Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Reg.lat.123

Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q89938

Codicological aspects

  • Parch., XIe s. (a. 1056 ?), 223 ff. (f. 143, 144 v°, 151 v° blancs), 362 x 280 mm. Le premier quaternion manque, signature .II. au f. 8 v°, les derniers feuillets manquent aussi. Croquis en couleur illustrant le texte, surtout aux f. 143 v°-144, 164-205.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Contents

Data Source: Jonas

  • Anonyme | Chronique de Saint-Victor de Marseille

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • ~ f. 1-223 v°: ‹De natura rerum et de ratione temporum›.

    Compilation d’astronomie en 4 livres tirée principalement des ouvrages de Bède et Isidore de Séville. Certains l’attribuent à Oliva moine de Ripoll au XIe s., auteur de deux lettres copiées aux f. 126-126 v°.

    Plusieurs extraits d’auteurs classiques:

    f. 133 v°-134 v° ; 140 ; 142 v° ; 166: Plinivs maior, Naturalis historia (extraits).

    1) titre: «PLINII SECVNDI VT SVPRA» (cf. f. 133: titre: «B‹E›D‹A› VBI NON SINT FVLMINA ET QVARE»).

    inc.: «Fulminum casu prestat e diuerso...».

    f. 134 v° expl.: «... nulla non earum fulmine diruta est preter hec» (II, 50, § 135-56, § 147 début).

    2) f. 140, titre: «PLINII SECVNDI DE PROFVNDITATE MARIS, XXXII.».

    inc.: «Altissimum mare XV stadiorum Fabianus...».

    expl.: «... et dulces inter se supermeant» (II, 102-103, § 224).

    f. 140 v°-141 : Clavdianvs, Carmina minora, XXVIII : Nilus (ms. G de Birt).

    titre : « METRVM VT SVPRA » (le texte précédent intitulé « BD. DE NILO. XXXVI » est le chap. 43 du De natura rerum de Bède).

    inc. : « Felix qui Farias proscindit uomere terras... »

    expl. : « ...Cernit cum stabulis armenta natantia pastor » (éd. J. Koch, Teubner, 1893, p. 237-238).

    3) f. 142 v°, titre: «PLINII SECVNDI DE ARMONICA MVNDI RATIONE, XLIII».

    inc.: «Vniuersum autem circuitum Eratosthenes...».

    expl.: «... terramque XCVI partem tocius mundi facit» (II, 108-109, § 247-248, fin du livre).

    4) f. 166, titre: «PLINII SECVNDI VBI NON SIT ECLIPSIN ET QVARE. LVIII».

    inc.: «In Meroe solstici die uesper apparet paucisque...»

    expl.: «... nunc sublimis in defectu positis uideatur» (II, 70, § 178-179).

    f. 154 v°, 155, 157-158, 161-161 v°, 164 v°-165, 169 v°-170 v°, 171 v°, 174-182 v°: Hyginvs, Astronomica (extraits).

    1) titre: «HYGINVS DE CENTRO, XV.».

    texte: «Centron est cuius ab initio circunductio sperę terminatur ac terrȩ positio constituta declaratur» (I, 2 - éd. Bunte, p. 23).

    2) f. 155, titre: «HYGINVS DE SIGNIFICATIONIBVS. XVIII».

    inc.: «Significationes quędam in circumductione...» (I, 4 - éd. ibid.).

    3) f. 157, inc.: «In definitione mundi circuli sunt...» (I, 6-7 - éd. p. 24-26).

    4) f. 161, inc.: «Necesse est enim solem...».

    expl.: «... de luna ac sole dicere uideamur» (IV, 13-14 - éd. p. 112, l. 11-115, l. 3).

    5) f. 164 v°, inc.: «Lunam per alios exortus...».

    expl.: «... luna proxime siderę apparent» (IV, 14 - éd. p. 115, l. 4-116, l. 26).

