Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.1491

Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q96418

  • Other Form of the Shelfmark :
    • Vat. lat. 1491
    • Bibliothèque vaticane, Vat. lat. 1491
    • Vatican. BAV, Vat.lat.1491
    • Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.1491
  • Held at : Vatican. Biblioteca apostolica vaticana
  • Date of Origin :
  • Place of Origin :

Codicological aspects

  • Papier (filigrane Briquet 7834: Rome, 1470) sauf f. I-II et 120-121 en parch., XVe s. (fin), II + 121 ff. (+ f. 48bis; f. 118v°-119 blancs), 334x231 mm. Au f. 119v°, table du contenu contemporaine en rouge (avec renvois aux ff.: «car.» d’une autre main plus récente, à l’encre), complétée de la main d' Angelo Mai pour les deux derniers textes. Les f. I-II, 120-121, XIVe-XV* s. sont des fragments remployés d'une grosse écriture gothique arrondie avec commentaire en écriture préhumanistique entourant chaque citation du texte, à lire dans l'ordre suivant: I, 120-121, II.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Contents

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 2 ://uenisse matrem

    ~ f. I-IIv°, 120-121 v°: ‹Euangelium secundum Lucam cum commentario (fragment: I, 25-52)›.

    f. 1-3: Flavivs Caper, De orthographia.

    titre: «CAPRI GRAMMATICI ARS».

    inc.: «‹Q›vo ducit hec uia dicemus non Vbi...».

    expl.: «... stellionem dicito a similitudine stellarum» (éd. H. Keil, Gramm. lat., 7, 1880, p. 92-107).

    f. 3-5v°: Agroecivs, De orthographia.

    titre: «AGROETIVS».

    la lettre de dédicace manque.

    inc.: «‹A›groetivs et cum Latine scribas...» (éd. Keil, op. cit., 7, p. 114-125).

    f. 5v°-12: Ps. Rhemnivs Palaemon, Ars grammatica (ms. V de Keil).

    titre: «Q. RHEMNIVS PALAEMON» (éd. Keil, op. cit. supra, 5, 1868, p. 535-547).

    f. 12-15: Donatvs, Ars maior (III).

    titre: «DONATVS».

    inc.: «‹B›arbarismvs est una pars orationis...» (éd. crit. L. Holtz, Donat et la tradition de l'enseignement grammatical. Etude sur l’«Ars Donati» et sa diffusion (IVe -IXe s.) et édition critique, Paris, 1981, p. 653-674).

    f. 15-24v°: Sergivs, Explanationes in artem Donati (extrait).

    titre: «SERVIVS NICOMEDIENSIS».

    inc. incomplet: «‹O›ratio dicitvr elocutio quasi oris ratio huius orationis...» (éd. Keil, op. cit. supra, 4, 1864, p. 487, 1. 23).

    expl. incomplet: «... Quotiens cum explamatione ab irato proferuntur contulit semen» (liv. I, De interiectione, fin - éd. Keil, op. cit. supra, 4, p. 518, l. 29, sans les deux derniers mots interpolés).

    f. 24v°-27v°: Asper, Ars grammatica (Asper maior - ms. V de Keil).

    titre: «AEMIUVS ASPER» (éd. Keil, op. cit. supra, 5, p. 547-554).

    ~ f. 28-28v°: ‹Isidorvs Hispalensis, Etymologiae (extrait: I, 39, 1-6)›.

    f. 28v°-30v°: Mallivs Theodorvs, De metris (extraits avec interpolations).

    1) titre: «MAGROBII [sic] OPVSCVLVM».

    (praef.) inc.: «‹D›vbitare neminem arbitror...».

    f. 29v° l. 5 depuis le bas: «... necessarium in metris locum obtinent» (éd. Keil, op. cit., 6, p. 585-589, l. 17).

    (interpolation): «nomina pedum. Quibus syllabis constent. Pirrichius Ionicus maior...».

    f. 30 1. 1-2: «... Epitritus tertius. Epitritus quartus» (non identifié).

    2) titre: «MALLII THEODORI ARS».

    inc.: «‹M›etrvm Dactylicum exametrum...» (éd. Keil, op. cit., 6, p. 589, 1. 20).

    expl. f. 30v°, l. 11 depuis le bas: «... et quatuor ionicis minoris Vocat omnes bona iustis sua semper deus affert» (éd. Keil, op. cit., p. 600, l. 1).

    (interpolation): «Metrum sotadicum hoc Trochaico Arua sicca Nilus intrat...».

    f. 30v°, l. 4 depuis le bas: «... Metrum Icoicum [sic]. Exercet mentes fraternas gratias malis explet».

    (f. 30-30v° mêmes extraits et même interpolation dans les mss. Berlin, Staatsbibl. preuss. Kulturbesitz, Diez B. Sant. 66 (VIIIe s.), p. 231-234; Urb. lat. 1157, f. 83v°-85, cf. supra, Vat. lat. 3135, f. 19-20v et Vat. lat. 5106, f. 9-11v°, cf. infra).

    ~ f. 30v°-32v°: ‹Fragmenta Berolinensia›.

    1) f. 30v°-31: ‹De heroo hexametro›.

    titre (?): «AEROVM triametrum».

    inc.: «hoc creditur ab Apolline inuentum uel ab eius sacerdote...».

    expl.: «... aliam esse originem metrorum tam immensam uarietatem» (éd. Keil, op. cit., 6, p. 633-634).

    2) f. 31-32: ‹De speciebus hexametri heroici›.

    inc.: «‹E›xametrvs Heroicus constat pedibus dactilicis spondeo et dactilo...».

    expl.: «... spumant miscent argenti iuuati [sic] sulphura» (éd. Keil, op. cit., 6, p. 634-637).

