Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Ross.604

IIIF manifest

Codicological aspects

  • Parch., XIVe s., 299 ff. (foliotation en chiffres anciens; pas de f. 290 par erreur; f. 59 v°-60 v° et 218 v° blancs), f. 61-299: 2 col., 410 x 270 mm. Nombreuses initiales historiées au début de chaque oeuvre ou de chaque livre d’une oeuvre.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Contents

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 1-59: Seneca rhetor, Excerpta controuersiarum.

    titre: «Incipit Seneca decem rectorum [sic]. Seneca Nouato Senece Mele filio salutem ».

    f. 61-63: Seneca, De remediis fortuitorum.

    titre: «In nomine Domini. Amen. Incipit liber Senece de remediis fortuitorum ».

    à la fin: «Lutii Annei Senece excellentissimi moraliste de remediis fortuitorum liber explicit ».

    f. 63-63 v°: Ps. Avsonivs, Septem sapientum sententiae (III-VII).

    titre: «Incipit liber Annei Senece de Prouerbiis ».

    inc. incomplet f. 63 v°: «Qvanto plus liceat tam libeat minus...» (III, 1).

    expl.: «... Nil nimium satis est nescit et hoc nimium » (VII, 7 - éd. R. Peiper, Decimi Magni Ausonii... Opuscula, Leipzig, Teubner, 1886, p. 407-408).

    ~ f. 63 v° col. 2: ‹De duodecim absiuis saeculi›.

    inc.: «Sapiens sine bonis operibus, Senex sine religione...» (18 lignes).

    ~ — ‹Evgenivs Toletanvs, Carmina (extraits)›.

    inc.: «Qui petit excelsa debet uitare ruinam... » (80, 1 -15 lignes).

    f. 63 v°-67 v°: Pvblilivs Syrvs, Sententiae.

    pas de titre.

    f. 67 v° col. 1: Caecilivs Balbvs, De nugis philosophorum (extrait).

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc. l. 19: «Cicero. Nulle sunt occultiores insidie quam he... ».

    expl.: «... quia formam Minerue mentitus est. Explicit. Deo gratias. Amen » (recension des Codices Parisini, 1 - éd. E. Wölfflin, Bâle, 1855, p. 37; les textes des f. 63-63 v° et 67 v° accompagnent également les Senientiae de Publilius Syrus dans le ms. Cambridge, Trinity Coll. R.9.21 (XIIe s.), f. 198-200).

    f. 67 v°-73: ‹Sententiae morales›.

    florilège d’auteurs classiques et médiévaux, parmi lesquels:

    f. 67 v°: Seneca, De remediis fortuitorum (extraits).

    pas de titre.

    expl.: «...omnes terriculas eius elucas [sic] » (1, 3).

    f. 67v°-68v°: Ps. Seneca, Liber de moribus (extraits).

    pas de titre.

    inc.: «Morieris. Stultum est timere quod uitare non possis... » (39).

    expl.: «...Agnosci amat quod odium ostendit» (cf. 54).

    f. 68 v°-69: Caecilivs Balbvs, De nugis philosophorum (extraits).

    pas de titre.

    inc.: «Nvlle sunt occultiores insidie quam he que latent...» (1).

    expl.: «... Geminatur peccatum cum delicti non pudet » (recension des Codices Parisini, 81 - éd. E. Wölfflin, Bâle, 1855, p, 37-42).

    f. 69 col. 1: Ps. Seneca, Liber de moribus (extraits).

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc. l. 24: «Fugienda sunt omnibus...» (144).

    expl. l. 32: «... que sola deo homines proximos facit » (145).

    f. 69-69 v°: Seneca, Epistulae ad Lucilium (extraits remaniés).

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc. f. 69 col. 1, l. 32: «Peregrinantes multa hospitia habent nullas amicitias... » (Ep. 2, 2).

    expl. f. 69 v° col. 2, l. 18: «... Alit lector [sic] ingenium studio fatigatum sine studio tamen non reficit» (cf. Ep. 84, 1).

    f. 69 v° col. 2: Caecilivs Balbvs, De nugis philosophorum (extraits remaniés).

