Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Chig.H.IV.111

  • Other Form of the Shelfmark :
    • Chigi H. IV. 111
    • Bibliothèque vaticane, Chigi H. IV. 111
    • Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Chig.H.IV.111
  • Held at : Vatican. Biblioteca apostolica vaticana
  • Date of Origin :
  • Place of Origin :

Codicological aspects

  • Papier (filigranes var. Briquet 9132: Palerme, Udine, 1468-1470; 2445: Vicence, Venise, 1441-1442; 5209 ? et autres non identifiés), XVe s. (a. 1470-1475), III + 144 ff. + 3 ff. blancs (f. 2 v°, 27 v°, 37 v°, 44 v°, 54 v°, 62 v°, 136 v° blancs), 210 x 139 mm. Gloses interlinéaires et corrections marginales contemporaines au f. 5-27. Au f. 1-1 v°, table du contenu de la main de Lucas Holstenius.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Contents

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • ~ f. 2 et 3-4: ‹Sonetti italici›.

    ~ f. 4 v°: ‹Praecepta philosophorum›.

    inc.: «Primum noli habere societatem cum homine ingnoto [sic]...» (numérotés 1-10).

    f. 5-27: Sallvstivs, De coniuratione Catilinae.

    titre (add. du XVIIe s.): «SALLVSTII CONIVRATIO CATELINARIA».

    f. 28-29: Ps. Cicero, Oratio V in L. Catilinam.

    pas de titre.

    inc.: «‹N›ON est amplius tempus otii...» (cf. supra, Barb. lat. 4045, f. 51-52).

    f. 29 v°-30 v°: Ps. Catilina, Responsio seu Inuectiua in Ciceronem.

    pas de titre.

    inc.: «Si suctiliter [sic] a circumstantibus...» (cf. supra, Barb. lat. 4045, f. 52-53).

    f. 31-37: Cicero, Oratio I in L. Catilinam.

    pas de titre.

    ~ f. 38-43 v°: «Epilogus preceptorum elocutionis commode ac perfecte».

    inc.: «Quod oratio sit dilucida ac congrua etiam plena...».

    ~ f. 44: ‹Carmen›.

    inc.: «Sex nonas Maius October Iulius et Mars...» (2 v.; cf. H. Walther, Initia Carminum, n° 17.607).

    ~ f. 45-54 v°: «Tractatus contra immaculatam conceptionem B. Virginis».

    ~ f. 55-62: Franciscvs Matvrantivs, Oratio de artibus liberalibus.

    f. 62: Propertivs, Elegiae (extrait).

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc.: «Nam neque pyramidum sumptus ad sidera ducti...».

    expl.: «... Excidet ingenii stat sine morte decus» (III, 2, 17-24).

    ~ f. 63-82 v°: Ps. Libanivs, Epistulae (II-III; transl. lat. Francisci Zambeccarii).

    f. 83-84: Ps. Sallvstivs, Inuectiua in Ciceronem.

    titre (add. du XVIIe s.): «SALLVSTII CONTRA CICERONEM».

    f. 84-87: Ps. Cicero, Inuectiua in Sallustium.

    titre: «Responsiua Tullii ad Salustium».

    f. 87-87 v°: Tacitvs, Annales (extrait).

    titre (add. marginale): «Oratio Senecae ad Neronem»

    inc.: «Quartus decimus annus est, Cesar, ex quo...».

    expl.: «... aut sapientie studiis domi actinetur» (XIV, 53-56).

    ~ f. 88-88 v°: «Oratio habita in matrimonio a quodam».

    inc.: «Propositam mihi dicendi rationem paucis breuibusque uestrorum omnium...

    ~ f. 88 v°-89 v°: «Epistola cuiusdam communitatis».

    inc.: «Nostrorum gesta seniorum qui Rachanati (?) fundamina situarunt...».

    ~ f. 89 v°-90 v°: «Epistola cuiusdam».

    inc.: «In bonam queso partem accipias...».

    f. 91-95: Extraits d’auteurs classiques et médiévaux parmi lesquels:

    f. 91: Anthol. lat. 632.

    pas de titre.

    — Maximianvs, Elegiae.

    titre: «Galli carmina».

    texte: «Emula quid cessas finem properare senectus

    Cur et in hoc fesso corpore tarda uenis» (I, 1-2).

    — Ovidivs, Metamorphoses.

    pas de titre.

    inc.: «Tempus edax tuque rerum inuidiosa uetustas...».

    expl.: «... Paulatim nigra [sic] destruitis omnia morte» (XV, 234-236).

