Carpentras. Bibliothèque inguimbertine, Ms. 642

Codicological aspects

  • Papier (filigranes nombreux pris dans la reliure), XVe s., I (parch.) + 205 ff. + 1 f. parch. (+ f. 3 bis, f. 37 v°-39, 81-82 v°, 179 v°, 187-188 et 203-205 blancs), foliotation ancienne apparente seulement à quelques feuillets, de 1 à 221 (= f. 199 actuel), 145 X 104 mm., just. : 100 X 72 mm., 21/24 long. lignes, sauf f. 113-179, 34/36 long. lignes et f. 98-101 et 107 v°-112 v°, 2 col., réglure à l’encre et à la mine de plomb. Cahiers : 1-810, 910(-7), 10-1210, 1310(-1), 14-1810, 2010(-2), 2110, 228(-2), signés en haut et à gauche du 1er feuillet de chaque cahier, de 1 à 19 et de 22 à 24 (il manque les cahiers 20 et 21 entre les f. 180 et 181), avec réclames horizontales dans le coin droit à la fin de chaque cahier. Initiales rubriquées, celle du f. 40 ornée de volutes à la plume, initiales dans le texte rehaussées de rouge, titres et pieds de mouche rubriqués. Quelques notes marginales surtout aux f. 1-79. Table du XVIIe s. au f. I v°. Reliure ancienne sur ais de bois estampé à froid avec encadrement de filets quadruples et de fers représentant des torons, au centre petits fers en losanges curvilignes formant une croix latine sur socle, dos à trois nerfs, estampé à froid de filets doubles et de rosettes, pièce de titre en papier, de la main de Dominicus Cristoforus (cf. infra Possesseurs) : « M. T. Ciceronis Paradoxa. Missae significatio. Cantici. Dictionarium. Carmen resurrectionis ».

    inc. : « haec oratio. Dicam... » (f. 2).

    expl. : «... che fo assentato » (f. 201 v°).

    : « lo signore. Quelli... » (f. 202).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XLI)

Contents

Data Source: Persée - DER-IRHT, XLI

  • f. 1-12 v° : CICERO, Paradoxa ad Brutum.

    titre : « MArci Tullii C. liber paradoxorum Incipit ».

    f. 12 v° : ‹De abreuiationibus Romanorum›.

    titre : « Sequitur de abreuiationibus Romanorum ».

    inc. : « ‹E›t in istoriis romanorum quam sepius nomina breuiantur. Sciendum est quod per A inteligitur Aulus... ».

    expl. : «... per b Brutus, per k. Camillus » (8 lignes).

    — PROBVS, De iuris notarum (extrait).

    titre : « Item de abreuiationibus ».

    inc. : « Q. Quintus Nutius [sic], T. Tiberius, Cl. Claudius... ».

    expl. : «... SNL. Socii nominis latini. Hee sunt abreuiationes Romanorum » (éd. T. Mommsen, Notarum laterculi, dans H. Keil, Gramm. lat., 4, Leipzig, p. 271-272 ; E. Seckel et B. Kuebler, Iurisprudentiae anteiustinianae reliquias..., 1, Leipzig, Teubner, 1908, p. 82-84).

    f. 13-36 v° : ‹CICERO, De amicitia›.

    inc. : « Qvintus Mucius Sceuola augur... ».

    expl. : «... prestabilius esse putetis ».

    ~ f. 36 v°-37 : Carmen (italice).

    inc. : « Di giorno in giorno e si di tempo in tempo... ».

    expl. : «... Acio chel cielo a se racoglia l'alma. Finis » (39 v.).

    ~ f. 39 v° : Ps. GALTERIVS MAP seu Ps. BERNARDVS CLARAEVALLENSIS, Rythmus 2 de contemptu mundi.

    inc. : « CVr mundus militat sub uana gloria...» (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 3934).

    il manque les 2e et 3e quatrains et le v. 2 du 4e quatrain.

