Évreux. Bibliothèque-médiathèque, Ms. lat. 2

Codicological aspects

  • Parch., XIIIe s., 155 ff. (+ f. 78 bis, f. 154-155 v° essais de plume et annotations diverses), 170 X 125 mm., just. : 115/120 X 85/90 mm., 2 col., 24/26 lignes, réglure à la pointe sèche et à l’encre. Cahiers : 12, 210, 3-58, 68(-1), 7-98, 1010, 118(+1), 12-138, 1410, 15-198, 204, signés en chiffres romains à la fin des cahiers à partir du 14e seulement, avec quelques réclames horizontales reprenant le dernier mot du cahier achevé et les deux premiers mots de celui qui commence. Initiales rubriquées, parfois légèrement ornées, initiales dans le texte rehaussées de rouge, titres rubriqués, pieds de mouche rubriqués. Aux f. 2 v°-6, notation carrée à points liés sur portée de quatre lignes rubriquées (XIIIe s.). Tables anciennes du contenu au f. 151 v° (XIVe s.) et au f. 155 v° (XVIIe s.). Reliure en parchemin blanc sur demi-ais de bois assez endommagée.

    inc. : « pie postulatio uoluminis... » (f. 2).

    expl. : «... ceperit illa discedit » (f. 152 v°).

    : « Augustinus. Nota quia... » (f. 153).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XLI)

Contents

Data Source: Persée - DER-IRHT, XLI

  • ~ f. 1-1 v° : ‹Glossae biblicae›.

    titre : « Glosa quedam super illud : qui irascitur fratri suo » [Matth. V, 22].

    inc. : « Primum est suggestio in homine et illa autem exterior a diabolo...» gloses sur Matth. V, 22, puis Matth. XI, 29, etc.

    expl. : «... id est cum uicio deturpauerit ».

    ~ f. 2 et 1 v° : Prouerbia ad ornatum litterarum.

    titre : « Prouerbia ad ornatum litterarum ».

    inc. : « Pia postulatio uoluntatis effectum debet... ».

    expl. : «... ipsius diligenti comittendi sunt obseruantie ».

    f. 2 v°-6 : ‹Cantica› (cum cantu).

    6 cantiques sur différents sujets religieux, sauf le dernier qui est une composition sur les notes de l’octave et sur les modes :

    1) inc. : « Dic qui gaudes prosperis...» (U. Chevalier, Repertorium hymnologicum, n° 25489).

    2) inc. f. 3 : « Ego mundi timens naufragium... » (U. Chevalier, op. cit. supra, n° 26003).

    3) inc. : « Aue uirgo Maria, Dei plena gratia... » (U. Chevalier, op. cit. supra, n° 23975).

    4) inc. f. 3 v° : « Planctus ante nescia planctu lassor anxia...» (U. Chevalier, op. cit. supra, n° 14950).

    5) inc. f. 4 v° : « Licet eger cum egrotis et ignotus cum ignotis...» (U. Chevalier, op. cit. supra, n° 29159).

    6) inc. f. 5 : « Est tonus sic ut re ut aut remi re...» (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 5871).

    ~ f. 6 : ‹HVGO DE SANCTO VICTORE, De sacramentis› (extrait).

    titre : « Que uota teneda [sic] sint ».

    inc. : « Scriptura dicit : Vota stultorum frangenda sunt... ».

    expl. : «... uel peruersa sunt uel illicita uel indiscreta » (II, pars 12, cap. 4 — P. L., 176, col. 521).

    ~ f. 6 v°-10 : Calendarium et tabulae computi.

    titre : « De aduentu Domini ubi celebretur ».

    inc. : « Notum sit omnibus ut quicumque... ».

    expl. : «... et absque omni errore celebrauit ».

    suit le calendrier avec tables.

    ~ f. 10 v°-12 v° : HVGO DE SANCTO VICTORE, ‹De sacramentis› (extraits).

    1) inc. : « Septem capitalia uicia siue principalia siue originalia... ».

    expl. f. 11 : «... a Domino enumerantur scilicet esurientem et cetera » (II, pars 13, cap. 1-2 — P. L., 176, col. 525-527).

    2) titre : « Magister Hugo. De penitencia ».

    inc. : « Penitencia alia est interior alia exterior... ».

    expl. f. 12 v° : «... propterea uolunt hominis est potestas Dei » (II pars 14, cap. 2 — P. L., 176, col. 554-560).

