Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, NAL 1444

Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q69066

  • Attested title :
    • Augustinus Hipponensis, Epistulae . Epistulae aliorum ad Augustinum.
  • Other Form of the Shelfmark :
    • Département des manuscrits, Nouvelle acquisition latine, 1444
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, NAL 1444
    • Paris. BnF, NAL 1444
  • Held at : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Date of Origin :
  • Place of Origin :
  • Script :
    • Écriture minuscule caroline de plusieurs mains.
  • Decoration :
    • Initiales à l’encre rouge, dont quelques-unes à motifs végétaux et de taille plus importante : f. 2r Domino (9 lignes) ; f. 179r Si (5 lignes) ; f. 180v Laurentius (7 lignes). Rubriques en caroline à l'encre rouge ; quelques initiales et capitales rehaussées de rouge. Dessin à la plume dans la marge inférieure du f. 133r.
  • Support Material : Parchemin.
  • Composition :
    • 197 ff., précédés et suivis d'une garde papier.
  • Dimensions :
    • 345 x 255 mm (justif. 290 x 205 mm).
  • Ruling :
    • Réglure à la pointe sèche avec incision primaire sur le côté poil et incision secondaire sur le côté chair, deux bifeuillets à la fois, Rand « 2 old style » (Muzerelle 2-2-3/0/2-2/J) ; 43 lignes sur deux colonnes.
  • Binding :
    • Reliure de la deuxième moitié du XVIIIe siècle, ais en carton couverts en veau raciné ; dos à cinq nerfs, titre en lettres dorées « E[PISTOLAE] AUG[USTINI] / HY[ERO]NIM[I] / A[LIORU]M PATR[UM] ». Tranches peintes de rouge. Contre-gardes et gardes en papier.
  • Stamp :
    • Aux f. 1r et 197v, estampille de la Bibliothèque Nationale avec mention « MANUSCRITS » proche du modèle Josserand-Bruno n° 39 (Troisième République).
      Aux f. 1r et 197v, estampille de la Bibliothèque publique de Cluny.

Contents

Data Source: BnF Archives et manuscrits

  • Ce ms. a été utilisé dans plusieurs éditions des correspondances augustiniennes. Nous fournissons la référence à la collection, puis à la page, des éditions suivantes :
    CSEL 34.1 : Epistulae 1-30, éd. A. Goldbacher, Wien, 1895.
    CSEL 34.2 : Epistulae 31-123, éd. A. Goldbacher, Wien, 1898.
    CSEL 44 : Epistulae 124-184A, éd. A. Goldbacher, Wien, 1904.
    CSEL 57 : Epistulae 185-270, éd. A. Goldbacher, Wien, 1911.
    CCSL 31 : Epistulae I-LV : éd. K.D. Daur, Turnhout, 2004.
    CCSL 31A : Epistulae LVI-C : éd. K.D. Daur, Turnhout, 2005.
    CCSL 31B : Epistulae CI-CXXXIX : éd. K.D. Daur, Turnhout, 2009.

    F. 1ra-2ra (addit. XIIe s.) : Table des lettres contenues dans le ms. Il manque un feuillet avec les 43 premiers articles de cette table. Les nos XLII-CV de la table correspondent aux nos XLV-CVI du texte, et le n° CVI au n° CVI[bis]. Pour le reste, les nos de la table concordent avec ceux du texte.

