Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 2831

IIIF manifest

Contents

Data Source: BnF Archives et manuscrits

  • F. 1-1v, 2 Préceptes moraux en latin (empruntés à l'épître de S. Jacques, au premier livre de S. Jérôme contre Jovinien, etc.) et en français et notes semblant destinées à la rédaction d'un sermon : « fff. m. ff. id est : fole femme fait maintes folies faire... » (milieu XVe s.).

    F. 2-10 [JOHANNES GERSON] « 42 clauses en françois de raison a conscience et au corps humain specialment selon ses cinq sens... De toute humaine creature... — ... Que les cieux nous face monter » (1-9) ; — traduction latine partielle du même poême : « Hec nostram signat apte scola mistica vitam... — ... Celi secreta libera tota patens » (9v-10) (Gersonii opera omnia, édit. Du Pin, 1706, IV, 830-834, édition de la traduction latine).

    F. 10v Sentences morales en latin extraites, pour la plupart, des écrits de S. Jérôme.

    F. 11-16 [Norma vivendi] « Sequuntur monita de verbis beati Ysidori extracta ad instruendum hominem qualiter vicia debeat evitare et in bonis se debeat informare et primo de ipsius consideratione. O homo scito temet ipsum... — ... sed propter vitam eternam ad quam nos perducat... », recueil en trentesept chapitres de sentences morales dont les unes se retrouvent dans la « Norma vivendi », attribuée à s. Isidore (P. L., LXXXIII, 1247-1252), d'autres dans le « Liber de modo bene vivendi », attribué à s. Bernard (P. L., CLXXXIV, 1199-1306).

    F. 16-20 « Instructio sacerdotis ut digne valeat celebrare. Primo ex parte conficientis... Primo necessarium est ut probet... — ... et opere adimpleat quod nobis omnibus concedere dignetur... ».

    F. 20-25 : « Sequuntur quedam auctoritates ad fundationem premissorum. Bernardus. Sunt qui propter humanam confusionem... — ... sacrilegium quando aufertur sacrum de non sacro », extraits de s. Bernard, s. Isidore, s. Augustin, Bède etc..., avec, en manchettes, indication de l'auteur.

    F. 25 « Quibus temporibus debent fieri benedictiones nuptiales. Quidam sunt presbyteri qui dubitant... ».

    F. 25v-38 S. THOMAS DE AQUINO, « Liber de officio sacerdotis » apocr. (édit. Vivès, XXVIII, 445-458).

    F. 38v-41 [Meditatio passionis Christi per septem diei horas] jusqu'à : «... qui erant imanissimi... » (P. L., XCIV, 561-564), suivi de la mention : « Sequentia in libro magistri J. Legoux, 3 januarii 1503... », et de quelques notes de lecture.

    F. 41v « Lignum vitae » : « Johannes evangelista in Apocalipsi. Vidi lignum vitae afferens fructus duodecim... », dessin représentant un crucifix orné de douze branches portant chacune un texte prophétique tiré de l'Ancien Testament, un titre et une strophe de quatre vers : « Lignum vitae legatur ascendendo per unumcujusque ramorum capitibus assignatum... I. Isaias. Ecce virgo concipiet. Originis preclaritas. Jhesus ex Deo genitus... »

    F. 42 « Tabula ad sciendum quis planetarum regnat in qualibet diei hora ».

    F. 42v-43 Notes en latin et en français : « Peccata tua elemosinis redime... », addition du début du XVIe s. (même main qu'au f. 41). Parmi ces notes, cinq distiques de Dionysius Cato.

    F. 47-62 NICHOLAUS ORESME, « De communicatione ydiomatum in 3° Sententiarum... Primo suppono cum sanctis doctoribus... — in premissis reperiat aliquid corrigendum. » (E. Borchert, dans Beiträge zur Geschichte der Philos. und Theol. des M. A. Munsteri. W. (1940) Bd. XXXV, Heft 4/5, *5-*41).

    F. 63-83 PETRUS DE ALLIACO, « Compilatio quatuor librorum Metheororum. Propter nostrum admirari inventum est... — ... benigne corrigatur. Et sic est finis. Scriptum Parisius anno Domini millesimo trescentesimo nonagesimo sexto, die vicesima sexta mensis septembris » ; cf. Salembier, Petrus de Alliaco, 1886, XXII ; Lynn Thorndike, A hist. of magic and experim. science, IV, 102.

