Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 14009

  • Attested title :
    • Johannes de Rupescissa, Liber de consideratione quintae essentiae omnium rerum
  • Other Form of the Shelfmark :
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 14009
    • Paris. BnF, Latin 14009
  • Held at : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Languages : Latin
  • Author : Jean de Roquetaillade (1310?-1366?)
  • Date of Origin :
  • Script :
    • Ecriture mixte
  • Decoration :
    • Initiales peintes en tête de chaque livre : en tête du livre I, initiale figurée peinte (dans un cadre noir et argent, sur un fond rouge rehaussé de rinceaux couleur d'argent, un « i » en forme d'animal marin d'azur semé de fleurs de lis ; dans le coin supérieur gauche, la main de Dieu, dans un vêtement bleu et rouge, environnée de rayons de lumière ; représentation de la baleine de Jonas ?) ; l'initiale en tête du livre II est manquante, pour avoir été découpée avant que le manuscrit ne soit folioté. Rubriques : pieds-de-mouche (rouges pour les titres, bleus en tête des parties, bleus et rouges alternativement pour les nota bene), initiales et majuscules rehaussées de jaune (certaines pages n'ont pas été traitées)
  • Support Material : Parchemin
  • Format :
    • 66 feuillets précédés et suivis d'un feuillet de garde blanc moderne
  • Codicological details :
    • 7 cahiers de 8 feuillets et 1 cahier de 10 feuillets (9-18). Réclames ornées de trèfles. Foliotation moderne
    • Si l'on se fie à l'incipit, le Liber de consideratione quintae essentiae ne formait qu'une partie du manuscrit originel mais en l'état, il ne contient plus que le texte de Johannes de Rupescissa, amputé de la fin66 feuillets précédés et suivis d'un feuillet de garde blanc moderne. Marge inférieure du premier feuillet et initiale en tête du second livre découpées. Texte de 20 à 22 lignes. 202 x 146 mm (180 x 76mm).
  • Ruling :
    • Justification à la mine de plomb, traces de piqûres de construction
  • Binding :
    • Demi-reliure de basane XVIIIe siècle, dos à 5 nerfs décoré. Titre doré sur deux pièces de titre de maroquin rouge : « DE CONSIDE QUINTES » « RERUM TRANSM »

