Contents

Data Source: BnF Archives et manuscrits

• Additions : (f. I) :
  1. [de decem praeceptis legis] (Walther, Initia n° 19669) : « Unum crede Deum ne jures vana per ipsum / Sabbata sanctifices et venerare patres / Non sis occisor, fur, mecus, testis inicus / Vicineque thorum, resque caveto suas » (ces 4 vers se retrouvent, modifiés au même feuillet, 8e pièce ; cette pièce se retrouve en de nombreux mss -Schlegl, Sankt-Gallen et notamment Metz, BM, 90 qui en présente la forme la plus proche) ;
  2. [de decem abusionibus] (Walther, Initia n° 8658) : « Idola fecit homo dominum juravit inique / Sabbata contempsit, sprevitque (a. corr. ‘spernit’) parentes / Sanctos occidit novit commiter furta (a. corr. ‘fulta’) / Necari didicit est testificatus iniqua / Fecit adulterium fuit usurarius est » (5 vers) ;
  3. [Hildebertus Cenomanensis, De decem plagis = Carmen minus 34] (Walther, Initia n° 14595 ; P.L. 171, 1436 ; A. B. Scott, Hildeberti Cenomannensis episcopi carmina minora, Leipzig : Teubner, 1969, p. 21 ; B. Hauréau, « Notice sur les mélanges poétiques d’Hildebert de Lavardin », dans Notices et extraits des manuscrits de la Bibliothèque nationale et autres bibliothèques (…), t. 28.2, 1878, p. 289-448, aux p. 374-375 = id., Les mélanges poétiques d'Hildebert, Paris, 1882, p. 121-122) : « Prima rubens unda ranarum plaga secunda… necat ultima prolem » ; (5 vers) ;
  4. [de cognatione] : « Quid soror et frater varie dici tibi quater / Fratres dico pater quos gynit queque veniatur / Hunc fratrem gente dicas alium quoque mente / Fratres cognatique nepos sunt sepe vocati » (4 vers)
  5. [de aetatibus] (Walther, Initia n° 9303 ; éd. Hauréau, Notices, t. VI, 1893, p. 123) : « Infans inde puer adolescens post juvenis vir / Unde vir unde senex postea decrepitus »
  6. (Walther, Initia n° 1607 ; éd. E. Voigt, Romanische Forschungen, t. 3, 1887, p. 283 [vers 20]) : « Aspiciens veterem circum quasi vo (sic pro ‘re’) benedicta » (1 vers).
  7. [de gratia divina] : « Gratia si qua probis fuerit deus hanc sibi donat / Nil deus in nobis preter sua dona coronat » ;
  8. (Walther, Initia n° 19669) « Unum crede Deum ne jures per ipsum nec inane / Sabbata fac per eum, patresque tuos cole sane / Non occisor eris, fur, mechus, testificeris / Nil falsum neque rem fratris cupis aut mulierem » (4 vers). cf. supra n° 1
  9. [de virtutibus] : « Cardina[les] virtutes sunt IIIIor [quattuor] et theolo[gales] tres / Spes, caritas que fides, virtutes has theologico des / cardinis est justus fortis prudensque modestus / [in marg. ‘vel’] cardinis est justus prudens moderansque robustus » (3 vers, le dernier étant une variante du 3e) ;
  10. f. Ib : [de criminibus] : « Crimina majora scis si legis inferiora / Ira superbia sic accidia luxurios / Invidus est raroque gulosum jungis a/ [cancelatum : ‘Ecce malos comites hos si vivere v/] Gentes hii spoliant numquam comites tibi fi[ant] / Si socios tibi das, hos invenies omicida[s] / Ecce malos comites hos si vis vivere vit[e] » (version légèrement différente de la suivante) ;
  11. [de criminibus] : « Crimina majora scis si legis inferiora / Ira… luxiuriosos / Est nil avaris, dat nichil aris quisque gul/ Ecce malos comites, hos si vis vivere vite / Gentes hii spoliant numquam comites tibi fiant / Si socios tibi das hos invenies homi[cidas]" (version légèrement différente de la précédente).
  f. Iv : [Confiteor] : « Confiteor deo et beate marie et omnibus ... ad vitam eternam amen.
  f. Iv [XVIIe s.] : « Hae confessiones in tres libros non sunt B. Augustini Confessiones sed forte Alcuini ut conjicere licet saltem ex hoc initio ... sed tertia pars differt".
  

