Douai. Bibliothèque municipale, Ms. 285

  • Other Form of the Shelfmark :
    • Douai, Bibliothèque municipale, 0285
    • Bibliothèque municipale, 0285
    • Bibliothèque municipale, Ms. 285
    • Douai. Bibliothèque municipale, Ms. 285
    • DOUAI, Bibl. mun. 285
    • Douai, BM, 0285
  • Held at : Douai. Bibliothèque municipale
  • Date of Origin :
  • Place of Origin :
  • Support Material : parchemin
  • Composition :
    • 137 ff. (15, 122 et 128 bis)
  • Dimensions :
    • 340 x 230

Codicological aspects

  • Parch., XIIe s. (2e moitié), 134 ff. + 1 f. blanc (+ f. 15 bis, 112 bis et 128 bis ; f. 1 et 134 v° blancs), 320 X 230 mm., just. : 238 X 166 mm.. 2 col., 39 lignes, réglure à la mine de plomb. Cahiers : 1-178, 182, signés de « I » (f. 8 v°) à « XV » (f. 119 v°), avec réclames horizontales en grande partie rognées. Au f. 1, initiale or ornée de palmettes rouges et vertes, autres initiales rouges, vertes ou bleues parfois ornées d’entrelacs de couleur opposée, initiales dans le texte rubriquées ou vertes, titres rubriqués ou rouges et verts. Au f. 1, titre du XVe s. : « Liber deflorationum ex libris beati Augustini episcopi ». Reliure sur ais de bois refaite et endommagée.

    inc. : « IVRE diuino continentia... » (f. 2).

    expl. : «... his uersibus poeta » (f. 133 v°).

    : « Reddere qui uocem... » (f. 134).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XLI)

Contents

Data Source: Persée - DER-IRHT, XLI

  • f. 1 v° col. 1-134 col. 2 : ‹Florilegium Duacense› (sigle D de Munk Olsen).

    cf. supra mss. Arras, Bibl. mun. 466 (574) (XIIIe s., ex.), f. 4-344 et infra, Douai, Bibl. mun. 533 (XIIe-XIIIe s.), f. 1 col. 1-216 v° col. 2 ; Troyes, Bibl. mun. 215 (XIIe s., ex.), f. 1 col. 1-130 v° col. 2 ; certains extraits sont repris dans le désordre dans le ms. Vatican, Reg. lat. 1707 (XIIIe-XIVe s.), f. 2 col. 1-98 v° col. 2.

    ici le florilège est composé de deux parties seulement : « Flores librorum sancti Augustini » et « Flores auctorum et philosophorum ».

    f. 1 v° col. 1 : Prologus.

    titre : « INCIPIT PROLOGVS IN LIBROS DEFLORATIONVM ».

    inc. : « Libros auctorum et philosophorum mihi sepius replicanti uetus et nouum Testamentum... ».

    expl. : «... nec unum de meo impleri periodum » (éd. Ph. Delhaye, op. cit. infra, p. 89-90 ; M. Rochais, op. cit. infra, col. 455-456).

    suivi d’un plan général du florilège :

    inc. : « Poterunt sane omnes deflorationes iste in uno uolumine... ».

    expl. : «... flores auctorum et philosophorum uno claudantur uolumine » (éd. Ph. Delhaye, cit. supra, p. 90; B. Munk Olsen, Les Classiques latins dans les florilèges..., I ..., op. cit. infra, p. 84).

    1) ~ f. 1 v° col. 2-102 col. 1 : Flores librorum sancti Augustini.

    titre après la table des chapitres : « Incipit pars prima deflorationum ex libris sancti Augustini. Ex libro de sancta uirginitate ».

    divisé en deux particulae : I f. 1 v° col. 2-65 v° col. 2, II f. 65 v° col. 2-102 col. 1.

    inc. f. 2 col. 1 : « IVRE diuino continentia conubio et nuptiis pia uirginitas anteponitur... » (De sancta uirginitate, 1 — P. L., 40, col. 397).

    expl. : «... Oportet enim ut senilis sermo non solum sit grauis sed etiam BREVIS » (Sermo CCCL, fin - P. L., 39, col. 1535).

    suivi des Versus de operibus s. Augustini.

    titre : « VERSVS DE LIBRIS SANCTI AVGVSTINI ».

    inc. : « Quȩ quibus inuenias quando uel quomodo dicas... ».

    expl. : «... Hec Augustini dogmata sufficiunt » (28 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 15028).

    2) — f. 102 col. 2-134 col. 2 : Flores auctorum et philosophorum.

    f. 102 col. 2-113 v° col. 2 : SENECA, Opera (extraits).

    f. 102 col. 2-113 col. 1 : Epistulae ad Lucilium.

    titre (add. du XVe/XVIe s.) : « Ex epistulis Senece ».

    inc. : « Turpissima est iactura que per negligentiam fit... » (1, 1).

