Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.1599

Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q96524

  • Other Form of the Shelfmark :
    • Vat. lat. 1599
    • Bibliothèque vaticane, Vat. lat. 1599
    • Vatican. BAV, Vat.lat.1599
    • Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.1599
  • Held at : Vatican. Biblioteca apostolica vaticana
  • Date of Origin :
  • Place of Origin :

Codicological aspects

  • Papier (filigrane var. Briquet 809 ?), XIVe-XVe ou XVe s. (début), II + 51 ff. (f. 48 et 51v° blancs), 292 x 220 mm. Gloses marginales et interlinéaires contemporaines abondantes aux f. 1-14 et 26-27. Au f. IIv°, table du contenu énumérant les oeuvres d’Ovide et se terminant par: «liber dictus facetus» d’une écriture cursive du XVe s. Les cinq premiers feuillets du manuscrit manquent (traces d'une ancienne foliotation: 6 et 7, en haut des f. 1 et 2).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Contents

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 2://Siue erit

    f. Iv° (add. de plusieurs mains, XVe s.): ‹Carmina et Prouerbia›.

    1) Ps. Cato, Disticha (extraits).

    titre: «Cato».

    texte: «Speme repugnando» (I, 4, 1 début).

    «nam quem tu sepe probaris

    Vna dies qualis fuerit ostendet amichus» (IV, 28 v. 1-2).

    ~ 2) ‹Carmen›.

    titre: «Augustinus».

    inc.: «Clamitant in celis uox sanguinis uox Sodomorum...» (2 v. - cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 2821, cite ce manuscrit).

    ~ 3) ‹Carmen ?›.

    texte: «Pandere queso uellis qui sis

    qui me tanto pondere premis» (peut-être essai de plume, d'une grosse écriture arrondie -non identifié).

    ~ 4) ‹Prouerbium›.

    inc.: «Esto malis paciens et Christum semper adora...» (2 v. - éd. H. Walther, Proverbia..., 1, 1963, n° 8033, cite seulement ce manuscrit).

    ~ 5) ‹Prouerbium›.

    inc. «Qui mel in ore gerit et me retro pongere [sic] querit...» (2 v. - éd. H. Walther, Proverbia..., 4, 1966, n° 24239).

    ~ 6) ‹Carmen›.

    inc.: «Sacrum pingue dabo nec macrum sacrificabo...» (2 v. - cf. H. Walther, Initia carminum ......, n° 17014, et Proverbia..., 4, 1966, n° 27064 avec éd. du v. 2).

    ~ 7) ‹Carmen›.

    inc.: «Sperne deos fugito periuria sabata serua...» (2 v. - éd. H. Walther, Prouerbia..., 5, 1967, n° 30130 v. 1-2; cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 18485 - cf. infra, f. 51 mêmes vers).

    ~ 8) ‹Carmen (italice)›.

    inc.: «Panthera sono animal dolce e fero...» (6 v.).

    ~ — ‹Libri canonici Veteris Testamenti›.

    inc.: «Libri canonici in sancta Ecclesia LXXII reperiuntur quorum nomina sunt...» (10 lignes).

    f. II (add. de plusieurs mains XVe s.): ‹Carmina et Prouerbia›.

    col. 1) ~ 1) ‹Carmen Quibus diebus ieiunandum sit›.

    inc.: «Verbum cum sanctis Laurentius atque Maria...» (4 v.).

    ~ 2) ‹Prouerbia›.

    a): «Si quid agis prudenter agas et respice finem» (éd. H. Walther, Proverbia..., 4, 1966, n° 28926).

    b): «Ferre minora uollo ne grauiora ferram [sic]» (éd. H. Walther, Proverbia..., 2, 1964, n° 9346).

    ~ 3) a): «O mors quam amara est memoria tua» (Ecclesiasticus, XLI, 1).

    b): ‹Prouerbium›.

    «Sepe recorderis bone frater quod morieris» (éd. H. Walther, Proverbia..., 4, 1966, n° 27254 v. 1).

    c): «In tactu mortis nimis est angustia fortis» (non identifié).

    ~ 4) ‹Prouerbium›.

    inc.: «Nescio quid sit amor nec amo nec amor nec amari [sic]...» (2 v. - éd. H. Walther, Proverbia..., 3, 1965, n° 16531).

    ~ 5) «Epistula misa [sic] per quendam iuuenem sue amaxie [sic]».

    inc.: «O decus o splendor uultu generosa benigno...» (cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 12582, cite seulement ce manuscrit).