Contents

Data Source: BnF Archives et manuscrits

  • F. 1 – 66v. [JOHANNES DE RUPESCISSA], Liber de consideratione quintae essentiae omnium rerum (Bâle, C. Waldkirch, 1597 ; rep. 2003). L'ouvrage est divisé en deux livres, le premier subdivisé en canons – eux-mêmes subdivisés en scientiae – et le second en remèdes (ici : 12 canons et 14 remèdes). Ce manuscrit diffère d'autres manuscrits connus : une partie du prologue du premier livre, dans laquelle l'auteur expose les raisons qui l'ont amené à écrire ce texte, ne figure pas ici. Le manuscrit est incomplet de la fin.
    Livre I (1-48). Prologue du livre I : « Incipit liber de famulatu euvangelico et est primus liber de consideracione quinte essencie omnium rerum transmutabilium. Illum clementissimum Deum qui michi vilissimo peccatori caduco revelavit archana multa philosophie mundane, humiliter et devoto animo ... - ... commendo sine aliis verbis ad secretorum revelacionem accedens, ad laudem et gloriam omnipotentis Dei » (1-2) ; - premier canon : « Hoc est in quo laboraverunt omnes querere rem creatam ad usum hominum ... - ... et mirabilia super terram secundum quod inferius te docebo » (2v-9v) ; - deuxième canon : « Non reputes me mendacia protulisse ... - ... et in ventre equi continue digesta » (9v-15) ; - troisième canon : « Si audisti quod tibi ex secretis superius revelavi ... - ... et impedimenta materialia et corruptibilia removemus » (15v-19v) ; - quatrième canon : « Jam tempus est ut ornemus celum nostrum quintam essenciam ... - ... et multo forcius in aqua ardente bona et preciosa » (19v-23) ; cinquième canon : « Deus celi talem virtutem contulit essentie quinte ut extrahat ab omni fructu ... - ... et agent in centuplo actionem eorum » (23-24) ; - sixième canon : « Unum mare sciencie in noticia rerum medicinalium aperiam tibi in hoc loco et ultra ... - ... de venis argentum, vivum, sulphur, sal armonicum, vitrum, es, ustrum, flos eris, petroleum » (24-27) ; - septième canon : « Sicut revelavi tibi qualiter te habeas in extractione quinte essencie ... - ... in quarto gradu nulla res a philosophis constituta » (27v-29) ; - huitième canon : « Eo ordine sicut supra in extractione quinte essencie a rebus siccis in primo gradu et sunt hec ... - ... Cum hiis celum nostrem influet siccitatem in quarto gradu » (29v-32) ; - neuvième canon : « Accedo ad scienciam rerum humidarum in primo gradu ... - ... et quintam essenciam associabis sibi invicem » (32-35) ; - dixième canon : « Infigamus in celo nostro quintam essenciam que possit extrahere a corporibus lignum ... - ... et statim ferrum immissum vel lignum et similia extrahere poteris » (35-35v) ; - onzième canon : « Sanguinem purgant cassia, fistula ... - ... Ideo neccesse et ut sis cautus in utendo eis » (35v-36v) ; - douzième canon : « Ea autem que constringunt communiter sunt frigida et terrestria ... - ... quibus scribo plenissime revelabo ut potero. In hoc tibi finem accipiat primus liber qui de consideracione quinte essencie appellatur. Ad gloriam et laudem omnipotentis dei et dominum nostri Jhesu Christi et gloriose semper Virginis Marie et sanctorum apostolorum Petri et Pauli et beatissimi patris nostri Francisci, ad consolacionem euvangelicorum virorum et honorem Ecclesie sancte Dei. Amen » (36v-48r).
    Livre II (48v-66v). Prologue : « [Li]cet primus liber [q]ui est de consideracione quinte [e]ssencie tante virtute in rei veritate existat ... - ... et fortes ad diversos perfectionis labore » (48v) ; - premier remède : « Magisterium in cura incommodorum senii et reparacionis pristine juventutis ... - ... in quo sit affixa quinta essencia auri sicut docet primus liber » (48v-49) ; - deuxième remède : « In hoc capitulo mortuos appellamus non simpliciter ... - ... In usu autem huius magisterii necesse est tibi fore preparatam quintam essenciam » (49v-50) ; - troisième remède : « Quoniam justus dominus in penam peccati influxit infirmitatem grandem ... - ... in pocionibus medicorum » (50v-52) ; - quatrième remède : « Omnes concordaverunt in hoc ... - ... sed sanatur labore et longo tempore » (52-53) ; - cinquième remède : « Est autem cura illorum vera et infallibilis cum essencia quinta ... - ... quo uti debent macilentissimi ethici et consumpti » (53-53v) ; - sixième remède : « Experiencia docet homnes colericos quibusdam ymaginacionibus deditos ... - ... facit malorum quorumlibet oblivisci et homines ad sensum naturalem reverti » (53v-54v) ; - septième remède : « Non dixi tibi invanum ... - ... Ideo nec principes talia ministrantes debeant hoc alicui revelare » (54v-55v) ; - huitième remède : « Scriptura sacra in libro Thobie capitulo sexto ... - ... quod de hiis asserit et affirmat » (55v-59v) ; - neuvième remède : « Plaga veneni curatur cum hoc quod potentissimum est contra venenum ... - ... vel ipsum venenum » (60-61) ; - dixième remède : « Apud universum mundum seu orbem ille medicus repputatus est maximus ... - ... quam subito gravare naturam » (61-62) ; - onzième remède : « Ab origine orbis universa ... - ... per istum librum nunquam medicinas laxativas ministrare presumas » (62-64v) ; - douzième remède : « Omnes viri phisici docuerunt febrem continuam generari a putrefactione sanguinis ... - ... et non defficies si egeris prudenter secundum regulas tibi datas tam in primo libro quam in hoc secundo » (65-66) ; - treizième remède : « Tercianas febres ex nimia habundancia colere rubee ... - ... et mane et sero utatur » (66) ; - quatorzième remède : « Universi magistri concordant ... - ... vel sambuci vel aliquorum eorum, que fleuma purgant ex talibus primi libri, et utere mane et sero et sanaberis » (66v) ; - quinzième remède, titre seul : « Remedium quintodecimum contra fleuma acutum et magisterum in eius cura ac in cura lunaticorum, amencium et stultorum » (66v). Cf. R. Halleux, « Les ouvrages alchimiques de Jean de Rupescissa », dans Histoire littéraire de la France, 1981 (41), p. 241-284 [le latin 14009 ne figure pas dans la liste des manuscrits du De quintae essentiae que donne l'auteur en fin d'article et ne correspond exactement à aucune des trois traditions repérées].

Participant

Former owners

Formerly part of

Provenance

Data Source: BnF Archives et manuscrits

  • Anciens propriétaires : Pierre Séguier, chancelier de France (jusqu'en 1672) ; Henri de Cambout duc de Coislin, évêque de Metz ; abbaye de Saint-Germain-des-Prés (livre déposé à la bibliothèque de l'abbaye entre 1715 et 1720 ; légué à celle-ci en 1731), avec étiquette au f. 2 (« Ex Bibliotheca MSS. COISLINIANA, olim SEGUERIANA, quam Illust. HENRICUS DU CAMBOUT, Dux DE COISLIN, Par Franciae, Episcopus Metensis, &c Monasterio S. Germani à Pratis legavit. An. M. DCC. XXXII. ») ; Bibliothèque nationale (depuis 1795/96) ; cf. L. Delisle, Le Cabinet des manuscrits de la Bibliothèque nationale..., Paris 1874, t. II, p. 78-99 et plus particulièrement, p. 97-99.

Data source