Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Ross.506

IIIF manifest

Codicological aspects

  • Parch., XVe s. (a. 1413-1414), 119 ff. (f. 1-1 v°, 118 v°-119 v° blancs; ancienne numérotation rubriquée de 21 à 40 aux f. 2-21 rognée à la reliure), 238 x 175 mm. Le f. 1 est un feuillet de garde récent. Initiales jaunes sur fond bleu et rose à «bianchi girari ». Nombreuses gloses marginales et interlinéaires contemporaines et plus récentes. Commentaire intercalé entre les comédies sur une ou deux colonnes.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Contents

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 2: Epitaphium Terentii (Anthol. lat. 487c).

    pas de titre.

    le texte est suivi du Distichon in Terentii comoedias (cf. supra, Ross. 445, f. 100 v°).

    f. 2-118: Terentivs, Comoediae.

    f. 2-21 v°: Andria.

    (gloses) en interligne: «[Sororem] id est falso credebatur soror cuiusdam meretricule scilicet Crisidem ».

    inc. f. 2 v°, en marges de gauche et inférieure: «Simo solicitus laborat pro correctione filii et ideo nuptias simulat ut eius animum exquirat... Vos istec et sic incipit narrationem suam et diuiditur prima comedia in quinque actus. Primus est simulatio falsarum nuptiarum...

    expl.: «... quintus est conuenientia uel compositio componens omnes perturbationes quia proprium est comedie habere letum exitum et tragedie tristem exitum et incipit ibi: «In hac habitasse platea » (v. 796).

    (texte) à la fin: «TERENTII Afri Andria Explicit ».

    f. 22-42: Eunuchus.

    les deux premiers feuillets du cahier ont été coupés; le commentaire à l'Eunuchus manque.

    titre et didascalie: «TErentii Eunuchus incipit. Acta ludis Megalensibus...». avec seulement le deuxième argument: «MERETRIX Adolescentem...» (éd. cf. supra, Pal. lat. 1621, f. 16 v°).

    (gloses) inc. f. 23, en marge de droite: «Phedria quidam adolescens cum uenisset ad domum meretricis Thais uocata nec esset ab ea receptus uel intromissus quoniam alium conuiualem. . . ».

    expl.: «... Ne mireris conuictionem in principio operis loco naturaliter non suo iungit enim uerba cogitatibus...».

    f. 42 v°-62: Heautontimorumenos.

    (comment.) pas de titre, inc. f. 42 v°: «QVamquam hoc [sic] inter nos (v. 53) «Primus actus istius tertie comedie est conuentus senum inter se Chremetis et Menedemi et conuentus iuuenum inter se Clitiphonis et Clinie uidelicet quod coniungit senes... ».

    expl. : «EGo me non tam astutus (v. 874). Incipit quintus actus in quo Clinie datur Antiphila et Clitiphoni alia datur quam Bachis et ut Clinia possit habere Antiphilam Menedemus conuenit Chremetem ut legiptime [sic] eam det filio suo etc. ».

    suivi d’une glose: «Ista tertia comedia dicta est Heautontimerumenon uel Eutentumerumen uel Eutontumeron. Dicitur autem Eutontumeron seipsum excrucians uel in se excruciationem exercens quia Menedemus senex se excruciabat cum rastro pro dolore filii sui Clinie amantis Antiphilam quem pater compulit ire in militiam pro asperitate et feditate meretricis quam arguebat ».

    (texte) titre et didascalie f. 43: «Heautontimerumenon incipit. Acta ludis Megalensibus... ».

    (gloses) inc. f. 44, marge de droite: «Primus actus est de conuinctione senum scilicet Chremetis et Menedemi et de familiaritate scilicet Clitiphonis et Clinie ut ex hac notitia senum prius habita ad inuicem conuenienter ueniatur ad quintum ubi terminatur in pace... ».

    expl.: «... non solet homines facere curiosos de alterius aduersitatibus. Sed tamen quamquam hec notitia ».

    f. 62-81 v°: Adelphoe.

    (comment.) pas de titre, inc. f. 62: «STorax non rediit (v. 26). Primus actus istius quarte Comedie est moralitas senum quod ostendit. Alterum lenem et mansuetum, alterum impatientem et durum et utrumque in exemplum nobis ponit ut nimiam mollitiem uitemus et nimiam duritiam... ».

    expl.: «Edepol Syrisce (v. 763). Incipit quintus actus id est conuenientia omnium eorum quae hucusque in turba... et nimiam lenitatem Mitionis temperantia Demee et cetera et descendit a precedenti ».

    suivi d’une glose: «Ista quarta fabula dicta est Adelphe quia in causa duorum fratrum scilicet Demee et Mitionis scripta est. Nam Adelphe dicitur gemini fratres ».

