Douai. Bibliothèque municipale, Ms. 752

  • Other Form of the Shelfmark :
    • Douai, Bibliothèque municipale, 0752
    • Bibliothèque municipale, 0752
    • Bibliothèque municipale, Ms. 752
    • Douai. Bibliothèque municipale, Ms. 752
    • DOUAI, Bibl. mun. 752
    • Douai, BM, 0752
  • Held at : Douai. Bibliothèque municipale
  • Date of Origin :
  • Place of Origin :
  • Support Material : parchemin
  • Composition :
    • 227 ff. (10 ff. bis)
  • Dimensions :
    • 490 x 330

Codicological aspects

  • Parch., XIIIe s., I + 227 ff. + 1 f. blanc (f. I blanc), 478 X 338 mm., just. : 346 X 216/220 mm., réglure à la mine de plomb, 3 col. sauf f. 167-227, 2 col., 52 lignes. Cahiers : 1-288, 294(+1), signés I-XXVIII à la fin de chaque cahier, sans réclames. Aux f. 1-1 v°, 17, 20 v°, 38, 45 v°, 53 v°, 60 v°, 64, 66 v°, 75-75 v°, 82 v°, 93, 98 v°, 103, 122 v°, 128, 131 v°, 149 v°, 157, 164-164 v°, 165 v°, 166 v°, 185 v°, 189 v°, 191 v°, 209 v°, 210 v° lettres ornées, filigranées de rouge et de bleu dont les tiges se prolongent en marge ; autres initiales du même type dans le manuscrit, initiales alternativement rouges et bleues dans le texte ; titres rubriqués ou emplacements réservés pour titres non exécutés ; aux f. 18, 26, 29, 30, 31, 34 v°, 36-36 v°, 38-38 v°, 47, 58, 106, 112, 114, 123, 125, 147 v°, 155 v° tableaux, croquis ou schémas illustrant le texte.

    inc. : « Ablegare condempnare... » (f. 2).

    expl. : «... ut ligo sermo » (f. 226 v°).

    : « Ni sunt de grecis... » (f. 227).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XLI)

Contents

Data Source: Persée - DER-IRHT, XLI

  • ~ f. 1-184 v° : PAPIAS, Opera.

    parmi les textes qui suivent jusqu’au f. 220 v° certains se retrouvent presque dans le même ordre dans le ms. Douai 751 (cf. supra).

    f. 1-166 : Elementarium doctrinae rudimentum.

    (préf.) titre col. 1 : « Incipit prefacio in sequenti opere ».

    inc. (les premiers mots manquent) : « Debui si potuissem... ».

    expl. f. 1 v° col. 1 : «... et ceterorum quos supersedemus Aimo, Plato, Fulgentius. Explicit prologus in libro Papie » (éd. de la préf., cf. supra, Douai, Bibl. mun. 751, f. 3).

    (texte) titre : « De partibus incipientibus per A ».

    inc. : « A. in omnibus gentibus... ».

    expl. col. 3 : «... zoziaticum syderiale [sic] Zozia signa ».

    suivi d’un épilogue.

    titre, ligne 13 (à la suite de l’explicit) : « Gratiarum actio ».

    inc. : « Infinitas benedictionis gratias iam Deo... ».

    expl. : «... sapientia cum Patre et Spiritu Sancto per infinita secula Amen. (éd. de l’épilogue et éd. du texte (littera A) cf. supra, Douai, Bibl. mun. 751, f. 3-151 v°).

    à la fin : « EXPLICIT ELEMENTARIVM PAPIE ».

    f. 166-184 v° : Ars grammatica.

    titre : « INCIPIT LIBER EIVSDEM DE GRAMMATICA ».

    (préf.) f. 166 v° col. 1 : « Petistis a me, karissimi, ex parte grammatica... profectum peruenire ualeatis ».

    (texte) inc. : « De uoce. Vox est aeris tenuissimi... ».

    expl. col. 1 : «... et atque equidem et nam namque. Explicit Papie liber de grammatica » (éd. de la préf. et d’extraits de quelques chapitres, cf. supra, Douai, Bibl. mun. 751, f. 151 v°-167 v°).

    f. 184 v°-191 v° : FVLGENTIVS PLANCIADES, Opera.

    f. 184 v°-185 v° : Expositio sermonum antiquorum.

    titre : « Fulgentius episcopus ad Calcidium grammaticum de quibusdam partibus in libris diuersorum auctorum inuentis ».

    f. 185 v°-191 v° : ‹Mythologiae›.

    ordre des livres : I f. 185 v°-187, II f. 187-189 v°, III f. 189 v°-191 v°.

    chaque livre est précédé de sa table de chapitres.

    le prol. du liv. I manque.

