An entry point to the written heritage of the Middle Ages and the Renaissance in Western Europe, from the 8th to the 18th century.
A search engine of interoperable digitized manuscripts and rare books
Collaborative platform to manage and publish Biblissima authority data
Help for reading and learning classical languages, XML editing tools and environments
Expertise service around IIIF standards
Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q119267
IIIF manifest
Full digitisation
Data Source: BnF Archives et manuscrits
Vie de saint Maur (107). — Saint Augustin, sur les épîtres de saint Jean (132v). — Dialogues de saint Grégoire (147). — Homélies de saint Césaire (177v). — Ms. du XIe s., auquel on a ajouté une chronique abrégée des abbés d'Epternach (1), une charte de 1063 pour cette abbaye (1 bisv), et "Vita Antichristi ad Karolum Magnum ab Alcuino edita" (1 bis).
F. 1v-106. Vitae patrum. F. 1v-2v, 56-59bisv (pas de lacune de texte entre les ff. 2v et 56, l'erreur de reliure semble ancienne). L. I. ATHANASIUS ALEXANDRINUS, Vita sancti Antonii, e versione EVAGRII ANTIOCHENI, c. 1-24, 29-38, incomplète de la fin par lacune matérielle; cf. C.P.G., n° 2101; B.H.L., n° 609. "Prefatio Evagrii presbiteri ad Innocentium. Presbiter Evagrius Innocentio... Ex alia in aliam linguam ad verbum...-... quere sententiam" (P.L., 73, 125-126) (1v); "Athanasius episcopus ad peregrinos fratres. Optimum fratres in istis certaminibus est...-... nominis viro..." (P.L., 73, 125-128) (1v, 2). "... vita vel actus sancti Antonii monachi. Igitur Antonius beatus nobilibus religiosisque parentibus...-... cruciaretur volatu [his visionum...]" (P.L., 73, 127-156 A13) (2-59bisv). — À noter: il manque 1 f. avec lacune de texte entre les ff. 59 et 59bis: "... desideratam soli[tudinem auferens...] - [... ibidem contra] preceptum remoranti..." (P.L., 73, 148 B4 - 152 A 14). F. 3-36v. L. V-VI. Verba seniorum, seu Adhortationes sanctorum patrum, PELAGIO, diacono romano, et JOHANNE, diacono romano, interpretantibus, incomplet du début par lacune matérielle; cf. C.P.G., n° 5570; B.H.L., 6527-6530. L. V, à partir de l. 5, § 16: "[... pro te inimicum] de eadem ipsa fornicationis cogitatione dixit...-... convertatur et vivat" (P.L., 73, 877 B6 - 988) (3-29v). — L. VI: "Usque huc de greco in latino transtulit Pelagius diaconus aecclesiae romanae et abhinc deorsum Johannis subdiaconus. Abiit aliquando Zacharias ad abbatem suum Silvanum...-... et offocabat eum" (P.L., 73, 993-1022) (29v-36v). À noter: il manque 1 f. avec lacune de texte entre les ff. 26 et 27: "... dicebat adducite [le reste illisible par grattage] - [... dixit eis] surgite et salutate..." (P.L., 73, 970 C13 - 975 A5); par suite d'une erreur de reliure, les ff. 31 et 32 ont été inversés. F. 36v-37. L. I (excerptum). [Titre ajouté par une main du XIIIe s.:] "De sancta Marina". "Frater erat quidam secularis habens...-... facit mirabilia ad laudem..." (P.L., 73, 691-694); cf. Bibl. hag. lat., n° 5528. F. 37-38. L. III. Verba seniorum, pseudo Rufino Aquileiensi interprete, § 26, 22, 24; cf. C.P.G., n° 5574; Bibl. hag. lat, n° 6525. "Referebant sancti seniores nobis dicentes quia fuit...