques-Pise, 1393-1395; f. 122-129: filigrane à peine visible), XIVe s. (fin), sauf additions des f. I-IV et 168-170v° (XVe s), IV + 170 ff. (pas de f. 102 et 166 par erreur; + f. 93bis, 119bis, 149a et b; f. Iv°, IVv°, 28, 62v°, 82v°, 91v°, 107 et 133v° blancs), 298 x 220 mm. Quelques corrections, gloses et sommaires marginaux de la main de Francesco Piendibeni. Les f. I-IV faisaient suite aux f. 168-170.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. I:... oleo//

    f. II: //Iulius Capitolinus

    f. 2 (table): //De Myrra filia

    f. 11 (2e du texte): //erat animo erat

    f. I-IV (add. du XVe s.): Excerpta diuersa.

    f. I: Lvcanvs, De bello ciuili.

    titre: «Lucanus libro V° in oratione militum ad Cesarem »

    inc.: «Quo te dure tulit uirtus temeraria Cesar... ».

    expl.: «... Precipitare solet » (V, 682-694).

    - Plinivs maior, Naturalis historia

    titre: «Plinius li° XIX°».

    inc.: «Formice efficacissime heliotropio herba necantur. Culices galbano accenso necantur» (XIX, § 178, 180 extr.) «dicunt ferrarienses quidam fumo cumini (?)» (interpolation?).

    suivi d'extraits des liv. XXIX § 136; XX § 146, 155 et 158 et XV § 33-34.

    expl. inachevé: «... Et actenus de olea atque oleo » (XV § 34)

    f. II-IIv°: Historia Augusta (extraits).

    1) titre: «Iulius Capitolinus de Antonio Pio ».

    inc.: «Imperatorum fastigium ad summam ciuilitatem deduxit... ».

    expl.: «... unum ciuem seruare quam mille hostes occidere» (III, 6, 4-5 et 12; 7, 5-7; 8, 2-3; 9, 10).

    (add.): «Silla uiridarium in Campo Martio edidit in quo uaria genera arborum posuit presertim laurigenus quia fulgur‹e› non Tangitur » (interpolation non identifiée).

    2) titre: «Iulius Capitolinus de Vero Antonio » (add. «libro quinto »)

    inc.: «Antonius Verus cenam in nocte trahens... ».

    expl.: «... quorum multa ioci in eum dicta estant [sic]» (V, 4, 8; 5, 2-6; 7, 1, 4).

    3) titre: «HELIVS Lampridius de Comodo Antonino ».

    texte: «Auspicium crudelitatis Centum cellas dedit nam cum forte lotus tepidus esset balneatorem in fornacem conditi [sic] iuxit » (VII, 1,9).

    4) (f. IIv°) titre: «Iulius Capitolinus in ystoria Pertinacis »

    inc.: «Doluitque palam Marcus quod senator esset... ».

    expl.: «... et de filio dixit: Cum meruerit » (VIII, 2, 9; 5, 2; 6, 9).

    5) titre: «Helius Sparsiemus [sic]».

    inc.: «Cum Septimius Seuerus illic ubi uita functus est... ».

    expl.: «... uenientibus suum opus cerneretur» (X, 24, 2-4).

    6) titre: «Iulius Capitolinus in ystoria Pertinacis »

    inc.: «Pertinax fuit in curia honorificentissimus... ».

    expl.: «... non alium quam fuerat uolebat uideri » (VIII, 13, 2; 12, 4-6; 13, 1).

    7) titre: «Helius Sparsianus [sic] de Didio Iuliano »

    inc.: «Iulianus senatum rogauit ut uirgines uestales... ».

    expl.: «... sibi presules ipse fecisset » (IX, 6, 5; 7, 9-11; 9, 4 fin).

    f. III: Plinivs minor, Epistulae (extrait).

    titre: «Plinius ad Catulium [sic] ut refert Vincentius li° XI° C° LXVII°».

    texte: «Animi magnitudo nichil ad ostentationem omnia uero ad conscientiam refert recteque facit mercedem non ex populi sermone sed ex facto petit » (I, 22, 5).

    ~ - Ps. Hegesippvs, Historiae (extrait remanié II, 9, 1).

    - De uiris illustribus Vrbis Romae (extrait remanié).

    titre: «Plinius de uiris illustribus de Scipione ».

    texte: «Scipio Africanus circumuolutus dragone nichil ei nocuit» (cf. 49, 1).

    f. III-IIIv°: Historia Augusta (extraits).

    1) titre: «Helius Lampridius in Cesarea Heliocabali [sic]»

    inc.: «Locum Helyogabalum in palatino monte... ».

    expl.: «... solle‹m›pnibus dumtassat diebus » (XVII, 3, 4 et 4, 3, 3).

