Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Urb.lat.643

Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q91817

Codicological aspects

  • Papier (filigrane var. Briquet 2645: Ferrare, 1454), XVe s. (a. 1461), 148 ff. (+ff. 4a-4d; f. 3 v°, 4 v°, 4a-4d v°, 75-76 v°, 93 v°-94 v°, 100 v°-105, 112 v°, 115 v°-116 v°, 120 v°, 122-123 v°, 129 v°-130, 142 v°, 145-148 v° blancs), 208 x 152 mm. Quelques gloses marginales contemporaines.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Contents

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 1-3: Anthol. lat. 831-832, 834 v. 1-4, 836-847, 851, 854, 850, 849 (ms. V de A. Riese).

    titre: «Carmina Virorum Illustrium Romanorum tam Consulum quam Imperatorum et Regum ».

    expl. : «... Omnis et immiti gloria sorte ruit » (849) .

    f. 4 (add. d’une main plus tardive, XVIIe s. ?): Anthol. lat. 848, 852-853.

    titre: «Iulius Cesar ».

    inc.: «Cesar ad imperium ciuili sanguine partum... ».

    expl.: «...Imperiis Auguste tuis simulataque uirtus » (853).

    f. 5-80: Ovidivs, Opera.

    f. 5-7 v°: Amores (extraits).

    titre: «OVidii Nasonis de sine ti‹tul›o ».

    inc.: «QVi Modo NAsonis fueramus quinque libelli...» (I, 1, 1).

    expl.: «...ET satis est aliquam pauperis esse sinant» (III, 8, 60).

    f. 8-21: Ars amatoria (extraits).

    titre: «Ex primo libro Ouidii de Arte Amandi ».

    inc.: «SI quis In Hoc Artem populo non nouit Amandi... » (I, 1).

    expl.: «. . . INscribant spoliis Naso Magister erat finis» (III, 812).

    f. 21v°-24v°: Remedia amoris (extraits).

    division en deux livres.

    1) f. 21 v°-23 v°, titre: «Ex primo Ouidii de Remedio Amoris ».

    inc.: «LEGerat Huius Amor Titulum Nomenque Libelli...» (v. 1).

    expl.: «...Ingenio uerbis Incipe plura meis» (v. 360).

    f. 21 v° add. contemporaine des v. 3-6 dans la marge infér.

    2) f. 23 v°-24 v°, titre: «Ex secundo libro de remedio ».

    inc.: «Hactenus inuidie Respondimus atrahe lora » (v. 397).

    expl.: «...Carmine sanati femina Virque meo finis» (v. 814).

    f. 25-74 v°: Ex Ponto.

    pas de numérotation en livres.

    titre: «Ouidii Nasonis de ponto Incipit liber ad Brutum felliciter [sic]».

    division en deux de I, 2: 1) 1-68, 2) 69-152; et I, 3: 1) 1-44, 2) 45-94.

    à la fin: «Explicit Ouidii Nasonis de ponto Libellus singularis... ».

    ~ f. 41 (add. contemporaine dans la marge de droite): Franciscvs Petrarca, ‹Epistulae metricae› (extrait: II, 16, v. 1-5).

    f. 77-80: Heroides XV (Sapho ad Phaonem).

    titre: «Sapho ad Phaon (au dessus «Pahon ») dilectum suum ».

    inc.: «Nvnquid Vbi Aspecta est Studiose littera destre... ».

    ~ f. 80: Carmina duo in Sapphus laudem.

    1) inc.: «Et tibi sit facilis tenera cum matre Cupido... » (4 v.).

    2) inc.: «Tantum omnes nobis docte tribuere puelle...» (4 v. - cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 19023).

    ~ f. 80 v°: Antonivs Beccadellvs Panormita, Hermaphroditus (extrait: II, 17).

    inc.: «Pulchrior argento es sed es formosior auro...» (20 v.).

    ~ f. 81-82 v°: Iacobvs Pisavriensis, Carmen IV ad Paulam suam.

    f. 82 v°: Ps. Avsonivs seu Ps. Cato, Nomina Musarum (Anthol. lat. 664).

    titre: «Versus Virgilii de Musis ».

    inc.: «Clio Gesta canens transactis tempora reddit... » (éd. cf. supra, Pal. lat. 1751, f. 154-154 v°).

    ~ — Carmen de nymphis.

    inc.: «Nereides Pellago uersantur fonte Napee... » (3 v.).

    ~ f. 83-84: Antonivs Beccadellvs Panormita, Hermaphroditus (extraits: II, 1).

    f. 84-84 v°: Martialis, Epigrammata (extraits).

    pas de titre.

    inc.: «Ad cenam si me diuersa uocaret in astra... » (IX, 91 v. 1).

    suivent les epigr. VII, 91; I, 65 et I, 19.

    expl.: «... Nil istic quid agat tertia tuscis habet » (I, 19 v. 4).