    F. 2rb (addit. XIIe s.) : I. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Volusianum ; inc. « Domino illustrissimo et merito prestantissimo Volusiano filio Augustinus episcopus. De salute tua quam… », expl. « …quod cum voles sumitur, cum voles ponitur » (Epist. 132 : CSEL 44, p. 79 ; CCSL 31B, p. 240).
    F. 2rb-vb (addit. XIIe s.) : II. Volusiani epistola ad Augustinum ; inc. « Domino vere sancto ac merito venerabili patri Augustino episcopo Volusianus. Petis me vir probitatis iusticie que… », expl. « …divinitas summa tueatur, domine vere sancte ac merito venerabilis pater » (Epist. 135 : CSEL 44, p. 89 ; CCSL 31B, p. 249).
    F. 2vb-6rb (n.b. f. 2-5, addit. XIIe s.) : III. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Volusianum ; inc. « Domino illustri… Legi litteras tuas in quibus… », expl. « …praestantiam vestram multum salutat » (Epist. 137 : CSEL 44, p. 96 ; CCSL 31B, p. 256).
    F. 6rb-vb IIII. Marcellini episcopi epistola ad Augustinum ; inc. « Domino nimiumque… Vir illustris Volusianus beatitudinis tuae mihi litteras… », expl. « …maxime tempore incredibiliter profuturos » (Epist. 136 : CSEL 44 , p. 93 ; CCSL 31B, p. 253).
    F. 6vb-9vb : V. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Marcellinum episcopum ; inc. « Domino eximio et merito insigni… Illustri viro et eloquentissimo nobisque… », expl. « …et merito insignis carissime ac desiderantissime fili » (Epist. 138 : CSEL 44, p. 126 ; CCSL 31B, p. 275).
    F. 9vb-10va : VI. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Italicam ; inc. « Domine eximiae et merito… Non solum litteris tuis… », expl. « …quam longo sermone molior explicare » (Epist. 92 : CSEL 34.2, p. 436 ; CCSL 31A, p. 160).
    F. 10va-12rb : VII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Marcellinum episcopum ; inc. « Domino eximio et merito… Epistolam tuam quam per sanctum fratrem et episcopum… », expl. « …si autem fassus fuerit soluta questio est » (Epist. 143 : CSEL 44, p. 250).
    F. 12vb-13rb : VIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Hieronymum ; inc. « Hieronimo praesbitero Augustinus presbiter. Numquam aeque quicquam facile cuilibet innotuit… », expl. « …quam iustam tulisse sententiam » (Epist. 10 : CSEL 34.1, p. 22 ; CCSL 31, p. 24).
    F. 13rb-14rb : VIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Hieronymum ; inc. « Domino dilectissimo… Habeo gratiam quod pro subscripta salutatione… », expl. « …coram Deo testimonium perhibemus » (Epist. 40 : CSEL 34.2, p. 69 ; CCSL 31, p. 159).
    F. 14va : X. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Hieronymum ; inc. « Domino carissimo… Audivi pervenisse in manus tuas… », expl. « …et honorande in Christo frater » (Epist. 67 : CSEL 34.2, p. 237 ; CCSL 31A, p. 27).
    F. 14va-15ra : XI. Hieronymus Stridonius, Epistola ad Augustinum ; inc. « Domino vere sancto… In ipso profectionis articulo… », expl. « …forte reprehenderem, frater communis suppliciter te salutat » (Epist. 102, éd. I. Hilberg, CSEL 55, p. 234).
    F. 15ra : XII. Hieronymus Stridonius, Epistola ad Augustinum ; inc. « Domino vere sancto… Anno praeterito per fratrem nostrum… », expl. « …sancte et suscipiende papa » (Epist. 103, éd. I. Hilberg, CSEL 55, p. 237).
    F. 15rb : XIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Praesidium ; inc. « Domino beatissimo et merito… Sicut praesens rogavi sinceritatem… », expl. « …si meam culpam ipse cognovero » (Epist. 74 : CSEL 34.2, p. 279 ; CCSL 31A, p. 53).
    F. 15rb-16vb : XIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Hieronymum ; inc. « Domino venerando… Quamvis existimem antequam istas… », expl. « …ad pristinam concordiam revertisse » (Epist. 73 : CSEL 34.2, p. 263 ; CCSL 31A, p. 44).
    F. 16vb-17va : XV. Hieronymus Stridonius, Epistola ad Augustinum ; inc. « Domino vere sancto… Crebras ad me epistolas… », expl. « …ad me primum facias pervenire » (Epist. 105, éd. I. Hilberg, CSEL 55, p. 242).
    F. 17va-18rb : XVI. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Hieronymum ; inc. « Domino venerabili… Ex quo coepi ad te scribere… », expl. « …quantam potueris praesentiam tuam » (Epist. 71 : CSEL 34.2, p. 248 ; CCSL 31A, p. 36).
    F. 18rb-22va : XVII. Hieronymus Stridonius, Epistola ad Augustinum ; inc. « Domino vere sancto… Tres simul epistolas immo libellos… », expl. « …in angulo monasterii susurrare » (Epist. 122, éd. I. Hilberg, CSEL 55, p. 367).
    F. 22va-vb : XVIII. Hieronymus Stridonius, Epistola ad Augustinum ; inc. « Domino vere sancto… Cum a sancto fratre nostro sollicite… », expl. « …dolore ludamus » (Epist. 115, éd. I. Hilbert, CSEL 55, p. 396).
    F. 22vb-27vb : XVIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Hieronymum ; inc. « Domino dilectissimo… Iam pridem tue caritati prolixam epistolam… », expl. « …sed melius haec minor quam nulla est » (Epist. 82 : CSEL 34.2, p. 351 ; CCSL 31A, p. 97).
    F. 27vb-28ra : XX. Alypii et Augustini epistola ad Aurelium episcopum ; inc. « Domino beatissimo… Impletum est gaudio os nostrum… », expl. « …quid tibi videatur expecto » (Epist. 41 : CSEL 34.2, p. 81 ; CCSL 31, p. 166).
    F. 28ra-rb : XXI. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Longinianum ; inc. « Longiniano Augustinus. Solere aiunt quendam veterum dicere… », expl. « …munde boni beatique simus » (Epist. 233 : CSEL 57, p. 517).
    F. 28rb-va : XXII. Longiniani epistola ad Augustinum ; inc. « Domino venerando… Beatus sum et relucentis… », expl. « …Deo placeas quod necesse est » (Epist. 234 : CSEL 57, p. 519).F. 28vb-29ra : XXIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Longinianum ; inc. « Longiniano Augustinus. Coepi fructum scripti mei rescriptum… », expl. « …ut te cito rescribente cetera contexamus » (Epist. 235 : CSEL 57, p. 521).
    F. 29ra-30va : XXIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Bonifatium ; inc. « Bonifatio coepiscopo Augustinus in Domino salutem. Quaeris a me utrum parentes… », expl. « …reddidi quam potui rationem » (Epist. 98 : CSEL 34.2, p. 520 ; CCSL 31A, p. 227).
    F. 30va-34vb : XXV. Augustinus Hipponensis, Consultatio ad Hieronymum de origine animae ; inc. « Deum nostrum qui nos vocavit in suum regnum… », expl. « …commendavit posse liberari » (Epist. 166 : CSEL 44, p. 545).