    3) texte : « Quinque modi sunt quibus humana mens age... tractare consueuit » (II pars 12, cap. 2 ~ P.L., 176, col. 529).

    f. 13-15 v° : SENECA, De remediis fortuitorum.

    titre : « Lucii Annei Senece liber de remediis fortuitorum ».

    f. 15 v°-20 : ‹PVBLILIVS SYRVS›, Sententiae.

    titre : « Incipit liber prouerbiorum ».

    à la fin : « Explicit Liber Senece prouerbiorum ».

    ~ f. 20-20 v° : ‹Textus›.

    inc. : « Legimus quod rex Assuerus fecerit puellas ad thalamum suum deductas... ».

    expl. : «... miracula longe lateque coruscantia designant ».

    ~ f. 20 v° : AVGVSTINVS, De diuersis quaestionibus (Clavis n° 289, extrait)

    titre marge gauche : « Augustinus. Sermo LXXX.VIII° ».

    texte : « Nullo modo de quoquam homine... nos delectant et tenent » (éd. A. Mutzenbecher, Sancti Aurelii Augustini De diuersis quaestionibus octoginta tribus... (Corpus Christianorum, Series Latina, 44 A), Turnhout, 1975, p. 205, lignes 104-107).

    ~ f. 21-22 : Glossae biblicae.

    inc. : « Ipsa uero ciuitas aurum mundum et cetera. Fundamenta muri eius omni lapide precioso ornat...» [Apoc. XXI, 18-19]. Iaspis uiridis uirorem fidei immarcescens significat... ».

    expl. : «... colorum uarietas est uirtutum multiplicitas » (cf. Glossa ordinaria marginalis. De XII lapidibus (Apoc. XXI, 18-20) - P. L., 114, col. 748-749).

    ~ f. 22 v°-66 v° : PETRVS COMESTOR, Sermones (extraits).

    trente-deux sermons abrégés ou incomplets différents pour la plupart de l’édition.

    inc. : « Erudimini qui iudicatis terram [Ps. 2, 10]. Erudiri autem proprie est addiscere... » (P. L., 198, col. 1813 D).

    expl. : «... In tribus mansuetudo consideratur. Si quis scilicet... ingratus extiterit » (cf. mss. Paris, Bibl. nat., lat. 3239 (XIIe s.), f. 79-79 v° et Troyes, Bibl. mun. 1515, f. 87).

    à la fin : « Hoc excerptum de sermonibus magistri Petri Manducatoris » (cf. J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters, 4 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters, 43, 4), Münster in Westfalen, 1972, p. 636-651).

    ~ f. 66 v°-67 v° : ‹Excerpta Patrum›.

    titre : « De ieiunio. Eusebius papa. Ieronimus ».

    inc. : « Ieiunia in ecclesia a sacerdotibus constituta... ».

    expl. : «... nec ligatus nec solutus habetur ».

    ~ f. 68-79 v° : ‹Excerpta Patrum›.

    titre : « Prosper ».

    inc. : « Karitas est ut michi uidetur recta uoluntas... ».

    expl. : «... quare sic honoratus a Deo taliter te ipsum inhonoras ».

    f. 79 v°-86 v° : OVIDIVS, Opera (extraits).

    f. 79 v°-80 : Heroides.

    titre : « Ouidius Epistularum ».

    inc. : « Res est solliciti plena timoris amor... » (I, 12).

    expl. : «... Preterite ueniam dabit ignorantia culpe » (XX, 187).

    f. 80-81 : Amores.

    titre : « Ouidius sine titulo ».

    inc. : « Asper equs duris contunditur ora lupatis... » (I, 2, 15).

    expl. : «... Quare alium pro me qui uelit ista pati » (III, 11, 28).

    f. 81-81 v° : Ars amatoria.

    titre : « Ouidius de arte amandi ».

    inc. : « Scit bene uenator ceruis ubi recia tendat...» (I, 45).

    expl. : «... E contra grauis est culpa tacenda loqui » (II, 604).

    f. 81 v°-82 v°: Remedia amoris.

    titre : « Ouidius de remediis ».

    inc. : « Si quis amans quod amare iuuat feliciter ardet...» (13).