    (texte) inc. col. 2 : « VNDE YDOLVM DICTVM SIT... ».

    f. 191 v°-192 v° : SERVIVS, De finalibus.

    titre col. 1 : « Incipit liber Seruii ».

    ~ f. 192 v° : ‹Grammatica›.

    1) inc. col. 1 : « A sola producitur ante f... ».

    expl. ligne 14 : «... areo area harum ater atria » (7 lignes).

    2) titre : « De nominibus mensium ».

    inc. ligne 15 : « Omnia nomina mensium... ».

    expl. ligne 31 : «... quamuis nunc non obseruetur hoc » (17 lignes — autres mss. cf. supra, Douai, Bibl. mun. 751, f. 173 v°).

    ~ f. 192-197 : Etymologiae metricae compositae.

    le texte est précédé de 3 prologues.

    1) titre col. 1 : « Incipit prologus in sequenti operi ».

    inc. : « Latinorum sollertia philosophorum... ».

    expl. : «... interdum obnubilentur compendia. Explicit prologus (14 lignes).

    2) titre : « Item alius prologus uersifice compositus ».

    inc. : « Ethimologiam sic soluimus accipiendam... » (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 5942).

    expl. col. 2 : «... Vrbs est regalis sedes quoque pontificalis » (7 v.).

    3) titre : « Ethimologie sic prologus incipit iste ».

    inc. : « Quod pueris libo, puerili carmine scribo... » (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 16300).

    expl. : «... Ponite liuorem post utilitatis amorem » (7 v.).

    (texte) titre : « Ethimologia post hanc sic incipit ista ».

    inc. : « Alumen antiquum nomen de nomine [sic] dictum... » (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 881).

    expl. col. 2 : «... Hiis quibus assidue fuerit cibus eius in usu » (cf. supra, Douai, Bibl. mun. 751, f. 173 v°-177 v°).

    ~ f. 197-209 v° : NICOLAVS magister, De grammatica et omni genere constructionum.

    titre col. 2 : « Tractatus magistri Nicholai de gramatica et omni genere constructionum ».

    inc. : « Ad lucem subsequentium diuersis acceptionibus huius nominis constructio, prius uacandum est... ».

    expl. col. 2 : «... quod ex interiectionis significatione liquidum erit. Quomodo construitur cum illo non transitiue et cetera » (autre ms. Valenciennes, Bibl. mun. 397 (380) (XIVe s. in.) f. 182 v°-205 v°).

    ~ f. 209 v°-220 v° : Glossae in Bibliam.

    (préf.) titre col. 2 : « Incipit prefacio in subsequenti opere. Quid sit prologus quid prefacio quid proemium ».

    inc. : « Prologus est prelocutio siue prefacio... ».

    expl. : «... plasmatio hominis mihi continentur ».

    ordre des livres : Gen. f. 209 v° col. 2-211 col. 2, Ex. col. 2-211 v° col. 2, Lev. col. 2, Num. col. 2-212 col. 1, Deut. col. 1, Jos. col. 1-2, Iud. col. 2-212 v° col. 1, Reg. 1-4 col. 1-215 col. 2, Par. col. 2-216 col. 1, Esdr. col. 1-2, Esth. col. 2-216 v° col. 1, Tob. col. 1, Judith col. 1, Mach. col. 1-217 col. 1, Prov. col. 1-2, Eccl. col. 2, Cant. col. 2-217 v° col. 1, Sap. col. 1-2, Eccli. col. 2, Job col. 2-218 v° col. 1, Is. col. 1-2, Jer. col. 2-219 col. 1, Ez. col. 1-2, Dan. col. 2-219 v° col. 2, Proph. min. col. 2, Ev. col. 2-220 col. 1, Ep. cath. col. 1, Ep. Pauli col. 1-220 v° col. 1.

    (texte) titre : « Incipiunt glose in prologo super Genesim beati Iheronimi presbiteri ».

    inc. : « DESIDERII mei desideratas accepi epistolas (HIERONYMVS presbyter, Praefatio in Pentateucum ad Desiderium ; cf. F. Stegmüller, Repertorium Biblicum Medii Aevi, 1, Initia biblica apocrypha. Prologi, Madrid, 1960, p. 253 n° 285). Desiderius proprium nomen est. Desiderius uocabatur episcopus quidam familiaris beati Iheronimi... ».

    expl. col. 1 (Ad Hebreos) : « Controuersia, contradictio... Repromissionem premium. Consumarentur, glorificarentur » (cf. F. Stegmüller, Repertorium Biblicum Medii aevi, 6, Commentaria, Madrid, 1968, p. 369-370 n° 9687 ; autres mss. cf. supra, Douai, Bibl. mun. 751, f. 178-187 n. 2).