    3) f. 32-32v°: ‹De hexametro›.

    inc.: «‹Q›vanqvam de singulis uniuersisque metrorum generibus superioribus libellis...».

    expl.: «... Nam qui sic ceciderit erit uitiosus et turpissimus» (inédit ? -ces 3 textes font également suite aux extraits de Mallius Theodorus dans le ms. de Berlin, cit. supra, p. 235-243 (cf. H. Keil, op. cit., 4, p. XXXIII note et B. Bischoff, Sammelhandschrift Diez B. Sant. 66 grammatici latini et catalogus librorum (Codices selecti, 42), Graz, 1973, p. 17-18 et 33), d'après lequel Keil publie les deux premiers, op. cit., 6, p. 633-637 et dans les mss. Urb. lat. 1157, f. 85-88, cf. supra et Vat. lat. 5106, f. 12-16v°, cf. infra).

    f. 32v°-34: Servivs, De centum metris.

    titre: «SERGIVS MAVRVS», et en marge: «CENTIMETER».

    expl. incomplet: «... Alpina canit tempus fugit. Intende laborem» (éd. Keil, op. cit., 4, p. 464 l. 11).

    f. 34-35: Pompeivs grammaticus, Commentum artis Donati (extrait - ms. T de Holtz).

    titre: «POMPEIVS».

    inc.: «‹B›arbarismvs est et caetera diffinit quid est barbarismus. Plerumque uolumus...».

    expl.: «... si pereginus fuerit appellatur barbarolexis» (début du De barbarismo - éd. Keil, op. cit., 5, p. 283-284, l. 21).

    f. 35-37: Maximvs Victorinvs, De finalibus metrorum.

    titre: «METRORIVS».

    f. 37-40: Maximvs Victorinvs, De ratione metrorum.

    titre: «MAXIMVS VICTVRINVS».

    à la fin, f. 39v° ligne 2-40, transposition du passage: «Omnia participia que in ans... -... que in a exuent litteram longa sunt ultra una» (éd. Keil, op. cit., 6, p. 224, l. 17-29).

    f. 40-43: Sergivs, De littera, de syllaba...

    titre: «SERGIVS DE ELEMENTIS».

    f. 43-45: Donatvs, Ars maior (I).

    titre: «DONATVS IVNIOR» (éd. crit. L. Holtz, op. cit. supra, p. 603-612).

    f. 45-49v°: Servivs, Commentarius in artem Donati (extrait).

    titre: «ALBINVS».

    inc.: «‹P›RINCIPALES partes orationis snnt Nomen et uerbum eo quod...» (chap. De partibus orationis, début).

    expl.: «... ut irascentis et hos callidos homines et similia» (chap. De interiectione fin - éd. Keil, op. cit., 4, p. 428-443).

    f. 49v°-58: Phocas, Ars de nomine et uerbo.

    titre: «FOCAS GRAMMATICVS».

    f. 55v°, à la suite du De nomine (éd. Keil, op. cit., 5, p. 430), interpolation de 7 lignes:

    «A littera terminata ablatiuus accepta e facit... -... de filiabus et non lectum est de dominabus» (cf. C. Jeudy, op. cit. infra, p. 146 - éd. crit. du texte: F. Casaceli, Foca, De nomine et uerbo, Naples, 1974, ne cite pas ce manuscrit).

    f. 58v°-116v°: Diomedes, Ars grammatica.

    pas de titre (éd. Keil, op. cit., 1, p. 299-529).

    f. 116v°-118 (add. XVe-XVIe s.): Terentivs Scavrvs, De orthographia.

    titre: «Q. TERENTII SCAVRI DE ORTOGRAPHIA AD THESEVM».

    expl. inachevé: «... cuiquam consonantium excepta s. ut squilla neque prȩ» (éd. Keil, op. cit., 7, p. 11-18 ligne 5).

Participant

Origin

  • Origine: italienne, fine écriture humanistique cursive penchée avec quelques g de forme onciale caractéristiques du cercle de Pomponio Leto, aux premières pages. Zabughin a cru à tort que le manuscrit était de la main de Pomponio Leto (cf. Muzzioli, op. cit. infra, p. 347); l'add. des f. 116v°-118 est d'une autre écriture également humanistique cursive penchée moins soignée. Le manuscrit contient en partie les mêmes textes ou extraits que le ms. Urb. lat. 1157 (cf. supra).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseur: le manuscrit a été acquis par la Bibliothèque Vaticane entre 1550 et 1590, car il est décrit dans une liste complémentaire établie par les Ranaldi.

Notes

Data Source: Biblissima

  • E. Pellegrin, F. Dolbeau, J. Fohlen, J.-Y. Tilliette, avec la coll. d'A. Marucchi et P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome III, 1re partie. Fonds Vatican latin, 224-2900, Paris, 1991, p. 73-75 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1991_cat_21_31)

Bibliography

    • H. Keil, De Vaticanis grammaticorum latinorum codicibus (Rhein. Mus., n.s. 2, 1847, p. 316-317), description détaillée
    • H. Keil, Gramm. lat., 5, Teubner, 1868, p. 525-526 note (brève description)
    • G. Muzzioli, Due nuovi codici autografi di Pomponio Leto (Contributo allo studio della scrittura umanistica) (Ital. med. e uman., 2, 1959, p. 339 et 347)
    • L. Holtz, Tradition et diffusion de l’oeuvre grammaticale de Pompée commentateur de Donat (Rev. philol., 45, 1971, p. 57), brève mention
    • C. Jeudy, L’«Ars de nomine et uerbo» de Phocas. Manuscrits et commentaires médiévaux (Viator, 5, 1974, p. 145, 147), description complète.

Life cycle of this book

Data source