    — Tibvllvs, Elegiae.

    pas de titre.

    texte: «Namque agor ut perplana citus sola uerbere turbo [sic]

    Quem celer absueta [sic] uersat ab arte puer» (I, 5, 3-4).

    — Horativs, De arte poetica.

    titre: «Oratius».

    texte: «Qui cupit [sic] optatam cursu contingere metam

    Multa tulit fecitque puer sudauit et alsit» (412-413).

    — Tibvllvs, Elegiae.

    titre: «Carmina Tibulli».

    1) texte: «Ah crudele genus infidum femina nomen

    Ah pereat didicit fallere si qua uirum» (III, 4, 61-62).

    2) texte: «Vos ego nunc moneo, felix quicumque dolore

    Alterius disces posse carere [sic] tuo» (III, 6, 43-44).

    — Ovidivs, Ars amatoria.

    pas de titre.

    texte: «Quid saxo durius nihil quid mollius unda

    Sepe [sic] tamen molli saxa cauantur aqua» (I, 475-476).

    — Tibvllvs, Elegiae.

    titre: «Tibulli carmen».

    texte: «Longa dies homini docuit parere leones

    Longa dies molli saxa peredit aqua» (I, 4, 17-18).

    f. 91 v°: Ovidivs, Remedia amoris.

    titre: «Ouidii carmen».

    texte: «Principiis obsta sera medicina paratur

    Cum mala post [sic] longas inualuere moras» (v. 90-91).

    — Ovidivs, Ars amatoria.

    titre: «Ouidius».

    texte: «Ingenium sepe mala monent quis credere posset

    Haereas hominum posse parare [sic] uias» (II, 43-44).

    — Maximianvs, Elegiae.

    1) titre: «Gallus poeta».

    texte: «Cunta trahit secum uertitque uolatile tempus

    Nec patitur certa currere queque uia» (I, 109-110).

    2) titre: «Idem».

    texte: «Ortus cuncta suos repetunt matremque requirunt

    Et redit ad nichilum quod nihil ante fuit» (I, 221-222).

    3) titre: «Galli carmina».

    inc.: «Deficiunt uallidi longeuo tempore et uteri [sic]...».

    expl.: «... Et nullum est quod non tempore cedat opus» (I, 269-274).

    — Ovidivs, Metamorphoses.

    titre: «Ouidii».

    texte: «Labitur oculte fallitque uolatilis etas» (X, 519).

    suivi de ce vers: «Vt celer admissis labitur annus aquis» (Ovidivs, Amores, I, 8, 50).

    — Epitaphium Senecae (Anthol. lat. 667).

    titre: «Epitaphium Senece».

    — Ovidivs, Ars amatoria.

    titre: «Claudianus».

    texte: «Eximia est [sic] uirtus prestare silentia rebus

    Et contra grauis est culpa tacenda loqui» (II, 603-604).

    f. 92 v°: Horativs, Epistulae.

    1) titre: «Oratius».

    texte: «Euolat amissum semel irreuocabile uerbum» (cf. I, 18, 71).

    suivi d’un vers non identifié: «Et nescit quando uox unde emissa reuertur».

    2) titre: «Oratius».

    texte: «Quo semel imbuta recens seruabit odorem

    Testa diu» (I, 2, 69-70).

    3) titre: «Idem».

    inc.: «Archanum neque tu scrutaberis ullius unquam...».

    expl.: «... Nec tua laudabis studia nec aliena reprehendas» (I, 18, 37-39).

    — Ovidivs, Heroides.

    titre: «Ouidius».

    texte: «Sint procul a nobis iuuenes ut femina compti

    Fine coli modico forma uirilis amat» (IV, 75-76).

    — Ovidivs, Fasti.

    titre: «Epitaphium Fabii Romanorum».

    texte: «Vna dies Fabios ad bellum miserat omnes

    Ad bellum missos abstulit una dies» (II, 235-236).

    suivi d’un vers non identifié: «Tercentos Fabii dii occubuere parentum».

    — Ovidivs, Heroides.

    titre: «Ouidius».

    texte: «Exitus acta probat, careat successibus, opto

    Quisquis ab euentu facta notanda putat» (II, 85-86).

    — Horativs, De arte poetica.

    titre: «Oratius poeta».

    texte: «Multa ferunt anni uenientes comoda secum» (v. 175).

