Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.1859

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q257471

Aspects codicologiques

  • Parch., XIVe s.-XVe s., II + 212 ff. (f. I-Iv°, II, 12v°, 21-21v°, 24-24v°, 93v°, 96-96v°, 160-160v°, 162-162v° et 209v°-212v° blancs; foliotation ancienne en chiffres romains rouges), 2 col., 437 x 300 mm. Grandes initiales jaunes peintes sur fond or, ornées de feuilles d'acanthe et de rinceaux de feuillages à fleurs ou de fleurettes, au f. 1, initiale rose et initiale à riches filigranes bleus ou rouges. Au f. IIv°, table du contenu et des rubriques d’une écriture très soignée, intitulée: «Repertorium horum que descripta sunt in presenti uolumine», à la fin: «Explicit Repertorium generale» (cf. G. Billanovich, La tradizione..., 1981, p. 327-328). Corrections marginales de la main du copiste.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 1: ... Romam//

    f. 2 :// lacum dimicatur

    f. IIv°, 1-12: Florvs, Epitoma de Tito Liuio.

    f. IIv°: capitula des 4 livres numérotés en rouge de I à XI, titre: «Sequuntur Rubrice Lucii Flori».

    à la fin: «Librorum quatuor Lucii Annei Flori de tota hystoria Titi Liuii Patauini hystoriographi Epithomatis R‹ubric›e expliciunt».

    (texte) titre f. 1: «Lucii Annei Flori de tota historia Titi Liuii Epitoma. Incipit Liber primus». division en 4 livres.

    (liv. II) f. 3: «Domita subactaque Italia...» (I, 18).

    (liv. III) f. 6: «hec ad orientem...» (I, 36).

    (liv. IV) f. 9v°: «Catilinam luxuria primum...» (II, 12).

    f. 13-20v°: Livivs, Ab Vrbe condita (Periochae I-CXLII).

    titre: «Lucii Annei Florii [sic] in singulos Titi Liuii hystoriarum libros peryochia [sic] Incipit. Et primo ab urbe condita de septem Regibus».

    expl.: «... et supremis eius plures honores dedit» (éd. cf. supra, Vat. lat. 405, f. 210-182).

    f. 22-23v°: Livivs, Ab Vrbe condita (Decas I, Capitula).

    titre: «PRimi libri Titi Liuii Patauini ab urbe condita Rubrice Incipiunt».

    inc.: «Et primo prologi. In quo ostendit quapropter de rebus populi Romani...».

    renvois en rouge aux feuillets du manuscrit.

    expl.: «... ex captiuis habitum in merarium (?) datur templum dedicatur donis ornatum ad C‹artam› LXXXXII. Librorum decem Titi Liuii Patauini hystoriographi ab urbe condita scilicet prime decadis Rubrice expliciunt».

    f. 25: Galterivs Bvrlaevs, De uita et moribus philosophorum (extrait: LXXXVIII, Titus Liuius).

    pas de titre.

    inc.: «Titus Liuius historiographus et Tragediarum scriptor Illustris Rome claruit...».

    expl.: «... Vixit autem annis circiter octuaginta sicunt habetur in Cronicis Iheronimi et Eusebii» (texte incomplet - éd. H. Knust, Galteri Burlaei Liber de uita et moribus philosophorum, Tubingen, 1886, p. 310).

    suivi d'un supplément inédit tiré des Epistulae Familiares XXIV, 2-3 et 6 de Pétrarque: (texte) «Hic centum quadraginta duos Romanorum libros edidit. Ex quibus solum uiginti nouem supersunt, tres scilicet decades: Prima, tertia et quarta, cui librorum numerus non constat cum unus desit. Est autem sepultus in ea urbe in qua natus est Padue, scilicet in uestibulo Beate Iustine uirginis» (éd. de tout le texte d'après ce manuscrit: G. Billanovich, La tradizione..., 1981, p. 329).

    f. 25-209: Livivs, Ab Vrbe condita.

    f. 25-93: Decas I.

    titre: «Titi Liuii Paduani in libro historiarum romanarum ab urbe condita Prologus incipit in quo ostendit qua propter de rebus populi Romani scripturus sit eum pre ceteris comendando».

    inc.: «FACTVRvs Ne sim opere pretium...».

    f. 94-159v°: Decas III.

    f. 94-95v°: capitula, avec renvois en rouge aux feuillets:

    titre: «Primi libri Titi Liuii Patauini hystoriographi de secundo bello punico. Rubrice incipiunt».

    inc.: «Et primo proemii in quo futuram materiam tangit...».

    expl.: «... cum totius Italie gaudio uadens clarissime triumphat ad c‹artam› CLVIIII. Librorum decem Titi Liuii Patauini hystoriographi de secundo bello punico scilicet tercie decadis Rubrice expliciunt».

    f. 97 col. 1 : note sur les livres perdus de Tite Live:

    inc.: «Seculi nostri homines desides esse neque ueteribus in litterarum studiis pares...».

    expl.: «... Et libro X° circa finem cap‹itui›o Ita dimissi. Et in proemio libri primi de bello macedonico» (note éditée d'après ce manuscrit par G. Billanovich, La tradizione..., 1981, p. 329-330).

