Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.1645

Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q96568

Codicological aspects

  • Parch., XIVe-XVe s., II + 143 ff. (f. 143-143v° blancs; ancienne foliotation aux f. 2 à 142), 363 x 235 mm. Au début de chaque tragédie, initiale historiée d'une scène correspondant au texte; f. 1, grande initiale S, accompagnée en marge, dans le coin supérieur, d'une courte bordure de feuilles d’acanthe, dans l'intérieur scène avec deux personnages, l’un tenant une épée, l’autre (Hercule) portant une massue et tenant enchainé un animal à trois têtes (l’hydre), à droite une femme de grande taille en robe rouge (Junon ?); dans l’initiale du f. 17v°, deux rois couronnés attablés devant un plat contenant deux têtes d’enfants etc.; quelques petites initiales roses sur fonds or à rinceaux de feuillages. Au f. 1, titre et incipit en capitales bleues et rouges alternées ornées de filigranes. Nombreuses gloses marginales et interlinéaires contemporaines.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Contents

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. II: // consistit in

    f. 1: ... iubar//

    f. 2:// Et posse

    f. I-II: Argumentum in Senecae Herculem furentem.

    titre; «Argumentum prime tragédie».

    inc.: «TRagediarum librum Euripidem et Sophoclem imitatus uolens Seneca poeta componere...».

    expl.: «... quam bene considerent qui uolunt contrarium obtinere» (même argument dans le ms. Ottob. lat. 2017, f. 1-2v°, cf. supra, et dans les mss. Brescia, Bibl. Querin. B.I.13 (XV s.) et Londres, Brit. library, Add. 11.986, f. 1 - éd. des dernières lignes d'après ce dernier ms.: G. Billanovich, Terenzio, Ildemaro, Petrarca, dans Ital. med. e uman., 17, 1974, p. 31).

    ~ f. II-IIv°: Colvcivs Salvtatvs, ‹Epistula VIII ad Tancredum de Vergiolensibus›.

    f. 1-142v°: Seneca, Tragoediae (famille A).

    la plupart des arguments et des gloses sont de Nicolas Trivet ou s'inspirent de son commentaire, certains paraissent identiques à ceux du ms. Milan, Bibl. Ambros. D. 27 inf., et du ms. Ottob. lat. 2017 (cf. supra); gloses marginales identiques à celles du ms. de Milan.

    f. 1-17: Hercules furens.

    titre: «SENECE POETE TRAGEDIARVM LIBER. INCIPIT PRIMA».

    (gloses) f. 1 au-dessus du v. 1 : «bene dico soror quia solebam esse uxor modo Iupiter mecum non agit officium uxoris et ideo soror solum».

    inc. marge droite: «Argumento premisso. Sciendum quod ista tragedia continet actus quinque prout esse debet. Nam non debet excedere nisi contingenter...» (28 lignes disposées en triangle la pointe en bas).

    inc. marge infér. à gauche: «Notandum quod ista tragedia uocatur Hercules furens ad differentiam ultime que uocatur Hercules Etheus...» (13 lignes).

    à droite: «Nota melius circa carmina ista. Nam quodlibet metrum ex quo tota materia componitur constat ex sex pedibus...» (11 lignes).

    f. 17-30v°: Thyestes.

    (Argum.) inc.: «SEcunda tragedia Senecȩ est de Thyeste et Atreo filiis Pelopis et Ypodamiae...».

    expl. f. 17v°: «... qui Atreum interfecit» (cf. supra, Ottob. lat. 2017, f. 25v° - éd. d'après le ms. Milan, Bibl. Ambros. D.27 inf., f. 30v°: E. Franceschini, Studi e note di filologia latina medievale, Milan, 1938, p. 67-68).

    chaque acte est accompagné en marge, au début, d’un argument commençant: «Argumento premisso...».

    (gloses) inc. f. 17v° marge gauche: «Argumento premisso huius secunde tragedie. Est sciendum quod hec tragedia diuiditur principaliter in quinque actus et quinctis (?) subdiuiditur in quorum primo ponitur incitatio Tantali...» (éd. partielle Franceschini, op. cit., p. 68, à la suite de l’argument).

    (glose) inc. f. 30v° marge gauche: «Inuenio in quadam postilla domini Francisci Petrarce fabula Atrei siue hystoria notanda est unde tantum...».

    expl.: «... fuit tunc temporis eclipsis solis» (éd. Franceschini, op. cit. supra, p. 68-69 d’après le ms. de Milan).

    f. 30v°-39: Phoenissae.

    (Argum.): «TErtia tragedia est Thebays cuius pro argumento premittendum est quod Edipus qui patrem occiderat ...».

    expl. f. 31: «... Cecideruntque in bello mutui uulneribus secundum quod scripsit Statius. Autor tamen iste non prosequitur finem belli sed tantum preambula in hac tetigit tragedia». (éd. Franceschini, op. cit. supra, p. 36).

    en marge: «Argumento premisso sciendum est quod ista tertia Tragedia continet in se quatuor actus in quorum primo describitur...».