    à la fin : « Hęc Bernardus beatissimus ».

    — ‹ Sententiae›.

    séparées du poème précédent par un pied de mouche.

    1) « Indignus est in morte accipere solatium qui se non cogitauit moriturus, de. pe. d. 7 ultimo. Ciprianus. (citation non identifiée attribuée à Cyprien).

    2) « Ecce omnes dies nostri defecerunt et anni nostri pertraxerunt uelut umbra. Iob » (cf. Ps. 89, 9a et 143, 4b ; cf. aussi Iob VIII, 9b).

    ~ f. 40-45 : ‹Celebratio missae›.

    inc. : « SAcerdos cum parat se ad dicendum missam primo calciat se... ».

    expl. : «... datus est nobis de gratia. Amen. Laus Deo Flioque cum Spiritu sancto ».

    à la fin : « Explicit significatio misse ».

    ~ f. 45-53 : Ps. AVGVSTINVS, Speculum peccatoris.

    titre : « Incipit speculum peccatoris Beati Augustini episcopi ».

    inc. : « Qvoniam in huius uia uite fugientis sumus... » (P. L., 40, col. 983-992).

    division en 6 chapitres, les chap. 1 et 2 d’une part, 3 et 4 d’autre part sont réunis.

    ~ f. 53 v°-79 v° : Ps. BONAVENTVRA, Formula uiuendi.

    titre : « Incipit formula quedam uiuendi edita a beato Bonauentura ordinis minorum sacro-sanctȩ Ecclesiȩ romanȩ cardinali ad honorem Dei et Beate Virginis et fratrum consolationem et instructionem ».

    inc. : « OMnia honeste et secundum ordinem fiant in uobis, ait Apostolus 1 Cor. 14... ».

    expl. : «... ut sic inimicus semper te inueniat occupatum ».

    ~ f. 83-98 et 101 v°-107 : ‹Hymni et Carmina› (italice).

    inc. : « Memento mei o sacra uirgo pia

    Memento mei si chio non sia inganato... ».

    expl. : «... pergratia ci conduca alla sua corte ».

    ~ f. 98 v° col. 1-101 col. 2 : ‹Hymnus « Aue salue gaude uale »› (U. Chevalier, Repertorium hymnologicum, n° 2098).

    ~ f. 107 col. 1-108 col. 1 : ‹Hymnus « Stabat mater dolorosa »› (U. Chevalier, Repertorium hymnologicum, n° 19416.

    ~ f. 108 col. 1-110 col. 1 : ‹Hymnus « O crux fructus saluificus »› (U. Chevalier, Repertorium hymnologicum, n° 12850).

    ~ f. 110 col. 1-112 v° col. 1 : ‹Ps. BERNARDVS CLARAEVALLENSIS, Iubilus rhytmicus de nomine Iesu›.

    inc. : « Dulcis Yhesu memoria

    Dans uera cordi gaudia... » (P. L., 184, col. 1317-1320; éd. A. Wilmart, Le « Jubilus » dit de saint Bernard, Rome, 1944, p. 146-155).

    ~ f. 113-179 : Dictionarium latino-italicum.

    ~ f. 181-183 : Ps. LACTANTIVS, De pascha seu De resurrectione = FORTVNATVS (Venantius), Carmina lib. III, 9 (Clavis n° 1033, extrait).

    inc. : « SAlue festa dies toto uenerabilis euo

    Qua Deus infernum uicit et astra tenet

    Tempora florigero rutilant distincta sereno... ».

    expl. : «... Ecclesia sit pastor ubere lacte sinus » (v. 39-40, 1-38, 41-100 — P. L., 7, col. 285-290 ; 88, col. 130-133; éd. F. Leo, Venanti Honori Clementiani Fortunati presbyteri italici opera poetica (M. G. H. Auct. antiq., 4, 1), Berlin, 1881, p. 59-62 ; cf. D. Schaller et E. Könsgen, Initia carminum, n° 14550 ; même disposition dans les manuscrits Beaune, Bibl. mun. 37 (36) (XVe s.), f. 248 v°-249 v°, cf. supra, et Chambéry, Bibl. mun. 5, f. 47 v°-48, cf. infra).