    F. 83v-85v [Altercatio Hadriani Augusti et Epicteti Philosophi] « Secundus philosophus semper studuit... — ... Ego sum secundus filius tuus » (L. W. Daly et W. Suchier, Altercatio Hadriani..., Urbana (1939), 152-159 avec var.) ; cf. Stegmüller, dans Rech. de théol. anc. et méd., III (1931), 164.

    F. 85v Quatre distiques sur les divers tempéraments : « Sanguineus. Largus, amans... » (Hauréau, Notices, III (1891), 307) ; cf. Thorndike-Kibre, Incipits of med. scient. writings in Latin, 383.

    F. 85v-86 Notes sur les sept péchés capitaux. Secuntur peccata mortalia. Superbia. Inobedientia Dei... », chacune se terminant par un vers mnémotechnique.

    F. 86 Quatrain mnémotechnique sur les péchés de la chair : « Fornicor in viduis, in virginem perpetro stuprum... » (H. Walter, dans Mittelalterliche Handschriften... Festgabe... H. Degering, Leipzig, 1926, p. 304).

    F. 86-86v Trois notes sur les rapports entre époux : « Nota quod vir in castigando mulierem non debet esse negligens nec severus... ».

    F. 86v-88 De inferno et paradiso. Inquirendum est quis primo rogavit ut... — ... habebunt partem cum Deo in secula... Expliciunt pene inferni scripte anno Domini millesimo CCC° nonagesimo sexto die XXXa mensis septembris in vigilia sancti Remigii ». C'est la Visio S. Pauli avec quelques variantes ; cf. B. H. L., n° 6582.

    F. 88 « Pater noster versificatum. Pater alme tuum sit nomen sanctificatum... » ; cf. J. Leclercq, dans Revue Mabillon, XXXIV (1944), 4, n. 3.

    F. 88v-92v Commentaires, sur le Pater : « Pater noster... Hic non est petitio sed invocatio... » ; cf. J. Leclercq, ibid. (88-89v) ; — sur le symbole des Apôtres : « Credo in Deum Patrem... Omnipotens dicitur quia ipse creavit... » (89v-90) ; — sur le canon de la messe : « Dominus vobiscum. Salutat sacerdos populum... » attr. à s. Isidore (P. L., LXXXIII, 1145-1147) (91-92v) ; — au f. 92v : « Expliciunt iste expositiones... scripte anno Domini millesimo trecentesimo nonagesimo sexto, die 15a mensis octobris ».

    F. 93-102 « Secuntur quedam quodlibeta naturalis philosophie. Primum est tale. Quare aqua de nocte apparet lucida... — ... Expliciunt quedam bona quodlibeta... facta anno Domini millesimo trecentesimo nonagesimo sexto die vicesima secunda dicti mensis octobris ». Aux ff. précédent et suivant, quodlibets de philosophie naturelle ajoutés postérieurement : « Propter quid corpora percussa a ffulmine, si venenosa sunt... ». Début du XVIe s. (92v) ; « Quare timentes pallescunt, rubescunt vero verecundi ? ». XVe s. (102v).

    F. 103-115v HENRICUS DE HASSIA [DE LANGENSTEIN] « De reductione effectuum. Propter admirari inceperunt philosophi... — ... invenitur fortius malignis spiritibus. Explicit tractatus... scriptus per manum Johannis de Roncuria » ; cf. Michalski, La physique nouvelle et les différents courants philosophiques du XIVe s., Cracovie 1928, 23 et 63 ; H. Pruckner, Studien zu den astrologischen Schriften des Heinrich von Langenstein, dans Studien der Bibliothek Warburg XIV, Leipzig-Berlin (1933).

    F. 116-122v ALBERTUS DE SAXONIA, « Tractatus de proportionibus. Proportio communiter dicta est... — ... supersedeo causa brevitatis... Explicit bonus tractatus... scriptus per manum Johannis de Roncuria anno Domini millesimo trecentesimo nonagesimo sexto die quinta mensis novembris » ; cf. Heidingsfelder, dans Beitr. zur Gesch. der Philos., XXII2-4 (1927), 19.