    (texte) titre: «Eiusdem Titi Liuii Patauini illustris historiographi libri primi de secundo bello punico. Incipit proemium in quo futuram materiam tangit ac Amilcaris patris Asdrubalis generi materieque (?) Anibalis gnati mores describit et eius electionis contentionem».

    (liv. XXII) inc. f. 103: «iAm uero apparebat [sic] que Hannibal...».

    expl.: «... claraque cognomina familie fecere».

    f. 161-209: Decas IV.

    f. 161-161v°: capitula, avec renvois en rouge aux feuillets:

    titre: «PRimi libri Titi Liuii Patauini hystoriographi de bello Macedonico Rubrice Incipiunt».

    inc.: «Et primo ponitur deletatio [sic] auctoris quod ad finem secundi belli punici deuenerit...».

    expl.: «... Prodigia et expiatio Eorundem C‹arta› CCVIIII. Librorum decem Titi Liuii Patauini hystoriographi de bello Macedonico scilicet quarte decadis Rubrice expliciunt».

    (texte) titre f. 163: «Titi Liuii liber primus Incipit De bello Macedonico ab Vrbe condita.

    Explicit liber Trigesimus. Incipit trigesimus primus».

    les liv. XXXIV-XXXVI sont numérotés 3, 4 (et 34), 5 (et 35).

    f. 186v°, le liv. XXXVII suit sans séparation le liv. XXXVI numéroté «V» et 35.

    inc.: «L. Cornelio Scipione...».

    f. 188 col. 1: «... iam mare comeatibus Italicis erat» (XXXVII, 13 fin).

    «Incipit sextus. Pirei L. Emilio Regillo succedenti...» (XXXVII, 14 début).

    f. 192v° (liv. XXXVIII): «Incipit Septimus... Incipit trigesimus septimus. Dvm in Asya bellum...».

    f. 197 col. 2: «... ut traiceret [sic] auderet Appollonie hibernauit» (XXXVIII, 41 fin).

    «Incipit Octauus... Exitu prope anni M. Valerius...» (XXXVIII, 42 début).

    f. 199v° col. 1 ligne 43, le liv. XXXIX suit le précédent sans séparation, inc.: «Cum hec Rome aguntur consules ambo...».

    f. 201 v° col. 1: «... post Legationem demum in senatu actum» (XXXIX, 22, fin).

    «Incipit Trigesimus Nonus... cvm iam in exitu annus esset...» (XXXIX, 23 début).

    f. 205 v°, liv. XL: «Incipit Decimus in Eodem... Incipit Quadragesimus. Principio insequentis anni...».

    expl.: «... per omnia fora conciliabulaque edixerunt. Titi Liuii Liber Decimus de bello Macedonico feliciter Explicit. Ab urbe condita XL Explicit». (XL, 37, 3).

Origine

  • Origine: italienne du Nord (d'après Billanovich, La tradizione..., 1981, p. 327); petite écriture gothique arrondie très soignée. Texte de la recension padouane revue par Pétrarque et Giacomo Colonna selon G. Billanovich.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseur: acquis pendant le règne de Nicolas V († 1455), le manuscrit est attesté dans les inventaires de 1455, 1475 (éd. p. 221, l. 26), 1481 (f. 46, l. 4-6), 1518 (f. 21, l. 4-5), 1533 et 1550 (où il portait le n° 692).

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, F. Dolbeau, J. Fohlen, J.-Y. Tilliette, avec la coll. d'A. Marucchi et P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome III, 1re partie. Fonds Vatican latin, 224-2900, Paris, 1991, p. 434-437 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1991_cat_21_31)

Bibliographie

    • T. Mommsen et G. Studemund, Analecta Liviana. III. Codicum octoginta duorum Livianorum decadis tertiae Specimen, Leipzig, 1873, p. 36 et 38-68 (collation du texte)
    • E. Malcovati, Studi su Floro (Athenaeum, N.S. 15, 1937, p. 92)
    • G. Billanovich, Un altro Livio corretto dal Valla (Valenza Bibl. della Cattedrale 173) (Ital. med. e uman., 1, 1958, p. 267), brève mention
    • A.H. Mc Donald, Titi Livi Ab urbe condita, 5, Oxford, 1965, p. XXVI (brève mention parmi les «codices deteriores»)
    • T.A. Dorey, Livy XXI -XXV, Petrarch and the codices deteriores (Euphrosyne, n.s. 3, 1969, p. 66)
    • G. Billanovich, La tradizione del testo di Livio e le origini dell’umanesimo, 1 (Studi sul Petrarca, 9), Padoue, 1981, p. 327-330
    • J. Fohlen, Les manuscrits classiques..., 1985, p. 9 et 47 (simples mentions).

Vie du livre

Source des données