    2) titre: «Flauius Neposcus [sic] In Cesarea Aureliani »

    inc.: «Termas in Trastiberina regione Aurelianus... ».

    expl. f. IIIv°: «... set ipse se inedia precipue curabat » (XXVI, 45, 2-3; 47, 3; 39, 2; 49, 3 et 50, 1).

    3) (intercalés dans les extraits précédents).

    f. III titre: «Idem in Cesarea Floriani et Taciti ».

    inc.: «Velius Cornificius Cordianus [sic] dixit: referimus ad uos... ».

    f. IIIv° expl.: «... imperatores nos denique nuncupemus reges» (XXVII, 3, 2-3, 5; 5, 3; 10, 2; 12, 1; 2, 3; 19, 1).

    4) titre: «Idem in Cesarea Probi ».

    inc.: «Probus Valerianum Fuscianum [sic] adolescentem nobilem... ».

    expl.: «... Probus CM Basternarum in solo romano constituit» (XXVIII, 5, 2; 9, 2; 10, 5; 11, 2-4; 18, 1).

    ~ f. IIIv°: Honorivs Avgvstodvnensis, Imago mundi (extrait, intercalé avant le dernier extrait du texte précédent).

    - Firmicvs Maternvs, Mathesis (extrait).

    titre: «Iulius Firmacus [sic] Matheseos libro primo »

    inc.: «Iniusti sunt enim semper iudices... ».

    expl.: «... licentia temeritatis aducitur » (I, 3, 7).

    - (add. d’une autre main): Svetonivs, Vitae Caesarum (extrait).

    titre: «Vincentius libro VIII° allegat Suetonium in tertio libro sic dicentem »

    inc.: «Tiberius Cesar ex plurimis maximisque honoribus... ».

    expl.: «... nec questus quidem est » (III, 26, 1 -31, 1).

    f. IV (add.): Ivstinvs, Epitoma historiarum Philippicarum Pompei Trogi (extrait)

    titre: «Iustinus libro ultimo de creatione urbis »

    inc.: «Nam ab origine rerum pro diis... ».

    expl.: «... deorum simulacris haste aducuntur » (XLIII, 3, 3).

    ~ - (add. d'une autre main): Lactantivs, De ira Dei (extraits).

    - (add. d'une autre main): Livivs, Ab Vrbe condita (Decas III - extraits).

    titre: «Titus Liuius in oratione Scipionis ad milites »

    inc.: «Sed multitudo omnis sicut natura maris... ».

    expl.: «... origo penes auctores est» (XXVIII, 27, 11).

    - (add. d’une autre main?): Varro, De lingua latina (extraits).

    titre: «Varro de lingua latina ».

    inc.: «Milites quod trium milium primum [sic] legio fiebat... » (V, 16, 89; 15, 83-84; 16, 90).

    expl.: «... Duplicarii dicti quibus ob uirtute duplicia cibaria ut darentur institutum» (V, 16, 90 fin).

    ~ f. 1-167v°: Iohannes Boccacivs, De genealogia deorum

    f. 1-8v°: Tabula capitulorum.

    f. 9: ‹Dominicvs Silvestri Florentinus, Carmen super XV libris Genealogiae deorum gentilium Boccacii›.

    inc.: «Primus habet stirpem Demogorgonis ethere dempto... » (13 v.).

    f. 168-170v° (add. du XVe s.): Excerpta diuersa.

    f. 168: Cicero, Brutus

    titre: «Cicero de optimo genere dicendi ».

    inc.: «Erant in L. Philippo ea que sine illorum comparatione... ».

    expl.: «... et maledicto facetus » (47, 173).

    - Livivs, Ab Vrbe condita (Decas III).

    titre: «Initium orationis Minucii ad milites Ex Liuio de bello macedonico »

    inc.: «Sepe audiui milites eum primum esse uirum... ».

    expl.: «... prudenti in animo indicamus » (XXII, 29, 8-9).

    ~ - Basilivs Magnvs, Epistula de utilitate studii in libros gentilium (transl. lat. Leonardi Bruni Aretini - extrait).

    ~ - Franciscvs Petrarca, De remediis utriusque fortunae (extrait -1 ligne).

    ~ - Franciscvs Petrarca, De sui ipsius et multorum ignorantia (extrait -1 ligne).

    ~ - Plvtarchvs, Vita Catonis iunioris (seu Vticensis - transl. lat. Leonardi Bruni Aretini? - extrait).

    titre: «Plutarcus in uita minoris Catonis. Item et in uita Ciceronis ».

    texte: «Cicero cum elegantem illam orationem pro Murena in senatu recitasset uniuersos auditores usque ad lacrimas ridere coegit » (même récit en termes différents, éd. Venise, 1478, 4e feuillet).