    ~ f. 84 v°: Balthasar Rotvlvs. Carmina.

    1) titre: «Ad Beltraminum Cusatrum doctorem ».

    inc.: «Negligis offitio uota magistri...» (3 v.).

    2) titre: «Responsio Beltramini ».

    inc.: «Quid suus Ypotades cauto concessit Vlixi... » (16 v.).

    f. 85: Epitaphium Claudiae Homoneae.

    titre dans la marge supérieure: «Epitaphium Homonee ».

    inc.: «TV qui secura procedis mente parumper... » (v. 1-10, 13-26, 11-12; éd. cf. supra, Ross. 335, f. 51 v°-52 v°).

    rsj f. 85 v°: Carmen.

    inc.: «Clarior eloquio progne et suauissima cantu...» (6 v.).

    ~ f. 86: Petrvs Candidvs Decembrivs, Epigrammata et Epistulae metricae (extrait; n° 37).

    ~ — Georgivs Valagvssa, Carmen in morte Luciae de Fogliano (4 v.).

    ~ -Iohannes Antonivs de Vicomercato, Carmen.

    inc.: «Vna fui matrum praestanti prole beata... » (6 v.).

    ~ f. 86-86 v°: Angelvs Crivellvs, Carmina II.

    inc.: «Conspicuum matrona decus uirtute serena...» (8 v.).

    f. 86 v°, inc.: «Lutia matronas inter ueneranda priores...» (4 v.).

    ~ f. 87-88 v°: Lippvs (Platesivs ?) Ferrariensis, Cantilena (trad. lat. de la cantilène «O magnanime donne » de Benedictus de Barsiis, de Perugio) .

    inc.: «Hac quicumque uia tendis studiose uiator... » (120 v.).

    ~ f. 89-91: De Cauichiolo (ms. V de E. Franceschini) .

    inc.: «Quid si non fueram Chauichiolo digna marito... » (éd. d’après ce manuscrit et le ms. Modène, Bibl. Est., U.2.22, E. Franceschini, op. cit. infra, p. 83-88).

    ~ f. 91 v°: Carmen ad nouellum sponsum.

    inc.: «Igne furens, sponse, diem sine murmure transi...» (32 v.).

    ~ f. 92: Antonivs Melivs Cremonensis, Elegia ad puellam.

    inc.: «Italides inter formosior una puellas...» (18 v.).

    ~ — Carmen contra inuidios.

    inc.: «Quid curem quod me liuor sectetur ubique...» (4 v.).

    ~ — Carmen.

    inc.: «Hei Michi difficile est immitari Ghaudia falsa...» (4 v.).

    ~ f. 92 v°: Antonivs Beccadellvs Panormita, Carmen de laudibus Ambrosinae et Responsio Ambrosinae.

    1) inc.: «Quen [sic] est quae modulans flectensque facilima uocem... » (10 v.).

    2) titre: «Responsio Ambrosine ».

    inc.: «Tu audes calamo diuas uir perdite ninphas... » (12 v.).

    — Anthol. lat. 709.

    titre: «Ghai Cesaris ».

    expl. (incomplet): «... Hoc peperi flammis. Cetera dixit Aquis » (v. 6).

    ~ — De puero.

    texte: «Cum faceret natura marem faceret ne puellam

    Factus es o pulcher pene puella puer »,

    ~ f. 93: In proteruum.

    inc.: «Non erit ulla diu celebris fortuna proteruis... » (4 v.).

    ~ — Aenas Silvivs Piccolominevs, Carmina.

    titre: «Carmina dni pp. II dum esset Mantue ».

    inc.: «Discite pro numeris numeros sperare poete

    Mutare est Animus carmina non emere ».

    «Responsio ».

    «Si tibi pro numeris numeros fortuna dedisset

    Non esset capiti tanta corona tuo ».

    ~ f. 95-100: Homervs, Batrachomyomachia (transl. lat. Caroli Marsuppini).

    ~ f. 105 v°-106: Gvarinvs ?, Carmen elegiacum de Ellegia puella.

    inc.: «Dicite dii uestrum... ».

    expl.: «...Ergo uale et diuo scribis quando Guarino

    Quem saluum nostro nomine redde uirum» (32 v.).

    ~ f. 106-106v°: Antonivs Beccadellvs Panormita, Epigramma ad Iohannem Marrasium Siculum.

    ~ - Carmina (détail, cf. C. Stornajolo, Cod. Urb. lat., 2, 1912, p. 158).

    ~ f. 106 v°: Oratio de pulchra puella.

    inc.: «REGie illi sunt manus et quam digna manibus... » (10 l.).