    ép. numérotées de I à LXXXIX.

    ép. LXXXIX, f. 108 col. 2 : «... si Zenoni ne unum quidem » (88, 45).

    suivi du titre : « Seneca in epistulis ad Lucilium ».

    inc. : « Constat inter philosophiam et sapientiam interesse...» (cf. 89, 6).

    expl. : «... cum intelliges infelicissimos esse felices » (124, fin).

    f. 113 col. 1-113 v° col. 2 : De clementia.

    extraits σ 2 de Mazzoli.

    titre : « Seneca de clementia ad Neronem ».

    inc. : « Que ex solido nascuntur in bonum meliusque procedunt...» (I, 1, 6).

    expl. : «... Plenior ergo quam uenia et honestior est » (II, 7, 3).

    f. 113 v° col. 2-114 col. 2 : Ps. SENECA, Liber de moribus (extraits).

    titre : « De moribus ».

    inc. : « Omne peccatum actio uoluntaria est...» (1).

    expl. : «... agnosci amat quod odit ostendi [sic] » (54).

    f. 114 col. 2 : SENECA, De remediis fortuitorum (extraits).

    titre : « De remediis fortuitorum ».

    inc. : « Mors omnia deuorat...» (1, 2).

    expl. : «... Felix est non qui aliis uidetur sed qui sibi » (16, 10).

    f. 114 col. 2-114 v° col. 1 : ‹Ps. SENECA›, De paupertate (extraits).

    titre : « De paupertate ».

    inc. : « Honesta res est leta paupertas...» (1 § 2, cf. ep. Luc. 2, 5).

    expl. : «... magnitudinem animi dans diuicie insolentiam » (24 § 32 — cf. ep. Luc. 87, 32).

    ~ f. 114 v° col. 1-115 v° col. 1 : ‹GVILLELMVS DE CONCHIS›, Moralium dogma philosophorum seu Moralis philosophia de honesto et utili (extraits).

    titre : « De honesto et utili »,

    inc. : « Nichil satis festinatur et desiderio mora est ipsa...» (préf. — P. L., 171, col. 1007 ; éd. J. Holmberg, Das Moralium dogma philosophorum des Guillelmus de Conchis, Paris, Upsal et Leipzig, 1929, p. 5).

    expl. : «... si quid deliquunt quam in nobis ipsis » (cf. CICERO, De officiis, I, 41 § 146 — P. L., 171, col. 1054-1055; éd. Holmberg, cit. supra, p. 74).

    suivi de 2 sentences non identifiées :

    « Citra uel ultra quam expedit persistere uicium est.

    Virtus uero in eo quod est unum idem equale et consentiens consistit ».

    f. 115 v° col. 1-116 v° col. 1 : SALLVSTIVS, Opera (extraits).

    f. 115 v° col. 1-116 col. 1 : ‹De coniuratione Catilinae›.

    titre : « Incipit defloratio Salustii. Salustius ».

    inc. : « Omnis homines qui sese student...» (1, 1).

    expl. : «... necessitudo etiam timidos fortes facit » (58, 19).

    f. 116 col. 1-116 v° col. 1 : ‹De bello Iugurthino›.

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc. : « Dux atque imperator uite mortalium animus est... » (1, 3).

    expl. : «... animum meum nichil carius habeo » (110, 3).

    ~ f. 116 v° col. 1-118 col. 2 : ‹GVILLELMVS DE CONCHIS›, Dragmaticon philosophiae (extraits).

    titre : « Philosophia ».

    inc. : « Verba non faciunt hereticum sed defensio... » (Préf. — Dialogus de substantiis physicis ante annos ducentos confectus a Vuilelmo aneponymo philosopho... industria Gulielmi Grataroli medici..., Strasbourg, 1567, p. 6; réimprimé, Francfort, 1967 et New York, 1968).

    expl. : «... Cometa est ignis in aere creatus ex materia ad concipiendum ignem ydonea » (V — éd. cit., p. 194), suivi d’une addition à la p. 187, ligne 5 : « Fulmen dum aliquando ab alto... nec ultra triduum ille rigor durat et alia multa » (cf. supra ms. Arras, Bibl. mun. 466 (574) (XIIIe s., ex.), f. 316).