    F. 123-129v JOHANNES BURIDAN, « Questio de punctis » : « Doctor unus venerabilis obviavit... — ... que in hac materia solent fieri ... Explicit quedam questio de punctis... scripta per manum Johannis de Roncuria anno domini millesimo trecentesimo nonagesimo sexto et finita octava die mensis novembris » (édit. dans Gesamtkatalog der Wiegendrucke 786v-794) ; cf. Duhem, Le système du monde, IV, 126 ; Michalski, dans Bull. de l'Acad. polonaise des sciences et lettres, classe d'hist. et de philos. (1925), 209; Faral, dans Arch. d'hist. doctr. et litt. du M. A., XV (1946), 34.

    F. 130-136 [JORDANUS NEMORARIUS] « Tractatus de speculis. Visum rectum cujus media omnia... — ... Explicit tractatus de speculis scriptus anno Domini millesimo trecentesimo nonagesimo sexto per manum Johannis de Roncuria et finitus decima die mensis novembris in vigilia sancti Martini » ; cf. Thorndike-Kibre, Incipits... 776 ; Thorndike, Hist. of magic and experim. science, IV, 659.

    F. 136 Question de philosophie naturelle : « Quare infantes noviter geniti male retinent... » (XVIe s.).

    F. 136v Pater et Ave en vers latins : « Per totum Pater alme tuum sit sanctificatum nomen... » ; « Salve Maria Jhesu mater... ». — Note datée du 11 juin 1455 sur une vente de biens à Villejuif.

    F. 137v Rondeau redoublé : « Ne dy a nully ta pensée... » (milieu du XVe s.).

    F. 139-146v [JOHANNES GERSON] « Collatio domini Cancellarii quam fecit licenciando medicos. Collaudanti mihi nuper ut mos habet... » (Gerson, édit. Du Pin, I, 210-217, avec var.) ;

    F. 147-152v « Sermo domini cancellarii Universitatis parisiensis factus in Universitate parisiensi anno Domini M°CCCC. Videns autem turbas... Talis tantaque est hujus diei... » (ibid., III, 1537-1541) ;

    F. 152v-154v « Ce sont douze consideracions que une personne peut avoir afin que son oraison soit valable envers Dieu. Cy vient a toy Sauveur... — ... qui me persequute et perdre quierent » ;

    F. 155 « Oraison plus brief contenant en effet les XII consideracions precedens. Vecy Sire que non en mes justices... » ; cf. ms. fr. 25.551 f. 178v.

    F. 155v-162 « Sermo quem fecit Dominus cancellarius in die Sancti Antonii Parisius coram rege et aliis principibus. Certamen forte... Or plut a Dieu que telement... » (Gerson, édit. Du Pin, III, 1394-1399, traduction latine). — Incomplet.

    F. 162v Minute d'une lettre concernant la catastrophe survenue au Pont Notre-Dame à Paris, le jour de s. Crépin, 25 oct. 1499 ; cf. J. Leclercq, dans Revue du M. A. latin, II (1946). 65.

    Voir t. III, 405.

    F. 2-10. [JOHANNES GERSON] L'École de la Raison (Oeuvres complètes, éd. P. Glorieux, Paris-Tournai, 1960-1973, VII, nos 304 et 304 a d'après ce ms.) (2-9) ; — Schola mystica (ibid., IV, n° 143, d'après ce ms.) (9v-10).

    F. 11-16. (éd. à la suite de Speculum christiani, Londres, Guillaume de Malines, s.d., 214-232) ; cf. mss. Latin 3127, f. 165v, et 3714, f. 1 (compilation un peu différente).

    F. 41v. Tableau de l'arbre de vie emprunté à s. Bonaventure ; cf. ms. Latin 3473, f. 80v.

    F. 86v. [Visio Pauli].

    F. 91-92v. [AMALARIUS, Canonis missae interpretatio,] excerpta ; cf. add. du ms. Latin 2796, f. 58-65v.

    F. 116-122v. (ms. de base de l'éd. H. L. Busard, Vienne, 1971, dans Österreichische Akademie d. Wissenschaften, Mathematisch-Naturwissenschaftliche Klasse, Denkschriften 116, Bd. 2, 43-72) ; cf. ibid., 57.