-...pariter laetarentur" (P.L., 73, 754-755) (37-37v). "Consilium inter se habuerunt seniores patres...-... ordinem presbiterii" (P.L., 73, 752) (37v). "Erat quidam in cenobio jam senex probatissimus...-... sibi servientes. Explicit liber vitae sanctorum patrum" (P.L., 73, 753) (37v-38). F. 38-38v. [PSEUDO MACARIUS / SYMEON, Epistula prima] "In primis quidem si coeperit homo semetipsum...-... mori lucrum [la ligne suivante grattée] finis" (P.L., 67, 1163-1166); cf. C.P.G., n° 2415 (1). F. 38v-40. L. II. Historia monachorum, interprete RUFINO AQUILEIENSI, 4; 28-30 (éd. E. Schulz-Flügel, Berlin, 1990); cf. C.P.G., n° 5620; Bibl. hag. lat., n° 6524. "... de sancto abbate Beno. Vidimus et alium senem mansuetudine omnes...-... fugatum perhibebant" (éd. cit., 281) (38v). "De duobus Machariis. Narrabant autem nobis quidam ex patribus qui ibi...-... habuisse memoratur. Explicit de Nitrie monasteriis" (éd. cit., 365-378) (38v-40). F. 40v. [PSEUDO MACARIUS / SYMEON, Epistula quarta] "In primis quidem si coeperit homo semetipsum...-... jejunia sua si autem" [ab alio acceperit...], incomplet de la fin par suite de la perte d'un f. entre les ff. 40 et 41; le texte est interpolé: "... mundus sum [quia non video ea quae sequeris...-... salvus esse] monachus sapiens..." (P.G., 34, 443-446); cf. C.P.G., n° 2415 (4). F. 41-55v, 60-63v (pour les ff. 56-59bisv, voir supra; il n'y a pas de lacune de texte entre les ff. 55v et 60: cf. P.L., 73, 801 D1, L. III, § 193). Fragment non identifié, acéphale par suite de la perte d'un f. entre les ff. 40 et 41: "peregrinos et cum sedissent ut comederent hi qui erant cum presbitero Eulogio dixerunt...-... comedes agnoscere" (41), immédiatement suivi de: L. III, § 54-58: "Facta autem congregatione in ecclesia cum esset...-... vestibus incedendo" (P.L., 73, 768-769) (41-41v). — L. VII, c. 1, § 7: "Item dixit corporee multae sunt passiones...-... proelium venit" (P.L., 73, 1027) (41v). — L. III, § 59-60: "Dixit abbas Poemen: quemadmodum imperatoris...-... jejunio expellit" (P.L., 73, 769) (41v). — L. V, l. 5, § 32: "Quidam frater requisivit quendam ex patribus...-... ex timore discedunt" (P.L., 73, 882) (41v). — Suite de fragments des différents livres de la Vie des Pères, mêlés de fragments d'une version non identifiée: "Quidam frater dixit seni: quid faciam quia inquietant me cogitationes? Cui senex: quando...-... custodia moris est" (41v-63). — [Sententiae Patrum Aegyptiorum, compil. et interpr. S. MARTINO BRACARIENSI, § 107-109] "Dicebant pro abbate Machario majore quia sicut Deus protegit totum mundum et portat peccata hominum, ita et ille...-... proximi considerat. Explicit feliciter, Deo gratias" (P.L., 74, 392-394); cf. C.P.G., III, n° 5572; Bibl. hag. lat., n° 6535 (63-63v). F. 63v-65. [BEDA VENERABILIS, Historia ecclesiastica gentis anglorum, V, 13-14; III, 19; II, 1, incomplet] (éd. R. Mynors et B. Colgrave, Oxford, 1991); cf. C.P.L., n° 1375. "Fuit temporibus Coenredi qui post Edilredum...-... litterarum fiat" (éd. cit., 498-504) (63v-64); "Verum adhuc Sigberech regni insulas...