Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Pal.lat.1746

Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q89585

Codicological aspects

  • Parch., VIIIe s. (fin), sauf f. 21-71 v° et 126-184 v°: IXe s. (1ère moitié), II (pap.) +184 ff., 300 x 225 mm. Titres en capitales rustiques ou en onciales, initiales simples. Premières lignes des différents textes en semi-onciale insulaire. Parchemin très épais, aux dimensions irrégulières, certains feuillets ont été restaurés (cf. f. 1, 26, 152 etc), d’autres traités aux acides (cf. f. 1, 173 v°, 176-176 v° etc). Lire les f. 72-98 dans l’ordre suivant: f. 87-94; 72-76; 77-86; 95-98. Au f. 1, table du contenu du XIVe s., de la même main que l’ex-libris de Lorsch: «Primo artes beati Augustini Regula Augustini de nomine et partibus orationis. Ars Donati quam Paulus Diaconus exponit. Sancti Ysidori episcopi de grammatica et partibus eius. Dynamius grammaticus ad discipulum suum. Grammatica Iuliani Toletani. Grammatica et ars Tatuini. Alia ars siue grammatica Iuliani Toletani. Ars Asperi de octo partibus orationis. Ars domini Bonifacii archiepiscopi et martiris » (éd. A. Reifferscheid, op. cit. infra, p. 217 n. 3 et H. Keil, op. cit. infra, p. 313). Au f. II, table de la main du cardinal A. Mai sur une feuille de papier collée.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Contents

Data Source: Heidelberger historische Bestände – digital

  • Langue(s) des textes dans le manuscrit : latin

    Titre(s) :
    1r-10v - Ars sancti Augustini pro fratrum mediocritate breviata
    11r-26r - Regulae Aurelii Augustini
    27r-40r - Paulus Diaconus, Expositio Artis Donati
    40v-58v - Isidorus, Etymologiarum sive Originum liber I de grammatica
    59r-71v - (Ps.-)Dynamius grammaticus, Ars grammatica
    72r-98v - Iulianus Toletanus, Artis grammaticae, poeticae, rhetoricae pars II
    99r-126r - Tatuinus Cantuariensis, Ars grammatica
    126v-152r - Iulianus Toletanus, Artis grammaticae, poeticae, rhetoricae pars I
    152v - Nachtrag: Hymnus in resurrectione Domini
    153r-161v - Ps.-Asper, Ars grammatica
    162r-184v - Bonifatius, Ars grammatica (Ende fehlt)

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • ~ f. 1-10 v°: Avgvstinvs Hipponensis, Ars pro fratrum mediocritate breviata.

    titre: «Artes S. Augustini (S. Augustini, iter. XVIe s.) ad Petrum Mediolanensem».

    inc.: «Latinitas est obseruatio... » (page rendue presque illisible par un traitement aux acides).

    expl. f. 10 v° l. 15: «... tali uitio nec nomen inpositum est » (éd. H. Keil, op. cit. infra, p. 494-496).

    suivi de 18 lignes: «Obliuiscor incurie, memor sum bonorum... utilis ciuibus aptus scene. EXPLICIVNT ARTES SANCTI AVGVSTINI FELICITER » (cf. éd. A. Mai, Nova patrum bibliotheca, ..., p. 181 n.).

    ~ f. 11-26: Avgvstinvs Hipponensis, Regulae.

    titre: «IN NOMINE DOMINI INCIPIT REGVLA AVGVSTINI EPISCOPI DE NOMINE ».

    inc.: «Omnia nomina XIII litteris terminantur...».

    expl.: «... neutro ducenta, mille indeclinabile est » (éd. H. Keil, op. cit. supra, p. 496-524).

    ~ f. 26 v°: ‹Sententia de sancta cruce›.

    texte: «Ego sum crux benedicta ad auxilium tibi enim contra cadentem morbum et contra omnes morbos et contra omnes insidias diaboli (éd. A. Reifferscheid, op. cit. infra, p. 217).

    f. 27-40: Pavlvs Diaconvs, Commentarius in Donatum.

    titre: «INCIPIT ARS DONATI QVAM PAVLUS DIACONVS EXPOSVIT ».

    inc.: «D. PARTES ORATIONIS QVOT SVNT? M. OCTO...».

    expl.: «...aut metum ut attat et si qua sunt similia» (éd. A. M. Amelli, op. cit. infra, p. xi sq.).

