Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3632

Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q63454

  • Attested titles :
    • Pseudo-Turpinus
    • S. Mechtildis de Hackeborn
    • Varia hagiographica
  • Other Form of the Shelfmark :
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3632
    • Paris. BnF, Latin 3632
  • Held at : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Languages : Latin
  • Author : Mechtilde de Hackeborn (sainte, 1241-1299) | Vincent de Beauvais (1190?-1264)
  • Date of Origin :
  • Support Material : Papier ; nombreux filigranes parmi lesquels : licorne, cf. Briquet, Les filigranes, n° 10009 ; ancre, cf. ibid., nos 397-398 ; lettre P surmontée d'une croix, cf. ibid., nos 8485 ; arbalète aux ff. 174 et 183, cf. ibid., nos 719-723. Réglure à la mine de plomb et à la pointe sèche.
  • Composition :
    • I-195 ff. précédés et suivis de 2 ff. de garde papier moderne.
  • Format :
    • 210 × 145 mm. (justification 160/145 × 110/90 mm.).
  • Codicological details :
    • Les ff. 2-117 et 173-195 ont été copiés par le même scribe qui a souscrit au f. 66v : « Finito ab Egidio Morsels, clerico Leodiensis diocesis. Orate pro eo. Anno Domini millesimo quadringentesimo quadragesimo quinto, sabbato infra Assumptionem » ; cette souscription a été couverte d'encre rouge ; le texte des ff. 169-170v a été ajouté en 1453 ; cf. Ch. Samaran et R. Marichal, Catal. des mss. en écriture latine, II, 187, pl. CIII. — Initiales rouges ; grandes initiales filigranées mi-partie rouges et bleues aux ff. 2, 51v, 67, 89v, 104. Pieds-demouche. — 18 cahiers de 12 ff., sauf les cahiers 6 de 5 ff. (62-66), 11 de 3 ff. (115-117), 12 de 11 ff. (118-128), 16 de 8 ff. (165-172) et 18 de 11 ff. (185-195) ; signatures formées d'une lettre, a, b, c, d, e, f suivie d'un chiffre sur les premiers ff. de plusieurs cahiers. Réclame à la fin de la plupart des cahiers. Un f. a disparu entre les ff. 66v et 67 (sans lacune de texte) et entre les ff. 118 et 119 (avec lacune) ; les ff. de garde I-Iv, les ff. 117v, 171-172v, 195v sont blancs. Signets de parchemin. — Le ms. a appartenu au prieuré de Sainte-Croix de La Bretonnerie à Paris comme l'indique au f. 195 l'ex-libris du XVe s. : « Iste liber est fratrum Sancte Crucis Parisius in vico dicto La Bretonnerie Domino famulancium Jhesus, Maria, s. [armes de France] Ludovicus, s. [coeur traversé par une crosse] Augustinus, s. [croix de Malte à traverse horizontale blanche et verticale rouge] Helena. Amen » ; à la suite, la date : « 1671 » ; f. 2 : « Ex bibliotheca S. Crucis Parisiensis. 1635 » ; cf. Delisle, Cab. des mss., II, 243.I-195 ff. précédés et suivis de 2 ff. de garde papier moderne.210 × 145 mm. (justification 160/145 × 110/90 mm.).
  • Binding :
    • Demi-reliure chagrin rouge au chiffre de Louis-Philippe. Filets et titre dorés au dos : « MATHILDIS LIBER SPIRITUALIS GRATIAE ETC ».

Contents

Data Source: BnF Archives et manuscrits

  • F. de garde 1 Addition : début d'une charte de Charles IV le Bel.

    F. 2-117 S. MECHTILDIS DE HACKEBORN, Liber specialis gratiae, en 5 livres. Prol. (2-2v) ; alius prol. (2v-3) ; — L. I (3-51v) ; — L. II (51v-66v) ; — L. III (67-89v) ; — L. IV (89v-104) ; — L. V (104-117). Cf. pour la bibliographie, les incipit et les principales var., le ms. Latin 3631, f. 1-76 qui présente la même version, sauf à la fin du l. IV, où sont ajoutés dans le ms. 3632, 2 chapitres : « Qualiter homo tribus modis ad Deum se habeat... Dulcis consolatio ad quandam... — ... michi assumam » ; cf. éd. cit., l. IV, 2e partie du c. 32 et fin du c. 35, 291-292 et 294 (103v-104).

