Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3609B

  • Attested titles :
    • Cordiale de quatuor novissimis
    • Flavius Vegetius
    • Johannes Gerson
    • Poggio Bracciolini
  • Other Form of the Shelfmark :
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3609B
    • Paris. BnF, Latin 3609B
  • Held at : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Languages : Latin
  • Author : Jean Gerson (1363-1429) | Végèce (0383?-0450?) | Le Pogge (1380-1459) | Charles VII (roi de France, 1403-1461) | Gérard de Vliederhoven (13..-1402?) | Publilius Syrus (0090?-0040? av. J.-C.)
  • Date of Origin :
  • Support Material : Parchemin. Réglure à la mine de plomb.
  • Composition :
    • II-165 ff. + f. 42bis, précédés et suivis de 2 ff. de garde papier moderne.
  • Format :
    • 200 × 140 mm. (justification 135 × 90 mm.).
  • Codicological details :
    • Au f. 165 : « Anno Domini M° IIIIC LXVII feci fieri hunc librum quatuor tractatus continentem » ; à la suite, signature grattée, illisible ; cf. Ch. Samaran et R. Marichal, Catal. des mss. en écriture latine, II, 185 et pl. CXXXVII. — Initiales rubriquées. Rubriques. Titres courants du f. 25 au f. 89. Pieds-de-mouche rubriqués. — 13 cahiers de 12 ff., sauf les 7e, 10e, 11e et 12e de 16 ff. (72-87 et 113-160), le 8e de 13 ff. (88-100) et le 13e de 5 ff. (161-165). Réclame à chaque cahier. Il y a 2 ff. 42. — Quelques corrections et notes marginales contemporaines. Les ff. de garde I-II sont constitués par un fragment d'acte du XVe s. : « Compromissum Guillelmi Chambonis et Stephani Evrardi ». Un fragment du même acte a été utilisé pour la reliure du ms. Latin 3520 ; cf. Bibliothèque nationale, Catal. gén. des mss. lat., V, 555. — Au f. 165, mention d'ancien possesseur : « Habuy anno Domini M° VC X. De Beaujeu ». Le manuscrit a appartenu à Mazarin ; cf. Omont, Anciens inventaires, IV, 318. II-165 ff. + f. 42bis, précédés et suivis de 2 ff. de garde papier moderne. 200 × 140 mm. (justification 135 × 90 mm.).
  • Binding :
    • Demi-reliure maroquin rouge au chiffre de Napoléon III, signée : « J. WEBER 1853 ». Titre doré au dos : « JOH. GERSONIUS DE NOBILITATE ANIMAE ».

Contents

Data Source: BnF Archives et manuscrits

  • F. 1-22v JOHANNES GERSON, De nobilitate (Opera, éd. E. Dupin, III, Anvers, 1706, 208-225). Épître dédicatoire : « Reverendissimo... A. archiepiscopo et comiti Ludgunensi... Johannes cancellarius Parisiensis... De preconio nobilitatis... » (1) ; — « Opusculum primum de nobilitate. Homo quidam nobilis... (Lc. XIX, 12). Quis homo quidam iste nobilis... » (1-7v) ; — « Opusculum secundum » (8-14) ; — « Opusculum tercium » (14v-22v).

    F. 22v-24v CAROLUS VII, rex Francorum, Epistola ad summum pontificem de nobilitate : « Sequitur pars litterarum christianissimi regis Francorum K. VII, tunc, vivente patre, regnum regentis... Vehemens me sollicitudo... » (ibid., 225-226).

    F. 25-88v FLAVIUS VEGETIUS. « Flavii Vegecii Renaci viri illustris comitis epytoma [sic] rei militaris libri numero quatuor... » (C. Lang, Leipzig, 1885, 1-166, ms. mentionné p. XLIII), chaque livre précédé de la table des chapitres et du prologue. Sommaire (25) ; — L. I (25-36v) ; — L. II (36v-47v) ; — L. III (47v-72v) ; — L. IV (72v-88v).

    F. 89-132v GIOVANNI FRANCESCO POGGIO BRACCIOLINI. « Pogii de Terra nova Florentini dialogus in avariciam ad Franciscum Barbarum. Quoniam plures mortalium, mi Francisce... Pogius. Cum diebus estivis Antonius Luscus... — ... ita omnes consurrexerunt. Finis » (éd. Bâle, 1538, 1-31).