    ~ f. 40v°-58v°: Isidorvs Hispalensis, Etymologiae (extrait: liv. I).

    ~ f. 59-71 v°: Dynamivs grammaticus, Ars grammatica (éd. A. Mai, op. cit., p. 182 sq.).

    ~ f. 72-98 v°: ‹Ivlianvs Toletanvs, Ars grammatica (extrait: liv. I)›.

    ~ f. 99-126: Tatvinvs, Ars grammatica (ms. L de M. De Marco).

    ~ f. 126v°-152: ‹Ivlianvs Toletanvs, Ars grammatica (extrait: liv. II)›.

    ~ f. 152 v°: Hymnus.

    inc.: «Vita sanctorum deus Angelorum...» (cf. U. Chevalier, Repertorium hymnologicum..., n° 21977 - éd. d’après ce manuscrit, F. Arevalo, op. cit. infra, p. 373 n° 52; réimpr., P.L., 81, col. 881-882).

    f. 153-161 v°: Asper, Ars grammatica.

    titre: «INCIPIT ARS ASPERI DE OCTO PARTIBVS ORATIONIS ».

    inc.: «PARTES ORATIONIS SVNT OCTO. NOMEN ... interiectio. Nomen est pars orationis. Nomini accidunt sex... ».

    expl.: «... tanquam Lugduno uel Agustuduno [sic] et his similia» (éd. H. Hagen, op. cit. infra, p. 39-61, ligne 12).

    ~ f. 162-184 v°: Bonifativs Mogvntinvs, Ars grammatica (éd. A. Mai, Classicorum auctorum e Vaticanis codicibus editorum, 7, Rome, 1835, p. 475-548).

Former owners

Formerly part of

Origin

  • Origine: abbaye Saint-Nazaire de Lorsch, sauf probablement les f. 21-26; f. 1-10 v° et 72-126 dans le style plus ancien de Lorsch; f. 21-71 v° et 126 v°-184 v° par différents copistes, certains très indisciplinés, d’autres plus avancés (cf. B. Bischoff, Lorsch..., p. 25).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: abbaye Saint-Nazaire de Lorsch (cf. supra, Origine), dont l’ex-libris du XIVe s. figure au f. 1: «Codex S. Nazarii in Laurissa », suivi de la table du contenu (cf. supra). Le manuscrit est ainsi décrit dans le catalogue de Lorsch: «Ars grammatica sancti Augustini adbreuiata. Item eiusdem. Item Pauli Diaconi ad Karolum regem. Item sancti Isidori episcopi. Item cuiusdam sapientis. Item Tatuini, Item Iuliani Toletani episcopi. Item eiusdem de littera, eiusdem de barbarismo et ceteris uitiis » (éd. G. Becker, Catalogi bibliothecarum antiqui, Bonn, 1885, n° 37, p. 123 nos 416-417); bibliothèque palatine de Heidelberg (au f. 1 cote incomplète du transfert: C. 63/18 (?).

