Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Pal.lat.1672

Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q89540

Codicological aspects

  • Parch., XVe s. (a. 1410), III + 180 ff. (f. 178 v°-179 v° et 180 v° blancs), 290 x 192 mm., f. 177 v°, 2 col. Au f. 1, initiale de couleurs bleue, rouge, jaune pâle, vert, rose pâle, encadrée d’or et ornée d’une bordure de feuilles d’acanthe rouges, bleues, vertes et roses pâles dans la marge latérale. Manuscrit palimpseste: le texte primitif, du XIVe siècle et disposé en sens inverse, a été soigneusement lavé. Table de la main du bibliothécaire de Giannozzo Manetti au f. III v° et corrections de la main d’ Agnolo Manetti.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Contents

Data Source: Heidelberger historische Bestände – digital

  • Langue(s) des textes dans le manuscrit : latin

    Titre(s) :
    1r-177v - Seneca: Tragoediae
    1r-20v - Hercules furens
    21r-38r - Thyestes
    38r-48r - Phoenissae
    48r-67r - Phaedra
    67v-83v - Oedipus
    83v-101v - Troades
    101v-117r - Medea
    117v-132v - Agamemno
    132v-147v - Octauia
    147v-177v - Hercules Oetaeus
    177v-178r - Nicolaus Trevet: Commentarius in Senecae Tragoedias
    178 - Apollinaris Sidonius: Carmina

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 1-177: Seneca, Tragoediae (cum argumentis Nicolai Treveti - famille A).

    chaque tragédie, sauf la première, est précédée de l’argument de Nicolas Trivet et accompagnée de quelques gloses marginales, abondantes surtout au début.

    titre: «Marci Anney Senece Cordubensis Tragediarum liber incipit ».

    f. 1-20 v°: Hercules furens.

    titre dans la marge supér. du f. 1: «Hercules furens ».

    (gloses) inc. f. 1 marge de droite: «[arthos] id est ursa in qua Calisto conuersa est... ».

    expl. f. 20 v° marge de gauche: «Meotis palus apud Scytas est... ut durante glacie iter tutum prestet » (6 lignes).

    (texte) à la fin: «Explicit Hercules Furens ».

    f. 21-38: Thyestes.

    (argum.) inc. f. 21: «Qvis me furor etc. Istius secunde tragedie tema tale est. Atreus et Thiestes fratres filii fuerunt Pelopis... ».

    expl. : «... et Megeram urgentem, secundo Tantalum obedientem ibi. Quid ora » (26 lignes - cf. E. Franceschini, Il commento di Niccolo Treve al Tieste di Seneca (Orbis Romanus, 11) Milan, 1938, p. 9-10).

    (texte) titre f. 21: «Incipit secunda tragedia dicta Thyestes ubi introducitur Tantalus expulsus ab inferis primo loquens ».

    (glosés) inc. f. 21, marge de droite: «Tantalus qui uolens uisio secundum Fulgentium interpetratur [sic] loquitur hic qui fuit filius Iouis... ».

    expl. f. 37 marge de droite: «Procustes. Ouidius li. 7. ait: «Vidit et inmitem Cephesias ora Procusten». Hic Procustes tandem illum uicit atque occidit » (5 lignes).

    f. 38-48: Phoenissae.

    [argum.) inc. f. 38: «Ceci. Istius tertie tragedie tema tale est. Edipus thebanus qui Layum patrem inscienter occiderat... ».

    expl.: «... et filium Pollinacem pertinaciter relunctantem ibi. Inruit arma etc. » (17 lignes - cf. E. Franceschini, Studi e note di filologia latina medievale, I; Glosse e commenti medievali a Seneca tragico, Milan, 1938, p. 36).

    (texte) titre f. 38: «Incipit tertia tragedia cuius titulus est Thebas ».

    (gloses) inc. f. 38 v° marge de droite: «[mater (v. 17)] scilicet Agaue quando laniauit unguibus Pentheum filium suum... ».

    expl. f. 45 v° marge de droite: «... potius debet quis eligere falli quam fallere unde patiare ».

    f. 48-67: Phaedra.