    F. 34vb-35ra : XXVI. Hieronymus Stridonius, Epistola ad Augustinum ; inc. « Domino vere sancto… Virum honorabilem fratrem meum… », expl. « …fraude cuiusdam amisimus » (Epist. 134, éd. I. Hilberg, CSEL 56, p. 261).
    F. 35ra-vb : XXVII. Paulini et Therasiae epistola ad Augustinum ; inc. « Domino fratri unanimo… Caritas Christi quae urget nos… », expl. « …rogamus accipiendo benedicas » (Paulinus Nolanus, Epist. 4 [25 G] : CSEL 34.1, p. 78).
    F. 35vb-36va : XXVIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Paulinum et Therasiam ; inc. « Domino vere sancto… O bone vir et bone frater… », expl. « …mecum sentiat Africa » (Epist. 27 : CSEL 34.1, p. 95 ; CCSL 31, p. 87).
    F. 36va-37rb : XXVIIII. Paulini et Therasiae epistola ad Augustinum ; inc. « Domino fratri sancto… Iam dudum frater in Christo… », expl. « …tecum pro nobis orare dignentur » (Paulinus Nolanus, Epist. 6 [30 G] : CSEL 34.1, p. 123).
    F. 37rb-38rb : XXX. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Paulinum et Therasiam ; inc. « Dominis dilectissimis… Cum litteras meas quibus respondi… », expl. « …abundantissima Domini gratia praestantissimi fratres » (Epist. 31 : CSEL 34.2, p. 1 ; CCSL 31, p. 108).
    F. 38rb-vb : XXXI. Paulini et Therasiae epistola ad Alypium ; inc. « Domino merito honorabili… Haec est vera caritas… », expl. « …tu facies dignatione sumendi » (Paulinus Nolanus, Epist. 3 [24 G] : CSEL 34.1, p. 73).
    F. 38vb-40ra : XXXII. Paulini et Therasiae epistola ad Romanianum ; inc. « Domino merito praestabili… Pridie quam has daremus reversis ex Africa… », expl. « …vera est vivere vita Deo » (Paulinus Nolanus, Epist. 7 [32 G] : CSEL 34.2, p. 8).
    F. 40ra-va : XXXIII. Episcopi Severi epistola ad Augustinum ; inc. « Venerabili ac desiderabili… Deo gratias frater Augustine cuius donum… », expl. « …et desidero multum et saluto » (Epist. 109 : CSEL 34.2, p. 634).
    F. 40va-42ra : XXXIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Letum ; inc. « Domino dilectissimo… Legi epistolam quam misisti… », expl. « …modo commendare voluisset » (Epist. 243 : CSEL 57, p. 568).
    F. 42ra-rb : XXXV. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Licentium ; inc. « Vix repperi occasionem scribendi tibi… », expl. « …ineptum putavi » (Epist. 26 : CSEL 34.1, p. 83 ; CCSL 31, p. 76).
    F. 42rb-43ra : XXXVI. Episcopi Licentii epistola ad Augustinum ; inc. « Archanum Varronis iter scrutando profundi, mens hebet adversamque fugit… », expl. « …nostri circum arva coloni » (Licentius, Carmen ad Augustinum : CCSL 31, p. 78-83).
    F. 43ra-va : XXXVII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Licentium ; inc. « Si versus tuus momentis inordinatis… », expl. « …si tibi viluisti » (Epist. 26 : CSEL 34.1, p. 86 ; CCSL 31, p. 84).
    F. 43va-44ra : XXXVIII. Grammatici Maximi Madaurensis epistola ad Augustinum ; inc. « Abens crebro tuis affatibus laetificari… », expl. « …concordi discordia veneramur et colimus » (Epist. 16 : CSEL 34.1, p. 37 ; CCSL 31, p. 38).
    F. 44ra-vb : XXXVIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad grammaticum Maximum ; inc. « Seriumne aliquid inter nos agimus… », expl. « …agere velle cognovero » (Epist. 17 : CSEL 34.1, p. 39 ; CCSL 31, p. 40).
    F. 44vb-46ra : XL. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Armentarium et Paulinam ; inc. « Dominis eximis… Vir egregius filius meus Ruferius… », expl. « …honorabiles et desiderabiles filii » (Epist. 127 : CSEL 44, p. 19 ; CCSL 31B, p. 195).
    F. 46ra-vb : XLI. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Valentinum ; inc. « Domino dilectissimo… Venerunt ad nos duo iuvenes… », expl. « …concorditer atque instanter oretis, sit vobiscum Dominus » (Epist. 214 : CSEL 57, p. 380).
    F. 46vb-47vb : XLII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Valentinum ; inc. « Domino dilectissimo… Cresconium, Felicem et alium Felicem Dei servos… », expl. « …fraterna et vigilanter orate ut Deo vivatis. Si quid de vobis mereor veniat ad me frater Florus » (Epist. 215 : CSEL 57, p. 387).
    F. 47vb-56ra : [rectius XLIII]. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Vincentium ; inc. « Dilectissimo fratri… Accepi epistolam quam tuam esse… », expl. « …sine personarum acceptione curaverunt, amen » (Epist. 93 : CSEL 34.2, p. 445 ; CCSL 31A, p. 167).
    F. 56ra : XLIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Deogratias ; inc. « Sincerissimo fratri… Quaestiones tibi propositas mihi delegare maluisti… », expl. « …inter quos et ipse sum, vivas semper in Christo nostri memor » (Epist. 102 : CSEL 34.2, p. 544 ; CCSL 31B, p. 8).
    F. 56rb-61ra : De solutione quaestionum : de resurrectione (f. 56rb-vb) ; de tempore christianae religionis (f. 56vb-58ra) ; de sacrificiorum distinctione (f. 58ra-vb) ; de eo quod scriptum est ‘In qua mensura mensi fueritis metietur vobis’ (f. 58vb-59vb) ; de filio Dei secundum Salomonem (f. 59vb) ; de Iona propheta (f. 59vb-61ra).
    F. 61ra-68va : XLV. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Bonefatium ; inc. « Laudo et gratulor et admiror… », expl. « …corrigendos sanandosque commendat » (Epist. 185 : CSEL 57, p. 1).
    F. 68va-vb : XLVI. Macedonii epistola ad Augustinum ; inc. « Domino merito venerabili… Miro modo afficior… », expl. « …vere suscipiende pater » (Epist. 154 : CSEL 44, p. 428).
    F. 68vb-71ra : XLVII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Macedonium ; inc. « Augustinus episcopus… Quamvis sapientiam quam mihi tribuis… », expl. « …his libentius ac familiarius occuperis » (Epist. 155 : CSEL 44, p. 430).
    F. 71ra-va : XLVIII. Macedonii epistola ad Augustinum ; inc. « Domino merito et venerabili… Optatas admodum sanctitatis tue litteras… », expl. « …et vere colende pater » (Epist. 152 : CSEL 44, p. 393).
    F. 71va-72rb : [sine numero = XLVII]. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Macedonium ; inc. « Augustinus episcopus famulus Christi… Quamvis sapientiam quam mihi tribuis… », expl. « …merces felicitatis aeterne. Si prolixa epistola onerosus sum » (Epist. 155 : CSEL 44, p. 430).
    F. 72rb-76rb : XLVIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Macedonium ; inc. « Augustinus episcopus… Negotiosissimum in re publica virum… », expl. « …quod flagitasti ut rescriberem, felix in Christo vivas fili carissime » (Epist. 153 : CSEL 44, p. 395).