Notes

Data Source: Biblissima

Bibliography

    • F. Arevalo, S. Isidori Opera omnia, 2, Rome, 1797, p. 370-375
    • F. De Lorenzana, S. Iuliani episcopi Toletani, 1865, p. 217-219
    • H. Keil, Gramm. lat., 5, Leipzig, Teubner, 1868, p. 313-316 et 490-493
    • A. Wilmanns, Der Katalog..., p. 390 et 396-401
    • H. Hagen, Anecdota Helvetica, Leipzig, Teubner, 1870, p. ccxi-ccxii et p. xxx-xxi
    • L. Bethmann, Nachrichten über die ... Sammlungen von Handschriften..., p. 355
    • G. Becker, Catalogi bibliothecarum antiqui, Bonn, 1885, p. 123 nos 71-73 (416-417)
    • T. Gottlieb, Über mittelalterliche Bibliotheken. Leipzig, 1890, p. 336
    • R. Hanow, De Iuliano Toletano, Iéna, 1891, p. 7
    • A. M. Amelli, Ars Donati quam Paulus Diaconus exposuit, Mont-Cassin, 1899, p. viii-x
    • F. Falk, Beiträge zur Rekonstruktion..., p. 70-71
    • M. Manitius, Geschichte der lateinischen Literatur des Mittelalters, 1, Munich, 1911, p. 131-132 et 204 (avec abondante bibliographie)
    • P. Lehmann, Johannes Sichardus..., p. 139
    • W. M. Lindsay, Julian of Toledo “De vitiis et figuris” (St Andrews Publications, 22), Oxford, 1922, p. 5
    • C. H. Beeson, The Ars grammatica of Julian of Toledo (Miscellanea Francesco Ehrle, 1, Rome, 1924, p. 53 et 69)
    • W. M. Lindsay, Palaeographia latina, 3 (St Andrews University Publications, 19), Ocford, 1924, p. 9 et 20
    • G. Funaioli, Esegesi Virgiliana antica, Milan, 1930, p. 416
    • M. De Marco, Letture grammaticali a Lorsch nel s. X (Aevum, 31, 1957, p. 273-277)
    • B. Bischoff, Ein Brief Julians von Toledo über Rhythmen, metrische Dichtung und Prosa (Hermes, 87, 1959, p. 255 n° 3), réimpr. dans Mittelalterliche Studien, 1, Stuttgart, 1966, p. 274 et 296 n. 27
    • B. Bischoff, Die Hofbibliothek Karls des Grossen, dans Karl der Grosse. Lebenswerk und Nachleben, 2: Das geistige Leben, Düsseldorf, 1965, p. 47
    • B. Löfstedt, Der hibernolateinische Grammatiker Malsachanus (Acta Universitatis Upsaliensis. Studia Latina Upsaliensia, 3), Upsal, 1965, p. 17-18 n. 4
    • M. De Marco, Tatuini opera omnia. Ars Tatuini (Corpus Christianorum. Series latina, 133), Turnhout, 1968, p. vi-vii
    • W. A. Eckhardt, Das Kaufunger Fragment der Bonifatius-Grammatik (Scriptorium, 23, 1969, p. 280-282)
    • M. Oberleitner, Die handschriftliche Überlieferung der Werke des heiligen Augustinus, Bd. I/1, Italien... (Österreichische Akademie der Wissenschaften. Philos.-hist. Klasse. Sitzungsberichte, 263), Vienne, 1969, p. 91
    • G. Glauche, Schullektüre im Mittelalter (Münchener Beiträge zur Mediävistik-und Renaissance-Forschung, 5), Munich, 1970, p. 8 n° 7, p. 18 n° 17 et p. 37
    • L Holtz, Tradition et diffusion de l’oeuvre grammaticale de Pompée, commentateur de Donat (Rev. philol., 45, 1971, p. 64)
    • E. A. Lowe, Codices latini antiquiores, Supplement, Oxford, 1971, p. 31 n° 1775 = f. 99, et p. 71 (bibliographie)
    • B. Bischoff, Die Bibliothek im Dienste der Schule (Settimane di studio del Centro italiano di studi sull'alto Medioevo, 19: La scuola nell'Occidente latino dell’alto Medioevo), Spolète, 1972, p. 380
    • Y.-F. Riou, Quelques aspects de la tradition manuscrite des «Carmina » d’ Eugène de Tolède: du «Liber Catonianus » aux «Auctores octo morales » (Rev. hist. textes, 2, 1972, p. 17)
    • M. A. H. Muestre Yenes, Ars Iuliani Toletani episcopi. Una gramatica latina de la España visigoda (Publicationes del instituto provincial de investigaciones y estudios Toledanos), Tolède, 1973, p. lxvii-lxxi
    • B. Bischoff, Lorsch..., p. 22, 25, 29, 69, 74 et 89.

Life cycle of this book

Data sources