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc. l. 18: «Felicitas semper subiecta est inuidie... ».

    expl. l. 31: «... Causeas ne habes armarium pocius quam pectus doctum» (recension du Codex Monacensis, X, 5 et XLVIII, 6 - éd. E. Wölfflin, Bâle, 1855, p. 22 et 34).

    f. 69 v° col. 2: ‹Sententiae› .

    1) «Omnia repentina probantur incauta» (non identifié).

    2) «Proprium est stultitie aliena uicia cernere suorum obliuisci » (Cicero, Tusculanae disputationes, III, 30, 73).

    f. 69 v°-70: Pvblilivs Syrvs, Sententiae (extraits remaniés).

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc. f. 69 v° col. 2, l. 34: «Aut amat aut odit mulier, nichil est tertium... » (Sent. 6).

    expl. f. 70 col. 1, l. 20: «...Secreto amicos argue uel admone palam lauda» (Prouerb . 103).

    ~ f. 70-73: ‹Florilegium hieronymianum ?›

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc.: «Si dilexeris audire sapiens eris. Sepius utere auribus quam lingua...» (non identifié).

    expl.: «... Quid michi prodest si me nesciente aliis mala mea referas et sic singulis loqueretis quasi nulli alii dixeris. Vtinam quod renuntiamus seculo uoluntas sit non necessitas. Deo gracias. Amen » (non identifié; cette compilation contient plusieurs extraits de S. Jérôme, que l’on retrouve dans le Florilegium hieronymianum, cf. R. Etaix, Un ancien florilège hiéronymien, dans Sacris Erudiri, 21, 1972-1973, p. 5-34).

    f. 73 v°-78 v°: Ps. Seneca, De uerborum copia (recension bâtarde).

    titre: «Incipit liber Annei Senece De quatuor uirtutibus cardinalibus ».

    inc.: «Quatuor uirtutum species... ».

    expl. incomplet: «... Hoc est salutare non conuersari cum dissimilibus. Deo gratias. Amen» (éd. J. Fohlen, op. cit. infra, p. 194-205).

    f. 79-106: Seneca, De ira.

    division en 5 livres.

    titre: «Liber Senece ad Nouatum de ira incipit primus ».

    (liv. III) inc. f. 96v°: «Ne irascamur...» (III, 5, 2).

    (liv. IV) inc. f. 100: «Iram in quocumque... » (III, 16, 1).

    (liv. V) inc. f. 105: «Videamus quomodo...» (III, 39, 1).

    f. 106-159 v°: Seneca, De beneficiis.

    titre: «Incipit liber primus Senece de beneficiis ad Elbutium [sic] Liberalem ».

    f. 160-216: Seneca, Naturales quaestiones (I-VII).

    titre: «Lucii Annei Senece de naturalibus questionibus ad Lucilium liber primus de ignibus celestibus et his que fiunt circa stellas incipit ».

    les liv. IV b et V sont réunis, et les liv. VI-VII sont numérotés V-VI.

    f. 216-218: Ps. Seneca, Prouerbia per alphabetum.

    titre: «Incipiunt prouerbia Senece par alphabetum ».

    inc. f. 216 v°: «AQuisitio que honestati non obuiat est laudanda. Alienum a gratia donum diutius est expectatum... ».

    expl.: «... Çonam [sic] egregie dignitatis consequitur qui proficit in doctrina. Çima (?) uitiorum tenebras philosophie lumen prorsus religat. Çodiaci splendore superat qui sapientie splendore corruscat » (recensions analogues dans les mss. Londres, Brit. Libr., Royal 8.E.X (XIVe s.), f. 112 et Venise, Bibl. Marc., lat.X IV, 335 (XVe s.) f. 128-131 v° - éd. d’après ce dernier manuscrit, G. G. Meersseman, Seneca maestro di spiritualità nei suoi opuscoli apocrifi dal XII al XV secolo, dans Ital. med. e uman., 16, 1973, p. 79-85).

    f. 219-282: Seneca, Dialogi.

    f. 219-228: De tranquillitate animi.

    titre: «In nomine domini. Amen. Lutii Annei Senece de tranquillitate animi ad Serenum liber incipit ».

    f. 228-235 v°: De breuitate uitae.

    titre: «Incipit liber Lutii Annei Senece Cordubensis de breuitate uite ad Paulinum ».

    f. 235 v°-242: Ad Polybium de consolatione.