    6) f. 169 v°, inc.: «Stella Martis est quam alii Herculis...» (II, 42 - éd. p. 79, l. 11-17).

    7) f. 170, inc.: «Nec autem Phyrois stella non magno est corpore...» (IV, 19 - éd. p. 120, l. 5-9).

    8) inc.: «Secunda stella est Mercurii nomine Stilbon quam quidam quintam numerant...».

    expl.: «... deformationem dicere instituimus» (II, 42-43, fin du livre).

    9) f. 170, inc.: «Hęc stella Mercurii nomine Stelbon...» (IV, 16 - éd. p. 119).

    10) f. 171 v°, inc.: «Iouem autem quem Phoeton nominant quem Eraclides...» (II, 42 - éd. p. 78, l. 18-79, l. 5).

    11) inc.: «Iouis autem stella nomine Phoeton...» (IV, 17 - éd. p. 119).

    12) f. 174, titre: «LXXII. HYG[INVS] DE TONIS VII ERRANTIVM».

    inc.: «Nonnulli enim VII stellas erraticas fincxerunt [sic]...».

    f. 174 v° expl.: ‹... uidentur apparere» (IV, 14 - éd. p. 117, l. 1-118, l. 26).

    13) f. 175, titre: «HYGINI FABVLA».

    inc.: «Aries hic existimatur esse qui Frixum...» (II, 20).

    extraits concernant les signes du zodiaque tirés des liv. II, 20-30 ; IV, 12 et III, 19-29.

    expl. f. 182: (... Pisces): «... sed etiam celestium nodum uerum appellauerunt» (III, 29 fin).

    f. 182 v°-183: Ps. Hyginvs, Excerptum de astrologia Arati.

    titre: «EXCERPTVM DE ASTROLOGIA MACROBII AMBROSII, LXXXV» (texte complet - éd. E. Maass, Comment. in Aratum Reliquiae, Berlin, 1898, p. 309-312 ; M. Manitius, Das sogennante Fragment Hygins, dans Rhein. Mus., 53, 1898, p. 393-398).

    f. 183: Anthol. lat. 679.

    titre: «INCIPIT EPITOME PHENOMENOM VERSIBVS XII. LXXXVI».

    f. 183 v°-204 v°: Hyginvs, Astronomica (extraits).

    titre: «HYGINI FABVLA VT SVPRA».

    inc.: «Igitur inicium est nobis Arctos maxima...» (II, 1 début - éd. Bunte, p. 30).

    extraits entrecoupés de quelques extraits d’Isidore.

    expl.: «... exoritur cum leone sed omnino est stellarum III» (III, 35, fin - éd. p. 96).

    f. 158-158 v°, 163 v°-164, 205: Macrobivs, Commentarius in Somnium Scipionis (extraits).

    1) titre: «DE DECEM CIRCVLIS CELI. XXVIIII».

    inc.: «Decem autem circi sunt quorum unus est ipse zodiacus...».

    f. 158 v°, expl.: «... in quo solo horizontis circus efficitur» (I, 15, § 8-19).

    2) f. 163 v°, titre: «DE SIGNIS IN SOLE MACROBII AMBROSII, LIIII».

    inc.: «Sole autem ex utraque parte oriente solis magis adsimilantur signa...».

    f. 164, expl.: «... signa eorum ueruntamen uespertina significat permanere semper» (non identifié, 35 lignes).