    ~ f. 118 col. 2-119 col. 1 : ‹Textus›.

    inc. : « Sepultus inter homines non est reuocandus ad homines... ».

    expl. : «... ubicumque sis tuus sis, inestimabile enim bonum suum esse ».

    f. 119 col. 1-119 v° col. 1 : SENECA, Naturales Quaestiones (extraits).

    titre : « Seneca de naturalibus causis ».

    inc. : « O mi Lucili meditare ne mortis nomen reformides...» (IV, 32 § 12).

    extraits des liv. IV, VI, VII et des préf. des liv. I, III et IV a.

    expl. : «... aduersus minores humanitatem, aduersus maiores reuerentiam » (IV a, préf. 18).

    ~ f. 119 v° col. 1-122 col. 2 : HILDEBERTVS CENOMANNENSIS, De quattuor uirtutibus uitae honestae (texte complet).

    titre : « Incipit libellus de quatuor uirtutibus honeste uite ».

    inc. : « Quatuor eximias uirtutum proprietates...» (P. L., 171, col. 1055-1064).

    ~ f. 122 col. 2, 122 bis et 123 col. 1 : PROSPER AQVITANVS, Opera (extraits).

    mêmes extraits dans les mss. Arras, Bibl. mun. 466 (574) f. 289-289 v° (cf. supra) et Douai, Bibl. mun. 533, f. 168 v°-169 v° (cf. infra).

    titre : « Sententie Prosperi ».

    inc. : « INnocentia uera est que nec sibi nec alteri nocet...» (Epigrammata ex sententiis s. Augustini, Clavis n° 526 — P. L., 51, col. 499 A).

    expl. : «... Laus Domini uiuit semper in ore meo » (Ad coniugem, v. 114, Clavis n° 531 — P. L., 51, col. 615 A).

    ~ f. 123 col. 1 : SEDVLIVS, ‹Carmen Paschale› (Clavis n° 1447, extraits).

    titre : « Versus Sedulii ».

    inc. : « Inferiora petens sed non excelsa relinquens...» (2, 214).

    expl. : «... Qui pietate caret propriam qui non regit iram » (2, 209).

    — col. 1 et 2 : MAXIMIANVS, Elegiae (extraits).

    titre : « Versus. Maximianus ».

    inc. : « Non sum qui fueram periit pars maxima nostri...» (I, 5).

    expl. : «... Hic par diuitibus pauper egenus erit » (VI, 8).

    ~ f. 123 col. 1-124 v° col. 1 : HIERONYMVS presbyter, Excerpta.

    titre (add. du XVIe s.) : « Ex Hieronymo ».

    inc. : « Quid prudentius est in hac uita quam hominem iugiter flere... ».

    expl. : «... aduersarios persequitur potius quam timet ».

    f. 124 v° col. 1-125 v° col. 1 : CICERO, De amicitia (extraits).

    titre : « Incipit defloratio Tullii de amicitia. Tullius ».

    inc. : « Amicitia res plurimas continet...» (6 § 22).

    expl. : «... tolerabilia esse debent etiamsi magna sint » (27 § 104).

    f. 125 v° col. 1-126 col. 1 : ‹PVBLILIVS SYRVS, Sententiae› (extraits).

    inc. : « Bis uincit qui se in uictoria uincit...» (73).

    expl. : «... Tacurnitas stulto homini pro sapientia est » (693).

    suivi de trois sentences non identifiées.

    « Virtus semper inuidiam parat ».

    « Vbi partes labant, summa titubat » (cf. H. Walther, Proverbia, 5, n° 32062 f.).

    « Postremus dicas, primus taceas ».

    ~ f. 126 col. 1 : ‹HILDEBERTVS CENOMANNENSIS, Inscriptionum Christianorum libellus : carmen 18›.

    texte : « Glorior elatus, descendo minorificatus

    Infimus axe terror, rursus ad astra feror » (P. L., 171, col. 1283 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 7251 ; Proverbia, n° 10344).

    — ‹ Carmen› « Tres esse sorores... ».

    inc. : « Tres esse sorores fingit Hesiodus perplexis manibus... ».

    expl. : «... Pro lucidis uestibus quia beneficia conspici uolunt ».

    ~ f. 126 col. 1 et 2 : ‹HILDEBERTVS CENOMANNENSIS, Carmina›.

    f. 126 col. 1 : Carmen 57 uersus de horis cottidianis.

    titre : « Ratio celebrandarum horarum ».

    inc. : « In matutino damnatur tempore Christus...» (éd. A. B. Scott, Hildeberti Cenomannensis episcopi carmina minora, Leipzig, Teubner, 1969, p. 36 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 8988).

    ~ f. 126 col. 1-2 : Carmina.

    titre : « De decem preceptis ».

    inc. : « Christo bissena custodia ponitur hora... ».

    expl. : «... Optet non alius uxorem rem uel alius » (6 v.).

    — titre : « De eodem ».

    inc. : « Cunctipotens unus non est alius deus ullus... ».

    expl. : «... Non falsus testis, non sis inhians alienis » (8 v. — cf. H. Walther, Initia carminum n° 3897).