    F. 139-162. [JOHANNES GERSON] (éd. cit., X, n° 500) (139-146v) ; — (ibid., V, n° 253, ms. Pa) (147-152v) ; — (ibid., VII, nos 303 et 303 a d'après ce ms.) (152v-155) ; — (ibid., VII2, n° 345) (155v-162).

    Les divers textes ajoutés d'une main fin XVe-début XVIe s. (f. 1-1v, 2, 10v, 41, 42-43, 162v) sont de la main de Pierre Maistrot, chapelain du grand hôpital de Beaune, dont on trouve la devise aux ff. 1, 2, 10v ; cf. ms. Latin 3480. Les additions des ff. 136-137v sont d'une autre main.

    F. 47-138. 1396, 26 sept.-10 nov. d'après Ch. Samaran et R. Marichal, Catal. des mss. en écriture latine, II, 131.

    f. 2-9 : cf. R. Bossuat, dans Mélanges de philologie romane et de littérature médiévale offerts à Ernest Hoepffner, Paris, 1949, 347-360 ; P. Glorieux, dans Mélanges de science religieuse, Lille, t. VII (1950) 219-227 ; E. A. Van Moé, dans Bibl. Ec. ch., C (1939), 413-416.

    f. 9v-10 : cf. ms. B. N. fr. 24839, f. 289-290.

    f. 11 : cf. ms. B. N., N. A. L. 333, f. 194-198.

    f. 16-20 : cf. Hauréau, Not. et extr., VI, 176-177, et ms. N. A. L. 333, f. 70.

    f. 25v : Pour d'autres copies, et sur cette attribution ; cf. Hauréau, Not. et extr., I, 209 et VI, 17.

    f. 38v : cf. Hauréau, Not. et extr., VI, 174-175. Texte attr. par Trithème à Henri de Hesse (de Langenstein).

    f. 47-62 : cf. E. A. Van Moé, op. cit.

    f. 155v-162 : cf. L. Mourin, L'oeuvre oratoire française de Jean Gerson, dans Arch. d'hist. doctr. et litt. du M. A., XV (1946), 235-236.

Data Source: Jonas

  • Jean Gerson | Moralité du coeur et des cinq sens
    Incipit référence de l'oeuvre : De toute humaine creature / Veoir cy pouez la doctrine
    Folio 2 - 10
  • Jean Gerson | Douze considérations de l'homme vers Dieu
    Incipit référence de l'oeuvre : Cy vient a toi, sauveur Jhesus, ceste ta serve creature neant valable...
    Folio 152v - 155
  • Jean Gerson | Sermon
    Incipit référence de l'oeuvre : Certamem forte dedit illi ut vinceret. Sap. Xa haec verba scripta sunt. Or pleust a Dieu que tellement je puisse parler de saint Anthoine et de ses victoirez, que nous fussions tous esmeuz a devotion et a saincte vie...
    Folio 155v - 162r

Participants

Provenance

Data Source: BnF Archives et manuscrits

  • Provient du grand hopital de Beaune dont l'ex-libris se trouve au f. 11.

Bibliography

  • “Jean Gerson, Prédicateur et Auctor Dramatique. Du Sermon Au Théâtre Scolaire.” In Prédication et Performance. Rencontres 66. Paris: Garnier, 2013.

Subjects and themes

Data Source: BnF Archives et manuscrits

  • Incipit du lemme biblique

    Certamen forte dedit illi ut vinceret... (Sap. X, 12).

    Incipit

    OR PLEUST A DIEU QUE TELEMENT NE PUISSE PARLER DE SAINT ANTOINE...

    f. 155v

    Collaudanti mihi nuper, ut mos habet, venerabiles licentiati in medicina...

    f. 139

    Consule, castiga, doce, solare, remitte, fer, ora //...

    f. 42

    Incipit du lemme biblique

    Credo in Deum Patrem...

    Incipit

    Omnipotens dicitur quia ipse creavit omnia bona...

    f. 89v

    CY VIENT A TOY SAUVEUR JHESU TA SERVE CREATURE...

    f. 152v

    DE TOUTE HUMAINE CREATURE//VEOIR...

    f. 2

    Disce quod nescis ne doctor...

    f. 14v

    Doctor unus venerabilis obviavit quibusdam dictis meis de puncto...

    f. 123

    Dominus vobiscum... Salutat sacerdos populum et orat ut Dominus sit tecum illo...

    f. 91

    Incipit du lemme biblique

    Ecce virgo concipiet... (Is. VII, 14).