    F. 76rb-va : L. Dioscori epistola ad Augustinum ; inc. « Proemiari apud te non solum superfluum… », expl. « …Papas plurimum dignationem tuam salutat » (Epist. 117 : CSEL 34.2, p. 663 ; CCSL 31B, p. 110).
    F. 76va-82va : LI. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Dioscorum ; inc. « Tu me innumerabilium quaestionum turba repente… », expl. « …acceperis rescripta flagito » (Epist. 118 : CSEL 34.2, p. 665 ; CCSL 31B, p. 112).
    F. 82va-87rb : LII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Dardanum ; inc. « Fateor me frater dilectissime Dardane… », expl. « …medicinam qua concedis et veniam » (Epist. 187 : CSEL 57, p. 81).
    F. 87rb-89vb : LIII. Paulini epistola ad Augustinum ; inc. « De paucis quae nunc iam ad navem currente litterarum… », expl. « …susceptor meus in visceribus caritatis Christi » (Paulinus Nolanus, Epist. 50 [121 G] : CSEL 34.2, p. 723).
    F. 89vb-94va : LIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Paulinum ; inc. « Beatissimo et venerabiliter… Quod de perventione tam prospera… », expl. « …germano salutamus affectu » (CSEL 44, p. 348).
    F. 94va-vb : LV. Nectarii epistola ad Augustinum ; inc. « Domino insigni et merito… Quanta sit caritas patrie… », expl. « …merito suscipiende frater » (Epist. 149 : CSEL 34.2, p. 426).
    F. 94vb-96ra : LVI. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Nectarium ; inc. « Domino eximio… Iam senio frigescentibus… », expl. « …de tua salute gaudere » (Epist. 91 : CSEL 34.2, p. 427).
    F. 96ra-97rb : LVII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Maximinum ; inc. « Domino dilectissimo… Priusquam ad rem veniam… », expl. « …mentem placatam inspirare dignetur, domine dilectissime frater » (Epist. 23 : CSEL 34.1, p. 63 ; CCSL 31, p. 61).
    F. 97rb-98va : LVIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Donatum presbyterum ; inc. « Donato presbytero… Si posses videre dolorem cordis mei… », expl. « …invenias salutare convivium » (Epist. 173 : CSEL 44, p. 640).
    F. 98va-101vb : [rectius LVIIII]. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Evodium ; inc. « Domino beatissimo… Questio quam mihi proposuisti… », expl. « …iterum admoneo ne mittere negaveris » (Epist. 164 : CSEL 44, p. 521).
    F. 101vb-105vb : LX. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Probam ; inc. « Augustinus episcopus… Et petisse te et promisisse me… », expl. « …super quam petimus et intellegimus » (Epist. 130 : CSEL 44, p. 40).
    F. 106ra-113va : LXI. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Paulinam de videndo Deo ; inc. « Filie Pauline Augustinus. Memor debiti quod ex tua petitione… », expl. « …quid disputare valeamus » (Epist. 147 : CSEL 144, p. 274).
    F. 113va-115rb : LXII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Victorianum presbyterum ; inc. « Domino dilectissimo… Littere tue impleverunt grandi dolore… », expl. « …si scripturas eius intentissime legeritis » (Epist. 111 : CSEL 34.2, p. 642 ; CCSL 31B, p. 92).
    F. 115rb : LXIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Orontium ; inc. « Domino eximio… Ago gratias quod adventum… », expl. « …ac suscipiende fili » (Epist. 257 : CSEL 57, p. 604).
    F. 115rb-vb : LXIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Olympium ; inc. « Domino dilectissimo… Quicquid sit secundum seculi huius cursum… », expl. « …feliciorem tueatur domine fili » (Epist. 96 : CSEL 34.2, p. 514 ; CCSL 31A, p. 222).
    F. 115vb-116rb : LXV. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Cornelium ; inc. « Domino dilectissimo… Scripsisti mihi ut ad te aliquam prolixam… », expl. « …de tua salute gaudere domine dilectissime et honorabilis frater » (Epist. 259 : CSEL 57, p. 611).
    F. 116rb-vb : LXVI. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Donatum ; inc. « Domino eximio meritoque… Nollem quidem in his afflictionibus… », expl. « …cogi tantum homines non doceri » (Epist. 100 : CSEL 34.2, p. 535 ; CCSL 31A, p. 237).
    F. 116vb-117rb : LXVII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Olympium ; inc. « Domino eximio… Quamvis mox ut audivimus te… », expl. « …etiam consilii participem » (Epist. 97 : CSEL 34.2, p. 516 ; CCSL 31A, p. 224).
    F. 117rb-118ra : LXVIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Spleucianam ; inc. « Religiosissime et in Christi dilectione… Lectis litteris tuis de salute vestra… », expl. « …ad me tales litteras dandas putasti » (Epist. 265 : CSEL 57, p. 638).
    F. 118ra-va : LXVIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Cirtenses ; inc. « Dominis honorabilibus… Si id quod in vestra… », expl. « …credere minime dubitamus » (Epist. 144 : CSEL 44, p. 262).
    F. 118va-119ra : LXX. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Memorium episcopum ; inc. « Domino beatissimo… Nullas debui iam reddere litteras… », expl. « …et cuncti unius patris filii memores nostri » (Epist. 101 : CSEL 34.2, p. 539 ; CCSL 31B, p. 3).
    F. 119ra-va : LXXI. Hieronymus Stridonius, Epistola ad Marcellinum et Anapsiciam ; inc. « Dominis vere sanctis… Tandem ex Affrica vestrae litteras… », expl. « …noster tueatur omnipotens domini vere sancti » (Epist. 126, éd. I. Hilberg, CSEL 56, p. 143).
    F. 119va-125va : LXXII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Esichium episcopum ; inc. « Domino beatissimo… Accepi litteras [venerationis] tuae quibus valde salubriter… », expl. « …per litteras loqui diutius delectavit » (Epist. 199 : CSEL 57, p. 243).
    F. 125va-126ra : LXXIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Florentinam ; inc. « Domine eximie… Sanctum propositum tuum… », expl. « …sed qui incrementum dat Deus » (Epist. 266 : CSEL 57, p. 647).
    F. 126ra-rb : LXXIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Italicam ; inc. « Religiosissime atque in Christi membris… Tres epistulas tue benignitatis… », expl. « …ista qua de agitur alteri » (Epist. 99 : CSEL 34.2, p. 533 ; CCSL 31A, p. 235).
    F. 126rb-va : LXXV. Augustinus Hipponensis, Epistola ad papam Machium ; inc. « Domino eximio… Bona opera tua Christi gratia germinantia… », expl. « …superflua metuentes » (Epist. 58 : CSEL 34.2, p. 216 ; CCSL 31A, p. 7). [pour la note dans la marge du f. 126v, cf. l’historique des provenances]