    3) f. 205, titre: «MACROBII AMBROSII DE CIRCVLIS SIGNIFERIS, CXX».

    suivi d’un croquis circulaire, à pleine page, comprenant les signes du zodiaque, sans légende.

    f. 205 v°-218 v°: Calcidivs, Timaeus Platonis (Commentarius , extraits - ms. Reg. 2 de Waszink).

    titre: «DE EXPOSITIONE CALCIDII IN TIMEVM PLATONIS. CXXII».

    inc.: «Ait Plato mundi formam rotundam esse...» (I, 59 - éd. Waszink, p. 106, l. 19).

    f. 206 v°: «... examinationemque deducimus» (I, 63 fin, éd. cit, p. 111, l. 2).

    suivi des extraits: I, 69-90 (f. 207-213, éd. cit., p. 116, l. 1-142, l. 9) ; I, 64-68 (f. 213-214 ; éd. cit., p. 111, l. 3-115, l. 19) ; I, 90-97 (f. 214-216 v° l. 4, éd. cit., p. 142, l. 9-150, l. 6) ; I, 110-118 (f. 216 v°, l. 4-218 v°; éd. cit., p. 157, l. 6-164, l. 3).

    expl.: «... hactenus de sensilis constitutione tractauit» (I, 118 fin).

Participant

Former owners

Formerly part of

Origin

  • Origine: peut-être espagnole, le manuscrit aurait été écrit au monastère Sainte-Marie de Ripoll (Catalogne), belle écriture régulière. Il aurait été écrit en 1056 d’après cette note rubriquée en marge du f. 118, en regard de l’année 1056 des Annales (ou Cycli decennouenales): «EODEM ANNO FACTVS EST LIBER ISTE». D’après Waszink, op. cit. infra, le texte de Calcidius a été copié d’après le ms. Paris, Bibl. nat., lat. 2164.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: l’abbaye de Saint-Victor de Marseille, depuis la fin du XIe s. ou le XIIe s., jusqu’au XVIe s., d’après les notes de chroniques inscrites en marge des f. 111 v°-125 v° ; peut-être Nicolas Claude Fabri de Peiresc (1580-1637) qui inscrivit des notes en marge des f. 2, 45 v°, 48 v°, 112, 120-120 v°, 223 v°, et en fit faire une copie disparue ; Reine Christine de Suède (correspond au n° 484 du catalogue de Montfaucon).

Notes

Data Source: Biblissima

  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 1re partie. Fonds Patetta et Fonds de la Reine par E. Pellegrin, Paris, 1978, p. 35 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1978_cat_21_21)

Bibliography

    • Th. Gottlieb, Handschriftliches zu lateinischen Autoren. Plinius (Wiener Studien, 12, 1890, p. 146-148)
    • Th. Birt, Claudii Claudiani Carmina (M.G.H., Auct. antiq. 10), Berlin, 1892, p. XCIV n° 5
    • F. Saxl, Verzeichnis astrologischer und mythologischer illustrierten Handschriften des lateinischen Mittelalters in römischen Bibliotheken (Sitzungsber. der Heidelberger Akad. der Wiss., Phil. Hist. Kl., 6-7), Heidelberg, 1915, p. 45-59, pl. IV = f. 202, pl. V = f. 171 et 174, pl. VI = f. 188 v° et 177, pl. VII = f. 192 v°, pl. VIII = f. 199 v° (fac-similés partiels)
    • A. Wilmart, La composition de la petite chronique de Marseille jusqu'au début du XIIIe siècle (Rev. bén., 45, 1933, p. 142-159)
    • C. W. Jones, Bedae pseudepigrapha: Scientific writings falsely attributed to Bede, Ithaca, 1939, p. 136 et passim
    • C. W. Jones, Bedae opera de temporibus, Cambridge (Mass.), 1943, p. 158 n° 92, 167 n° 147, 170 n° 8, 172 n° 3 et passim (cf. table p. 405)
    • J. H. Waszink, Timaeus a Calcidio translatus (Plato latinus, 4), Londres-Leyde, 1962, p. CXXIII
    • Les manuscrits de la Reine..., réédition, 1964, p. 31 n° 484
    • K. M. Phillips, Perseus and Andromeda (Amer. Journ. of archeol., 72, 1968, p. 18, 19, 22 et pl. 17, fig. 53 = f. 192 v°), brèves mentions.

Life cycle of this book

Data sources