Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Ross.559

IIIF manifest

Codicological aspects

  • Parch., XIVe s., 454 ff. (f. 4-5 v°, 70 v°-71 v°, 131-131 v°, 143 v°, 163-163 v°, 179, 246 v°, 268 v°-269 v°, 345 v° et 387 v°-389 v° blancs), 2 col., 347 x 233 mm. Aux f. 6 col. 1 et 180 col. 2, initiales historiées prolongées sur trois côtés par des feuilles d’acanthe: la première représente un personnage vêtu d’une robe bleue à manches roses, coiffé d’un bonnet rose et lisant un livre (Sénèque?), la deuxième un personnage vêtu et coiffé de rose et tenant un livre (Cicéron?) autres initiales de couleurs sur fond d’or prolongées dans la marge par des feuilles d’acanthe bleues, roses et jaunes (f. 2 col. 1, 9 col. 1, 12 col. 2, 15 v° col. 2). Index du contenu au f. 1 v°. Lire les f. 88-93 dans l’ordre suivant: 88, 90, 89, 92, 91, 93.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Contents

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 2: Hieronymvs presbyter, Vita Senecae.

    titre: «In nomine domini nostri Ihesu Christi. Amen. Ieronimus de Seneca in cathalogo sanctorum et in libro illustrium uirorum » (éd. cf. supra, Pal. lat. 381, I, f. 72).

    f. 2-2 v°: Ps. Seneca, Epistulae ad Paulum.

    titre: «Epistolae Senecae Neronis magistri ad Paulum apostolum et Pauli ad Senecam » (éd. cf. supra, Pal. lat. 381, I, f. 72-73).

    f. 2 v°: Epitaphium Senecae (Anthol. lat. 667).

    titre: «Incipit ephytaphium Senece ».

    f. 2 v°-3 v°: Seneca, Epistulae ad Lucilium (capitula) .

    titre: «Incipiunt capitula supra singula capitula eiusdem ad Lucillum ».

    inc.: «De colligenda et sistenda fuga temporis...».

    expl.: «... Quod bonum non sensum sed intellectu comprehenditur et quod bonum in nullo est nisi in quo ratio est ».

    f. 6-68 v°: Seneca, Epistulae ad Lucilium (1-87, 89-124).

    division en XXII livres.

    titre: «Incipit liber epistolarum primus Senece ad Lucillum ».

    f. 68 v°-70: Seneca, Epistula 88 ad Lucilium.

    titre: «Hec sequens epistola est secundum quosdam et secundum illos ponitur in fine XVI libri epistolarum. Secundum autem quosdam potius nomine libelli signatur quam epistole. Ideo nomine libelli inseritur his: De septem liberalibus artibus ubi docet de eis singulis quod ad uirtutem non perducunt sed preparant ».

    inc.: «De liberalibus studiis...».

    expl.: «...quidem nobis relinquere nihil scire. Vale. Vale. Explicit».

    f. 72-95 v°: Seneca, Naturales quaestiones (I-VII).

    titre: «Incipit liber Senece de questionibus naturalibus primus, de diuersitate uaporum eleuatorum in altum et de diuersitate figurarum et qualitate ipsarum et de significationibus ipsarum ».

    f. 96-99 v°: Seneca, De clementia.

    titre: «Incipit liber primus de clementia ad Neronem Lucii Annei Senece ».

    f. 99 v°-125 v°: Seneca, Dialogi.

    f. 99 v°-101 v°: De prouidentia.

    titre: «Incipit liber primus de prouidentia Dei ad Lucillum. Cur mundus prouidentia Dei regatur. Quare multa mala bonis uiris accidant ».

    f. 101 v°-104: De constantia sapientis.

    titre: «Incipit secundus ad Serenum. Quomodo in sapientem nec iniuria nec contumelia cadit ».

    f. 104 v°-107 v°: De uita beata.

    titre: «Incipit liber de beata uita ad Gallionem eiusdem Senece ».

    expl. f. 107 v° col. 2, l. 22: «...in infima adlisos ».

    f. 107 v°-108 v°: De otio.

