Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.1575

Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q96500

Codicological aspects

  • Parch., XIIe s., sauf f. 105-124 refaits au XIVe s. (fin) ou XIVe-XVe s., 124 ff., 297 x 150 mm. Le texte, sans doute effacé, a été «repassé» d’une main du XIVe s. à plusieurs feuillets à partir du f. 66, f. 67v°-68, 69v°, 70, 71v°, 75v°, 76, 77v°, 78, 81v°, 82 etc. Assez nombreuses gloses marginales et interlinéaires du XIIe s. au f. 10, du XIVe s. de plusieurs mains, depuis le f. 16 jusqu'au f. 118.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Contents

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 2: //captum oculis

    f. 1: Anthol. lat. 495-506 (ms. Z de Baehrens).

    titre: «INCIPIVNT VERSVS DIVERSORVM POETARVM IN PRIMIS XIIcim SAPIENTVM HOC EST BASILII ASMENII VOMANI EVFORBII IVLIANI HYLARII PALLADII ASCLEPIADIS EVSTHENII POMPEIANI MAXIMIANI VITALIS ad TABVLE PERTINENTES EFFECTOS (corrigé au-dessus en «EFFECTum») SINGVLORVM SINGVLI VERSVS SEX VERBA PER VNVMQVEMQVE HABENTES ET PER SINGVLA VERBA SEX LITTERAS» (éd. E. BAEHRENS, op. cit. infra, p. 119-120).

    — Epitaphium Vergilii.

    titre: «DE TITVLO VIRGILII QVI Vl (?) ‹MO›RIENS (?) SIBI IPSI IPSE ‹...› ET FINXERAT (?)».

    inc.: «Mantua me genuit...» (2 v. - cf. supra, Vat. lat. 1572, f. 203v°).

    f. 1-1v°: Anthol. lat. 507-518.

    pas de titre, suit sans séparation le texte précédent (éd. E. Baehrens, op. cit. infra, p. 120-122).

    f. 1v°-2v°: Donatvs seu Svetonivs, Vita Vergilii.

    titre: «INCIPIT VIRGILII Vita edita a DONato».

    expl. incomplet: «... in disticon quod fecit tale:

    Mantua me genuit Calabri rapuere tenet nunc

    parthenope cecini pascua rura duces... EXP‹LICIT›». (éd. J. Brummer, Vitae Vergilianae, Teubner, 1933, p. 1-8, l. 137; K. Bayer, Vergilviten..., dans Vergil Landleben, Würzburg, 1970, p. 214-224, l. 144, § 36).

    f. 2v°-3: Anthol. lat. 242 (ms. V de Riese).

    titre: «DECASTICA CORNELII POETȨ PREFECTI ĘGIPTI. VIRGILII MARONIS AMICI AD OCTAVIVM (corrigé en «OCTAVIanVM») AVGVSTVM».

    f. 3-3v°: Anthol. lat. 672 (ms. V de Riese).

    titre: «ITEM VERSVS OCTAVIANI CESARIS AVGVSTI DE LAVDANDA ET CONFIRMANDA ARTE LIBRORVM PVBLII MARONIS POST MORTEM ILLIVS».

    f. 3v°: Anthol. lat. 256.

    titre: «VERSVS VIRGILII AD AVGVSTVM IMPERATOREM».

    — Anthol. lat. 257 .

    pas de titre, suit sans séparation le texte précédent (3 v. + 2 v. ajoutés en marge au XIIIe s.).

    f. 3v°-4: Argumenta Eclogarum seu Bucolicorum Vergilii.

    titre: «INCIPIT ARGVMENTVM PRIMȨ ECLOGĘ».

    inc.: «Virgilius scripsit in honorem Asinii Pollionis qui iubente Cesare agrum sibi tribuit...».

    l'argument de l'Ecl. III manque, l'argument III est celui de l'Ecl. IV, d'où un décalage jusqu'à la fin.

    expl.: «ARGVMENTVM VIIII ECLOGĘ» en réalité Ecl. X.

    «Virgilius scripsit ad Cornelium Gallum et ad Volumnam Ticidem (?) uxorem suam quam Licorim dicit et uocat in auxilium nipham [sic] Arethusam dicens extremum hunc et rel‹iqua›» (52 lignes).

    f. 4-5: Praefatio in Vergilii Eclogas seu Bucolica (?).

    inc.: «tres poetas secutus est Virgilius Theocritum sicilium [sic] in eglogis, Esiodum Ascreum in Georgicis, Homerum uero poetam optimum Grecorum in XII libris Eneidorum...».

    texte divisé en 3 paragraphes.

    (2e paragraphe) inc. f. 4v°: «Sciendum nobis quomodo sensus uocabulorum artium Virgilii intelligantur Bucolica pluri numero...».

    expl.: «... unde igitur magis decuit pastorali carmini nomen imposuit. EXPL‹ICIT› prefacio».

    f. 5-6: Servivs, Commentarius in Vergilii Eclogas seu Bucolica (praef.).

    titre: «INCIPIT EXPOSITIO SERGII GRAMMATICI IN LIBRO bucolicorum».

    inc.: «bvcolica ut ferunt...».

    expl.: «... tam littora neque saxosas inter decurrunt flumina ualles» (éd. G. Thilo, Teubner, 1927, p. 1-4).

    f. 6: Ps. Ovidivs, Argumenta Bucolicon et Georgicon (Anthol. lat. 2).

    titre: «INCIPIT CARMEN TETRASTICON OVIDII NASONIS IN LIBRO BVCOLICON».

