Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.1641

Codicological aspects

  • Parch., XVe s., 219 ff. + 1 f. blanc (f. 8-10, 217v° et 219v° blancs), 330 x 248 mm. Quelques feuillets sont palimpsestes, on distingue au bas des f. 131 et 165 à l’envers le nom «Iohannes» en grosses lettres, peut-être début d’une lettre de pape (XIVe s. - cf. supra Vat. lat. 1637). Initiales bleues ou rouges richement ornées de fins filigranes et rinceaux descendant en bordure dans la marge. Abondantes gloses marginales et interlinéaires contemporaines depuis le f. 11.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Contents

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 1: ... con

    f. 2: // eius existimatione

    f. 12 (2e du texte):// Atrum per urbes

    f. 1-5v°: Albertinvs Mvssatvs, Argumenta tragoediarum Senecae (ms. V 1 de Megas).

    (glose, précédant le texte): «Argumentum uno modo est ratio probans dubium et sic utuntur loyci et phy‹losophi›. Alio modo dicitur argumentum breuis comprehensio sequentis materiȩ et sic utuntur comici et tragedici al‹ias› tragedi».

    titre: «ARGVMENTVM PRIMȨ TRAGEDIE QVE DICITVR HERCVLES FVRENS».

    inc.: «HERCVLES Rex Thebarum uir et iustus et sanctus...».

    expl. du 1er argument incomplet: «... et se ipsum perimat» (éd. Franceschini, op. cit. infra, p. 178, l. 21; A. Megas, op. cit. infra, p. 28, l. 27).

    à la fin: «EXPLICIVNT ARGVMENTA MVSACTI [sic] POETE PATAVINI SVPER TRAGEDIIS SENECE» (éd. E. Franceschini, Studi e note di filologia latina medievale, Milan, 1938, p. 177-197; A. Megas, op. cit. infra, 1969, p. 27-66).

    f. 6-7v°: Albertinvs Mvssatvs, Vita et mores Senecae (ms. V 1 de Megas).

    titre: «LVCII ANNEI SENECE CORDVBENSIS VITA ET MORES IN HAC PROLOCVTIONE SEV EXORDIO OPERIS SECVNDVM ALBERTINVM MVSACTVM PATAVINVM ET HISTORICVM SVB HAC FORMA VIDELICET».

    inc.: «LVCIVS Anneus Seneca Cordubensis Photini stoyci discipulus et patruus Lucani...».

    expl.: «... in quibus ipsa metra uariata sunt seriosius declarabimus» (éd. A. Megas, op. cit. infra, 1967, p. 154-161).

    ~ f. 7v°: Cassiosorvs, ‹Variae› (extraits).

    inc.: «Nota secundum Cassiodrum [sic] in Ep‹istu›lia [sic] ad Simacum patritium ultima libri quarti Variarum quod: Tragedia ex uocis uastitate nominatur. Que concauis... actus latissimis carminibus irridebant» (IV, ep. 51, 7 - éd. P.L. 69, 643 B; Th. Mommsen, M.G.H., Auct. antiq. 12, Berlin, 1894, p. 138).

    «Nota in eadem epistula in fine quod Pompeius ab edium magnitudine magnus dicitur. Et in eadem Epistula quid sit theatrum et quid sit scena» (cf. epist. cit. supra).

    f. 10v°-217: Seneca, Tragoediae (famille A).

    chaque tragédie, sauf la première, est précédée des argumenta de Nicolas Trevet, et accompagnée de gloses tirées du commentaire du même auteur; la première, Hercules furens, est précédée du début du commentaire d’Albertinus Mussatus.

    f. 10v°-35: Hercules furens.

    pas de titre.

    (Commentarius Nicolai Treueti, extraits) inc. f. 10v°: «Soror tonantis. In ista prima Tragedia que est furia Herculis sunt quinque actus quorum primus querimonia Iunonis de Hercule...»

    lignes 13-14: ... queritur pellices honoratas in generali secundo in speciali ibi hic arcthos » [v. 6] (éd. partielle: E. Franceschini, op. cit., p. 59; V. Ussani, op. cit. infra, p. 5-6, lignes 13-14).

    (autre commentaire) inc. ligne 14: «Soror tonantis. Nota quod prout ait Cicero 2° de natura deorum Volens declarare cur Iuno sit soror et coniunx...».

    expl. lignes 22-23: «... ut apud Grecos Plutonque et recidat omnia in terra si oriuntur e terris» (éd. du début E. Franceschini, op. cit., p. 59: d'après le ms. Milan, Bibl. Ambros. L. 53 sup., f. 13).