-... legerit inveniet" (éd. cit., 268-276) (64-64v); "... liber secundus... His temporibus id est anno dominicae incarnationis d c v beatus...-... presumptione respirabat" (éd. cit., 122-128) (64v-65). F. 67-73. L. I (excerpta). "... vita sancti Pauli primi heremiti a sancto IERONIMO composita. Inter multos saepe dubitatum est a quo...-... regnis suis..." (P.L., 23, 17-30); cf. C.P.L., n° 617; Lambert, Bibliotheca Hieronymiana, 261 (67-68). — "... vita beati Hilarionis composita a sancto HIERONIMO... Scripturus vitam beati Hilarionis habitatorem...-... locum dilexerat..." (P.L., 23, 29-54); cf. C.P.L., n° 618; Lambert, Bibliotheca Hieronymiana, 262 (68-72). — [S. HIERONYMUS] "... vita captivi monachi nomine Malchi. Qui navali proelio dimicaturi sunt ante...-... posse superari..." (P.L., 23, 55-62); cf. C.P.L., n° 619; Lambert, Bibliotheca Hieronymiana, 262 (72-73). F. 73-82v. L. II. Historia monachorum, interprete RUFINO AQUILEIENSI (excerpta: prologue; 1; 15-16; 12-14, 7-9, 11, 6, 20, 2, 5, 18-19; 21-24; 30 (incomplet); 31-33; épilogue) (éd. E. Schulz-Flügel, Berlin, 1990); cf. C.P.G., n° 5620; Bibl. hag. lat. n° 6524. "... capitula de vita sanctorum patrum heremitarum..." (73); "... prologus. Benedictus dominus Deus qui vult omnes homines...-... palmam requirant" (éd. cit., 243-247) (73-73v); "... de sancto Johanne here. Primum igitur tamquam vere fundamentum nostri...-... ostendit mirabilia..." (73v-82v). À noter: il manque 1 f. avec lacune de texte entre les ff. 79 et 80: "... ei hominem [in deserto habentem...] - [... inveniamur in fide] quorum fide..." (éd. cit., 318 lig. 148-331). F. 82v-87v. L. III. Verba seniorum, pseudo Rufino Aquileiensiinterprete, § 1-35; 216; cf. C.P.G., n° 5574; Bibl. hag. lat., n° 6525. "... liber II. Prologus unde supra. Vere mundum quis dubitet meritis stare...-... exempla salutis" (P.L., 73, 739-740) (82v); "... monita. Quidam sanctorum seniorum patrum interrogantibus...-... animas eorum" (P.L., 73, 739-762) (82v-87v); "Quidam ex patribus referebat eo quod aliquis...-... tormenta portabo" (P.L., 73, 808) (87v). F. 87v. L. I (excerptum). [Vita s. Thaisis] "Quodam fuit meretrix nomine Thaisis tante...-... pausavit in pace" (P.L., 73, 661-662); cf. Bibl. hag. lat., n° 8012. F. 88v. L. III, § 36-39. "... liber tertius de Vita Patrum. Fuit quidam vir magnus de sanctis...-... apostolos est locutus" (P.L., 73, 762-764). F. 88v-96v. L. IV [SEVERUS SULPICIUS et JOHANNES CASSIANUS]; cf. Bibl. hag. lat., n° 6526. "... prefatio. Frequenter ac sepius a me, fratres, fragilitatis...-... abstrahas claritate" (P.L., 73, 813-848). F. 96v-97v. Fragment non identifié d'une version inédite de la Vie des Pères: "De abbate Johanne cap. Interrogatus abbas Johannes in transitu suo...-... sanctus Arsenius vixit" . F. 97v-103v. L. VIII. "... liber ii de Vita Patrum. Beatifico et admiror propositum tuum; dignum...-... exempla salutis" [PALLADIUS, Historia Lausiaca, version inédite de la préface] (97v-98); "Cum primum Alexandriam perrexissem civitatem...