    expl. : «... Nec opus est celeri subdere calcar equo » (788).

    f. 82 v°-83 : Fasti.

    titre : « Ouidius de fastis ».

    inc. : « Principium capiunt Phebus et annus idem...» (I, 164).

    expl. : «... Et fugiunt freno non remorante dies » (VI, 772).

    f. 83 : Metamorphoses.

    titre : « Ouidius Metamorphoseos ».

    inc. : « Minor est infamia uero...» (I, 215).

    expl. : «... In uia uirtuti nulla est uia » (XV, 495).

    f. 83-84 v° : Tristia.

    titre : « Ouidius Tristium ».

    inc. : « Causa patrocinio non bona maior erit...» (I, 1, 26).

    expl. : «... Laudat et hortatu comprobat acta suo » (V, 14, 46).

    f. 84 v°-86 v° : Ex Ponto.

    titre : « Ouidius De Ponto ».

    inc. : « Adiuuat in bello paccate ramus oliue...» (I, 1, 31).

    expl. : «... Non habet in uobis iam noua plaga locum » (IV, 16, 52).

    f. 86-87 v° : IVVENALIS, Saturae (extraits).

    titre : « Iuuenalis ».

    inc. : « Semper ego auditor tantum unquam ne reponam... » (I, 1).

    expl. : « Terra malos homines nunc educat atque pusillos » (XV, 70).

    f. 87 v°-89 : HORATIVS, Opera (extraits).

    f. 87 v° : Epistulae.

    titre : « Oratius in epistulis ».

    inc. : « Est quoddam prodire tenus si non datur ultra... » (I, 1, 32).

    expl. : «... Interdum uulgus rectum uidet » (II, 1, 60).

    f. 88-88 v° : Sermones seu Saturae.

    titre : « Eiusdem Sermonibus ».

    inc. : « Est modus in rebus sunt certi denique fines... » (I, 1, 106).

    expl. : «... Ingenium res aduerse nudare solent celare secunde » (II, 8, 75).

    f. 88 v°-89 : De arte poetica.

    titre : « Poetria ».

    inc. : « Amphora cepit institui currente rota cur urceus exit...» (21).

    expl. : «... Non missura cutem nisi plena cruoris hyrudo » (476).

    f. 89 : PERSIVS, Saturae (extraits).

    titre : « Persius ».

    inc. : « Scire tuum nihil est nisi te scire hoc sciat alter... » (I, 27).

    expl. : «... Sed precedenti spectatur mantica tergo » (IV, 24).

    — CLAVDIANVS, Opera (extraits).

    titre : « Claudianus ».

    inc. : « Iam non ad culmina rerum...» (In Rufinum, I, 21).

    expl. : «... Nullas recipit prudentia metas » (cf. H. Walther, Proverbia, n° 18978 C).

    ~ f. 89 v°-90 : ‹GALTERIVS DE CASTILIONE›, Alexandreis (extraits).

    titre : « Alexandreis ».

    inc. : « Auferre pecunia mores non afferre solet... » (I, 96-97, éd. M. L. Colker, Galteri de Castellione Alexandreis (Thesaurus mundi, 17), p. 12 ; cf. H. Walther, Proverbia, n° 1746).

    expl. : «... Res ita se prebent ut nulli fas sit in uno. Stare gradu semper » (IX, 527-528, éd. cit., supra, p. 248 — cf. H. Walther, Proverbia, n° 26691 b).

    f. 90-90 v° : LVCANVS, De bello ciuili (extraits).

    titre : « Lucanus ».

    inc. : « In se magna ruunt mores rebus cessere secundis... » (I, 81).

    expl. : «... Nil facimus non sponte dei » (IX, 574).

    f. 90 v°-91 : VERGILIVS, Opera (extraits).

    f. 90 v° : Eclogae seu Bucolica.

    titre : « Bucolicae ».

    texte : « Trahit sua quemque uoluptas » (II, 65).

    — ‹ Georgica›.

    texte : « Labor improbus omnia uincit » (I, 145-146).

    f. 90 v°-91 : Aeneis.

    titre avant les vers précédents des Géorgiques : « Eneidos ».

    inc. : « Fama malum qua non aliud uelocius uellum...» (IV, 174).

    expl. : «... Sed reuocare gradum superasque euadere ad auras

    Hoc opus hic labor est » (VI, 128-129).