    Incipit

    Jesus ex Deo genitus//...

    f. 41v

    F.f.f.m.f.f. id est FOLE FEMME FAIT MAINTES FOLIES FAIRE...

    f. 1

    Fac bonum quod spopondisti...

    f. 14

    Fornicor in viduis, in virgine perpetro stuprum //...

    f. 86

    Haec nostram signat apte schola mystica vitam//...

    f. 9v

    [...] Hic non est petitio sed invocatio quam unusquisque clamat...

    f. 88v

    Inoboedientia Dei et omnium sanctorum nec curavi//...

    f. 85v

    Inquirendum est quis primo rogavit ut animae haberent requiem...

    f. 86v

    Lignum vitae legatur ascendendo per numerum ramorum capitibus adsignatum...

    f. 41v

    NE DY A NULLY TA PENSEE//...

    f. 137v

    Nota quod vir in castigando mulierem non debet esse neglegens nec severus...

    f. 86

    O homo scito temetipsum, scito quid sis, cur ortus sis, quare natus sis...

    f. 11

    Omne genus mendacii summopere fuge...

    f. 13v

    [...] Omnipotens dicitur quia ipse creavit omnia bona...

    f. 89v

    Pacem ama, pacem dilige, pacem cum omnibus retine...

    f. 12v

    Pater alme, tuum sit nomen sanctificatum //...

    f. 88

    Incipit du lemme biblique

    Pater noster qui es in caelis...

    Incipit

    Hic non est petitio sed invocatio quam unusquisque clamat...

    f. 88v

    Peccata tua eleemosynis redime. Visito, cibo, poto, tego...

    f. 42

    Per totum, Pater alme, tuum sit sanctificatum nomen //...

    f. 136v

    Pocula quippe instrumenta luxuriae...

    f. 11v

    Primo ex parte conficientis ad hoc quod aliquis digne conficiat. Primo necessarium est ut probet...

    f. 16

    Primo suppono cum sanctis doctoribus quod in Christo secundum veritatem intellegendae sunt duae naturae...

    f. 47

    Proportio communiter dicta est duorum comparatorum in aliquo unico ad invicem habitudo...

    f. 116

    Propter admirari inceperunt philosophari antiqui homines...

    f. 103

    Propter nostrum admirari inventum est philosophari, ut dicitur primo Metaphysicae...

    f. 63

    Propter quid corpora percussa a fulmine sic venenosa...

    f. 92v

    Quare aqua de nocte apparet lucida, lucida ut...

    f. 93

    Quare infantes noviter geniti male retinent superfluitatem...

    f. 136

    Quare timentes pallescunt, rubescunt vero verecundi ? Causa est...

    f. 102v

    Quia officium sacerdotale principaliter circa tria versatur...

    f. 25v

    Quia sacerdotis officium circa tria principaliter versatur...

    f. 25v

    Quidam sunt presbyteri qui dubitant utrum dominica ante Ascensionem...

    f. 25

    Quod habeas, habeto ad misericordiam...

    f. 16

    [...] Salutat sacerdos populum et orat ut Dominus sit cum illo...

    f. 91

    Salve Maria, Jesu mater, quam gratia replet // Caelorum...

    f. 136v

    Sanguineus : largus, amans, hilaris ardensque rubri coloris // Cantus [sic], carnosus...

    f. 85v

    Secundus philosophus semper studuit silentium servans et vitam pythagoricam ducens...

    f. 83v

    Si vis esse quietus, nihil saeculi appetas...

    f. 15v

    Sunt qui propter humanam confusionem sine respectu divini timoris...

    f. 20

    VECY SIRE QUE NON EN MES JUSTICES...

    f. 155

    Incipit du lemme biblique

    Videns Jesus turbas ascendit... (Mt. V, 1).