-... exercere solent" [PALLADIUS, Historia Lausiaca, cap. 1-3, 18, 8, 9-10, 14-19, 11] (P.L., 74, 343-377); cf. C.P.G., III, n° 6036, versio latina b (98-103v). À noter: le texte s'interrompt par suite de la perte d'un f. entre les ff. 98 et 99: "... manifestum est [sed si videatur...] - [... cellam ejus in qua] habitaverat..." (P.L., 74, 366 D4; 352 D7). F. 103v-105. Fragment non identifié d'une version inédite de la Vie des Pères, dont un certain nombre de passages tirés de l'Histoire Lausiaque de Palladius: "Quendam sanctorum seniorum rogabant fratres...-... fratrum perturbat". F. 105-106. L. I. "De abbate Frontonio. Edificationis vestre et mei solatii causa...-... sanctitate consummat..."; cf. Bibl. hag. lat., n° 3190. F. 106-111v. [ODO GLANNAFOLIENSIS abbas]; cf. Bibl. hag. lat., n° 5773. "... prefatio in vita sancti Mauri abbatis. Faustus famulorum Christi famulus... Cum a parentibus meis omnipotentis...-... sim provocatus exemplo" (106-106v); "... capitula... I. Quod post apostolorum... -... XXXI. Quod post obitum ejus... detenti sumus" (106v); "... vita sancti Mauri abbatis. Postquam divinitas domini et salvatoris nostri Jesu Christi...-... doctrina imbutus" (107); "Beatissimus igitur Maurus clarissimo senatorum...- ... Simplicius cum ad monasterium [enarrasset beatum Maurum...]" (107-111v), le texte est incomplet de la fin par suite de la perte d'un f. entre les ff. 111 et 112; cf. ms. B.n.F., lat. 3788, 76va pour la restitution du texte manquant. F. 112-132. [SMARAGDUS, Diadema monachorum]. Table en 100 chapitres, incomplète du début, cf. supra: [... XLVIII. De consilio] "XLVIIII. De sanctificatione...-... C. De duobus altaris... in corde..." (112); "... De oratione cap. I. Hoc est remedium ejus qui vitiorum...-... habere mereamur" (P.L., 102, 594-690) (112-132). Par suite de la perte d'un f. entre les ff. 124 et 125, le texte s'interrompt: "... mentis custoditur" [castitas carnis...] - [... spes omnium] "electorum vita..." (P.L., 102, 646 C8 - 650 D11); de même entre les ff. 129 et 130: "... non perdurat" [? defecit in salutari...] - [... sive bonorum] "operum significat..." (P.L., 102, 673 D4 - 678 B12). F. 132-147. "Tractatus sancti AUGUSTINI super epistula sancti Johannis. Meminit sanctitas vestra evangelium...-... credes Christo predicanti. Finit. Ardua scriptorum pre cunctis artibus ars est; nauta rudis pelagi ut sevis ereptus ab undis in portum veniens pectora leta tenet" (P.L., 35, 1977-2062). F. 147-177v. "... capitula libri Dialogorum beati GREGORII..." (A. de Vogüé, S.C., 260, Paris, 1979, 8) (147); "... Quadam die nimiis quorundam secularium...-... ipsi fuerimus" (A. de Vogüé, S.C., 260 et 265, Paris, 1979-1980); cf. C.P.L., n° 1713 (147-177v). F. 177v-184v. "... omeliae CESARII [ARELATENSIS] episcopi ad monachos. Inter reliquas beatitudines quas in...-... mereamus pervenire ipso adjuvante..." [s. 4] (G. Morin, C.C.S.L., 103, Turnhout, 1953, 21-25) (177v-178); "... secunda. Sicut a nobis Dominus pro suscepti...-... inveniat judicaturus ipso adjuvante..." [EUSEBIUS "GALLICANUS", s. 39] (F. Glorie, C.C.S.L., 101 A, Turnhout, 1971, 455-464) (178-179); "... tercia. Ad locum hunc karissimi non ad quietem...-... jam resurgat..." [EUSEBIUS "GALLICANUS", s. extravagans 6] (F. Glorie, C.C.S.L., 101 B, Turnhout, 1971, 861-868) (179-179v); "... quarta. Scimus quidem spiritali militie cui nos...