    ~ f. 220 v°-224 v° : Grammatica « Dominus quae pars? ».

    titre col. 1 : « Tractatus de accidentibus partium orationis sub dialogo ».

    inc. : « Dominus, quae pars ? Nomen. Quare ? quia est dictio casualis sine tempore et non est pronomen... » (cf. supra, ms. Carpentras, Bibl. Inguimb. 13 (L 14) (XIIe s.) f. 64 v°).

    expl. col. 1 (De interiectione) : «... quae significant dolorem etc. cuius speciei etc. Explicit » (autre ms. Valenciennes, Bibl. mun. 397 (380) (XIVe s. in.), f. 225-232).

    ~ f. 224 v°-227 v° : ‹PETRVS RIGA›, Floridus aspectus : De preteritis et supinis (cum prosa).

    titre : « Versus de preteritis et supinis ».

    inc. : « As in preterito suscipit. S. remouendo

    Non sic formantur ter quinque sed excipiuntur... ».

    expl. f. 227 col. 2 : «... Dat diphtongam in es hic pres. cum quo facit hoc es » (409 v.).

    (prose) inc. f. 224 v° : « Omnia uerba prime coniugationis formant preteritum perfectum in ui, as presentis persona temporis, ablata s et addita ui ut amas amaui exceptis [sic] quindecim... » (éd. partielle d’après le ms. Zurich, Zentralbibl. C. 58 (275), H. Hagen, Anecdota Helvetica, Leipzig, Teubner, 1870, p. lxv-lxix ; cf. J. Werner, Beiträge zur Kunde der lateinischen Literatur des Mittelalters, Aarau, 1905, p. 124).

    le texte est suivi, f. 227-227 v°, d’une liste de verbes irréguliers.

    inc. col. 2 : « Prima coniugatio mittit o in aui in atum ut amo amaui amatum exceptis his XV ».

    Do dedi datum

    Sto steti statum... ».

    expl. col. 1 : «... Sterto stertui

    Sisto steti uel statui » (autre ms. Valenciennes, Bibl. mun. 397 (380) (XIVe s. in.), f. 232-235 dont l’explicit est mutilé).

Text in this manuscript

Data Source: Initiale

Former owner

Formerly part of

Origin

  • Origine : nord de la France ; écriture droite et régulière d’un seul copiste qui souscrit au f. 220 v° col. 1 : « Liber a librando dictus est » puis quelques lignes plus bas :

    « Laus in fine libri fini sine fine man

    enti »

    Finis enim Deus est et nullus terminus (même souscription dans le ms. Valenciennes, Bibl. mun. 397 (380) (XIVe s. in.), f. 224 v° col. 2).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XLI)

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XLI

  • Possesseur : abbaye de Marchiennes. Au f. I v°, note (éd. Cat. gén. infra, p. 454) de Raphaël de Beauchamp, qui a fait profession dans l’abbaye en 1586 avant d’être nommé plus tard directeur du collège de l’abbaye, qui utilise le ms. en 1627 avec la permission de l’abbé Jean Du Joncquoy ; cette note est suivie d’une autre de la main de Dom Charles Godin écrite en 1733 : « hoc uocabularium seu dictionarium multas uoces continet quas alibi non nisi difficile reperies. Habetque circa finem tractatus plures grammaticales pluresque fabulas 1733 » ; cotes anciennes « G. 704, D. 703 ».

Notes

Data Source: Biblissima

Bibliography

    • Cat. gén., in-4°, 6, Paris, 1878, p. 452-454
    • P. Wessner, Fabii Planciadis Fulgentii Expositio sermonum antiquorum (Commentationes Philologicae Ienenses, 6, 2, 1899, p. 74)
    • G. L. Bursill-Hall, A Census of Medieval Latin Grammatical Manuscripts (Grammatica speculativa, 4), Stuttgart, 1981, p. 59 n° 72, 7).
  • Chrétien DEHAISNES, Douai (CGM in-4° 6), Manuscrits 1-1239, 1878 (Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques des départements. Tome VI (série in-4°))

Life cycle of this book

Data sources