Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Pal. lat. 1588

Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q89489

Codicological aspects

  • Parch., IXe s. (1ère moitié), sauf f. 39 v°-41 v°: Xe-XIe s., III (pap.) +149 ff. (f. I v°, II v°, III v°, 39 et 109 v° blancs), 320 x 250 mm. Titres en onciale ou en capitales rustiques. Aux f. II et III, table du contenu du XVIIe s. corrigée par le cardinal A. Mai, avec renvoi aux feuillets.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Contents

Data Source: Heidelberger historische Bestände – digital

  • Langue(s) des textes dans le manuscrit : latin

    Titre(s) :
    1r-25v - Consultus Fortunatianus, Ars rhetorica
    1r-12v - Liber I
    12v-20v - Liber II
    20v-25v - Liber III
    25v-31r - Augustinus (?), De rhetorica sive Principia rhetorices
    31r/v-38v - Augustinus (?), De dialectica sive Principia dialecticae
    39v-41v - Nachtrag: De rhetorica excerptum Cassiodori ex Institutionibus
    42r-131r - Marius Victorinus, Explanationes in Ciceronis rhetoricam cum additamento
    42r/v - Praefatio
    42v-103r - Liber I
    103r-105v - Anonymus, De attributis personae et negotio
    105v-131r - Liber II
    131r-145v - Censorinus, De die natali
    145v-149r - Ps.-Censorinus, Fragmentum Censorini quod vocatur

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 1-25: Fortvnatianvs, Ars rhetorica (I-III).

    précédé de ce stemma : «Genera ciuilium tria

    demonstratiuum - laus/ uituperatio

    deliberatiuum - suasio/ dissuasio

    iudiciale - accusatio/ defensio

    à la fin du liv. I, f. 12 v°: «SCHOLICA C̅ CHIRII A̅D̅ EXPLICIT LIBER PRIMVS FORTVNATIANI EXPLICIT ARS CONSVLTI RETHORICA » (éd. du texte, C. Halm, Rhetores latini minores, Leipzig, Teubner, 1863, p. 81-134).

    ~ f. 25 v°-31: ‹Avgvstinvs Hipponensis›, Principia rhetorices.

    suit sans séparation, semble-t-il, le texte précédent.

    à la fin: «ARS RETHORICA LIBER TERTIVS EXPLICIT ».

    ~ f. 31-38 v°: ‹Avgvstinvs Hipponensis›, Principia dialecticae.

    titre: «INCIPIT DE DIALECTITA [sic] LIBER QVARTVS ».

    f. 39 v° (add. du Xe-XIe s.): Anthol. lat. 785 (add.).

    texte: «TVLLIVS EREXIT ROMANAE ISIGNIA [sic] LINGVAE RETHORICAS LATIO DVM SONAT ORE TVBAS ».

    ~ f. 39v°-41v° (add. du Xe-XIe s.): ‹Cassiodorvs, Institutiones diuinarum et humanarum rerum› (extrait: II, 2, 1: De rhetorica, chap. 1-13).

    f. 42-103: Marivs Victorinvs, Explanationes in librum Ciceronis de inuentione (lib. I).

    à la fin: «Q. FABII LAVRENTI EXPLANATIONVM IN RETHORICA LIBER PRIMVS EXPLICIT ».

    f. 103-105 v°: De adtributis personae et negotio.

    titre: «INCIPIT LIBER SECVNDVS. De adtributis personae ».

    inc.: «Cum sint XI attributa personis (corr. in «personae») quibus adprobatum (corr. in «adprobatior ») ... ».

    expl.: «... sed ad res ipsas quadam gestione proueniunt » (éd. C. Halm, op. cit. supra, p. 305-310).

    f. 105 v°-131: Marivs Victorinvs, Explanationes in librum Ciceronis de inuentione (liv. II).

    suit sans séparation le texte précédent.

    î. 131-145 v°: Censorinvs, De die natali.

    titre: «INCIPIT LIBER ALIVD ».

    à la fin du chap. 6, f. 133 v° l. 17-136 l. 3, transposition des chap. 5, 5 et 14, 7-17, 9 depuis «De confirmatione autem partus nihilo minus definite...» (5, 5 - éd. F. Hultsch, Censorini De die natali, Leipzig, Teubner, 1867, p. 10 l. 7) jusqu’à «grata nocte frequentes» (17, 9 - éd. cit. p. 33 l. 15).

    f. 140 v°, l. 4, après «ait enim» (14, 7: éd. cit. p. 25, l. 25), «teporum [sic] si ueterum... » (17, 10 - éd. cit. p. 33, l. 16).

    f. 145 v°-149: Ps. Censorinvs, Fragmentum.

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc.: «De naturali institutione. Initia rerum eadem elementa et principia dicuntur... » (éd. F. Hultsch, op. cit. supra, p. 55-73; éd. partielle (chap. IX-XV) H. Keil, Gramm. lat., 6, Teubner, 1874, p. 607-617).

Former owners

Formerly part of

Origin

  • Origine: abbaye Saint-Nazaire de Lorsch. Plusieurs copistes ont collaboré à ce manuscrit, dont l’écriture n’est qu’en partie calligraphique (cf. B. Bischoff, op. cit. infra, p. 30). c’est une copie directe du manuscrit en onciale conservé actuellement à Cologne, Dombibl. 166 (cf. E. A. Lowe, Codices latini antiquiores, 8, Oxford, 1959, p. 39 n° 1160); au f. 99 une addition de la fin du Xe s. mentionne un certain Sicco, qui est probablement un des membres de la famille du comte de Luxembourg, mort vers 998: «Sicco per ingenium mire conscendit in altum ».

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: abbaye Saint-Nazaire de Lorsch (cf. supra, Origine) dont l’ex-libris est au f. 149 v°: «Codex de monasterio sancti Nazarii quod dicitur Lauresham », on peut lire aux rayons ultra-violets, en haut du même feuillet: «NAZARIVS MERITIS » et au milieu: «Codex de monasterio sancti », repris et complété donc au-dessous; bibliothèque palatine de Heidelberg (au f. III cote du transfert: C. 180/668).

Notes

Data Source: Biblissima

Bibliography

    • A. Wilmanns, Der Katalog..., p. 407
    • T. Gottlieb, Über mittelalterliche Bibliotheken, Leipzig, 1890, p. 337
    • L. Traube, Textgeschichte der Regula S. Benedicti (Abhandlungen der Königlichen Bayerischen Akademie der Wissenschaften, 3. Klasse, Bd 21, 3. Abt.), Munich, 1898, p. 116-117
    • F. Falk, Beiträge zur Rekonstruktion..., p. 70
    • P. Lehmann, Johannes Sichardus..., p. 139
    • W. M. Lindsay, Palaeographia latina, 3 (St Andrews University Publications, 19), Oxford, 1924, p. 17
    • G. Billanovich, Il Petrarca e i retori latini minori (Ital. med. e uman., 5, 1962, p. 111 et 147)
    • J. E. Gugumus, Zur Erforschung der Bibliotheca Palatina in Rom (Blätter für Pfälzische Kirchengeschichte..., 40, 1973, p. 138)
    • B. Bischoff, Lorsch..., p. 30, 66, 73 n. 5 et 84 n. 43
    • V. M. Lagorio, A text of Cassiodorus «De rhetorica » in codex Pal. lat. 1588 (Scriptorium, 30, 1976, p. 43-45)
    • V. M. Lagorio, The anonymous commentary «De attributis personae et negotio » in codex Vat. lat. 3862 (Scriptorium, 31, 1977, p. 246 n. 2).

Life cycle of this book

Data sources