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc. f. 235 v° col. 2, l. 14: «Nostre compares firma sunt... ».

    f. 242-247: De prouidentia.

    titre (add.): «Incipit liber de prouidentia Dei ad Lucilium cum mundus prouidentia regatur. Quare multa mala bonis uiris accidant ».

    . 247-253: De constantia sapientis.

    titre: «Incipit liber Lutii Annei Senece ad Serenum quomodo in sapientem nec iniuria nec contumelia cadit ».

    f. 253-261 v°: De uita beata.

    titre: «Incipit liber Lutii Annei Senece ad Gallionem de uita beata ».

    f. 261 v°-264: De otio.

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc. f. 261 v° col. 2, l. 20: «Cur nobis magno consensu... ».

    f. 264-274: Ad Marciam de consolatione.

    titre: «Incipit liber Annei Senece de consolatione ad Marciam ».

    f. 274-282: Ad Heluiam de consolatione.

    titre: «Incipit liber Lutii Annei Senece de consolatione ad Helbiam matrem suam ».

    f. 282: Vita Senecae.

    titre: «Incipit prologus in librum de libero arbitrio ».

    inc.: «Lucius Anneus de Grecis fuit locus...».

    expl.: «...siue bonum siue malum» (éd. C. Questa, Accessus medioevali al «De moribus » dello Pseudo-Seneca dans Riv. cult. class. med., 2, 1960, p. 185).

    f. 282-284: Ps. Seneca, Liber de moribus.

    titre: «Incipit liber Annei Senece de libero arbitrio ».

    expl.: «...non socius tue beatitudinis ».

    suivent deux sentences non identifiées: «Qui ledit non ledentem se quandoque ledetur et ipse. Qui iterat scelus penitentia oblutantis mestitiam ingerit parentum suorum. Lutii Annei Senece Excellentissimi Moraliste de libero Arbitrio Liber explicit. Deo gratias. Amen ».

    f. 284-295 v°: Seneca, De clementia.

    titre: «Annei Senece auunculi Lucani poete liber primus incipit De clementia Ad Neronem ».

    ~ f. 295 v°-298 v°: Apollinaris Sidonivs, Opera (extraits).

    f. 295: Carmen I.

    f. 296-298 v°: Epistulae (extrait: V, 7 et VII, 9, contio).

    f. 298 v°-299 v°: Seneca, Apocolocyntosis.

    pas de titre.

    expl. incomplet: «... Quod nunc profani [sic] uocis incerto sonas. Deo gratias. Amen » (VII, 2).

Former owner

Formerly part of

Origin

  • Origine: italienne, écriture gothique soignée de type «bononiensis ». Note de copiste au f. 59: «Laus tibi Christe quoniam liber explicit iste ».

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseur: le cardinal Domenico Capranica (ex-libris gravé au dos de la reliure: «EX BIBL. CARD. FIRMAN. »).

Notes

Data Source: Biblissima

  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi et de P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 2me partie. Fonds Palatin, Rossi, Ste-Marie Majeure et Urbinate par J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, Paris, 1982, p. 471 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1982_cat_21_22)

Bibliography

    • H. Tietze, Die illuminierten Handschriften..., p. 91-92 n° 144 et fig. 118 = f. 1 initiale
    • Y.-F. Riou, Quelques aspects de la tradition manuscrite des «Carmina » d’Eugene de Tolède (Rev. hist. textes, 2, 1972, p. 43 n. 3), simple mention
    • J. Fohlen, Un apocryphe de Sénèque mal connu: le «De uerborum copia » (Mediaeval Studies, 42, 1980, p. 159-160).

Life cycle of this book

Data source