    inc.: «Qualis bucolicis...» (4 v.).

    f. 6-6 v°: Ps. Ovidivs, Argumenta Aeneidos (extraits).

    seulement le premier vers de chacun des 12 arguments.

    titre: «EPIGRAMMA OVIDII NAS‹ONIS› XII CON‹SCRIPTVM› (?) VER‹SIBVS› SVPER XII LIBRO ENEIDORVM».

    inc.: «AEneas primo Libiȩ compellitur undis...».

    expl.: «... Duodecimo Turnus diuinis occidit armis» (cf. supra, Ottob. lat. 2837, f. 1-1v° et Reg. lat. 1988, f. 56).

    f. 6v°-7: Servivs, Commentarium in Vergilii Aeneidem (praef.).

    pas de titre.

    inc.: «in exponendis auctoribus...».

    expl.: «... Stacius: fraternas acies alternaque regna profanis et cętera» (éd. G. Thilo, Teubner, 1923, p. 1-5).

    f. 7v°-124v°: Vergilivs, Opera.

    f. 7v°-15v°: Eclogae seu Bucolica.

    (gloses) f. 10: nombreuses gloses contemporaines aux Ecl. III, 79 à IV, 17

    (Ecl. IV) inc. en marge: «Intentio Virgillii in hac egloga est dicere aliquid de natiuitate domini ut colemus et non cupiamus oriri...».

    (texte) à la fin: «EXPLICIT PVBLII VIRGILII MARONIS CARMEN BVCOLICON».

    f. 15v°-37: Georgica (cum argumentis Ps. Ovidii I, III-IV).

    titres: «INCIPIT ALIVD CARMEN GEORGICON CVIVS HIC LIBER EST PRIMVS».

    et f. 10 marge supér. (add. XIVe s.): «Georgicon liber primus incipit».

    (gloses) f. 16 marge gauche: «ponit executio (?) etiam cultur / em (?) que diuidit in tres partes...».

    marge droite (autre main): «Virgilius n... de agricultura...», puis «de 1a materia nunc. Aut (?) Cato Censorinus dm (?) Marchus Varo qui fuit tempore Iulii Cesaris...» (pas de Servius).

    f. 18, entre les vers I, 232 et 233, croquis circulaire des zones climatiques du globe précédé de ce titre: «HIC LECTOR ZONȨ DEPINGVNTVR TIBI QVINQVE. NE SINT CLAVSA TIBI TRADITA VIRGILII. QVE SVNT SIC APPELLATĘ SEPTEMTRIONALIS SOLSTIALIS [sic] ĘQVINOCTIALIS BRVMALIS AVSTRALIS».

    à la fin du texte: «HIC FACIVNT SIQVIDEM COMPLETA GEORGICA FINEM».

    f. 37-124v°: Aeneis (cum argumentis Ps. Ovidii I-IX, XI-XII).

    titre: «INCIP‹IT› ARMA VIRVM PRIMVS LIBER AENEIDORVM».

    (gloses) inc. f. 57 marge gauche: «primus qui uenit ab horis troianis fuit Antenor, ergo Eneas non fuit primus, est respondendum quod uerum est itaque (?) no‹minau›it (?) Lombardiam que tunc nominabatur Galia comata...» (pas de Servius).

    f. 44v° et 52, les Argumenta Ps. Ouidii des liv. II et III sont ajoutés d'une autre main plus récente (XIIe-XIIIe s.).

    (texte) f. 50: les v. II, 567-588 manquent.

    f. 104v°: «... Ergo auidum pugnȩ dictis ac numine Phebi//(IX, 661), réclame: «Ascanium prohibent».

    f. 105 (XIVe s. ou XIVe-XVe s.): «//Ascanium prohibent ipsi in certamina rursus...» (IX, 662).

    (liv. X glose) inc. f. 106v° en marge: «Istud est primum cap‹itulum› ubi continetur cap‹ut› (?) Iouis et aliorum deorum de bellis set...» (suite illisible, pas de Servius).

    (texte) expl. mutilé: «... Saucius ille graui uenantum uulnere pectus// » (XII, 5).

Origin

  • Origine: italienne ou allemande? pour les f. 1-104v°, écriture assez grosse et épaisse penchée, peut-être allemande; italienne pour les f. 105-124v° de plusieurs mains: 1) f. 105-122v°, écritures gothiques arrondies, 2) f. 122v°, 1. 36-124v°; écriture gothico-humanistique semi-cursive.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseur: le manuscrit a été acquis par la Bibliothèque Vaticane entre 1550 et 1564 car il est décrit dans une liste complémentaire établie vers 1564-1566 par les Ranaldi.

Notes

Data Source: Biblissima

  • E. Pellegrin, F. Dolbeau, J. Fohlen, J.-Y. Tilliette, avec la coll. d'A. Marucchi et P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome III, 1re partie. Fonds Vatican latin, 224-2900, Paris, 1991, p. 141-144 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1991_cat_21_31)

Bibliography

    • E. Baehrens, Poetae latini minores, 4, Teubner, 1882, p. 20-21 (brève description)
    • R. Sabbadini, Una biografia medioevale di Vergilio (Studi it. filol. class., 7, 1899, p. 39 n. 3) brève mention
    • A. Riese, Anthologia latina, I, 2, Teubner, 1906, p. 399 (brève mention)
    • V. Edden, Early manuscripts of Virgiliana (The Library, V, 28, 1973, p. 23) brève mention
    • C.E. Murgia, Prolegomena to Servius..., 1975, p. 58-59 (brève description).

Life cycle of this book

Data source