    Incipit

    Talis tantaque est dici hujus celebritas ut in collatione...

    f. 147

    Visito, cibo, poto, redimo, tego, colligo, condo//...

    f. 42

    Visum rectum cujus media omnia recte terminos...

    f. 130

    ALBERTUS DE SAXONIA -- De Proportionibus
    ALTERCATIO HADRIANI AUGUSTI ET SECUNDI PHILOSOPHI
    AMALARIUS -- Canonis missae interpretatio. Excerpta
    Arbre de vie -- Tableau
    AVE MARIA -- Paraphrases en vers
    BEAUNE (Côte-d'Or) -- Hôtel-Dieu. Possesseur
    BIBLIA SACRA -- Apocrypha Novi Testamenti Visio Pauli
    BONAVENTURA (s.), card. O.F.M. -- Lignum vitae. Tableau
    CATO (Pseudo-) -- Disticha Catonis. Excerpta
    COLBERT (Jean-Baptiste) -- Possesseur
    DÉCORATION -- Dessins à la plume en pleine page
    DÉCORATION -- Initiales de couleur (XVe s.)
    Devises -- Vagot sobrius
    Devises -- Vagot sobrius. Explication
    FLORILEGES PATRISTIQUES -- Monita ad instruendum hominem qualiter vitia possit exstirpare
    Français -- Textes
    Français -- Textes de latin et français mêlés
    HENRICUS DE HASSIA -- De Reductione effectuum
    Heures canoniques -- De Meditatione passionis Christi per septem diei horas
    INSTRUCTIO SACERDOTIS ut digne valeat celebrare
    ISIDORUS HISPALENSIS (s.) -- Compilationes : Monita ad instruendum hominem qualiter vitia possit exstirpare et se in bonis operibus informare
    JESUS CHRISTUS -- Passio Meditationes
    JOHANNES BURIDAN -- Quaestio de punctis
    JOHANNES GERSON -- Doctrine commant il se fault commander a Dieu, ou Douze considerations pour que soit exaucée la priere, version longue
    JOHANNES GERSON -- Doctrine commant il se fault commander a Dieu, ou Douze considerations pour que soit exaucée la priere, version courte
    JOHANNES GERSON -- L'École de la raison
    JOHANNES GERSON -- De Erroribus circa artem magicam
    JOHANNES GERSON -- Schola mystica
    JOHANNES GERSON -- Sermones
    JOHANNES GERSON -- Sermones en français
    JOHANNES RAULET DE RONCURIA -- Copiste (XIVe s.)
    JORDANUS NEMORARIUS -- De Speculis
    MAISTROT (Pierre), chapelain de l'Hôtel-Dieu de Beaune -- Devise
    MAISTROT (Pierre), chapelain de l'Hôtel-Dieu de Beaune -- Devise avec explication
    MAISTROT (Pierre), chapelain de l'Hôtel-Dieu de Beaune -- Notes autographes
    Mariage -- Notes ou extraits
    Méditation -- Traité DE MEDITATIONE PASSIONIS CHRISTI per septem diei horas
    Messe -- Instructio sacerdotis ut digne valeat celebrare
    MONITA AD INSTRUENDUM HOMINEM qualiter vitia possit exstirpare et se in bonis operibus informare -- alia versio
    Morale -- Préceptes moraux
    NICOLAUS ORESME -- De Communicatione idiomatum in tertio Sententiarum
    NORMA VIVENDI
    DE OFFICIO SACERDOTIS
    PARIS -- Pont Notre-Dame (25 octobre 1499)
    PATER NOSTER -- Adaptation en vers
    PATER NOSTER -- Commentaires
    Péché -- Vers
    PETRUS DE ALLIACO, card. -- Super libros Meteororum Aristotelis
    Planètes -- Table de prédominance des planètes selon les heures du jour
    Prêtres -- Instructio sacerdotis ut digne valeat celebrare
    Prêtres -- De Officio sacerdotis
    RELIURE -- Reliures au chiffre de Charles X
    Sciences naturelles -- Questions
    Sentences bibliques, patristiques ou théologiques
    SIMON DE DOMPMARTIN -- Mention
    SYMBOLUM APOSTOLORUM -- Commentarii
    Tempéraments (quatre) -- De Quattuor temperamentis versus
    THOMAS DE AQUINO (s.), O.P. -- De Officio sacerdotis
    Vers anonymes latins -- Divers
    Vers français
    Vices capitaux -- De Septem vitiis principalibus
    Ascétique -- De Regula

Data sources