-... perseverando pervenerit..." [EUSEBIUS "GALLICANUS", s. 40] (C.C.S.L., 101 A, 469-482) (179v-180v); "... quinta. Ad hoc ad istum locum convenimus...-... invitante veniamus Jesu Christo..." [EUSEBIUS "GALLICANUS", s. 41] (C.C.S.L., 101 A, 487-491) (180v-181); "... sexta. Videte vocationem vestram fratres karissimi...-... futuro presidium..." [EUSEBIUS "GALLICANUS", s. 44] (C.C.S.L., 101 A, 522-529) (181-181v); "... VII. Sanctus ac venerabilis pater vester religiosa...-... supplicantibus vobis adjuvante domino..." [CAESARIUS ARELATENSIS, s. 233] (J. Courreau et A. de Vogüé, S.C., 398, Paris, 1994, 60-78) (181v-182v); "... octava. Quod supplicante et quodam modo cum caritate...-... venia tribuatur prestante domino..." [CAESARIUS ARELATENSIS, s. 235] (ibid., 94-104) (182v-183); "... nona. M[iror fratre]s dilectissimi dominum meum...-... venia concedatur prestante domino..." [CAESARIUS ARELATENSIS, s. 236] (ibid., 106-118) (183-184); "[S]anctus ac venerabilis pater vester dum...-... Deo insinuante cognoscitis. Expliciunt omelie sancti Cesarii episcopi ad monachos numero decem feliciter" [CAESARIUS ARELATENSIS, s. 234, § 1-3] (ibid., 80-88) (184); sur la collection M des homélies de Césaire (et d'Eusèbe), cf. ibid., 19, et F. Glorie, C.C.S.L., 101 B, Turnhout, 1971, 925 et 940 (classis *); C.P.L., n° 1008 et 971.
F. 1, 1bis-1bisv, 65v-66v, 184v. Additions diverses. F. 1. Catalogus abbatum Epternacensium: "[Sanctus Willibrordus... Pip]pino duce Fran[corum] filio Anschisi...-... XXVI Godefridus" [la suite illisible] (M.G.H., S.S., 13, 740-742). — Addition du XIIe s. F. 1bis. "Vita Antichristi ad Karolum magnum ab Alcwino edita. Antichristus dicitur qui a Christo in cunctis...-... judicandum esse prefixit" (C.C.C.M., 45, 98-101 lign. 103 et 122 lign. 131-128 lign. 241; la première partie du texte est celle de la version dite de Raban Maur, mais la conclusion est celle de la version dite d'Alcuin; le ms. est seulement cité). — Addition du XIIe s. F. 1bisv. Copie d'un acte daté de Cologne, 1063: Guillaume évêque d'Utrecht reconnaît les droits d'Echternach (ms. A' de l'éd. C. Wampach, Geschichte der Grundherrschaft Echternach, I 2, Luxembourg 1930, n° 192, 308-311). — Addition du XIe-XIIe s. F. 1bisv-1terv. [BEDA VENERABILIS, Historia ecclesiastica gentis anglorum, V, 12] (éd. R. Mynors et B. Colgrave, Oxford, 1991, 488-498); cf. C.P.L., n° 1375. "Erat quidam paterfamilias in regione Nordanhimbrorum...-... saluti fuit". F. 65v-66. "Miraculum de sancto Nicholao. [E]xtitit quidam vir qui mercimoniis intentus...-... deferat summi conditoris qui..." (Analecta Bollandiana, 2 (1883), 153-156); cf. Bibl. hag. lat., n° 6174. — Addition du XIIe s. F. 66-66v. Miraculum beatae Mariae de Theophilo. "[F]actum est prius quam fieret incursio...-... que te comprehenderunt", incomplet de la fin (AA. SS. ad d. IV Febr., I, 483-485, C 4); cf. Bibl. hag. lat., n° 8121-8122. — Addition du début du XIIe s. F. 88. "Privilegium monasteriorum regularium a sancto papa Gregorio urbis Rome in generali sinodo dictatum. G. universis ecclesie filiis. Quam sit necessarium monasteriorum quieti...