    (Commentarius Albertini Mussati, extrait - ms. V 1 de Megas) inc.: «Soror tonantis etc. Presciendum est quod Iupiter multifariam accipitur et multa figuratur in allegoriis...».

    expl.: «... et ad Occeanum perrexit Iuno hec contra Iouem referens» (éd. A. Megas, op. cit. infra, 1969, p. 67-68).

    f. 11 inc. du texte.

    (gloses) inc. au-dessus du v. 1: «quia nomen coniugis per adulteria Iouis uidebatur perdidisse unde subdit uidua».

    expl. f. 35 marge: «... te facere innocentes id est ut facias homines innocentes destruendo homines crudeles» (fin du comment. de Nicolavs Treveti, éd. V. Ussani, Nicolai Treveti Expositio Herculis furentis, Rome, 1959).

    à la fin du texte: «EXPLICIT PRIMA TRAGEDIA».

    f. 35-56: Thyestes.

    titre: «INCIPIT SECVNDA».

    (Argum. Nicolai Treueti) inc.: «SEcunda Tragedia Senecȩ est de Thyeste cui pro argumento premictendum est...».

    expl. marge infér. (écriture de glose): «... de conuiuio facto Thiesti ex appositione filiorum suorum» (éd. E. Franceschini, op. cit., p. 36).

    (Commentarius Nicolai Triueti) inc. marge infér.: «Circa primum ‹actum› duo facit quia primo agit de odio accenso...».

    f. 56 marge droite: «XIIII° Atreus irridens ipsum puniri a liberis sufficiens iudicat. Vnde dicit trado etc.».

    (dernière glose interlinéaire): «s‹cilicet› quos comedisti suffecit mihi ad penam tuam. Et sic terminatu‹r› tragedia».

    puis glose: «Quos comedisti uel quod putas esse tuos» (éd. E. Franceschini, Il Commento di Nicola Trevet al Tieste di Seneca, Milan, 1938, p. 10 et sqq.).

    f. 56-68: Phoenissae.

    titre: «INCIPIT TERTIA. EDIPPVS. ANTIGONA».

    (Argum. Nicolai Treueti) inc. f. 56-56v°: «argvmentvm. TErtia tragedia est Thebais cui pro argumento...» (expl. en haut du f. 56v. d'une écriture de glose - éd. E. Franceschini, Studi..., 1938, p. 36).

    (texte) titre f. 56v°: «TERTIA TRAGEDIA QVE DICITVR OEDIPVS THEBAIS».

    f. 68-90v°: Phaedra.

    titre: «INCIPIT QVARTA».

    (Argum. Nicolai Treueti) inc.: «Quarte tragedie que est de Ypolito loco argumenti...» (éd. E. Franceschini, Studi..., 1938, p. 36-37).

    f. 90v°-110: Oedipus.

    titre: «INCIPIT QVINTA».

    (Argum. Nicolai Treueti) inc.: «Quinta Tragedia dicitur Edippus cui pro argumento potest premicti...» (éd. E. Franceschini, Studi..., 1938, p. 37).

    f. 110-130v°: Troades.

    titre: «INCIPIT SEXTA QVE DICITVR TROAS».

    (Argum. Nicolai Treueti) inc.: «Sexta tragedia que Troas dicitur tali inititur argumento...» (éd. E. Franceschini, Studi..., 1938, p. 37-38).

    f. 130v°-148v°: Medea.

    titre: «INCIPIT SEPTIMA MEDEA».

    (Argum. Nicolai Treueti) titre: «ARGVMENTVM SEPTIME TRAGEDIE».

    inc.: «Dii coniugales. Hic incipit septima tragedia que dicitur Medea cui premictendum est pro argumento quod Iason...» (éd. E. Franceschini, Studi..., 1938, p. 38).

    f. 148v°-165v°: Agamemno.

    titre: «INCIPIT OCTAVA. AGAMENON».

    (Argum. Nicolai Treueti) inc. f. 149: «Octaue tragedie que Agamenon dicitur pro argumento premictere possumus...» (éd. E. Franceschini, Studi..., 1938, p. 38-39).

    f. 165v°-183: Ps. Seneca, Octauia.

    titre: «INCIPIT NONA».