    F. 118-156v Ps???. TURPINUS [Gesta Karoli Magni et Rotholandi]. Ep. dédic. : « Incipit epistola b. Turpini archiepiscopi Remensis ad Leoprandum decanum Aquisgrani. Turpinus... archiepiscopus Remensis... Leoprando decano Aquisgranensi... Quoniam nuper mandasti michi apud Viennam... — ... placeas » (éd. W.M. Whitehill, Santiago de Compostela, 1944, à la suite du l. III, 301 ; ms. D9 de C. Meredith-Jones, Paris, 1936, 86-87) (118) ; — Table en vingt-cinq chapitres (118-118v) ; — « Incipit hystoria famosissimi Karoli quomodo tellurem hyspanicam et galecianam a potestate Sarracenorum liberavit. Gloriosissimus namque Christi apostolus Jacobus... — ... remunerabuntur », avec lacune de texte due à la perte d'1 f. entre les ff. 118 et 119 (éd. W.M. Whitehill, c. I-XXV, 302-347 ; éd. Meredith-Jones, 88-249) ; cf. Cod. hag., I, 237 (118v-156v).

    F. 156v-168v « Incipit vita sanctorum Amici et Amelii. Temporibus Pipini regis Francorum, quidam puer in Bericano ortus est castro... — ... Passi sunt autem milites Christi Amelius et Amicus sub Desiderio rege Longobardorum, quarto idus octobris regnante Domino nostro Jhesu Christo, qui cum Patre...» (E. Kölbing, Amis and Amiloun, Heilbronn, 1884, XCVII-CX) ; cf. Bibl. hag. lat., n° 386 ; Cod. hag., I, 237.

    F. 169-170v Sermon : « Ascendente Jhesu in naviculam... (Mt. VIII, 23-24). Cum Dominus et redemptor noster multa magna et admiranda opera ostendisset... — ... de illius beneficis perhenniter gratulemur. Amen. Explicit anno Domini MCCCCLIII° mense marcii XIIII ejusdem ».

    F. 173-175v Miracles de la Vierge : « De beata virgine Maria. Dives quidam habebat uxorem sanctam... » ; cf. Analecta Bollandiana, XXI (1902), 268, n° 358 (173) ; — « Miles quidam noluit credere quod Deus se tantum voluit exinanire... » (173-173v) ; — « Miles quidam habitavit juxta quandam abbaciam ...» (173v-174) ; — « Abbas quidam habitavit juxta castrum... » (174-174v) ; — « Imperator quidam propter injuriam in quadam civitate sibi illatam... » (174v-175) ; — « Monachus quidam paciebatur vehementem carnis temptacionem... » (175-175v). Cf. Cod. hag. I, 237.

    F. 175v-194 Vies des saints tirées du Speculum historiale de Vincent de Beauvais. Les unes reproduisent intégralement le texte de Vincent de Beauvais ; dans les autres, le copiste a pratiqué de nombreuses coupures : « ...vita sancti Evurcii Aurelianensis episcopi abreviata » (éd. Douai, 1624, XIII, 83-88) (175v-178v) ; — « ...vita sancte Eufrosine virginis abreviata » (ibid., XV, 76-78) (178v-180v) ; — « ...vita sanctissime virginis Genovefe abreviata » (ibid., XX, 46-48 avec développements différents) (180v-181v) ; — « De sancto Paulo Simplici » (ibid., XIV, 15) (182-183) ; — « De Amone Egypcio » (ibid., XIV, 16) (183-183v) ; — « De duobus Machariis » (ibid., XIV, 17-18) (183v-185) ; — « De abbate Moyse Sarracenorum episcopo » (ibid., XIV, 59) (185-185v) ; — « De abbate Pastore » (ibid., XIV, 60) (185v-186) ; — « De abbate Pyor » (ibid., XIV, 61) (186-186v) ; — « De abbate Ysidoro » (ibid., XIV, 62) (186v-187) ; — « De abbate Pambo » (ibid., XIV, 62) (187-187v) ; — « De Appelle et Johanne » (ibid., XIV, 63) (187v) ; — « De Serapione, Theone et Eulogio » (ibid., XIV, 64) (187v-188) ; — « De abbate Dorotheo » (ibid., XIV, 64) (188-188v) ; — De Piamone et Benjamyn » (ibid., XIV, 65) (188v-189) ; — « De abbate Silvano » (ibid., XIV, 66) (189) ; — « De sancto Appollonio » (ibid., XIV, 67, 68) (189-190v) ; — « De abbate Or » (ibid., XIV, 70) (190v-191) ; — « De sancto Mucio » (ibid., XIV, 71, 72) (191-192v) ; — « De sanctis Anub, Paulo et Esaya » (ibid., XIV, 74) (192v) ; — « De sancto Heleno » (ibid., XIV, 75) (192v-193) ; — « De sancto abbate Pafnucio » (ibid., XIV, 76) (193-194).