    ~ 6) ‹Prouerbia (italice)›.

    a) «Non te fidare non serai gabato».

    b) «In iuuentote fa talle proba che...» (2 v.).

    7) «Non bene cum sotiis («arma Venus» raturé)» (cf. Ovidivs, Ars amatoria, III, 564).

    col. 2 ~ 1) ‹Carmen›.

    inc.: «Curris (?) qui te gerit equus albus cum pede nigro...» (2 v. - cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 3990, avec l’incipit: «Cursus...», cite seulement ce manuscrit).

    ~ 2) ‹Sonetto (italice)›.

    inc.: «Tal huomo uale che non par che uagla...» (14 v.).

    ~ 3) ‹Prouerbium (italice)›.

    inc.: «Tal par mato che a seno nel core...» (2 v.).

    ~ 4) «Turpiter illa uirum cognouit adultera uirgo» (non identifié).

    ~ 5) (italice): «In ben de be quotra...» (1 v.).

    ~ 6) «Res est soliciti plena timoris amor» (Ovidivs, Heroides, I, 12).

    ~ 7) «Te nimium iacta quoniam finis aprobat acta» (éd. H. Walther, Proverbia..., 5, 1967, n° 31115, var.).

    ~ 8) «Qui non zellat [sic] amare non potest» (cf. H. Walther, Proverbia..., 4, 1966, n° 24420a, var.).

    ~ 9) «Omnis laus in proprio ore sordessit [sic]» (cf. H. Walther, Proverbia..., 3, 1965, n° 20239a, var.).

    f. IIv° ~ ‹Sonetti 2 (italice)›.

    1) inc.: «Gia mai non troua amor...».

    2) inc.: «Oyme con che uellocissimo corso...».

    ~ ‹Sententiae›.

    1) «Vanitas uanitatum et omnia uanitas» (Eccle. 1, 2).

    2) (italice): «Amor lealle [sic] ogni tezoro ualle».

    f. 1-39v°: Ovidivs, Opera.

    f. 1-26: Ars amatoria.

    inc. mutilé: «// Quid fodis immeritis Phineu sua lumina natis...» (I, 339).

    (gloses) en interligne: «nam et tu cecus fies» (cf. I, 340), en marge: «quia non consecute sunt quod optarunt» (cf. I, 341).

    (texte) f. 2v°: «... Interit adsidua uomer adnuctus [sic] humo// » (I, 474).

    4 feuillets manquent.

    f. 3: «// Speret et in medio flumine mella petat...» (I, 748).

    (glose liv. II) inc. marge infér.: «Executis duobus primis precept‹is› inueniendi et exorandi puellan exequitur autor amanter ad leticiam...».

    (glose liv. III) inc. f. 14 marge infér.: «Instructis hominibus in arte amatoria uult auctor quedam precepta tradere puellis ut ille possint...».

    expl. f. 26 en marge: «... Hoc dicit quia cigni finguntur trahere (?) currum ideo asserit quod eis sit tempus descendere, perfecto libro artis amatorie in quo Venus sibi fauit» (cf. III, 809).

    à la fin du texte: «Publii Nasonis Ouidii de arte amatoria liber tercius explicit. Deo gratias. Amen».

    f. 26: Tristia (extrait).

    titre, en marge de cet extrait et du suivant: «Ovidius ait».

    texte: «Sulmo michi patria est gelidis uberrimus undis

    Millia qui decies distat ab urbe nouem» (IV, 10, 34).

    — Amores (extrait).

    titre: cf. supra, extrait précédent.

    texte: «Mantua Virgilio gaudet Verona Catullo

    Gentis Peligne gloria dicar ego» (III, 15, 7-8, var.).

    — ~ ‹Sententia (italice)›.

    texte: «Seruito sonno da maio et cura».

    f. 26v°-38: Ovidivs, Remedia amoris (ms. V 2 de Lenz).

    titre: «Incipit liber de remedio amoris».

    (gloses) prol. f. 26v° marge supér.: «Ouidius existens in insula Ponti composito libro de amore, eo quod omnes incurrebant illum ad amandum librum, Ouidius a romanis exulauit sic ad captandum romanorum beniuolenciam fecit hoc opus quod dicitur de amoris remedio, sed audiens Cupido istum titulum dixit uidere (?) bella parari sibi».

    inc. marge droite: «Titulus dicitur a Titum quia sicut sol illuminat totum mundum ita titulus illuminat totum librum».

    expl. f. 27 marge infér.: «... Nec dolor [v. 59] Nota quod Medea Iasonem a draconum morte ... et quia ipsa non est usa meis preceptis».

    f. 38v°-39v°: Ovidivs, Medicamina faciei femineae.

    titre (add.): «Incipit liber Ouidii de ornatu fatiei».