  F. 1-57 : [Johannes Fiscannensis, Confessio theologica] (éd. de la première partie : P.L. 40, 967-984 [sous Augustinus Hipponensis], rectifié par P.L.S. 2, 1366 ; et P.L. 147, 459-461 [Johannes Fiscannensis] ; éd. crit. J. Leclercq, J.-P. Bonnes, Un maître de la vie spirituelle au XIe siècle : Jean de Fécamp, Paris : Vrin, 1946, 236 p., aux p. 110-183 [Etude de théologie et d’histoire de la spiritualité, 9], avec descr. sommaire du ms. à la p. 109 [ms. de base de l’édition]) : « Incipit liber confessionum. Adesto michi verum lumen Deus pater omnipotens. Adesto michi verum lumen de lumine, verbum filius Dei ...-... et suppliciter cum propheta dico : ‘omnia opera nostra operatus es nobis’. Explicit liber confessionum » ;
  F. 57-64 : [Johannes Fiscannensis], Deploratio quietis et solitudinis derelictae (éd. J. Leclercq, J.-P. Bonnes, « Une lamentation inédite de Jean de Fécamp : Deploratio quietis et solitudinis derelictae », dans Revue bénédictine, t. 54, 1942, p. 41-60 [éd. aux p. 51-60] ; éd. reprise dans J. Leclercq, J.-P. Bonnes, Un maître de la vie spirituelle au XIe siècle : Jean de Fécamp, Paris : Vrin, 1946, 236 p., aux p. 185-197 [ms. B, à la base de l’édition]) : « Deploratio quietis et solitudinis derelicte. O casta et munda solitudo, sedes pacis et repausationis, gaudens familiari Deo, diu exquisita tandemque inventa ...-... et vestigia perseveranter imitari et tandem consortio pro pietate et bonitate tua feliciter copulari. Amen. Explicit ».

  F. 64-71v : Boethius, De Trinitate (= Quomodo Trinitas unus deus ac non tres dii) (CPL 890 ; P.L. 64, 1247-1256 ; éd. R. Peiper, Anicii Manlii Severini Boetii philosophiae consolationis libri quinque [et] opuscula sacra, Leipzig : Teubner, 1871, p. 149-163 ; éd. H. F. Stewart, E. K. Rand, Boethius : the theological tractates, London, 1918 (6e éd., trad. rev. Londres : Heinemann, 1973) [Loeb classical library], p. 2-30 ; éd. et trad. A. Tisserand, Boèce : traités théologiques (…), Paris : GF Flammarion, 2000, p. 136-166) f. 64 : Titre : « Incipit liber Anicii Manlii Severini Boetii exconsulis ordinarii patricii de Trinitate » ;
  f. 64v-65 : Prologue : « Domino patri Symmacho Boetius. Investigatam diutissime questionem quantum ...-... ac de proposita questione hinc sumamus initium » ;
  f. 65-71v : Texte (séparé par un pied-de-mouche) : « Christiane religionis reverentiam plures usurpant ...-... quantum imbecillitas subtrahit vota supplebunt. Explicit liber Boetii ad Symachum de Trinitate ».
  F. 72-73v : Boethius, Utrum Pater et Filius et Spiritus sanctus de divinitate substantialiter praedicentur (CPL 891 ; P.L. 64, 1299-1302 ; éd. R. Peiper, op. cit., p. 164-167 ; éd. H. F. Steward et E. K. Rand, op. cit., p. 32-36 ; éd. et trad. A. Tisserand, op. cit., p. 168-172) : « Incipit ejusdem ad Johannem diaconum utrum Pater et Filius et Spiritus Sanctus de divinitate substantialiter predicentur. Quero an Pater et Filius et spiritus Sanctus de divinitate substantialiter predicentur an alio quolibet modo ...-... que dicta sunt [f. 73v] et fidem si poteris rationemque conjunge. Explicit ».
  F. 73v-76v : Boethius, =Quomodo substantiae in eo, quod sint, bonae sint (= De hebdomadibus) (CPL 893 ; P.L. 64, 1311-1314 ; éd. R. Peiper, op. cit., 168-174 ; éd. H. F. Steward, E. K. Rand, op. cit., p. 38-50 ; éd. et trad. A. Tisserand, op. cit., p. 122-134) : « Incipit ejusdem ad eundem quod omnia in eo quod sunt bona sunt. Postulas ut ex ebdomadibus nostris ejus questionis obscuritatem que continet modum ...-... nec species descendit in omnia. Iccirco alia quidem justa alia aliud omnia bona. Explicit liber Boetii de bono ad Johannem ».
  F. 76v-81v : [Boethius( ?)], De fide catholica (CPL 893 ; CPPM II, n° 2640 ; P.L. 64, 1333-1338 ; éd. R. Peiper, op. cit., p. 175-185 ; éd. H. F. Steward, E. K. Rand, op. cit., p. 52-71 ; éd. et trad. A. Tisserand, op. cit., p. 174-192) ; cf. F. Troncarelli, « Aristoteles Piscatorius : note sulle opere teologiche di Boezio e sulla lora fortuna », dans Scriptorium, t. 42, 1988.1, p. 3-19 [avec bibliogr. sur attribution et liste de 61 mss., ne recense pas celui-ci] ; E. K. Rand, « Der dem Boethius zugeschriebene Traktat de fide catholica », dans Jahrbücher für classische Philologie, Supplementband t. 26, Leipzig : Teubner, 1901, p. 401-461 [tradition du texte : signale ce ms., sigle P7, à la p. 457, et le classe dans la famille T] :« Catholice fidei explanatio. Christianam fidem novi ac veteris testamenti [f. 77] pandit auctoritas et quamvis nomen ipsum ...-... erit gaudium sempiternum delectatio cibus opus laus perpetua creatoris. Amen deo gratias ».