    à la fin du texte: «Explicit Thebais».

    f. 39-54: Phaedra.

    (Argum.) inc.: «Quarta tragedia uocatur Ypolitus. Cuius loco argumenti premittendum est quod Ypolitus...».

    (glose citant Pétrarque) f. 41 en bas à droite: «Nota quod dicit Petrarcha in tertio libro de conflictu suarum curarum inducens Augustinum loquentem: Nichil est quod eque obliuionem Dei et contemptum ... scelus immane licentius, hec ille».

    à la fin du texte: «Quarta tragedia explicit».

    f. 54-67v°: Oedipus.

    titre: «Quinta Edipus».

    (Argum. Nicolai Treveti) inc. f. 54v: «Quinta tragedia dicitur Edipus cui pro argumento premitti potest quod Layus...».

    expl. incomplet: «... se ipsam gladio interemit» (éd. Franceschini, op. cit. supra, p. 37).

    f. 67v°-82: Troades.

    titre: «Incipit Troas (corrigé en «Trohas»). Hecuba et corus troianarum mulierum».

    (Argum. Nicolai Treueti) inc.: «Sexta tragedia quȩ Troas dicitur tali innititur argumento Troia euersa et decennali bello...» (éd. Franceschini, op. cit. supra, p. 37-38).

    à la fin du texte: «Explicit Sexta».

    f. 82-94v°: Medea.

    titre: «MEDEA».

    (Argum. Nicolai Treueti) inc.: «SEptime tragedie que est de Medea premittendum est pro argumento quod Iason suadente patruo suo...».

    expl. incomplet: ... patris interfecit et sic aufugit. Nupsit Egeo postea sed tragedia hoc tangit» (éd. Franceschini, op. cit. supra, p. 38).

    f. 94v°-106v°: Agamemno.

    (Argum. Nicolai Treueti) inc.: «octaue tragedie que Agamenon dicitur pro argumento premittere possumus quod Thyestes et Atreus...» (éd. Franceschini, op. cit. supra, p. 38-39).

    à la fin du texte: «Explicit ottaua».

    f. 106v°-118v°: Ps. Seneca, Octauia.

    titre, f. 107 (après l'argument): «OTTAVIA».

    (Argum. Nicolai Treueti) inc.: «Nonȩ tragedie que Ottauia dicitur potest pro argumento premitti quod Claudius Imperator...» (éd. Franceschini, op. cit. supra, p. 39).

    f. 118v°-142v°: Hercules Oetaeus.

    (Argum. Nicolai Treueti) inc.: «Decima et ultima tragedia est de Hercule Oetheo sic dicto ab Oetha...».

    expl. f. 119: «... ubi consumpto quod in eo erat mortale in cęlum translatus est» (éd. Franceschini, op. cit. supra, p. 39).

Origin

  • Origine: italienne, écriture gothique arrondie très soignée; les gloses, parfois disposées en forme de vase ou de triangle la pointe en bas, sont également d'une ou deux écritures très soignées (l'une d'elles est peut-être celle du copiste) avec des initiales parfois ornées de filigranes ou rehaussées de jaune. Au bas du f. 142v° invocation du copiste en écriture de glose: «Sit nomen domini Benedictus. Ex hoc nunc et usque in seculum. / Non nobis domine non nobis. Sed nomine tuo da gloriam senpitemam».

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Provenance

Data Source: Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: note de mise en gage du manuscrit en hébreu au f. 143v° qu'on peut lire ainsi: «143-37 / Mess‹er› Pietro 6 f‹io›r‹ini› / 23 giugno 1449 (ou «1450») / Le tragedia (?) di Seneca»; acquis au début du XVIe s. (et non entre 1533 et 1550, cf. J. Fohlen, op. cit. infra), le manuscrit est attesté dans l'inventaire de 1518, omis dans l'inventaire de 1533 et attesté de nouveau dans l'inventaire de 1550 (où il portait le n° 759).

Notes

Data Source: Biblissima

  • E. Pellegrin, F. Dolbeau, J. Fohlen, J.-Y. Tilliette, avec la coll. d'A. Marucchi et P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome III, 1re partie. Fonds Vatican latin, 224-2900, Paris, 1991, p. 265-267 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1991_cat_21_31)

Bibliography

    • Th. Düring, Die Ueberlieferung des interpolirten Textes von Senecas Tragödien (Hermes, 42, 1907, p. 115 n. 1), brève mention
    • J. Fohlen, Les manuscrits classiques..., 1985, p. 22 et 45 (simples mentions).

Life cycle of this book

Data source