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc.: «Magno nos consensu...».

    à la fin: «Explicit liber Annei Senece ad Galionem de beata uita ».

    f. 108 v°-112: De tranquillitate animi.

    titre: «Incipit liber eiusdem Senece ad Serenum de tranquillitate animi ».

    f. 112-115 v°: De breuitate uitae.

    titre: «Incipit liber eiusdem ad Paulinum de breuitate uite ».

    f. 115v°-118: Ad Polybium de consolatione.

    titre: «Incipit liber eiusdem de consolatione ad Pollionem ».

    f. 118-122: Ad Marciam de consolatione.

    titre: «Incipit liber eiusdem Senece de consolatione filii ad Martiam ».

    f. 122-125 v°: Ad Heluiam de consolatione.

    titre: «Incipit liber eiusdem ad Helbiam matrem de consolatione ».

    f. 125 v°-126 v°: Seneca, De remediis fortuitorum.

    (prol.) titre: «Incipit prologus in libro de remediis fortuitorum ».

    inc.: «Hunc librum composuit Seneca...» (éd. cf. supra, Pal. lat. 1539, f. 77 v°).

    (texte) titre: «Incipit liber Senece de remediis fortuitorum ad Gallionem ».

    f. 126 v°-127 v°: Martinvs Bracarensis seu Ps. Seneca, Formula uitae honestae.

    titre: «Incipit tractatus eiusdem de quatuor uirtutibus » (éd. cf. supra, Pal. lat. 226, f. 109-116).

    f. 127 v°-128: Ps. Seneca, Liber de moribus.

    titre: «Incipit idem de moribus ».

    ~ f. 128-128 v°: Ps. Aristoteles, Aenigmata.

    suivent sans séparation le texte précèdent.

    inc.: «Stateram ne transileas id est ne pretergrediaris... » (éd. cf. supra, Pal. lat. 957, f. 158 v°-160 v°).

    f. 128 v°: Ps. Seneca, Epistula 11 ad Paulum (extrait).

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc.: «Seneca Paulo. Tulit priscorum etas...».

    expl.: «...libuit licuit. Explicit Seneca de moribus» (éd. cf. supra, Pal. lat. 1538, f. 85).

    f. 128 v°-129 v°: Pvblilivs Syrvs, Sententiae.

    titre: «Incipiunt prouerbia eiusdem ».

    f. 129 v°-130 v°: Ps. Seneca, Prouerbia.

    titre: «Exceptuationes [sic] ex libris diuersis et epystolis et hic expliciunt [sic] prouerbia intitulata Senece ».

    inc.: «Non quod sed quemadmodum feras interest...» (De prouid., 2, 4).

    expl.: «...quibus hoc diutius propositum est. Expliciunt prouerbia et exceptuationes diuersorum librorum Senece » suivi de cette addition: «Seneca completus Deo gracias Amen». (De clem., II, 7, 1 - cf. supra, Pal. lat. 1538, f. 82 v°-84).

    f. 132-143: Seneca, De ira.

    titre: «Incipit liber primus Annei Lucii Senece de ira ad Nouatum ».

    f. 144-162 v°: Seneca, De beneficiis.

    titre: «Incipit liber Senece de beneficiis primus ».

    f. 164v°-178 v°: Seneca rhetor, Excerpta controuersiarum.

    titre: «Incipit primus liber declamationum ad Nouatum Senece Melli filios ».

    f. 179 v° (add.): Silivs Italicvs, Punica (extrait).

    titre: «SILVS ITAL‹IC›VS DE CICERONE ».

    inc.: «Ille super Gangem super exauditus et Indos... ».

    expl.: «...Par decus eloquis quoque [sic] sperate nepotum» (VIII, 408-411).

    f. 180-209: Cicero, Opera.

    f. 180-206 v°: Tusculanae disputationes.