    — titre : « Cur Deus uoluit mori ».

    texte : « Vita beata Deus mortem gustauit ad horam

    Vt miser eternum uiuere posset homo » (2 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 20654).

    — ‹HILDEBERTVS CENOMANNENSIS›, Carmen 34 de decem plagis Egypti.

    titre : « De decem plagis Egipti ».

    inc. : « Prima rubens unda ranȩ tabesque secunda...» (P. L., 171, col. 1436 ; éd. A. B. Scott, op. cit. supra, p. 21 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 14595).

    — Carmen.

    titre : « Que sint ad meditandum salubria ».

    inc. : « Peccaui moriar ad Christi stabo tribunal... ».

    expl. : «... Si retractetur si mente pia recolatur » (4 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 13907 a).

    — Carmen « Nouum quod fecit... ».

    titre : « Nouum quod fecit Dominus super terram ».

    inc. : « Virgo parit uagit Verbum Deus ubera sugit... ».

    expl. : «... Sic sic uita subit mortem sed mortua uiuit » (6 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 20356 a).

    — Epitaphium super Domini sepulchrum.

    titre : « Hoc epitaphium inuentum est in sepulchro Domini ».

    inc. : « Hic leo dormiuit qui peruigil omnia cernit... ».

    expl. : «... Quid pro me pateris uel qui mihi grata rependis » (7 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 8007).

    f. 126 v° col. 1-128 col. 2 : ‹SENECA, De beneficiis› (extraits σ 2 de Mazzoli).

    inc. : « Qualiscumque prior euentus est perseuera in alios...» (1, 2 § 4).

    expl. : «... et patrocinium sibi nostra infamia querat nec desit » (7, 30 § 2).

    ~ f. 128 col. 2-133 col. 1 : GVIBERTVS NOVINGENTENSIS, Moralia in Genesim (extraits).

    titre : « Incipit quo ordine sermo fieri debeat ».

    inc. : « Valde illi periculosum est a doctrina cessare...» (P. L., 156, col. 21 B).

    expl. : «... ad priorem uitam boni operis nouitate contegendam estuamus » (P. L., 156, col. 39 B).

    ~ f. 133 col. 1-134 col. 2 : ‹Sententias›.

    inc. : « Circumspectio est contrariorum uiciorum cautela... ».

    expl. : «... caueant intemperantiam meminerintque uerecondie ».

Text in this manuscript

Data Source: Initiale

Former owner

Formerly part of

Origin

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XLI

  • Possesseur : abbaye d’Anchin, d’après l’ex-libris en partie gratté, daté de 1574 au f. 1 : « Ex Bibliotheca Aquicinctensis. 1574 ». Un autre ex-libris rubriqué, peut-être contemporain du manuscrit mais presque entièrement gratté au f. 134 était probablement aussi un ex-libris d’Anchin ; cotes anciennes « D. 309 » et « G. 453 », d’après le Cat. gén.

Notes

Data Source: Biblissima

Bibliography

    • Cat. gén., in-4°, 6, Paris, 1878, p. 151-152
    • Ph. Delhaye, « Grammatica » et « Ethica » au XIIe siècle (Recherches de théologie ancienne et médiévale, 25, 1958, p. 89-90)
    • H. M. Rochais, Florilèges spirituels latins, dans Dictionnaire de spiritualité, 5, Paris, 1965, col. 455-456
    • B. Munk Olsen, Note sur quelques préfaces de florilèges latins du XIIe siècle (Revue romane, 8, 1973, p. 191-193)
    • B. Munk Olsen, Les Classiques latins dans les florilèges médiévaux antérieurs au XIIIe siècle. I (Rev. hist. textes, 9, 1979, p. 84-87)
    • G. Mazzoli, Ricerche sulla tradizione medievale del « De beneficiis » e del « De clementia » di Seneca. III. Storia della tradizione manoscritta (Bollettino dei classici, ser. 3, 3, 1982, p. 203)
    • B. Munk Olsen, L’étude des auteurs classiques, 1, 1982, p. 164 n° [C. 98]
    • Texts and Transmission..., 1983, p. 377 n. 8
    • B. Munk Olsen, L’étude des auteurs classiques, 2, 1985, p. 285 n° [C. 4], p. 320 n° [C. 23], p. 398 n° [C. 49], p. 848 n° [C. 12]
    • C. Jeudy et Y.-F. Riou, Notes, p. 314.
  • Chrétien DEHAISNES, Douai (CGM in-4° 6), Manuscrits 1-1239, 1878 (Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques des départements. Tome VI (série in-4°))

Life cycle of this book

Data sources