    (argum.) inc. f. 48: «Ite umbrosas. Istius quarte tragedie thema tale est. Fedra uxor Thesei adamauit Ypolitum priuignum suum filium... ».

    expl. : «.. . Sextus est planctus Thesei et dolor Phedre se ipsam occidentis ibi: Quanti casus » (14 lignes - cf. E. Franceschini, op. cit. supra, p. 36-37).

    (texte) titre f. 48: «Incipit Quarta tragedia que ypolitus intitulatur ».

    (gloses) inc. f. 48 marge de droite: «In primo actu huius tragedie ponitur qualiter Ypolitus orat et disponit suos socios... ».

    expl. f. 65 v° marge de droite: «Procustes fuit latro qui stans super Cephiso... sub radicibus montis Parnasi defluens» (11 lignes).

    f. 67-83 v°: Oedipus.

    (argum.) inc. f. 67: «Iam nocte etc. Huius quinte tragedie tema tale est. Cum Laius rex Thebarum ex uxore Iocasta... ».

    expl.: «... secundo Iocasta uxor et mater consolans ibi: Quid iuuat » (24 lignes - éd. E. Franceschini, op. cit. supra, p. 37).

    (texte) titre f. 67 v°: «Incipit Quinta tragedia cuius titulus est Edipus ».

    (gloses) inc. f. 68 marge de droite: «Peruicax id est inproba, importuna. Et componitur ex per et uice...».

    expl. f. 82 v° marge de droite: «Quis scelera donat non uidebatur sibi sufficientes luisse penas... conscium euasi diem quod esse non debuisset».

    f. 83 v°-101: Troades.

    (argum.) inc. f. 83 v°: «Quicumque regno. Sexta tragedia que Troas dicitur tali innititur argumento. Troya euersa et decennali bello expleto... ».

    expl.: «...quomodo Vlixes filium Hectoris extorsit a matre ut mactaretur. Sextus est » (18 lignes - éd. E. Franceschini, op. cit. supra, p. 37-38).

    (texte) titre f. 83 v°: «Incipit Sexta tragedia que Troas dicitur ».

    (gloses) inc. f. 84 v° (scène 2): «In isto secundo carmine quod scribitur...».

    expl. f. 100 marge de droite: «...omnes quos capiebat hospites diis suis mactabat ».

    f. 101 v°-117: Medea.

    (argum.) inc. f. 101 v°: «Dii coniugales. Huius tragedie cuius titulus est Medea preponitur pro argumento. Iason suadente Peleo parata naui et collecta societate... ».

    expl.: «... Quintus actus est occisio filiorum Jasonis ibi: proicite cunta» (19 lignes - éd. E. Franceschini, op. cit. supra, p. 38).

    (texte) titre f. 101 v°: «Incipit septima tragedia cuius titulus est Medea ».

    (gloses) inc. f. 101 v° marge supér.: «Notatur quod Medea plura memoratu digna egit... ».

    expl. f. 116 v° marge de droite: «... rediens in iram iterum de facto suo gaudet ».

    f. 117-132: Agamemno.

    (argum.) inc. f. 117: «Opaca linquens. Huius tragedie thema tale est. Atreus et Thyestes fratres fuerunt... ».

    expl.: «... tertio de morte Cassandre parum ante finem » (28 lignes - éd. E. Franceschini, op. cit. supra, p. 38-39; P. Meloni, Nicolai Treveti Expositio L. Annaei Senecae Agamemnonis, Sassari, 1961, p. 3-4 (Università di Cagliari Facoltà di lettere e di magistero, 3).

    (texte) titre f. 117 v°: «Incipit Octaua Tragedia cuius titulus est Agamemnon ».

    (gloses) inc. f. 117 v° marge de droite: «In isto primo carmine quod scribitur metro archiloco inducitur Thyestes emersus ab inferno...».

    expl. f. 132 marge de droite: «In ista parte. 3a. principali agitur de morte Cassandre ».

    f. 132 v°-147: Octauia.

    (argum.) inc. f. 132 v°: «Iam uaga etc. Huius tragedie que dicitur Octauia thema tale est. Claudius imperator quintus filius Drusi Decii ex uxore sua Messalina... ».

    expl.: «...primo ponit planctum Octauie, secundo nutricis ibi: fulgore » (17 lignes) .