    - Leonardvs Brvnvs Aretinvs, Vita Ciceronis seu Cicero nouus (extrait).

    titre: voir texte précédent.

    texte (suit sans séparation le texte précédent): «et Catonem quo exhileratum [sic] dississe [sic] ferunt: dii boni quam ridiculum consulem habemus, erat enim tunc Cicero consul cum Murenam defendit » (éd. A. Mai, Milan, 1817, p. 292, c. 66).

    - Cicero, De fato.

    titre: «Tulius in principio sui libri de fato ».

    inc.: «Stilphonem [sic] Megaricum philosophum... ».

    expl.: «... in eum [sic] uestigium libidinis uiderit » (5, 10).

    - Evtropivs, Breuiarium ab Vrbe condita.

    titre: «Eutropius de Trayano ».

    texte: «Trayanus Respondit: talem se imperatorem esse priuatis quales esse sibi imperatores priuatos optassent » (VIII, 5, 1).

    - Panegyrici latini I.

    titre: «Plinius in Panagerico [sic] Trayani ».

    texte: «O praua et inscia uere magestatis [sic] ambitio concupiscere honorem quem dedigneris dedignari quem concupieris » (63, 4).

    - Cicero, De natura deorum.

    titre: «Cicero 3° de natura deorum ».

    inc.: «Vtinam igitur ut illa anus optat... ».

    expl.: «... impertitum esse uideatur» (III, 30, 75).

    ~ - Benedictvs de Nvrsia, Regula (extrait).

    ~ - Lactantivs, Institutiones diuinae (extrait).

    suivi de cette note d’une encre plus noire: «Ad idem de Tacito imperatore require in 3° folio in principio libri ».

    - Cicero, De oratore.

    titre (avec extrait du texte): «Cicero de oratore 2° loquente Antonio de illis “qui neque tenent quibus rebus ornetur oratio” dicit ».

    texte: «Et dum intelligatur quid dicant unam dicendi laudem putant esse breuitatem » (II, 12, 53).

    - Cicero, Epistulae ad familiares.

    pas de titre.

    inc.: «Set tamen hylaritas illa nostra... ».

    expl.: «... Congnosces [sic] quam reliquisti» (IX, 11, 1).

    f. 168v°: Cicero, De oratore.

    titre: «Cicero de oratore 3° [sic] ubi de facetiis ».

    inc.: «Est enim hominibus facetis... ».

    expl.: «... bona dicta teneat » (II, 54, 221-222).

    - Gellivs, Noctes Atticae.

    1) titre: «Aulus Gelius in 4° [sic] li° Nottium Atticarum ».

    inc.: «Propter Inquid plutharcus [sic]... ».

    expl.: «... opprimentibusque non cedat» (III, 6, 3).

    2) «Idem in eodem. Cato in libris Originum de Q. Cedicio Tribuno militum scriptum reliquid hec uerba consuli dicente: Alium inquid tribunus neminem... ».

    expl.: «... R. P. animam do » (III, 7, 1 et 9).

    - De uiris illustribus Vrbis Romae.

    titre: «Plinius de uiris illustribus de Marcho Scauro ».

    texte: «Censor Pontem Miluum [sic] fecit » (72, 8).

    ~ - Lactantivs, De ira Dei (extrait).

    -Terentivs, Adelphoe.

    titre: «Terentius in Adelphis ».

    inc.: «Ita uita est hominum quasi cum... ».

    expl.: «... id arte ut corrigas » (v. 739-741).

    ~ - Evsebivs Caesariensis, Historia ecclesiastica (transl. lat. Rufini Aquileiensis - extraits).

    - Svetonivs, Vitae Caesarum (extraits).

    1) titre: «Suetonius in Cesaria Tiberii »

    inc.: «Tiberius in oratione latina... ».

    expl.: «... prestantior haberetur » (III, 70, 1).

    2) texte: «Idem. Omnia impudica set non impunita matrimonia » (V, 43).

    3) inc.: «Idem. Nero. Quotiens ad consultandum secederet... ».

    expl.: «... idem uideretur pronuntiabat » (VI, 15, 1).

    ~ f. 168v°-169: Ps. Hegesippvs, Historiae (extraits).

    ~ f. 169: Leonardvs Brvnvs Aretinvs, De bello Italico aduersus Gothos (extraits).

    ~ f. 169v°: Palladivs Helenopolitanvs, Dialogus de uita Iohannis Chrysostomi (transl. lat. Ambrosii Trauersarii = B. H. L., 4374 - extraits).

    f. 169v°-170: Historia Augusta (extraits).