  F. 81v-82 : Johannes Chrysostomus( ?), De poenitentia : « De penitentia ex dictis Johannis Crisostomi. O grandis misericordia Domini ! Cum omnis mundus conclusus in peccatis esset, venit creator universitatis et principia peccantium evacuavit, ut nullus postmodum de sua desperaret salute. Si impius es, cogita publicanum ; si inmundus es, attende meretricem ; si homicida es, perspice latronem ; si iniquus es, cogita blasphemum. Considera Paulum apostolum, prius persecutorem, postea [f. 82] adnuntiatorem, prius pervasorem, postea dispensatorem. Ante hoc zizania, post hoc frumentum ; antea lupum, postea pastorem ; antea plumbum, postmodum aurum ; antea pyratam, postea gubernatorem ; ante[a] dispersorem ovium, postea dispensatorem ecclesie, primo evellentem vineam, postea plantantem ; prius dissipantem et postea edificantem. Vidisti multimodam maliciam, sed perspice ineffabilem misericordiam. Vidisti superbiam servuli, considera benivolentiam domini. Nolo michi dicas blasphemus sum ; nolo dicas persecutor sum, immundus sum. Habes omnium ostensiones. In quem volueris portum confugito. Vis in novum, vis in veterem. In veteri David, in novo Paulus. Nolo michi excusationes afferas, nolo michi ignaviam pretendas. Peccasti, penite ! Milies peccasti, milies penite ! » ; cf. mss. Vaticano, Bibl. Apost. Vat., Reg. lat. 407 (f. 60v) et Monza, Bibl. cap., b-23 (f. 99).

  F. 82-148 : [Ricardus de Sancto Victore, Benjamin minor = De duodecim patriarchis] (P.L. 196, 1-64 ; SC 419 (J. Châtillon, M. Duchet-Suchaux, 1997), p. 90-346 [descr. somm. du ms. à la p. 64 [famille « a », avec les mss. Dijon, Bibl. mun. 39 et Troyes, Bibl. mun. 558, 1433) : « Uxorum Jacob et filiorum ejus moralis expositio. ‘Benjamin adolescentulus in mentis excessu’ (Ps. 67,28). Audiant adolescentuli sermonem de adolescente evigilent ad vocem prophete ...-... usque ad imaginationem descendit, inde osculatione Bejamin (sic) et Joseph divine revelationi humana ratio applaudit » ; cf. J. Châtillon, « Le De duodecim patriarchis ou Benjamin minor de Richard de Saint-Victor », dans Revue d’histoire des textes, t. 21, 1991, p. 159-236 (ms. n° 88, sigle P5 [liste de 150 mss., famille a’’])