    ~ f. 107-107 v°: Iacobvs Pisavriensis, Carmina.

    1) «Ad Antonium Panormitam Siculum Elegia quo tempore missus est ad Excelsos Venetos Patres et Se‹natum› flor‹entinum› ».

    2) f. 107 v°: «Ad eundem Antonium Panormitam».

    3) «De uolenti habitare Florentie iuxta prouerbium ».

    4) «In Tausanum pediconem ».

    ~ f. 107 v°: Thaddaevs Faventinvs, Epigramma ad Marcum (4 v.).

    ~ f. 108-108 v°: ‹Elegia de Lisia et Paraso Presbytero›.

    inc.: «Lisia, quo cuperem secum perducere noctem...».

    ~ f. 108 (add. en marge en travers): Carmen.

    inc.: «Quantum iuuat in matris uentos audire...» (4 v.).

    ~ f. 108 v°-112: Antonivs Beccadellvs Panormita, Hermaphroditus (extraits)

    inc.: «Vt mihi, tu claudis mater stomacosa fenestram... » (4 v.).

    ~ f. 113: ‹Epigramma de Laura›.

    inc.: «Nam sufficit uidisse Lares uidisse fenestras

    Et si non uultus candida Laura tuos ».

    ~ f. 113 v°-115: Albertinvs Mvssatvs, Epistulae.

    1) f. 113 v°-114 v°: Priapeia.

    2) f. 114 v°-115: Cunneia.

    ~ f. 117-120: Carmina italica.

    ~ f. 121: Epitaphium Leonardi Bruni Aretini (3 v.).

    Epitaphium Caroli Marsuppini Aretini (6 v.).

    Epitaphium Iohannis de Medicis (8 v.).

    Epitaphium Bulgari (Bononiensis?) (4 v.).

    ~ f. 121 v°: Epitaphium Antonii de Butrio (6 v.).

    ~ f. 124: italice.

    ~ f. 124 v°: «Versus reuolutionis lune ».

    inc.: «IN nocte media Ianuarii se luna reuoluit... ».

    expl.: «... Hic uenit ad nonam clam luna Decembris ad horam» (12 v.).

    ~ f. 125-136: Cantilena italica.

    ~ f. 137-142: ‹Medicamenta›.

    anonymes, sauf deux:

    f. 137: «Secundum Magistrum Gentilem de Fulgineo », et f. 137 v°: «Emplastrum secundum Magistrum Petrum Ispanum ».

    ~ f. 143-144: ‹Remedia ad passiones urinae›.

    ~ f. 144 v° (add. d’une autre main): «Medicina Troasci (?) Vomitium ».

Participant

Former owners

Formerly part of

Origin

  • Origine: italienne (Mantoue); écriture humanistique cursive. Le copiste, Pietro Paolo di Coronata da Urbino, signe et date au f. 74 v°: «... et scriptum per Me Petrum PaulVm de Coronata de Vrbino MantVe finitVm die XXV febrVarii que erat dies Iouis pingVis id est Carnisprivii, hora decimanona dVm MantVe ad offitiVm paradisi Assidebam sVb domino Raynerio de Almericis de PisaVro compatre meo tVnc ibidem pretore (ou «praeceptore ») etc. » et au f. 80: «... Expliciunt per me Petrum Paulum MCCCCLXI die mercurii XXII Aprilis Mantue ».

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: peut-être Tommaso Ludouico da Urbino en 1464, d’après la note d’ Antonio da Pesaro au f. 130 v°: «In nomine domini 1464 a die 21 de Ottobre Tomas Loddovicy de Urbino, alias de Monte Ceregnone, alias de Murzis quod iam fuit castrum tempore vettero nunc est destructum. Antecessores sui illius erant domini. Io Antonio da Pesaro o scripto qui et subscripsi (?) »; Antonio da Pesaro; Francesco Maria II, d’après l’inventaire de Lucas Holstenius «cassa vecchia 11 n° 15, cassa nuova 57 n° 723 ».

Notes

Data Source: Biblissima

  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi et de P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 2me partie. Fonds Palatin, Rossi, Ste-Marie Majeure et Urbinate par J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, Paris, 1982, p. 614 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1982_cat_21_22)

Bibliography

    • E. Franceschini, Due testi latini inediti del Basso medioevo (Memorie della R. Accademia di Scienze, Lettere ed Arti in Padova, 54, 1937-1938, p. 64-65 et 83-88)
    • V. Zaccaria, Sulle opere di Pier Candido Decembrio (Rinascimento, 7, 1956, p. 69), simple mention
    • E. Pellegrin, Manuscrits de Pétrarque à la Bibliothèque Vaticane, supplément au catalogue de Vatasso (Ital. med. e uman., 18, 1975, p. 123-124).

Life cycle of this book

Data source