Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Reg.lat.309

Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q90081

Codicological aspects

  • Parch., IXe s. (milieu), sauf f. 1 et 157-157 v° add. du XIIe s., f. 37-58: XIIIe s. avec add. des XIVe et XVe s. et f. 126 v°-156, XIe s. (début), I + 157 ff. (+ f. 22 a et 47 a ; f. 58 v° blanc), 292 x 210 mm. Aux f. 91 v°-99 croquis rehaussés de vert illustrant le texte et f. 130-136 croquis à la plume. Au f. I table du contenu de la main du bibliothécaire d’Alexandre Petau avec addition de la main de dom Anselme Le Michel ; f. 4 v°-6 table contemporaine détaillée des 7 livres et des chapitres de la compilation des f. 1 v°-156 v° (éd. F. Saxl, op. cit. infra, p. 60-62).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Contents

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 1 v°-156 v° ‹De tempore ratione et De rerum natura› (I-VII). Compilation de comput et d’astronomie tirée principalement des ouvrages de Bède le Vénérable et de quelques auteurs classiques.

    f. 77-77 v°: Macrobivs, Commentarius in Somnium Scipionis (extrait):

    titre: «V. DE MVNDANO ANNO QVI QVINDECIM MILIBVS SOLARIVM CONFICITVR ANNORVM TVLLII CICERONIS SOMNIVM SCIPIONIS DICTANTIS ET MACROBII IDEM EXPONENTIS AC SENECAE PHILOSOPHORVM AVCTORITATE».

    inc. «ANnus non is solus est quem nunc communis omnium...».

    expl.: «... quisquis in digitos mittit inueniet» (II, 11, 5-17)

    f. 90-91: Ps. Hyginvs, Excerptum de astrologia Arati.

    titre: «EXCERPTUM DE ASTROLOGIA» (éd. E. Maass, Comment. in Aratum Reliquiae, Berlin, 1898, p. 309-312 ; M. Manitius, Das sogenannte Fragment Hygins, dans Rhein. Mus., 53, 1898, p. 393-398).

    f. 99 v°-101 v°, 102 v°-104 v°: Plinivs maior, Naturalis historia (Excerpta Eboracensia, extraits).

    1) titre: «DE POSITIONE ET CVRSV SEPTEM PLANETARVM».

    inc.: «Inter caelum et terram certis discreta spatiis septem sidera...» (II, 12, suivi d’extraits des §§ 32, 34-36, 38-44, 83-84, 59-61, 69-70, 63-64, 62, 66-69, 71, 75, 78, 80, 78-79, 76-77).

    f. 101 v°: «... haec sidera Martis maxime inobseruabilis est cursus» (II, 77).

    2) f. 102 v°, titre: «DE PRESAGIIS TEMPESTATVM».

    inc.: «Etenim praedictis difficioribus [sic] transire conuenit ad reliqua...» (XVIII, 340).

    expl. f. 104 v°: «... relinquentia diras tempestates praenuntiant» (XVIII, 365, fin du livre, éd. de ces Excerpta Eboracensia: K. Rueck, Auszüge aus der Naturgeschichte des C. Plinius Secundus in einem astronomisch-komputisticher Sammelwerke des 8. Jahrhunderts, Programm gymnas., Munich, 1888, p. 34-50).

    ~ f. 105: De probatione auri et argenti (ms. V de Rose).

    titre: «DE PROBATIONE AVRI ET ARGENTI» (chapitre parfois interpolé à la suite du Liber artis architectonicae de Cetivs Faventinvs, cf. Gransden, op. cit. infra; éd. V. Rose, op. cit. infra, p. xxviii-xxix).

    ~ f. 105-105 v°: De mensura cerae et metalli in operibus fusilibus.

    titre: «DE MENSVRA CAERE ET METALLI IN OPERIBVS FVSILIS [sic]» (éd. cit. V. Rose, p. xxix-xxx).

    f. 105 v°-107: Macrobivs, Commentarius in Somnium Scipionis (extrait).

    titre: «AMBROSII MACROBII THEODOSII DE MENSVRA ET MAGNITVDINE TERRAE ET CIRCVLI PER QVEM SOLIS ITER EST».

    inc.: «In omni orbe uel sphera medietas centrum uocatur...».

    expl.: «... solem octies terra esse maiorem» (I, 20, 14-32).

    f. 107-107 v°: Martianvs Capella, De nuptiis Philologiae et Mercurii (extraits paraphrasés).

    titre: «FELICIS CAPELLAE DE MENSVRA LVNAE».

    inc.: «Luna item circuli sui sexcentesimam obtinet portionem...».

    f. 107 v°: «... Ipsum uero circulum centies maiorem esse tellure» (cf. VIII, 860).