    (texte) titre f. 132 v°: «Incipit. VIIII. tragedia que Octauia dicitur et Octauia primo loquitur ».

    (gloses) inc. f. 133 marge de droite: «Legitur in historia Britonum quod Claudius Aruiragum regem Britonum reditioni coegit... ».

    expl. f. 146 v° marge de droite: «... et Iuliam Augusti filiam uxorem ducere ».

    f. 147 v°-177: Hercules Oetaeus.

    (argum.) inc. f. 147 v°: «Sator deorum etc. Huic tragedie cuius titulus est Hercules Oetheus pro argumento preponitur quod Euritus rex Hetolie filiam habuit nomine Yolem... ».

    expl.: «. . . deificatio Herculis et sic incipit ibi Quid me circa finem tragedie» (26 lignes - éd. E. Franceschini, op. cit. supra, p. 39).

    (texte) titre f. 147 v°: «Incipit decima et ultima tragedia cuius titulus est Hercules Oetheus ».

    (gloses) inc. f. 147 v° marge de droite: «Hoc dicit propter aprum secundum Travet, sed melius est intelligere de cerua propter ea patet maxime que dixit in prima tragedia... » (glose des v. 17-18).

    expl. f. 177 marge de droite: «Hic inducitur chorus laudans Herculem et implorans auxilium eius. Scribitur hec pars metro pindarico ».

    à la fin: «Marci Anney Senece Cordubensis tragediarum liber explicit... ».

    f. 177 v° col. 1-178: Nicolavs Trevet, Commentarius in Senecae Tragoedias (extrait).

    après un prologue suit l’argument à la première tragédie, Hercules Furens, qui ne figure pas à sa place en tête des tragédies au f. 1.

    1) (prologue) titre: «Prohemium ».

    inc.: «TRia sunt genera theologie distingui a Varrone narrat Augustinus libro VI° de Ciuitate Dei... ».

    expl. col. 2 l. 35: «... hic posita et hec sufficiant ad prohemium » (éd. E. Franceschini, op. cit. supra, p. 34-35).

    2) Argumentum in Herculem furentem.

    pas de titre.

    inc. col. 2, l. 36: «In prima tragedia Senece cuius materia est furia Herculis, sunt quinque actus quorum primus est querimonia Iunonis de Hercule... ».

    expl. f. 178 col. 1: «... in generali, secundo (in speciali barré) ponit exempla in speciali ibi: Hinc Arctos etc. » (éd. cf. supra, Pal. lat. 1671, f. 2).

    ~ f. 178, col. 1: Apollinaris Sidonivs, Carmina (extrait: IX, 230-241).

Participants

Former owners

Formerly part of

Origin

  • Origine: italienne, florentine d’après la décoration et l’écriture gothico-humanistique. Le copiste a daté au f. 177: «... Completusque Anno M°CCCC°X° die uero. XVII decembris deo gratias ». Les gloses et les arguments en écriture beaucoup plus fine sont de la main du copiste, qui a aussi transcrit en 1417 le ms. Oxford, Bodl. Libr., D’Orville 89, d’après A. C. de la Mare.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: dans la marge supérieure du f. III, on lit un nom aux rayons ultra-violets «Nicholaus »; ex-libris de Tommaso Tani au bas du f. 180: «ser Tumaso » avec un chiffre (cote ancienne ?) dans la marge de droite: «143 »; Giannozzo Manetti; Ulrich Fugger (au f. III v° cote: 43, au f. II v° cote du transfert: p. 191 F. n° 29); bibliothèque palatine de Heidelberg (au f. II cote du transfert: C. 12/1216).

Notes

Data Source: Biblissima

  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi et de P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 2me partie. Fonds Palatin, Rossi, Ste-Marie Majeure et Urbinate par J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, Paris, 1982, p. 328 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1982_cat_21_22)
  • J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 2me partie. Fonds Palatin, Rossi, Ste-Marie Majeure et Urbinate, Paris, 1982 (https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/fohlen1982/0356)

Bibliography

    • G. M. Cagni, I codici Vaticani Palatino-latini..., p. 40 n° 157
    • P. Lehmann, Eine Geschichte..., 2, 1960, p. 529-530
    • P. O. Kristeller, Iter italicum, 2, 1967, p. 394.

Life cycle of this book

Data sources