    F. 126va-127ra : LXXVI. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Severum episcopum et qui cum eo sunt fratres ; inc. « Domino beatissimo… Epistola mea quam pervexit carissimus filius… », expl. « …sinum quem ipse fecit domine beatissime » (Epist. 110 : CSEL 34.2, p. 638 ; CCSL 31A, p. 88).
    F. 127ra-rb : LXXVII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Felicem et Hilarium ; inc. « Dominis dilectissimis… Non miror Satanan fidelium animas… », expl. « …numquam vos deserat, domini dilectissimi et honorandi fratres » (Epist. 77 : CSEL 34.2, p. 329 ; CCSL 31A, p. 81).
    F. 127rb-128vb : LXXVIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad clerum et universam plebem ecclesie Ipponiensis ; inc. « Dilectissimis fratribus… Utinam scripturae Dei sollicita mente… », expl. « …in sua pace custodiat, dilectissimi fratres » (Epist. 78 : CSEL 34.2, p. 331 ; CCSL 31A, p. 83).
    F. 128vb-129rb : LXXVIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad clerum et universam plebem ; inc. « Dilectissimis fratribus… In primis peto caritatem vestram… », expl. « …in pace conservet, dilectissimi fratres, orate pro nobis » (Epist. 122 : CSEL 34.2, p. 742 ; CCSL 31B, p. 175).
    F. 129rb-va : LXXX. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Possidium et qui cum eo fratres sunt ; inc. « Domino dilectissimo… Magis quid agas cum eis qui obtemperare… », expl. « …aliud consulere ut facias » (Epist. 245 : CSEL 57, p. 581).
    F. 129va : LXXXI. Audacis epistola ad Augustinum ; inc. « Domino vere predicabili… Habeo gratiam bea[ti]tudini tue… », expl. « …plena fides Christi de stipite pendens » (Epist. 260 : CSEL 57, p. 616).
    F. 129va-130ra : LXXXII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Audacem ; inc. « Domino dilectissimo… Brevem epistolam tuam sed plane… », expl. « …tecum nos quoque requirimus » (Epist. 261 : CSEL 57, p. 617).
    F. 130ra-va : LXXXIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Maximam ; inc. « Honorabili et eximie… Quantum nos tuum studium… », expl. « …qui tibi dedit unde possis » (Epist. 264 : CSEL 57, p. 635).
    F. 130va-132ra : LXXXIIII. Alypii et Augustini epistola ad Iulianam ; inc. « Domine debitis… Grate admodum nobis iocundeque accidit… », expl. « …rescriptis vestris petimus nos dignemini facere certiores » (Epist. 188 : CSEL 57, p. 119).
    F. 132ra-133ra : LXXXV. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Anastasium ; inc. « Domino fratri… Salutandi sinceritatem tuam fidissima occurrit… », expl. « …nisi gratia spiritus sanetur et adiuvetur ut possit » (Epist. 145 : CSEL 44, p. 266).
    F. 133ra-rb : LXXXVI. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Sebastenum ; inc. « Domino sancto desiderabili… Quamvis ab animo nostro nullo modo… », expl. « …una etiam pagina testaretur » (Epist. 248 : CSEL 57, p. 589).
    F. 133rb-135rb : LXXXVII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Consentium de incarnatione ; inc. « Dilectissimo fratri Consentio Augustinus. Quantum ad oculos attinet corporales… », expl. « …doctrinae da operam linguae veniam » (Epist. 205 : CSEL 57, p. 323).
    F. 135rb-136ra : LXXXVIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Proculeianum ; inc. « Domino honorabili… Propter inperitorum hominum vanitates… », expl. « …domine honorabilis et dilectissime » (Epist. 33 : CSEL 34.2, p. 18 ; CCSL 31, p. 120).
    F. 136ra-va : LXXXVIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Valerium ; inc. « Domino beatissimo… Ante omnia peto ut cogitet… », expl. « …consiliis descripturis suis reddet instructum » (Epist. 21 : CSEL 34.1, p. 48 ; CCSL 31, p. 48).
    F. 136va-137ra : XC. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Profuturum ; inc. « Fratri Profuturo Augustinus. Secundum spiritum quantum Domino placet… », expl. « …ne gravetur, sic enim promisit mihi, vale » (Epist. 38 : CSEL 34.2, p. 64 ; CCSL 31, p. 156).
    F. 137ra-rb : XCI. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Donatum ; inc. « Domino eximio… Quod te administrantem multum desiderans… », expl. « …ab omni iniquitate conservet » (Epist. 112 : CSEL 34.2, p. 657 ; CCSL 31B, p. 103).
    F. 137rb-138rb : XCII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad fratres Madaurenses ; inc. « Dominis predicabilibus… Si forte illi qui inter vos catholici… », expl. « …convertat ad se domini predicabiles et dilectissimi fratres » (Epist. 232 : CSEL 57, p. 511).
    F. 138rb-vb : XCIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Elpidium ; inc. « Domino eximio… Quis nostrum erret in fide… », expl. « …non te pigeat recordari » (Epist. 242 : CSEL 57, p. 563).
    F. 138vb-139va : XCIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Nebridium ; inc. « Nebridio Augustinus. Utrum nescio quo… », expl. « …est legere te » (Epist. 3 : CSEL 34.1, p. 4 ; CCSL 31, p. 6).
    F. 139va-141rb : XCV. Silvanus senex, Valentinus, Aurelius, Innocentius, Maximinus, Optatus, Augustinus, Donatus et ceteri episcopi de concilio Zertensi ad Donatistas ; inc. « Cum in auribus nostris fama crebresceret… », expl. « …iste litterae pervenirent » (Epist. 141 : CSEL 44, p. 235).
    F. 141rb-vb : [rectius XCVI.] Publicolae epistola ad Augustinum ; inc. « Dilecto et venerabili… Scriptum est interroga patrem tuum… », expl. « …te servet, saluto te ora pro me » (Epist. 46 : CSEL 34.2, p. 123 ; CCSL 31, p. 198).
    F. 141vb-142vb : XCVII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Publicolam ; inc. « Honorabili et dilectissimo… Aestus animi tui postea quam didici… », expl. « …scrupulo in usum necessitatis assumitur » (Epist. 47 : CSEL 34.2, p. 129 ; CCSL 31, p. 203).
    F. 142vb-143va : XCVIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Marcianum ; inc. « Domino merito… Arripui vel potius obripui et quodammodo furatus sum… », expl. « …dilectissime ac desiderantissime frater » (Epist. 258 : CSEL 57, p. 605).
    F. 143va : XCVIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Probam ; inc. « Domine insigni… Est quidem ita ut dicis… », expl. « …illustris ac praestantissima filia » (Epist. 131 : CSEL 44, p. 77).
    F. 143vb-146rb : C. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Optatum ; inc. « Domino beatissimo… Quamvis tuae sanctitatis nullas… », expl. « …sincera dilectione desiderabilis frater » (Epist. 190 : CSEL 57, p. 137).