    — -«EISVDEM ARGVMENTVM QVO MAGNITVDO TERRE DEPREHENSA EST. Eratostenes philosophus idemque geometra subtilissimus magnitudinem terreni orbis...».

    expl.: «... nullam humanȩ coniecturae dimensionem admittit» (cf. VI, 595-598).

    f. 149 (add. du XIe s.): Anthol. tat. 679 (cum neumis).

    pas de titre.

    avec le supplément de 4 vers:

    «Sed uaga preterea...».

    expl.: «... Celsior his Saturnus tardior omnibus astris» (16 v. - éd. A. Riese, Anthologia latina, 2, Teubner, 1906, p. 154-155 et n.).

Participant

Former owners

Formerly part of

Origin

  • Origine: française, probablement écrit à l’abbaye de Saint-Denis, écritures assez régulières. Cette compilation se trouve aussi, en partie, dans le ms. Vat. lat. 645 (IXe s.).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: l’abbaye de Saint-Denis-en-France, d’après les ex-libris en haut du f. 2: «Liber sancti dyonisii» (XIe s., en partie rogné), et «Liber sancti dionisii» (XIIIe s.), et au f. 1 parmi les essais de plume: «Liber sancti dionisi in francia» (XIVe s.), et au bas du f. 2 les anciennes cotes: «K (ou «R».) +» (XIIIe s.) et: «XXXIII. XIc.LXIII» (XVe s.) ; Paul Petau (cote M. 50 au f. 1) ; Alexandre Petau (cote 397 d’après A. Wilmart) ; Reine Christine de Suède (correspond au n° 499 du catalogue de Montfaucon).

Notes

Data Source: Biblissima

  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 1re partie. Fonds Patetta et Fonds de la Reine par E. Pellegrin, Paris, 1978, p. 59 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1978_cat_21_21)

Bibliography

    • V. Rose, Vitruuii De architectura libri decem, Teubner, 1899, p. xxvi-xxvii
    • F. Saxl, Verzeichnis astrologischer und mythologischer illustrierten Handschriften des lateinischen Mittelalters in römischen Bibliotheken (Sitzungsber. der Heidelberger Akad. d. Wiss. Phil. hist. Klasse, 1915, 6-7, p. 59-66), description détaillée
    • E. M. Sanford, The use of classical authors..., 1924, p. 210 n° 65
    • K. W. Gransden, The interpolated text of the Vitruvian epitome (Journ. Warb. Court. Inst., 20, 1957, p. 371), brève mention
    • C. Leonardi, I codici di Marziano Capella (Aevum, 34, 1960, p. 466-467, n° 204), description et bibliographie
    • C. E. Finch, Excerpts from Pliny’s Natural history uin Codices Reg. lat. 309 ad Vat. lat. 645 (Trans. Proceed. Amer. philol. Assoc., 96, 1965, p. 107-117)
    • M. Vieillard-Troiekouroff, Art carolingien et art roman parisiens. Les illustrations astrologiques jointes aux Chroniques de Saint-Denis et de Saint-Germain-des-Prés (IXe-XIe siècles) (Cahiers archéologiques, 16, 1966, p. 77-80, 87-104)
    • F. Mancinelli, I codici miniati della Biblioteca capitolare di Monza e i loro rapporti con gli scriptoria milanesi dal IX al XIII secolo (Rivista dell’Istit. naz. d’archeol. e stor. d. arte, n.s. 16, 1969, Rome, p. 134 et fig. 8-9 = f. 93 v°, 94)
    • Quinto centenario della Biblioteca apostolica Vaticana 1475-1975. Catalogo della mostra, Vatican, 1975, p. 80 n° 209, pl. XLI = f. 95.

Life cycle of this book

Data source