    ~ f. 91-91 v° : ‹MATTHAEVS VINDOCINENSIS›, Tobias (extraits).

    titre : « Tobias ».

    inc. : « Nomine passa Dei redolet tribulatio, pascit...» (v. 71 — P. L., 205, col. 935 A ; éd. F. Munari, Mathei Vindocinensis opera, 2 (Storia e letteratura, 152), Rome, 1982, p. 164).

    expl. : «... Non defectus opum sed desperatio confert » (v. 799 — P. L., 205, col. 950 C ; éd. Munari, cit. supra, p. 195).

    — ‹ Prouerbium›.

    texte : « Vnde superbit homo, cuius conceptio culpa

    Nasci pena labor uita necesse mori » (éd. cf. supra, Douai, Bibl. mun. 533, f. 211 n° 46 ; cf. H. Walther, Proverbia, n° 32163 ; Initia carminum, n° 19639).

    ~ f. 91 v° : ‹De peccato›.

    inc. : « Vt cum cognouerit quod peccatum est multum... ».

    expl. : «... inuestigare locum et tempus et cetera ut supra ».

    ~ f. 92-102 : ‹HONORIVS AVGVSTODVNENSIS›, Elucidarium (extraits).

    titre : « De elucidario ».

    inc. : « Igitur figuraliter in dictum capitulum cum legeremus ipsa essentiam diuinitatis... ».

    expl. : «... sapientia se profitetur solum concessa est gratia tanta bonis » (P. L., 172, col. 1128-1173 ; éd. Y. Lefèvre, L’ Elucidarium et les Lucidaires, Paris, 1954, p. 359-477).

    f. 102 : Ps. ALEXANDER MAGNVS, Collatio Alexandri Magni et Dindimi regis Bragmanorum de philosophia per litteras facta (extraits).

    titre : « In epistula Didimi ad Alexandrum de uita sua et moribus ».

    inc. : « Locus non prebetur inuidie ubi nullus superior est...» (éd. B. Kuebler, Iuli Valeri Alexandri Polemi res gestae Alexandri..., Teubner, 1888, p. 171 lignes 23-24).

    expl. : «... Alioquin cecitas et paupertas solae uirtutum gloriam sortiuntur » (éd. cit., supra, p. 186 lignes 24-25).

    — ~ ‹De peccato›.

    inc. : « Peccatum est legis transgressio in plus uel in minus scilicet aut facere... ».

    expl. : «... a primo parente tradita in posteros ».

    — ~ ‹De perfectione›.

    inc. : « Est perfectio prelatorum cuius signum est animam pro ouibus ponere... ».

    expl. : «... Est etiam clericorum cuius signum est continentia ».

    ~ f. 102 v° : GREGORIVS MAGNVS, Homiliae (Clavis nos 1709-1711, extraits).

    titre : « Gregorius ».

    inc. : « Verum iuste an iniuste obliget pastor pastoris tantum sentencia gregi timenda est... ».

    expl. : «... reprehensionis superbia culpa que non erat fiat » (26, 6 — P. L., 76, col. 1201 B).

    ~ — HILDEBERTVS CENOMANNENSIS, Floridus aspectus, LXIX, Quod modis lentamur uitio gulae.

    titre : « De ingluuie et luxuria in epistulis ».

    inc. : « Est notum quod quinque modis gula dampnat edacem... » (12 v. — P. L., 171, col. 1411).

    ~ — ‹ Carmen› « Sit tibi... ».

    titre : « De abstinentia et sobrietas in uictu ».

    inc. : « Sit tibi potus aqua, cibus aridus, aspera uestis...» (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 18341).

    ~ — ‹ Textus›.

    inc. : « Sicut stellas celi non extinguit nox sit mentes... ».

    expl. : «... quae ante lectionem presumpserit intelligendum ».

    ~ f. 103-119 : GREGORIVS MAGNVS, Moralia in Iob (Clavis n° 1708, extraits).

    titre : « Gregorius in Moralibus ».

    inc. : « In prologo Moralium. Diuinus sermo sicut misteriis prudentes exercet...» (P. L., 75, col. 515 A ; éd. M. Adriaen, S. Gregorii Magni Moralia in Iob libri I-X (Corpus Christianorum, Series Latina, 143), Turnhout, 1979, p. 6 lignes 173-174).

    expl. : «... fit protinus ut uotum possibilitas sequatur » (XVI, 21 — P. L., 75, col. 1133 D ; éd. M. Adriaen, S. Gregorii Magni Moralia in Iob libri XI-XXII (Corpus Christianorum, Series Latina, 143 A), Turnhout, 1979, p. 814 ligne 12).