    F. 146rb-147ra : CI. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Marcellinum ; inc. « Domino merito… Gesta quae promisit praestantia… », expl. « …principalem commendo eximietati tuae » (Epist. 139 : CSEL 44, p. 148 ; CCSL 31B, p. 291).
    F. 147ra-va : CII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Apringium ; inc. « Domino insigni… Non dubito in hac potestate… », expl. « …sublimis ac praestantissime fili » (Epist. 134 : CSEL 44, p. 84 ; CCSL 31B, p. 245).
    F. 147va-148ra : CIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Marcellinum ; inc. « Domino eximio… Circumcelliones illos et clericos… », expl. « …insignis atque carissime fili » (Epist. 133 : CSEL 44, p. 80 ; CCSL 31B, p. 241).
    F. 148ra-va : [CIIII.] Silvani vel aliorum cum Augustino episcoporum ad papam Innocentium ; inc. « Domino meritoque… Quia te Dominus gratiae suae… », expl. « …causa scripsisse comperimus » (Epist. 176 : CSEL 44, p. 664).
    F. 148va-149ra : CV. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Honoratum episcopum ; inc. « Ad Honoratum episcopum… Consilium tuum multum nobis placuit… », expl. « …quantum ipsa necessitas postulat » (Epist. 49 : CSEL 34.2, p. 140 ; CCSL 31, p. 212).
    F. 149ra-152vb : CVI. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Glorium, Eleusium, Felicidum, Grammaticum et ceteros quibus hoc gratum est ; inc. « Dominis dilectissimis… Dixit quidem apostolus Paulus hereticum hominem… », expl. « …testis vero et si nolitis » (Epist. 43 : CSEL 34.2, p. 85 ; CCSL 31, p. 169).
    F. 152vb-154ra : CVI[bis]. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Emeritum ; inc. « Desiderabili et dilecto… Ego cum audio quemquam bono ingenio… », expl. « …cogitationem pacificam desiderabilis et dilecte frater » (Epist. 87 : CSEL 34.2, p. 397 ; CCSL 31A, p. 132).
    F. 154vb-156ra : CVII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Eleusium, Glorium et Felicibus (sic) ; inc. « Dominis dilectissimis… Fortunium quem Tubursicu habetis episcopum… », expl. « …hac re vel vobis vel illi videatur » (Epist. 44 : CSEL 34.2, p. 109 ; CCSL 31, p. 187).
    F. 156ra-vb : CVIII. Fortunati, Alypii, Augustini epistola ad Generosum ; inc. « Dilectissimo et honorabili… Quoniam nobis notam esse voluisti… », expl. « …valere cognoscat incolumis vivas in Christo dilectissime et honorabilis frater » (Epist. 53 : CSEL 34.2, p. 152 ; CCSL 31, p. 221).
    F. 156vb-159ra : CVIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Donatistas ; inc. « Augustinus episcopus catholicus Donatistas. Caritas Christi cum omnem hominem… », expl. « …de veritate gaudeatis, amen » (Epist. 105 : CSEL 34.2, p. 595 ; CCSL 31B, p. 49).
    F. 159ra-160ra CX. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Festum ; inc. « Domino dilectissimo et honorabili… Si pro errore homines et dampnabili dissensione… », expl. « …sic te tueatur misericordia Dei » (Epist. 89 : CSEL 34.2, p. 419 ; CCSL 31A, p. 148).
    F. 160ra-va : CXI. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Eusebium ; inc. « Domino meritoque… Scit Deus cui manifesta sunt arcana cordis… », expl. « …poscit auxilium » (Epist. 34 : CSEL 34.2, p. 23 ; CCSL 31, p. 124).
    F. 160va-161ra : CXII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Eusebium ; inc. « Domino eximio… Non ego recusanti voluntati tue… », expl. « …suscipiende ac dilectissime frater » (Epist. 35 : CSEL 34.2, p. 27 ; CCSL 31, p. 127).
    F. 161ra-va : CXIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Severinum ; inc. « Domino multum desiderabili… Litteras fraternitatis tue… », expl. « …contempserit patrem inveni et in futuro iudicem » (Epist. 52 : CSEL 34.2, p. 149 ; CCSL 31, p. 219).
    F. 161va-162rb : [CXIIII.] Ad Donatistas catholica ecclesia ; inc. « Vobis Donatiste catholica ecclesia dicit filii hominum usquequo graves… », expl. « …ad luporum speluncas accedant » (Epist. 76 : CSEL 34.2, p. 324 ; CCSL 31A, p. 77).
    F. 162rb-164ra : CXV. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Ianuarianum prime sedis partis Donati ; inc. « Ianuariano clerici catholici… Clerici et circumcelliones vestri… », expl. « …humilitatem nostram contempsisse peniteat » (Epist. 88 : CSEL 34.2, p. 407 ; CCSL 31A, p. 139).
    F. 164ra-vb : CXVI. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Crispinum ; inc. « Quia humilitatem nostram vestri… », expl. « …vos damnasse gloriamini, pax Christi vincat in corde tuo » (Epist. 51 : CSEL 34.2, p. 144 ; CCSL 31, p. 215).
    F. 164vb-165ra : CXVII. Augustinus Hipponensis, Libellus contra Crispinum schismaticum ; inc. « Deum quidem timere debuisti sed quia in rebaptizandis… », expl. « …ut ad ista respondeas » (Epist. 66 : CSEL 34.2, p. 235 ; CCSL 31A, p. 25).
    F. 165ra-167vb : CXVIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Pascentium comitem arrianum ; inc. « Volueram quidem petente… », expl. « …a me dictate et relecte Augustinus subscripsi » (Epist. 238 : CSEL 57, p. 533).
    F. 167vb-168ra : CXVIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Pascentium comitem arrianum ; inc. « Si dicis te mihi dixisse fidem tuam… », expl. « …a me dictate et relecte Augustinus subscripsi » (Epist. 239 : CSEL 57, p. 556). À partir du f. 168r, il s’agit d’addition du XIIe s.
    F. 168ra : CXX. Rescriptum Pascentii ad Augustinum ; inc. « Optaveram te frater dilectissime pristini erroris… », expl. « …quod nos non edificat » (Epist. 240 : CSEL 57, p. 559).
    F. 168ra-vb : CXXI. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Pascentium eundem comitem arrianum ; inc. « Littere tue nec ad reddenda… », expl. « …quod agitur inter nos potius advertamus » (Epist. 241 : CSEL 57, p. 560).
    F. 168vb-169ra : CXXII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Probam et Iulianam de conversione neptis Demetriadis ; inc. « Dominarum honore dignissimis… Implestis gaudio cor nostrum… », expl. « …apophoretum gratissime accepimus » (Epist. 150 : CSEL 44, p. 380).
    F. 169ra-170va : CXXIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Honoratum ; inc. « Sancto fratri et coepiscopo… Caritati tue misso exemplo… », expl. « …intentione minime defecerunt » (Epist. 228 : CSEL 57, p. 484).
    F. 170va-171rb : CXXIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Honoratum ; inc. « Domine eximie… Cum petivisses ut de invisibili Deo… », expl. « …quid disputare valeamus » (Epist. 147 : CSEL 44, p. 275).