    (texte) titre et didascalie f. 62 v: «Terentii eiusdem Incipit Adelphe. Acta ludis funebribus... ».

    (gloses) inc. f. 62 v°, marge de gauche, (argum. v. 1): «Premittitur titulus comedie incipit Adelphe quod est uocabulum grecum quod latine sonat fratres in quo etiam commendatur... ».

    (autre glose) f. 63, marge de droite: «Primus actus in quo describitur Mitio ut mollis persona dolens de Eschino qui in nocte non rediit et loquitur cum Storate custode adulescentis ».

    f. 81 v-97 v: Hecyra.

    (comment.) pas de titre, inc. f. 81 v: «PErpol (v. 58) primus actus est istius quinte comedie narratio preteritorum scilicet quod Pamphilus Bachidem meretricem quam amabat dimisit inuitus rogente patre et uxorem duxit Philomenam quam duos primos menses pro amore Bachidis... ».

    expl. : «NOn hoc de nichilo est (v. 727). Hic incipit quintus actus id est conuenientia in quo Pamphilus uxorem suam... per erat Pamphili et taliter sunt reconciliata et cetera ».

    suivi d’une glose: «QVinta fabula Echirra dicta est. Et ab antecedente hoc nomen accepit. Nam Echirra est locus non longe ab Athenis ubi acta sunt ea que dicit ab eo loco Echirra dicta est ».

    (texte) titre et didascalie f. 82: «TErentii Afri incipit Hechirra. Acta ludis romanis Sexto Iulius Cesare... ».

    avec aussi le second argument: «ADolescens qui meretricis...» (éd. cf. supra, Pal. lat. 1623, f. 61 v).

    (glose) f. 83 v°, marge de gauche: «Primus actus. Echyrra interpretatur Socrus quia principalis moralitas comedie contra socrus uersatur qualiter se habent male contra nurus ».

    f. 98-118: Phormio.

    (comment.) pas de titre, inc. f. 98: «AMicus summus meus (v. 35). Primus actus istius sexte comedie est quod narrat discessionem senum ab Athenis et amorem iuuenum dum senes absunt existentium iuenum sub custodia Gete... ».

    expl.: «QVid agam (v. 729). Incipit quintus actus in quo laboratur ut Antiphilo illam quam dolose duxerat retineat... et hoc modo retinuit argentum. Actus iste compositio potest uocari quia res ita componitur quod Antiphila remaneat. EXPLICIT ».

    texte suivi d’une glose: «SExta fabula Phormio dicta est. Nam Appollorus [sic] fuit quidam Grecus comicus qui scripsit fabulam quam appellauit Ephidicatomenon que latine appellatur Phormio eo quod prae ceteris ille introducatur ».

    (texte) titre et didascalie f. 98 v: «Terentii Afri comici poete... eiusdem Phormio incipit. Acta ludis Romanis... ».

    avec aussi le second argument, inc.: «Ex dvobus fratribus...» (éd. cf. supra, Pal. lat. 1623, f. 74).

    (gloses) inc. f. 99 marge de droite, (argum. v. 1): «Apollodorus grecus poeta fuit qui fecit fabulam quam Epydacazomenen seu epydicazomenos appellauit ex nomine cuiusdam parasiti qui in ea introducitur ».

    f. 99 v° marge de gauche (I, 1): «Hic primus actus incipitur de rebus actis ab gentibus patribus ».

Former owner

Formerly part of

Origin

  • Origine: italienne, toscane selon H. Tietze, op. cit. infra ; écriture gothico-humanistique. Le copiste date à deux reprises à la fin du commentaire f. 98: «completum fuit istud scriptum die licet secunda Ianuarii MCCCCXIII » et f. 118: «Scriptus est liber anno MCCCCXIIII die XXIIIa augusti hora XVII » suivi d’un grattage illisible aux rayons.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: un certain Auguste d’après une note d’une autre main de la fin du XVe s. au f. 118: «Augusti KTHMA ».

Notes

Data Source: Biblissima

  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi et de P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 2me partie. Fonds Palatin, Rossi, Ste-Marie Majeure et Urbinate par J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, Paris, 1982, p. 453 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1982_cat_21_22)

Bibliography

    • E. Gollob, Die Bibliothek..., p. 15
    • H. Tietze, Die illuminierten Handschriften..., p. 105 n° 193
    • Y.-F. Riou, Gloses et commentaires des comédies de Térence dans les manuscrits de la bibliothèque du monastère San Lorenzo el real de l'Escorial (G. Cambier, C. Deroux. et J. Préaux, Lettres latines du Moyen Age et de la Renaissance, Bruxelles, 1978, p. 21-22, 26 n. 41, 28-36).

Life cycle of this book

Data source