    ~ f. 119-149 v° : ‹Excerpta Patrum›.

    titre du 1er extrait : « Augustinus. Super psalterium ».

    inc. : « Augustinus expositione psalterii ait psalmo quinto peccatoribus panis ueritatis... » (cf. AVGVSTINVS, Enarrationes in Psalmos, V, 15 — éd. E. Dekkers-I. Fraipont, Sancti Aurelii Augustini Enarrationes in Psalmos I-L (Corpus Christianorum, Series Latina, 38), Turnhout, 1956, p. 25 ligne 4).

    expl. : «... pertinaciter inherendo peccatis grauioribus obligari ».

    f. 149-149 v° : CICERO, De officiis (extraits).

    titre : « Tullius ».

    inc. : « Virtutis laus omnis in actione consistit... » (I, 19).

    expl. : «... Non domo dominus sed domino domus honestanda est » (I, 189).

    f. 149 v°-150 v° : PVBLILIVS SYRVS, Sententiae (extraits).

    titre : « Seneca in prouerbiis ».

    inc. : « Amor arbitrio animi summi non ponitur...» (5).

    expl. : «... Stultus autem in gloria ponit ».

    f. 150 v°-151 v° : SENECA, Opera (extraits).

    titre : « Idem ad Lucilium ».

    inc. : « Primum argumentum componite mentis esse existimo...» (ép. Luc. 2, 1).

    expl. : «... Initium est salutis noticia peccati » (De ira, 2, 22 § 2).

    ~ f. 152-152 v° : GREGORIVS MAGNVS, Homiliae (Clavis nos 1709-1711, extrait).

    titre : « Gregorius in quadam omelia ».

    inc. : « Affectum debemus pensare potius quam censum... » (5, 2 — P. L., 76, col. 1093 B).

    expl. : «... mox ut hec mentem ceperit, illa discedit » (5, 4 — P. L., 76, col. 1094 C).

    ~ f. 153-153 v° : AVGVSTINVS, Opera (extraits).

    titre : « Decem plage Egipti moraliter. Augustinus ».

    inc. : « Nota quia sicut Egipti .X. plagis percutiunt... ».

    expl. : «... sed ubique tota nusquam diuisa » (cf. Sermo 52 — P. L., 38, col. 360).

Former owner

Formerly part of

Origin

  • Origine : française, probablement normande, écritures influencées par celle des chartes avec prolongement des hastes vers le bas.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XLI)

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XLI

  • Possesseur : abbaye Notre-Dame de Lyre, d’après les ex-libris dans la marge inf. du f. 1 : « De abbatia Lyrae » et au f. 13 : « De abbatia Lyrae in Normannia ordinis S. Benedicti » (XVIIe s.) ; cotes anciennes « Z » et « n° 38 B » au dos de la reliure, « 874 N. 909 » dans la marge sup. du f. 1 v° et « L. 2 » dans la marge inf. du f. 1.

Notes

Data Source: Biblissima

Bibliography

    • Cat. gén., 2, Paris, 1898, p. 402-404
    • O. Dobiache-Rojdesvensky, Les poésies des Goliards, Paris, 1931, p. 59 et 110
    • F. Giancotti, Ricerche sulla tradizione manoscritta delle « Sentenzie » di Publilio Siro, 1963, p. 110-113 et 174
    • B. Lambert, Bibliotheca Hieronymiana manuscripta. La tradition manuscrite des œuvres de saint Jérôme (Instrumenta patristica, 4), Steenbrugge, 1969, p. 173 (cf. aussi la table, 1972, p. 69)
    • G. Nortier, Les bibliothèques médiévales des abbayes bénédictines de Normandie, Caen, 1966, p. [139]
    • M. W. Bloomfield et al., Incipits of Latin Works on the Virtues and Vices 1100-1500 A. D. (The Medieval Academy of America), Cambridge, Mass., 1979, nos 3838 et 5431.

Life cycle of this book

Data source