    à la fin (de la main du copiste): «Explicit liber Ouidii de ornatu faciei».

    f. 40: Ps. Ovidivs, De medicamine aurium (ms. V 1 de Lenz).

    titre: «Incipit liber Ouidii de medicamine aurium» (éd. F.W. Lenz, op. cit. infra, 1958, p. 536-537).

    f. 40-41: Ps. Ovidivs, De philomela (Anthol. lat. 762).

    titre: «Incipit liber Ouidii de phylomena».

    le texte est suivi sans séparation de deux vers extraits du Compendium de Ieremias de Montagnone (XIVe s.):

    «Tu ualeas felix ceu longo tempore fenix

    Te foueat tellus fouitur ceu pelle uitellus.

    Explicit liber Ouidii de phylomena» (éd. des deux vers: P. Lehmann, Pseudo antike Literatur des Mittelalters, Leipzig, 1927, p. 3; R. Avesani, Due nuovi codici dell'Ibis dans Riv. cult. class, e med., 2, 1960, p. 341 n. 34).

    ~ f. 41v°-47v°: Facetus (in distichis, v. 1-438).

    inc.: «Moribus et uitta [sic] quisquis uult esse facetus...» (cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 11220; éd. A. Morel Fatio, Mélanges de littérature catalane, III... dans Romania, 15, 1886, p. 224-234).

    ce texte comprend deux poèmes inspirés d'Ovide:

    1) f. 43-46: Ps. Ovidivs, De amore (seu Ars amatoria - ms. R 1 de Thiel).

    inc. (ligne 25): «Si quem forte iuuat subdi sapienter amori...».

    expl.: «... Perpetuo doleat rusticitate sua» (190 v. -v. 131-320 du Facetus: éd. Morel Fatio, op. cit. supra, p. 227-231; éd. critique E.J. Thiel, op. cit. infra, 1968, p. 168-177).

    2) f. 46-46v°: Ps. Ovidivs, De remedio amoris (seu Remedia amoris - ms. R 1 de Thiel).

    inc.: «Qui fuerit cupiens ab amica soluere colla...».

    expl.: «... Nec petet hanc rursus nec petet inde magis» (64 v. -v. 321-384 du Facetus : éd. Morel Fatio, op. cit. supra, p. 231-232; éd. critique E.J. Thiel, op. cit. infra, p. 177-180).

    ~ f. 43 (add. marge infér.): ‹Prouerbium›.

    texte: «Hunc homines decorant quem uestimenta décorant.» (éd. H. Walther, Proverbia..., 2, 1964, n° 11294).

    ~ f. 48v°-50: Prouerbia Salomonis (extraits).

    ~ f. 50v°: ‹Ecclesiastes (extraits: 1-3 - 10 lignes)›.

    f. 51 (add.): ‹Sententiae› «de amico».

    — «Seneca. Difficile est iure [sic pour «in re»] prospera amicos probare in aduersa facille [sic]» (Caecilivs Balbvs, De nugis philosophorum, XV, 6 - éd. E. Woelffun, 1855, p. 25).

    — «Salamon. nichil est dulcius quam habere amicum cum quo tamquam cum te ipso loquaris.» (cf. Ps. Seneca, Liber de moribus, 20, avec variantes).

    ~ — «Causam tuam tracta et secretum tuum extraneo non reueles» (cf. Prouerbia Salomonis, XXV, 9).

    ~ — «Amicus fidelis protectio fortis qui autem inuenit illum inuenit thesaurum, amico fideli nulla est conperacio [sic]» (Ecclesiasticus, VI, 14-15).

    ~ — «Esopus. Nemo sibi satis est eget enim omnis amicus amico» (éd. H. Walther, Proverbia..., 3, 1965, n° 16443).

    — «Seneca. Qui parti ciuium consullunt partem uero negligunt.

    Perniciosam dissensionem et discordiam in ciutate inducunt» (pas de Sénèque).

    ~ — Consilium est retinendum quando per probationem et experientiam aparuit utille ac bonum ut ait sanctus Paulus: Omnia probate quod bonum est tenete» (Ep. 1 ad Thess., 5, 21) - «Et tunc magna constantia illud retinere debes».

    — «Ait enim Cato:

    Constants et lenis ut res expostulat esto

    Temporibus mores sapiens sine crimine mutat» (Ps. Cato, Disticha, I, 7).