    F. 194v-195 « Insigne miraculum de corde sancti et egregii doctoris Augustini episcopi. Legitur in hystoria sancti Sigisberti, Londoniensis archiepiscopi, quod ipse... » (Analecta Bollandiana, V (1886), 352-353) ; cf. Bibl. hag. lat., n° 801 ; Cod. hag., I, 237 (194v-195) ; — « Nota quatuor metra de quatuor ecclesie doctoribus hic posita. Gregorius, vir facundus, verbo dulcis, vita mundus... » ; cf. Walther, Initia carminum, n° 7376 (195).

    F. 183-183v. « De Amone Egyptio historia tripertita » ; cf. Historia monachorum, P.L. XXI, c. XXX, 455-456, c. III, 407-408, c. VIII, 420-422.

Participants

Subjects and themes

Data Source: BnF Archives et manuscrits

  • Abbas quidam habitavit juxta castrum...

    f. 174

    Incipit du lemme biblique

    Ascendente Jesu in naviculam, secuti sunt... (Mt. VIII, 23-24).

    Incipit

    Cum Dominus et redemptor noster multa magna et admiranda opera...

    f. 169

    Benignitas et humanitas Salvatoris nostri Dei, qui humano generi...

    f. 2

    Dives quidam habebat uxorem sanctam...

    f. 173

    Eximiae pietatis haec virgo super adflictos...

    f. 104

    Fuit quidam inter discipulos sancti Antonii Paulus nomine cognominatus Simplex...

    f. 182

    Fuit virgo quaedam ab infantia a Deo in benedictionibus praeventa...

    f. 3

    Gloriosissimus namque Christi apostolus Jacobus cum aliis apostolis...

    f. 118v

    Gregorius, vir facundus, verbo dulcis, vita mundus //...

    f. 195

    Imperator quidam propter injuriam in quadam civitate sibi illatam...

    f. 174v

    Legitur in historia sancti Sigisberti, Londoniensis archiepiscopi...

    f. 194v

    Liber iste licet totus de revelationibus et visionibus...

    f. 2v

    Miles quidam habitavit juxta quamdam abbatiam...

    f. 173v

    Miles quidam noluit credere quod Deus se tantum voluit exinanire...

    f. 173

    Monachus quidam patiebatur vehementem carnis temptationem...

    f. 175

    Pia haec et Deo devota ancilla quadam sexta feria...

    f. 89v

    Quoniam nuper mandastis mihi...

    f. 118

    Sabbato quodam dum ageretur memoria Virginis matris Dei, haec ancilla Christi...

    f. 51v

    Temporibus Pippini regis Francorum quidam puer in Bericano ortus est castro...

    f. 156v

    Virgo Christi cum praesentiam dilecti sui die quadam non sentiret...