    1) titre: «Iulius Capitolinus in sententia M. Aurelii Antonini ».

    inc.: «Denique sententia illius precipua semper fuit... uoluntatem sequantur. Vnde semper cum optimatibus... ».

    expl.: «... priusquam faceret aliquid contulit » (IV, 22, 4 et 3).

    2) texte: «Educatus est in monte Celio in eo loco in quo natus in domo aui sui iuxta edes Laterani» (IV, 1, 7).

    3) titre: «Elius Sparsianus [sic] de Adriano imperatore »

    inc.: «Traianus cum ad senatum scriberet... ».

    expl. f. 170: «... quos tamen calliditate ditatos odio habuit » (I, 6, 2; 7, 4; 8, 3; 9, 7; 10, 6; 12, 7; 15, 12; 16, 2; 17, 2, 7 et 8; 18, 2; 19, 9; 20, 1, 5 et 8; 22, 2-4, 6 et 9).

    4) titre: «Elius Sparsianus [sic]».

    inc.: «Et quoniam nimis pauca de hoc dicenda sunt... ».

    expl.: «... Antonius Pius dixit: sanum principem mori debere non debilem » (II, 1, 3; 2, 3-5; 4, 5; 5, 1 et 4; 6, 10).

    ~ f. 170v°: Sedvlivs, Carmen Paschale (extrait).

    ~ - Antonivs magister, Medicinalia (extrait non identifié).

    ~ - ‹Carmen de uirtute›.

    inc.: «Ardua peruigiles nos ducit ad ecthera [sic] uirtus... » (4 v.).

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

  • Origine: italienne, écriture gothico-humanistique pour les f. 1-167v°; les additions des f. I-IV et 168-170v° sont de plusieurs écritures humanistiques plus ou moins cursives.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: Francesco Piendibeni de Montepulciano, évêque d'Arezzo de 1414 à sa mort en 1433, qui annote le manuscrit, signe en rouge au f. 167: «Francisci de Montepolitiano »; Christophorus de Rogeriis, scribe de la Sacrée Pénitencerie, dont l’écriture très cursive est différente de celle des additions, peut-être un lecteur, est mentionné dans une note de 1442, citant plusieurs églises romaines, f. 170v°: «Dominus Christophorus de Rogeriis scriptor Sacre Penitenziarie vidit cartas antiquas ex pergameno In quibus erat scriptus mons qui est inter sanctum Laurentium Panisperna et Sanctam Potentianam, In quo hodie M°CCCC°XLII° est quoddam campanile, dicebat ecclesia sancti Systi in monte gallinarie. Item dicit in eisdem cartis uidisse ecclesiam sancti Iohannis qui hodie dicitur Sancti Io. Carapullo, scriptum erat Sancti Io. in cliuo plumbeo »; le nom de «Bindo » (?) ou «Vindo » di Giovanni (XVIe s) est inscrit en haut du f. I; acquis par Eugène IV († 1447), le manuscrit est attesté dans les inventaires de 1443, 1455 (éd. Manfredi, n° 647), 1475 (f. 51, l. 11 et éd. p. 218, l. 30), 1481 (159, l. 11), 1518 (f. 60v°, l. 27), 1533 et 1550 (où il portait le n° 1117).

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome III, 2ème partie. Fonds Vatican latin, 2901-14740, éds A.-V. Gilles-Raynal, F. Dolbeau, J. Fohlen, Y.-F. Riou, J.-Y. Tilliette, avec la coll. de M. Buonocore, P. Scarcia Piacentini et P.-J. Riamond, Paris, 2010, p. 46 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_2010_cat_21_32)

Bibliographie

    • A. Hortis, Studi sulle opere latine del Boccaccio, Trieste, 1879, p. 923, description du manuscrit
    • G. Billanovich, Giovanni del Virgilio, Pietro da Moglio, Francesco da Fiano (Ital. med. e uman., 6, 1963, p. 213, brève mention)
    • R. Badali, I codici Romani di Lucano, III (Boll. Comit. ediz. naz. class. gr. e lat., n. s., 23, 1975, p. 63, brève description)
    • J. Fohlen, Les manuscrits classiques..., 1985, p. 2 n. 2, simple mention
    • G. G. Guzman, Manuscripts of the «Speculum historiale » of Vincent of Beauvais in the Vatican Library (Manuscripta, 32, 1988, p. 26)
    • A. Manfredi, I codici latini di Niccolò V, Vatican, 1994 (Studi e testi, 359), p. 406-407
    • Réf.: BMBV (1986) 22696-22697, (1991) 12157, (1994) 10738, (1998) p. 491.

Vie du livre

Source des données