    — «Ayt eciam Seneca de formulla honeste uite:

    Mobilis esto non leuis constans non pertinax» (Martinvs Bracarensis seu Ps. Seneca, Formula uitae honestae, 4 - éd. Barlow, p. 245, l. 54-55).

    — en marge: «[T]ulius (?) ait».

    texte: «Sapiens non mentitur cum suum consilium mutat in melius» (non identifié).

    ~ — «Mallum [sic] est consilium quod mutari non potest» (éd. H. Walther, Proverbia..., 2, 1964, n° 14362a).

    ~ — «Humanum enim est peccare, diabolicum uero perseuerare» (éd. H. Walther, Proverbia..., 2, 1964, n° 11267b).

    ~ — en marge: «Paulus».

    texte: «Noli uinci a malo sed uince in bono malum» (Ep. ad Romanos, 12, 21).

    ~ — en marge: «propheta».

    texte: «Nixi [sic] dominus custodierit ciuitatem frustra uigillat qui custodit eam» (Psalm. 126, 1).

    ~ — «Custodiam tui commitas probatis et notis ac fidelibus amicis» (non identifié).

    — en marge: «Cato».

    texte: «Auxilium a notis petito si forte laboras

    Nec quisquam melior medicus quam fidus amicus» (Ps. Cato, Disticha, IV, 13).

    — en marge: «Seneca».

    «Qui omnes insidias timet in nullas incidet» (Pvblilivs Syrvs, Sententiae, 542).

    «Caret periculo qui etiam tutus cauet» (ibid., 116).

    ~ en marge: «Pamph‹il›us» (?).

    inc.: «Res tamen interdum grandia parua mouet...».

    expl.: «... Et generat paruum grandia principium» (Pamphilus (De amore), 370-372). «Causa pusila [sic] nocet sapiens nocentia uitat» (ibid., 279).

    ~ — en marge: «Martialis».

    texte: «Quem leo non tetigit dum mordet aranea ledit

    Euole non tantum grandia parua caue» (éd. H. Walther, Proverbia..., 4, 1966, n° 23735, cite ce manuscrit).

    — «Et licet timere debeas non tamen debes esse nimis timidus ut ait» (glose ?).

    — (en marge): «Seneca».

    (texte): «Periculla [sic] timidus etiam que non sunt uidet» (Pvblilivs Syrvs, Sententiae, 452).

    «Quotidie dampnatur qui semper timet» (ibid., 97).

    ~ — en marge: «De fortuna».

    texte: «In hoc mondo stabilli nichil potest esse instabille» (glose ?).

    «Nec uita nec fortuna perpetua est hominibus» (Publilivs Syrvs, Sententiae, 411).

    «Fortuna quem nimium fouet stultum facit» (ibid., 173).

    ~ — «Sapiens uincit fortunam uirtute» (non identifié).

    ~ — «Nec credas fortunam te posse iuuare» (non identifié).

    ~ — «Errant qui dicunt fortunam tribuere nobis aliquid boni uel mali et hoc intelligas de illa quam homines simplices fortunam appellant» (non identifié).

    ~ — en marge: «Boetius l‹ibr›o II».

    texte: «Nichil enim est fortuna nixi [sic] secundum oppinionem uulgi. idem dicit» (non identifié).

    — en marge: «Cato».

    texte: «Cum sis incautus nec rem ratione gubernes

    Noli fortunam que non est dicere cecam» (Ps. Cato, Disticha, IV, 3).

    suivi d'une glose: «id est que mal‹um› est (?)».

    ~ — «Si autem crederes deum esse fortunam recte putares illum malla posse aufferre et bona conta [sic] tribuere» (non identifié).

    ~ — en marge: «de contentionibus».

    texte: «Contendere cum superiori furiosum uel periculosum est cum pari dubium cum minori uerecundum».

    — en marge: «Seneca».

    texte: «Potenti irasci periculosum [sic] est querere» (Pvblilivs Syrvs, Sententiae, 483).

    — en marge: «Cato».

    texte: «Cede locum lesus fortune cede potenti

    Ledere qui potuit poterit aliquando prodesse» (Ps. Cato, Disticha, IV, 39).

    suivi d’une glose?: «Si ergo potens te ledat uel tecum irascatur non ad uindictam sed ad patientiam portum recuras».

    ~ — en marge: «patiencia».

    texte: «Nulla ualet tantum uirtus paciencia quantum» (éd. H. Walther. Proverbia..., 1965, n° 18971, cite ce manuscrit).