    f. 67

    Actes ou fragments d'actes -- (XIVe s.)
    AEGIDIUS MORSELS, clericus Leodiensis diocesis -- Copiste (XVe s.)
    AMELIUS ET AMICUS (ss.) -- Vita
    AMMON (s.), abbas in Tabenna Aegypti -- Vita excerpta e Speculo historiali Vincentii Bellovacensis
    AMMON (s.), primus monachus Nitriae -- Vita excerpta e Speculo historiali Vincentii Bellovacensis
    ANUB (s.), eremita -- Vita excerpta e Speculo historiali Vincentii Bellovacensis
    APELLES, Aegyptius -- Vita excerpta e Speculo historiali Vincentii Bellovacensis
    APOLLONIUS (s.), abbas in Thebaide -- Vita excerpta e Speculo historiali Vincentii Bellovacensis
    APPELLES, eremita -- Vita excerpta e Speculo historiali Vincentii Bellovacensis
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Miraculum de corde s. Augustini
    BENJAMIN, eremita -- Vita
    CHARLES IV, roi de FRANCE -- Charte (fragment)
    DÉCORATION -- Initiales de couleur (XVe s.)
    DÉCORATION -- Initiales filigranées (fin XIVe et XVe s.)
    DOROTHEUS (s.), abbas -- Vita excerpta e Speculo historiali Vincentii Bellovacensis
    ESAIA, eremita -- Vita excerpta e Speculo historiali Vincentii Bellovacensis
    EULOGIUS, eremita -- Vita excerpta ex Historia monachorum ; excerpta e Vincentii Bellovacensis Speculo
    EUPHROSYNA (s.) -- Vita ; excerpta e Vincentii Bellovacensis Speculo
    EVURTIUS (s.), ep. Aurelianensis -- Vita excerpta e Vincentii Bellovacensis Speculo
    FILIGRANES -- Ancre accompagnée d'une croisette
    FILIGRANES -- Arbalète
    FILIGRANES -- Lettres P latin surmonté d'une croix
    FILIGRANES -- Licorne à tête de bouc
    GENOVEFA (s.) -- Vita excerpta e Speculo Vincentii Bellovacensis
    HELENUS (s.), monachus in Aegypto -- Speculo historiali Vincentii Bellovacensis
    HOR abbas -- Vita excerpta e Speculo Vincentii Bellovacensis
    ISIDORUS (s.), monachus Alexandriae in Aegypto -- Vita e Speculo Vincentii Bellovacensis
    JOHANNES (s.), eremita in Aegypto -- Vita excerpta e Speculo historiali Vincentii Bellovacensis
    LEOPRANDUS, decanus AQUISGRANENSIS -- Lettre de dédicace à lui adressée
    MACARIUS (s.), monachus -- De Duobus Macariis vita
    MARIA (b. Virgo) -- Miracles Miracles divers
    MECHTILDIS DE HACKEBORN (s.) -- Liber specialis gratiae
    MOYSES (s.), abbas -- Vita
    MUCIUS eremita -- Vita
    PAMBO (s.), abbas -- Vita
    PAPHNUTIUS (s.), abbas -- Vita, ex Vincentii Bellovacensis Speculo historiali
    PARIS -- Prieuré Sainte-Croixde-la-Bretonnerie. Armoiries et emblèmes
    PARIS -- Prieuré Sainte-Croixde-la-Bretonnerie. Possesseur
    PASTOR (s.), abbas in Sceti -- Vita excerpta e Speculo Vincentii Bellovacensis
    PAULUS eremita -- Vita excerpta e Speculo historiali Vincentii Bellovacensis
    PAULUS SIMPLEX (s.), eremita in Thebaide -- Vita excerpta e Speculo historiali Vincentii Bellovacensis
    PIAMON (s.), eremita in Aegypto -- Vita excerpta ex Speculo historiali Vincentii Bellovacensis
    PIOR (s.), eremita -- Vita, excerpta e Speculo historiali Vincentii Bellovacensis
    RELIURE -- Reliures au chiffre de Louis-Philippe
    SERAPION (s.), abbas in Aegypto -- Speculo Vincentii Bellovacensis
    Sermones inter unius auctoris collectionem -- Sermones singuli
    Signets -- de parchemin
    SILVANUS, abbas -- Vita excerpta e Speculo Vincentii Bellovacensis
    Théologiens -- Versus
    THEONAS, eremita -- Vita excerpta e Speculo historiali Vincentii Bellovacensis
    TURPINUS (Pseudo-) -- Historia Karoli magni et Rotholandi
    Vers anonymes latins -- Divers
    VINCENTIUS BELLOVACENSIS -- Speculum historiale. Excerpta
    VITAE PATRUM -- L.II. Historia monachorum, Rufino Aquileiensi interprete (Clavis Patrum graecorum, III, n° 5620). Excerpta

Data source