    F. 133-165 « Sequitur tractatus de quatuor novissimis ». Prol. : « Memorare novissima tua... (Eccli. VII, 40). Sicut dicit beatus Augustinus in libro suarum Meditacionum plus vitanda est... — ... imponatur » (133-133v) ; — « De primo novissimo scilicet de morte corporali. Primum igitur novissimorum cujus memoria est... » (133v-146) ; — « Sequitur de secundo novissimo scilicet de judicio extremo... » (146-152v) ; — « Sequitur tercium novissimum scilicet de inferno... » (152v-158v) ; — « De quarto novissimo scilicet de gloria celesti » (158v-165) ; au f. 165 : « ... novissima providerent. Equissimo... judici sit laux [sic]... et graciarum actio in sec. seculorum, amen etc. Explicit cordiale de quatuor novissimis videlicet de morte corporali, de judicio extremo, de inferno et de gloria celesti multum notabile et menti tenendum », texte attribué à différents auteurs, notamment à GERARDUS A VLIEDERHOVEN ; cf. Hauréau, Notices, II, 344 ; Welter, L'Exemplum, 427-429 (éditions anciennes) ; A. Tenenti, Il senso della morte e l'amore della vita nel Rinascimento, Torino, 1957, 97-99.

    F. 165v « Proverbia Senecae. Alienum est quicquid optando evenit... » [PUBLILIUS SYRUS, Sententiae, V. 1-7] (G. Meyer, Leipzig, 1880, 17). — Addition contemporaine.

    F. 1-22v. (Jean Gerson, Oeuvres complètes, éd. P. Glorieux, Paris, 1960-1973, IX, n° 457).

    Aux ff. de garde I-II, le fragment d'acte est de 1382. On peut lire à la lumière ultra-violette : « Actum Lugduni... tricentesimo octuagesimo secundo ».

Participants

Subjects and themes

Data Source: BnF Archives et manuscrits

  • Alienum est quicquid optando evenit...

    f. 165v

    Cum diebus aestivis Antonius Luscus...

    f. 90

    De praeconio nobilitatis egregio dum triplex opusculum scripsisset...

    f. 1

    Incipit du lemme biblique

    Homo quidam nobilis abiit... (Lc. XIX, 12).

    Incipit

    Quis homo quidam iste nobilis...

    f. 1

    Incipit du lemme biblique

    Memorare novissima tua... (Eccli. VII, 40).

    Incipit

    Sicut dicit beatus Augustinus in libro suarum Meditationum...

    f. 133

    Primum igitur novissimorum cujus memoria est...

    f. 133v

    [...] Quis homo quidam iste nobilis nisi Jesus...

    f. 1

    Quoniam plures mortalium, mi Francisce, non vivunt sed agunt vitam...

    f. 89

    [...] Sicut dicit beatus Augustinus in libro suarum Meditationum, plus vitanda est...

    f. 133

    Vehemens me sollicitudo perurget, pater beatissime, propter suscepti curam regiminis...

    f. 23

    Actes ou fragments d'actes -- (XIVe s.)
    BEAUJEU (de) -- Possesseur (XVIe s.)
    CHARLES VII, roi de FRANCE -- Epistola ad summum pontificem de nobilitate
    CORDIALE DE QUATTUOR NOVISSIMIS
    DÉCORATION -- Initiales de couleur (XVe s.)
    GERARDUS DE VLIEDERHOVEN -- Cordiale de quattuor novissimis
    GUILLELMUS CHAMBONIS -- Fragments d'acte le concernant (XIVe s.)
    JOHANNES GERSON -- De Nobilitate
    MAZARIN (Jules, card.) -- Possesseur
    POGGIO BRACCIOLINI (Gian-Francesco) -- De Avaritia
    PUBLILIUS SYRUS -- Sententiae (excerpta)
    RELIURE -- Reliures au chiffre de Napoléon III
    STEPHANUS EVRARDI -- Fragment d'acte le concernant (XIVe s.)
    VEGETIUS (Flavius Vegetius Renatus) -- De Re militari
    WEBER (J.) -- Reliures signées (XIXe s.)

Data source