    F. 171rb : CXXV. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Bonefacium ; inc. « Domino sublimi… Ornet mores tuos pudicicia… », expl. « …qui non vincitur ferro » (Epist. 189 : CSEL 57, p. 135).
    F. 171rb : CXXVI. Bonefacii epistola ad Augustinum ; inc. « Domino merito… Tue sanctitatis epistolam admonitu… », expl. « …supplicio custodia retinebit ».
    F. 171rb-va : CXXVII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Bonefacium ; inc. « Ego quos diligo arguo et castigo… », expl. « …ad pugnam fore ».
    F. 171va : CXXVIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Bonefacium ; inc. « Domino sublimi… Africe littus ut audio miles… », expl. « …non gothum et hunum ».
    F. 171va : CXXVIIII. Bonefacii epistola ad Augustinum ; inc. « Domino sancto… Scio quam fit tua sanctitas… », expl. « …una trinitas nobis ».
    F. 171va : CXXX. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Bonefacium ; inc. « Dilectissimo et spectabili… Miror quomodo subito fidei… », expl. « …dignum offeras sacrificium Deo ».
    F. 171va-vb : CXXXI. Bonefacii epistola ad Augustinum ; inc. « Humilis saluto quod primum est… », expl. « …mensam eius manibus offeretur ».
    F. 171vb : CXXXII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Bonefacium ; inc. « Domino sublimi… Dum quodam in loco », expl. « …offensus non fuerit Augustinus ».
    F. 171vb-172ra : CXXXIII. Bonefacii epistola ad Augustinum ; inc. « Domino beatissimo… Furens paratoque… », expl. « …venie condonatus ».
    F. 172ra : CXXXIIII. Bonefacii epistola ad Augustinum ; inc. « Domino venerabili… Castinus ille privatus ex consule… », expl. « …sinistre partis invenero ».
    F. 172ra-rb : CXXXV. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Bonefacium ; inc. « Domino insigni… Vir illustrissimus Castinus… », expl. « …promissa complebis ».
    F. 172rb : CXXXVI. Bonefacii epistola ad Augustinum ; inc. « Domino venerabili… Grave nobis est bellum… », expl. « …mutua cede ».
    F. 172rb : CXXXVII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Bonefacium ; inc. « Dilectissimo et spectabili… Gravi de pugna conquereris… », expl. « …ibi dat palmam ».
    F. 172rb : CXXXVIII. Bonefacii epistola ad Augustinum ; inc. « Domino venerabili… Manus superba Deo iuvante… », expl. « …sepe procedat ».
    F. 172rb : CXXXIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Bonefacium ; inc. « Domino insigni… Lecto me vacare… », expl. « …curabis penitus inimicum ».
    F. 172rb : [CXXXIIIIbis. abest in tabula] Bonefacii epistola ad Augustinum ; inc. « Numquam divinitas preces ac lacrimas… », expl. « …temporis cum donetur ».
    F. 172va-174va : CXL. Augustinus Hipponensis, Commonitorium ad Fortunatianum ; inc. « Commonitorium sancto fratri Fortunatiano. Sicut presens rogavi et nunc commoneo… », expl. « …me rescriptis Domino adiuvante letifices » (Epist. 148 : CSEL 44, p. 332).
    F. 174va-175vb : CXLI. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Ecdiciam ; inc. « Domine religiosissime filie… Lectis litteris reverentie tue… », expl. « …illi etiam vestra concordia » (Epist. 262 : CSEL 57, p. 621).
    F. 175vb-177vb : CXLII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Asellicum ; inc. « Domino beatissimo… Litteras sanctitatis tue quas… », expl. « …non verborum insolentia ventilamus » (Epist. 196 : CSEL 57, p. 216).
    F. 177vb-178ra : CXLIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Paulinum et Therasiam ; inc. « Sanctis et Deo dilectis… Carissimus frater Celsus cum rescripta… », expl. « …vel faciendum esse repperias » (Eipst. 80 : CSEL 34.2, p. 346 ; CCSL 31A, p. 92).
    F. 178ra-vb : CXLIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Bonefacium ; inc. « Domino eximio… Iam rescripseram caritati tue… », expl. « …desiderio tuo qualitercumque non defui, semper te misericordia… » (Epist. 189 : CSEL 57, p. 131).
    F. 179ra-180va : CXLV. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Evodium episcopum de Trinitate et columba ; inc. « Si ea que me magis occupant… », expl. « …ad paucos pertinentibus inquisitionibus tuis » (Epist. 169 : CSEL 44, p. 611).
    F. 180va-182vb : CXLVI. Altercatio beati Augustini cum Pascentio comite arriano, habita Yppone regio, Laurentio viro clarissimo iudice ab utrisque partibus electo ; inc. « Laurentius vir clarissimus partibus et personis in commune positis… », expl. « …ne fiat iniuria temere trinitati ».
    F. 182vb-183va : CXLVII. Gesta beati Augustini episcopi in quibus Heraclium presbiterum sibi pronuntiat successorem ; inc. « Gloriosissimis Teodosio XII et Valentiniano Augusto… », expl. « …Domino precem fundatis ».
    F. 183va-188rb : CXLVIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Sixtum romanum presbiterum de gratia Dei contra Pelagium ; inc. « Domino in domino dominorum dilectissimo… In epistola quam per carissimum fratrem nostrum Albinum… », expl. « …omnia cooperantur in bonum, semper in Deo vivas… » (Epist. 194 : CSEL 57, p. 176).
    F. 188rb-192vb : CXLVIIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Casulanum presbiterum ; inc. « Dilectissimo et desiderantissimo… Nescio unde sit factum… », expl. « …sine ullo scrupulo vel disceptatione sectare » (Epist. 36 : CSEL 34.2, p. 31 ; CCSL 31, p. 130).
    F. 192vb-193rb : CL. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Felicitatem et Rusticum ; inc. « Dilectissime et sanctissime… Bonus est Dominus et misericordia eius… », expl. « …ea que bene monemus alacriter impleamus » (Epist. 210 : CSEL 57, p. 353).
    F. 193rb-va : CLI. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Hylarium ; inc. « Domino beatissimo… Honorabilis filius noster Palladius… », expl. « …tacere non potui » (Epist. 178 : CSEL 44, p. 689).
    F. 193va-197ra : CLII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Vitalem ; inc. « Augustinus episcopus servus Christi… Cum de te mihi essent nunciata non bona… », expl. « …det intellectum in omnibus domine frater » (Epist. 217 : CSEL 57, p. 403).
    F. 197ra-va : CLIII. Augustinus Hipponensis, Epistola ad Auxilium episcopum pro causa iniuste excommunicationis ; inc. « Domino dilectissimo… Vir spectabilis filius noster Classicianus… », expl. « …non contempnentem senectutem meam » (Epist. 250 : CSEL 57, p. 593).