    titre: «Incipit prologus in libro Marci Tulii Ciceronis de tusculanis questionibus ».

    f. 206 v°-209: De fato.

    titre: «Incipit liber eiusdem per id maton id est de fato ».

    f. 209 v° (add.): Anthol. lat. 785.

    titre: «Aug. ».

    inc.: «Excellunt cunctos...».

    f. 209v°-229v°: Cicero, De officiis.

    titre: «Incipit liber Tulii M.C. de offitiis ».

    f. 230-246: Ps. Cicero, Rhetorica ad Herennium.

    division en 6 livres.

    titre: «Marci Tulii Ciceronis ad Herennium recthorica noua liber incipit I ».

    à la fin: «Explicit lib. VI. M.T.C. de arte rethorica ».

    f. 247-287: Cicero, Opera.

    f. 247-268: De inuentione.

    titre: «Tulii recthorica ueteris liber I ».

    f. 254 v° à la fin du liv. I: «M.T.C. liber inuentionum primus explicit. Incipit secundus ».

    à la fin: «M.T. Ciceronis liber dyalogus rethorice explicit ».

    f. 270-287: De diuinatione.

    titre: «Incipit liber Tulii Marci Cicero [la suite est grattée] ».

    f. 285 v° col. 2, 9e l. avant la fin, le texte passe de «... que Cressum decepit uel Cirisippum » (II, 56, 116) à «constans atque diuturna est... » (II, 60, 124).

    f. 285 v° (add. marge infér.): Vita Catonis.

    pas de titre.

    inc.: «Marcus Cato fuit nobilis Romanus ac multum sapiens. Qui uolens Grecam discere sapientiam... ».

    expl.: «... more philosophi sciemus inuectiuas componere et tractare » (non identifié).

    f. 287 v°-299: Cicero, Opera.

    f. 287 v°-289 v°: Paradoxa ad Brutum.

    titre: «Incipit liber de paradoxis M.T. Ciceronis».

    f. 290-294 v°: De amicitia.

    (accessus) inc. f. 290 col. 11 marge infér.: «Cicero amicus fuit Attici cuiusdam uiri probissimi... ».

    expl.: «... ut cognoscatur se hoc opus indubitabant posse disserere » (éd. E. Pellegrin, op. cit. infra, p. 288).

    (texte) titre: «Incipit liber Marci Tulii C. de amicitia ».

    inc.: «Quintus Mutius augur Sceuola multa...».

    expl.: «...ea excerpta prestabilius amicitia putetis».

    f. 295-299: De senectute.

    (accessus) inc. f. 295 col. 1: «Titus Atticus fuit nobilis Romanus familiaris ualde Ciceronis... ».

    expl. : «... tam componendi librum suum quam tam ipse Cicero » (éd. partielle d’après ce manuscrit, E. Pellegrin, op. cit. infra, p. 286).

    (texte) titre: «Incipit prologus in libro de senectute Marci Tulii Ciceronis ad Acticum ».

    inc.: «Attice, si quid ego...».

    f. 299 v°: Anthol. lat. 603-609.

    titre: «Epytaphium. Tulii M.C. ».

    à la fin: «Hoc epytaphium editum fuit a XII sapientibus scilicet Asmenio, Vomanio, Basilio, Euforbio, Iuliano, Hilasio [sic], Palladio, Eustenio, Pompeliano, Maximino, Vitale. Amen ».

    f. 300-307: Cicero, Orationes in L. Catilinam (I-IV).

    titre: «Incipit liber primus inuectiuarum in Catilinam M. Tulii Ciceronis ».

    f. 307 v°: Ps. Sallvstivs, Inuectiua in Ciceronem.

    à la fin: «Explicit inuectiua Crispi Salustii in Ciceronem ».

    f. 307 v°-308v°: Ps. Cicero, Inuectiua in Sallustium.

    titre: «Incipit inuectiua Cyceronis in Crispum Salustium ».

    f. 309-314: Cicero, Orationes.

    f. 309-310: Pro M. Marcello.

    titre: «Incipit oratio T.C. pro Marco Marcello ».

    f. 310 v°-312: Pro Q. Ligario.