-... perhenniter confirmaverunt", actes faux du synode romain de 595; les souscriptions sont tronquées par rapport à l'éd. P.L., mais munies d'une formule finale inédite (M.G.H., Epistolae karolini aevi, IV, Berlin, 1925, 678-679, sans les souscriptions finales; P.L., 77, 1340-1343); cf. Jaffé-L, † 1366; C.P.L., n° 1714. — "Gregorius Augustino Anglorum pontifici. Censemus monachos predicare, baptizare, communicare, penitentes solvere juxta constituta trecentorum decem...-... in Niceno concilio", apocryphe. — "Ex concilio beati Bonefacii pape qui quartus a beato Gregorio fuit quod liceat monachis ubique cum sacerdotali officio ministrare. Sunt nonnulli stulti dogmatis zelo amaritudinis...-... tanto potentior", apocryphe (Haddan et Stubbs, Councils, III, Oxford, 1871, 64, version B); cf. Jaffé-L., † 1996; Ch. Dereine, "Le problème de la cura animarum chez Gratien", Studia Gratiana, 2 (1954), 309. — [RUPERTUS TUITIENSIS abbas, ep. ad Everardum Brunwillarensem abbatem] "Item de eadem causa. N. gratia Dei venerabili abbati frater R. salutem et omne gaudium in consolatione spiritus sancti. Vetus et longa querela, reverende pater, quorundam...-... proprium fecimus opusculum" (P.L., 170, 541-544). — Addition du XIIe s. F. 184v. Col. de gauche: fragment acéphale partiellement illisible, concernant (?) Origène; le texte n'est pas dans la P.L. Col. de droite: "Jheronimus in XVII libro super Ezechielem de extrema visione ejus que facta est ei de edificio in monte constituto facit mentionem de Salomone...-... potentiam inimicorum". — Addition du XIIe s. — Liste des cens dus à l'abbaye d'Echternach au village de Gilsdorf: "Isti sunt census Gelesdorf: Henricus filius Clerici debet singulis annis xl d. et ob. et vi galinas...". Essai de plume sur l'antienne Salve regina, notation lorraine sur portée à 4 lignes noires, clefs F et C; cf. S. Corbin, dans Annuaire de l'École pratique des hautes études, 1971-1972, 374.
Data Source: Mandragore
Au f. 1bis, dans le coin inférieur droit, d'une main du XVe s.: "Continet aliqua de antichristo ab al[cuino gratté] edita, et partem Vitas Patrum, et vitam sancti Mauri abbatis, et alios tractatus perpulchros, et quatuor libros Dyalogorum beati Gregorii pape, et omelias Cesarii"; à gauche de cette mention, cote (?) "I" et cotes grattées partiellement lisibles sous lumière u.-v.: "A 2; D 4". Saisi par Jean-Baptiste Maugerard avec 85 autres mss. originaires d'Echternach et d'Orbais, dans le dépôt littéraire de Luxembourg et apporté à la Bibliothèque nationale en oct. 1802. N° 32 de la liste de Maugerard; cf. B. n. F., ms. Archives Modernes 497, dossier Echternach; L. Traube et R. Ehwald, dans Bayer. Adad. d. Wissen. Phil.-hist. Kl. Abhandl., XXIII (1903), 336 et sq.; H. Degering, dans Aufsätze Fritz Milkau gewidmet, Leipzig, 1921, 71-82 n° 32; 1789. Le Patrimoine libéré, Paris, B. N., 1989, 158-159.
RDF exports to come…
You can view and manipulate this document directly on this site, compare it to others using the Mirador viewer, or drag and drop this icon into the IIIF viewer of your choice. Read more about IIIF