    ~ -‹Sententia›.

    «Quid auro carius ? Iaspis. Quid iaspide ? Sensus. Quid sensu ? Ratio. Quid ratione ? Nichil» (cf. H. Walther, Proverbia, n° 24980).

    ~ f. 93-93 v°: «Flores auctoritates Senece».

    inc.: «Quatuor proueniunt ex inuidia

    Dolor mundi

    Discessio

    Inuidiosi exilium populi

    Vrbium euersu [sic]...»

    expl.: «... Quatuor plus aliis quam sibi conferunt

    Aues excubando

    Apes mellificando

    Boues arando

    Oues uellera producendo» (42 strophes; de semblables poèmes moraux, inspirés du De quatuor uirtutibus, mais dont le nombre et l’ordre des strophes peuvent varier, se retrouvent dans les mss. Trêves, Stadtbibl. 689 (XVe s.), f. 256-263, Le Mans, Bibl. mun. 197 (XVe s.), f. 50 v°-63, Munich, Staatsbibl. 3247 (XVe s.), f. 234-237, d’après M. W. Bloomfield, A preliminary list of latin works on the virtues and vices (Traditio, 11, 1955, p. 336, n° 719); cf. aussi les mss. Ross. 21 (XVe-XVIe s.), f. 14 v°-16, Vienne, Schottenkloster 258 (XVe s.), f. 370-377 v° et Padoue, Bibl. univ. 528 (XVe-XVIe s.), f. 59-60 v°, ce dernier avec le titre: «Seneca de quadratis uirtutum»).

    f. 94: Tibvllvs, Elegiae (extrait).

    titre: «Tibullus».

    texte: «Vidi ego iam iuuenem serior cum premeret etas

    Merente suos [sic] preteriisse dies» (I, 4, 33-34).

    — Epitaphium Claudiae Homoneae.

    titre: «Aliquis».

    inc.: «Tu qui secura procedis mente parumper...».

    expl.: «... Hoc ubi uicturo porroget ulterius» (éd. cf. supra, Barb. lat. 81, f. 25).

    — Vergilivs, Aeneis (extrait).

    pas de titre.

    texte: «Auri sacra fames, quid non mortalia pectora cogis» (III, 56-57).

    f. 94 v°: Persivs, Saturae (extrait).

    pas de titre.

    texte: «Mille hominum species et rerum discolor usus

    Velle suum cuique est et uoto non uiuitur uno» (V, 52-53).

    — Maximianvs, Elegiae (extrait).

    pas de titre.

    texte: «Diuersos diuersa uiuunt [sic] non omnibus annis

    Omnia conueniunt res prius acta [sic] nocet» (I, 103-104).

    ~ f. 95-95 v°: Franciscvs Petrarca, Epistula ad Iohannem Fei (Epist. seniles, XIII, 1).

    ~ f. 96-99: Marcvs Cornelivs, Epistula ad filium.

    inc.: «Excitat me naturalis calor instintus...».

    ~ f. 99 v°-101 v°: De destructione ciuitatis Caesenae.

    attribué ici à Ludovico de Fabriano.

    à la fin: «Hoc fecit dominus Lodouichus de Fabriano anno domini M.CCC.LXXVII in ciuitate Perusii et isto anno et tempore fuit quod supra narratum est, mense autem prout in opere supra concluditur» (éd. G. Gori, L'eccidio di Cesena del 1377, atto recitabile di anonimo scrittore coetano, dans Arch. stor. ital., n.s. 8, 1958, p. 17-30, d’après le ms. Florence, Bibl. Laurenz., plut. 90, 13 inf., qui attribue le texte à Pétrarque; le ms. Milan, Bibl. Ambros., A.118 inf. (XVe s.), f. 151-152 v°, l’attribue à Coluccio Salutati).

    ~ f. 102-102 v°: ‹Epistula Satanae ad Iohannem Dominicum›.

    (Cf. P. Lehmann, Die Parodie im Mittelatter, 2e éd., Stuttgart, 1963, p. 63-64).

    ~ f. 103: ‹Sententiae.›

    inc.: «In sedendo et quiescendo animus sit prudentior...».

    ~ f. 103 v°-104: ‹Epitaphia 4 Vrbanae ciuis Perusine uxoris Fabritii›.

    1) inc.: «Fundere non potui postquam moritura querelas...» (6 v.).

    2) inc.: «Si qua solet proprio gaudere puella decore...» (4 v.).