    à la fin: «Explicit oratio siue liber Marci T.C. pro Quinto Ligario coram G. Cesare ».

    f. 312-314: Pro rege Deiotaro.

    à la fin: «Explicit oratio Marci Tuli Cyceronis pro rege Deiotaro coram G. Cesare ».

    f. 314 v° (add.): Ivvenalis, Saturae (extrait).

    titre: «AQVINAS SATYR. POETA ».

    inc.: «O fortunatam natam me consule Romam...».

    expl.: «...Volueris a prima quae proxima» (X, 122-126).

    f. 314 v°-420 v°: Cicero, Opera.

    f. 314 v°-345: Orationes in M. Antonium Philippicae (I-XIV).

    titre: «M.T.C. Phylippycarum liber primus incipit ».

    f. 326 v°, lacune des manuscrits de la classe D à la fin de la Philipp. V. et au début de la Philipp. VI. (cf. supra, Pal. lat. 1525, f. 344-393).

    f. 346-383 v°: De finibus.

    titre: «M.T. Ciceronis de finibus bonorum et malorum incipit liber primus ».

    f. 383 v°-387: Academica posteriora.

    pas de titre.

    expl.: «...incredibili quadam fuit facultate. EXPLICIT».

    f. 390-419: De natura deorum.

    titre: «M.T. Ciceronis de natura deorum incipit liber primus ».

    f. 419-420 v°: Timaeus.

    titre: «M.T.C. liber de universalitate incipit ».

    f. 421-440 v°: Macrobivs, Commentarius in Somnium Scipionis.

    à la fin: «Explicit liber Macrobii super Somnium Scipionis. Amen ».

    ~ f. 440 v°-453: Boethius, Consolatio philosophiae.

    ~ f. 453 v°-454: Freculphvs Lexoviensis, Chronicon (extrait: II, 5, 18).

Former owner

Formerly part of

Origin

  • Origine: italienne, Sienne d’après H. Tietze, op. cit. infra, diverses écritures gothico-humanistiques.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseur: le cardinal Domenico Capranica (ex-libris gravé au dos de la reliure: «EX BIBL. CARD. FIRMANI»).

Notes

Data Source: Biblissima

  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi et de P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 2me partie. Fonds Palatin, Rossi, Ste-Marie Majeure et Urbinate par J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, Paris, 1982, p. 463 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1982_cat_21_22)

Bibliography

    • H. Tietze, Die illuminierten Handschriften..., p. 81 n° 122
    • H. Geist, De L. Annaei Senecae Naturalium quaestionum codicibus, Bamberg, 1914, p. 29-30
    • P. Kehr, Aus der Bibliotheca Rossiana (Neues Archiv, 45, 1924, p. 105), simple mention
    • R. Badali, Sui codici dei «Paradoxa » di Cicerone (Riv. cult. class. med., 10, 1968, p. 54), simple mention
    • R. Giomini, Cicerone Tim. 6,17 (Riv. cult. class. med., 10, 1968, p. 61)
    • R. Giomini, Osservazione sul testo del «Timeo Ciceronis » (Helikon, 8, 1968, p. 360)
    • B. L. Hijmans, Two Seneca manuscripts and a commentary (Mnemosyne, 21, 1968, p. 244 n. 2), simple mention
    • J. Fohlen, Trois manuscrits parisiens des «Epistulae ad Lucilium » de Sénèque (Rev. hist. textes, 1, 1971, p. 89 n. 1, 90 et 95 n. 5), simples mentions
    • E. Pellegrin, Quelques «accessus » au «De amicitia » de Cicéron (Hommages à André Boutemy, Bruxelles, 1976, p. 286 et 287-288).

Life cycle of this book

Data source