    ~ f. 183-186 : ‹Gvarinvs Veronensis, Carmina differentialia› (extraits).

    inc. : « DICITVR esse nepos de nepa luxuriosus...» (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 4425).

    expl. : «... Sunt hastȩ teretes et poma rotunda uocamus » (136 v. = v. 228 de l’éd. ancienne : Guarinus Veronensis, Regulae grammaticae..., Venise, 1497).

    ~ f. 186 v° (add. de 1702 de Dominicus Christofori Feltrensis) : Euangelium s. Johannis (italice — extrait).

    titre : « EVANGELIO ».

    inc. : « PARTENDOSI GIESV con i suoi Discepoli... ».

    expl. : «... per la uia magnificando Dio ».

    f. 188 v° (add. XVIe s.) : VERGILIVS, Eclogae seu Bucolica (extraits).

    — texte : « O formose puer nimium ne crede colori » (II, 17).

    — texte : « Vatinia nigra leguntur » (II, 18, fin ; cf. H. Walther, Proverbia, n° 19467).

    ~ f. 189-202 v° (add. XVIe s.) : La Passione di Nostro Signore (italice).

    inc. : « QVOS qui transitis per uiam. O uoy che passati per la uia... ».

    expl. : «... nele sue sancte e deuote oratione. Amen. Laus Deo et matri sue et omnibus sanctis ».

Text in this manuscript

Data Source: Initiale

Illuminations and decoration

Former owners

Formerly part of

Origin

  • Origine : italienne, écritures humanistiques semi-cursives, peut-être du nord de l’Italie.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XLI)

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XLI

  • Possesseur : plusieurs membres de la famille Cambuzio aux XVIe et XVIIe s. : Sebastianus I, d’après l’ex-libris déchiffré aux rayons ultra-violets au f. 79 v° : « Ego Sebastianus Cambutius. Non foi ad altri » ; Sebastianus II, d’après l’ex-libris du f. 80 : « D. S. Ego Sebastianus Cambutius » ; Franciscus, d’après la souscription du f. 79 v° : « Ego Franciscus Cambutius scripsit hunc librum », l’ex-libris du f. 205 v° : « Questo libro sia di me Francesco Cambutio. 1662 » et les initiales F. C. encadrant le dessin d’un blason : trois pals ou barres et une étoile en chef, qui est peut-être celui de la famille Cambuzio ; Laurentius Albano, d’après sa souscription au f. 80 : « Ego Laurentius Albano suscripsi manu propria »; Dominicus Christofori Feltrensis, vers 1697-1703, d’après ses trois souscriptions datées au f. I : « Ad 16 Luio 1697 Di me Domenico Christofolo Christofoli... », au f. 186 v° : « Die mensis otobris Anno 1702 Ego Dominicus Christofori Feltrensis » et au f. 202 v° : « Die mensis 16 martii anno 1703 Ego Dominicus Christofori Feltrensis »; cotes anciennes « 913 » au f. 206 v°, « 192 » et « 612 » au revers du plat sup.

Notes

Data Source: Biblissima

Data Source: Initiale

  • Ouvrage hétérogène de plus de dix textes différents. L'ornementation débute au f. 40.

Bibliography

  • Caroline HEID-GUILLAUME, Anne RITZ, Louis HOLTZ, Manuscrits médiévaux de Chambéry, Textes et enluminures, Turnhout, Paris, Brépols, CNRS Editions, 1998 (Corpus des manuscrits enluminés des collections publiques des départements publié par l'IRHT)
  • Cat. gén., 34, Paris, 1901, p. 383-385.
  • L. DUHAMEL, Carpentras (CGM 34), Manuscrits 1-1720, 1901 (Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques de France)

Life cycle of this book

Data sources