    (Argum. Nicolai Treueti) titre: «ARgumentum SVPER NONA TRAGEDIA SENECE QVE DICITVR OCTAVIA».

    inc.: «‹N›one tragedie que Octauia dicitur potest pro argumento premicti quod Claudius imperator...» (éd. E. Franceschini, Studi..., 1938, p. 39).

    f. 183-217: Hercules Oetaeus.

    titre: «INCIPIT DECIMA».

    (Argum. Nicolai Treueti) inc.: «DEcima tragedia et ultima que est de Hercule Oetheo...».

    expl. incomplet f. 183v°: «... quod in eo mortale [sic] erat ipse in cęlum est translatus» (éd. E. Franceschini, Studi..., 1938, p. 39).

    (gloses) expl. f. 217 marge gauche: «... Et bene dico quod debes beluas fulminare quia iam celo constitutus mictes fulmina ».

    à la fin du texte: «LVCII ANNEI SENECE CORDVBENSIS TRAGEDIARVM LIBER EXPLICIT, DEO GRATIAS. AMEN».

    f. 217: Petrvs de Mvglio, Epigramma de Senecae tragoediis (ms. V de Billanovich).

    pas de titre.

    inc.: «Herculis insani fert prima tragedia strages...».

    expl.: «... Herculi Oethi [sic] summas canit ultima flamis [sic]» (10 v. - éd. G. Billanovich, op. cit. infra, p. 295-296).

    f. 218-219: Nicolavs Trevet, Commentarius in Senecae tragoedias (extraits).

    f. 218: Epistula.

    1) inc.: «Religioso uiro fratri Nicolao Trabeth [sic] ordinis fratrum predicatorum Amico karissimo frater Nicolaus... dilectionis affectum. Licet quorundam studium quos audiuimus...».

    expl.: «... natabilem peruiumque reddatis. Datum Valen‹tie› super Rodanum».

    2) inc.: «Venerabili patri et domino omni sinceritatis cultu honorando... Nicolaus Trabeth [sic]... regnis eterno iudici considere. Rudis adoloscentie [sic] ciroania [sic pour «tyrocinia»] poetarum...».

    expl.: «... ad honorem ecclesie sue conseruet dominus Iesus Christus Amen» (éd. E. Franceschini, Studi..., 1938, p. 29-30).

    f. 218-218v°: Prologus.

    inc.: «Tria genera theologię distingui a Varone [sic] narrat Augustinus libro sexto de ciuitate Dei...».

    expl.: «... per exempla hic posita et hec sufficiant ad proemium» (éd. E. Franceschini, Studi..., 1938, p. 34-35).

    f. 218v°-219: Commentarius in Herculem furentem (extraits).

    inc.: «Post hoc premissum prohemium iure compositionis et iure expositionis auctoris presentis operis...» (éd. V. Ussani, op. cit. supra, p. 5).

    expl.: «... non sic abibunt odia quantum ad primum dicit sed uetera etc.» (éd. V. Ussani, op. cit. supra, p. 13).

Origin

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseur: acquis au début du règne de Sixte IV († 1484), le manuscrit est attesté dans les inventaires de 1475, 1481 (f. 41, l. 3), 1518 (f. 18v°, l. 23), 1533 et 1550 (où il portait le n° 757).

Notes

Data Source: Biblissima

  • E. Pellegrin, F. Dolbeau, J. Fohlen, J.-Y. Tilliette, avec la coll. d'A. Marucchi et P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome III, 1re partie. Fonds Vatican latin, 224-2900, Paris, 1991, p. 256-259 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1991_cat_21_31)

Bibliography

    • G. Billanovich, Giovanni del Virgilio, Pietro da Moglio, Francesco da Fiano (Ital. med. e uman., 7, 1964, p. 295), brève mention
    • A.X. Megas, Ὁ προουμανιστικοσ κυκλος τῆς Πάδουας (Lovato Lovati. Albertino Mussato) καὶ οἱ τραγωδίες τοῦ L.A. Senecae. 1967, p. 46-48 (brève description)
    • A.X. Megas, Albertini Mussati, Argumenta tragoediarum Senecae, Commentarii in L.A. Senecae tragoedias fragmenta nuper reperta, Salonique, 1969, p. 2 (brève mention)
    • A. McGregor, compte rendu de A.X. Megas, Albertini Mussati... 1969 (Class. philol., 67, 1972, p. 66 n. 4), brève mention
    • A. McGregor, Mussato’s Commentary on Seneca’s Tragedies: New fragments (Illinois Class. Stud., 5, 1980, p. 150)
    • J. Fohlen, Les manuscrits classiques..., 1985, p. 21 et 45 (simples mentions).

Life cycle of this book

Data source