Text in this manuscript

Data Source: Mandragore

Illuminations and decoration

Participant

Provenance

Data Source: BnF Archives et manuscrits

  • Le ms. a été copié à l’abbaye de Saint-Pierre de Cluny à la fin du XIe siècle. Des parties (f. 2-5 et 168-197) ont été refaites pendant la première moitié du XIIe siècle. Annotation d’une main du XIIe s. au f. 126v : « [Quisqui]s in libro quod ego Pa. [inc]epi post me scripseris, [han]c desine epistolam, scri[pta est] enim in suo ordine ».
    Le ms. peut être identifié avec l’item 141 du catalogue rédigé sous l’abbé Hugues (qu’il s’agisse d’Hugues de Semur, comme l’a proposé V. von Büren, ou bien d’Hugues III, comme l’avait proposé L. Delisle), dont une copie est conservée dans le ms. Latin 13108 et des extraits dans le ms. Latin 13071, f. 137-139, publié par Léopold Delisle (Catalogue du fonds Cluni, p. 345) : « Volumen in quo continentur CXIX epistole ad diversos ».
    Une annotation d’une main du XVIIe s. dans la marge supérieure du f. 1r : « Obs[ervantiae] M[onaste]rii Clun[iacensis] cathalogo inscriptus ».
    En bas du f. 2r, titre ajouté « Epistolae diversae s. Augustini, Hyeronimi et aliorum Patrum ».

    Il est l'item 63 du catalogue de l'an IX de la Révolution, rédigé par Bauzon, bibliothécaire de l’École centrale d'Autun (cf. la copie de ce catalogue dans le ms. NAL 1521).
    Ensuite, les mss. de l'ancienne abbaye sont dispersés : une partie d'entre eux fut conservée à l’École centrale d'Autun, où ils subirent des mutilations multiples ; puis, à la Bibliothèque publique de la ville de Cluny (cf. la cote « Cluni 26 » au f. 1r et l'estampille aux f. 1r et 197v). En 1881, la ville de Cluny renonce en faveur de la Bibliothèque Nationale à la jouissance de ce qu'elle avait conservé des manuscrits et des chartes de l'abbaye (cf. le n° 2751 du Registre des acquisitions, noté aussi au f. 1r du ms.), et le transfert du fonds se conclut dans la même année.

Notes

Data Source: BnF Archives et manuscrits

  • 25 cahiers s’ouvrant sur le côté poil, tous quaternions sauf les cahiers 1 (f. 1-7, résultants d’un quaternion d’origine ayant perdu ses premiers six feuillets : ils restent seulement les 7e et 8e f. [f. 6-7], et les f. 1-5 [un f. isolé, f. 1, suivi d’un binion, f. 2-5] ont été ajoutés au XIIe s. pour combler partiellement la lacune, le tout premier f. du quaternion ayant été perdu), 23 (f. 176-186, ainsi composé : trois feuillets isolés, f. 176-178, collés à un quaternion, f. 179-186), 25 (f. 195-197, un binion manquant du dernier feuillet). Signature des cahiers en lettres au bas de la dernière page, visible seulement pour les cahiers 4, 7, 8, 10, 16, et 20 (respectivement signés d, g, h, l, r, x). Foliotation moderne en chiffres arabes à l’encre noire dans la marge supérieure externe du recto.

Life cycle of this book

Data sources