    3) inc.: «Infelix Vrbana uirumque prole beatum...» (14 v.).

    4) inc.: «Inspicite o iuuenes mestum et lacrimabilem (?) carmen...» (50 v.).

    ~ f. 104: «Versus nocentie ‹u›xoris Cesaris».

    inc.: «O dea digna deo non Cesare digna marito...» (4 v.).

    ~ f. 104 v°: Franciscvs Petrarca, Epistula ad Italiam (Epist. metricae, III, 24).

    ~ f. 104 v°-105: Franciscvs Petrarca, Nota de Laura.

    inc.: «Laura propriis uirtutibus...».

    ~ f. 105: Epitaphium Francisci Petrarcae.

    f. 105: Ps. Catvllvs, Carmen de morte fratris.

    inc.: «Sed totum hoc studium luctu fraterna mihi mors...» (8 v.).

    ~ f. 105-105 v°: ‹Gabrivs de Zamoreis›, Epitaphium Iohannis de Vicecomitibus Mediolanensis archiepiscopi († 1354).

    ~ f. 105 v°: ‹Iohannes de Virgilio›, Epitaphium Dantis Aligherii.

    ~ f. 105 v°-106 v°: Ivlivs Caesar Farnesivs, Carmina II ad Guidum Corneum ciuem Perusinum.

    ~ f. 106 v°-107: Pavlvs Porcivs Romanvs, Carmen in honorem Mariae Virginis.

    ~ f. 107 v°: ‹Titvs Vespasianvs Strozza›, Epitaphium Guarini Veronensis.

    ~ -‹Epitaphia 2 Guarini Veronensis›.

    1) inc.: «Ille ego sum toto celeberrimus orbe Guarinus...» (2 v.).

    2) inc.: «Hoc Verona tuum decus integit (?) urna Guarini...» (4 v.).

    — Anthol. lat. 842.

    pas de titre.

    ~ f. 107 v°-108 v°: Delivs Mediolanensis, Carmen ad Constantium Sfortiam.

    ~ f. 108 v°-117 v°: Dominicvs Sabinvs, De uxorum commodis et incommodis.

    ~ f. 118-136: ‹Ps. Libanivs, Epistulae›. (I, transl. lat. Francisci Zambeccarii).

    ~ f. 137-140 v°: «Oratio in qua continentur nonnulle matrimonii laudes» (italice et latine).

    f. 138 v°: inc. du texte latin:

    «Si me unquam a dicendo deterruit ingenii mei diffidentia ...».

    ~ f. 140 v°-144: Sonetti et carmen (italice).

Participants

Former owners

Formerly part of

Origin

  • Origine: italienne, écriture humanistique cursive. Le copiste, Pietro Giovanni Nardi, de Sant’ Angelo in Vado (prov. de Pesaro) a signé et daté plusieurs fois, f. 27: «FINIS τελως 1470. TEMPORE PAVLI Secundi die 6 may hora uero none («perfeci» biffé) ego Petrus Iohannis Nardi hunc librum de Sancto Angelo in Vado suo stipendio domini domini comitis Federigi perfeci. AMEN»; f. 54: «Scriptum fuit hoc opus a me Petro Iohannis de Sancto Angelo in Vado anno domini 1475 die 3 februarii tempore sanctissimi papae Sixti 4i nec non tempore quo Rome indulgentia plenaria aderat et illo tunc erant ibi rex Scicilie ac etiam Vrbini dux quos deus secundet iuxta uota et («nobis... nos conseruent in pace» biffé) et contra paganos animos eorum dirigat»; f. 82 v°: «Finis M°.CCCC°.LXXV die 13 Aprilis, Manu mei Petri Iouannis de Sancto Angelo in Vado»; f. 117 v°: «finis die primo februarii 1475»; f. 136: «finis 1475 die 8 aprilis manu mei Petri de Sancto Angelo in Vado»; f. 140 v°: «Τελως. amen, manu propria mei Petri de Sancto Angelo in Vado scripsi die 22 aprilis 1475».

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: peut-être Frédéric de Montefeltre, duc d’Urbin en 1474 pour lequel travaillait le copiste (cf. f. 27); le cardinal Fabio Chigi, dont les armes sont dorées au fer sur la reliure (cotes ancienne 97, moyenne 1140).

Notes

Data Source: Biblissima

Bibliography

  • P. O. Kristeller, Iter italicum, 2, 1967, p. 481.

Life cycle of this book

Data source