    ~ — «Virtus uidua est quam non pacientia firmat» (éd. Walther, Proverbia..., 5, 1967, n° 33698).

    — en marge: «Seneca».

    texte: «Maxima enim morum est pacientia uirtus» (Ps. Cato, Disticha, I, 37, 2).

    ~ — en marge: «Salomon».

    «Qui patiens est multa gubernatur prudentia / qui autem impatiens exaltabit stultitiam suam» (Prouerbia Salomonis, XIV, 29).

    — «Vir iracundus prouocat rixas / qui paciens est mitigat suscitatas.» (ibid., XV, 18).

    ~ — «Culpa est immiscere se rei ad se non pertinentem» (non identifié).

    ~ — en marge: «De paupertate / Pamphilus».

    texte: «Dum modo sit diues cuiusdam nata bubulci

    Elliget et mille quemlibet illa uirum.» (Pamphilus (De amore), 53-54).

    ~ — «Glorifficant gaze priuatos nobillitate

    Paupertasque domum premit allia nobillitate» (éd. H. Walther, Proverbia..., 2, 1964, n° 10342).

    — en marge: «Martius [sic]».

    «Et genus et formam regina peccunia donat» (Horativs, Epistulae, I, 6, 36).

    — «Ouid‹ius›. Dummodo sit diues barbarus ille placet» (Ovidivs, Ars amatoria, II, 276).

    ~ — col. 2 (add.) «Radis [sic] omnium bonorum est caritas omnium uero malorum cupiditas» (cf. pour les derniers mots Pavlvs, Ep. I ad Timoth., VI, 10).

    — «Senec‹a›».

    «Sapientis est exeminare [sic] consillia» (non identifié).

    ~ — (add.): «Sperne deos fugito periuria sabata serua

    Sit tibi patris honor sit tibi matris amor» (répété au bas de la page d’une autre main, cf. supra, f. Iv° - éd. H. Walther, Proverbia..., 5, 1967, n° 30130).

Former owners

Formerly part of

Origin

  • Origine: italienne, plusieurs écritures gothiques arrondies, plus grosses et régulières aux f. 28v°-40, plus petites et semi-cursives aux f. 1-28 et 41v°-50v°; f. Iv°-IIv° et 51 additions de plusieurs mains semi-cursives du début du XVe s.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: Antonius de Puteo, ex-libris en haut du f. II: «Iste liber amatorie artis est mei Antonii filii domini Inofri de Puteo. Scriptus manus ipsius quem dominus dirigat et conseruet. Amen», suivi de deux lignes grattées illisibles, et signature en haut du f. 51: «Antonii de Puteo» d'une écriture contemporaine du texte, mais différente; quelques additions paraissent de sa main; au bas du f. Iv° signature répétée 3 fois: «Iohannes de Arda» (début XVe s.); f. 47, début d'une lettre: «Augustinus de Campofregosso [sic] Magnifici militis domini Ludouici» (XIVe-XVe s.); le manuscrit a été acquis par la Bibliothèque Vaticane entre 1550 et 1566, car il est décrit dans une liste complémentaire établie vers 1564-1566 par les Ranaldi; d'après F.W. Lenz, op. cit. infra, 1933, il a été utilisé par N. Heinsius († 1681).

Notes

Data Source: Biblissima

  • E. Pellegrin, F. Dolbeau, J. Fohlen, J.-Y. Tilliette, avec la coll. d'A. Marucchi et P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome III, 1re partie. Fonds Vatican latin, 224-2900, Paris, 1991, p. 184-191 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1991_cat_21_31)

Bibliography

    • F.W. Lenz, Die Wiedergewinnung der von Heinsius benutzten Ovidhandschriften in den letzten fünfzig Jahren (Eranos, 51, 1953, p. 84 n° 67), brève mention
    • F.W. Lenz, Das Ps. Ovidische Gedicht De Medicamine aurium (Ovidiana. Recherches sur Ovide publiées à l’occasion du bimillénaire de la naissance du poète..., Paris, 1958, p. 530), brève mention
    • F.W. Lenz, P. Ovidi Nasonis Remedia amoris, Medicamina faciei, Turin, Paravia, 1965, p. XLIII (brève mention)
    • E.J. Thiel, Mittellateinische Nachdichtungen von Ovids «Ars amatoria» und «Remedia amoris» (Mitellat. Jahrb., 5, 1968, p. 116, 117-118, 168), brève description
    • P. Dronke, Medieval Latin and the rise of European love lyric, 2e éd., 2, Oxford, 1968, p. 576 (brève description).

Life cycle of this book

Data source