  F. 148v-151 : [Publilius Syrus, Sententiae et Proverbia] ; cf. B. Munk-Olsen, L’étude des auteurs classiques latins aux XIe et XIIe siècles, Paris : Ed. du CNRS, 1985, t. II, p. 431 [descr. du ms., référence des textes] : Seneca #145 ; E. Woelfflin, Publilii Syri Sententiae ad fidem codicum…, Leipzig : Teubner, 1869, p. 65-90 ; G. [W.] Meyer, Pulilii Syri Mimi sententiae, Leipzig : Teubner, 1880, p. 17-59 ; éd. O. Friedrich, Publilii Syri Mimi sententiae, Berlin : T. Grieben, 1880) ; cf. F. Giancotti, Ricerche sulla tradizione manoscritta delle sentenze di Publilio Siro, Messine ; Florence, 1963 [Biblioteca di cultura contemporanea, 79], p. 103-104 [ms. de la classe Σ, ‘epitome ε’] :

  N.B. : les références des Sententiae sont données à l’éd. de W. Meyer, plus accessible. L’éd. de E. Woelfflin numérote les vers en continu et les Proverbia également en continu, mais en les distribuant à la suite des Sententiae selon la lettre initiale ; W. Meyer a ajouté, en fin de chaque lettre, des vers, dont aucun n’est présent dans ce ms., de sorte qu’en renumérotant chaque section de Woelfflin, les références restent exactes. La critique menée par O. Friedrich ayant conduit à redéfinir l’authenticité de nombreux vers et à réviser leur emplacement, en s’éloignant beaucoup des témoignages manuscrits, nous avons renoncé à en donner les références.L’édition de Woelfflin étant moins répandue, le relevé du texte, déjà fait, n’a pas été abrégé.De nombreux proverbes ont été exploités, tant par Pierre Abélard que dans le Collectaneum Miscellaneum de Sedulius Scotus.

  
  « [Sententiae] Incipiunt sententie Senece. [litt. A, vers. 4] Auxilia humilia forma consensus facit. [vers. 6] Aut amat aut odit mulier nichil est tercium. [vers. 9-10] Aspicere… tua. [vers. 12] Absentem… litigat. [vers. 14] Avarus ipse… sue. [vers. 18] Amor extorqueri… potest. [vers. 23] Avarus nisi… facit. [vers. 25-26] Avarus dampno… diu ? [vers. 28] Alienum nobis… placet. [vers. 30] Anus cum ludit morti delicias parat. [vers. 33] Aleator quantum… nequior. [vers. 27] Animo dolenti… credere. [litt. B, vers. 3] Beneficium qui dare… petit. [vers. 5] Beneficium acccipere… vendere est. [vers. 7-10] Bis enim mori… irascitur. [vers. 12] Beneficium dando… dedit. [vers. 14] Bonus animus…accommodat. [vers. 21-25] Bis vincit… officiosus miser. [vers. 28] Bene perdit nummos… nocens est. [vers. 31] Bonum ad virum… iracundia. [vers. 34] Bona comparat… misericordia. [litt. C, vers. 3] Cavendi nulla… occasio. [vers. 8] Citius venit periculum cum non contempnitur. [vers. 10] Cito ignominia… gloria. [vers. 13] Cotidie dampnatur… timet. [f. 149 ; litt. C, vers. 17-18] Comes facundus… cadunt. [litt. D, vers. 2] Dampnare… opus. [vers. 5] De inimico… cogites. [vers. 11] Difficilem oportet… crimina. [vers. 14] Ducis in… militum. [litt. E, vers. 4] Ex vicio alterius… suum. [vers. 8] Effugere cupiditatem… vincere. [vers. 11] Eripere celum… decet. [litt. F, vers. 1] Fidem qui perdit, quid sibi reliquum servat ? [vers. 7] Fraus est accipere… reddere. [vers. 9] Fatetur facinus… judicium. [vers. 14] Fidem qui perdidit, nichil potest ultra perdere. [vers. 19] Fulmen… iracundia. [vers. 24] Fortuna vitrea… frangitur. [SENECA PHILOSOPHUS, Epist. ad Lucilium 9, §9 (éd. O. Hense, Senecae Ad Lucilium epistularum moralium quae supersunt, Leipzig : Teubner, 1938 [1898], p. 22)] Florentes amicorum… eversos solitudo est. [PUBLILIUS SYRUS, Sententiae : litt. G, vers. 2 (éd. cit., p. 32)] Gravissima est probi hominis iracundia. [vers. 6] Gravius nocet… accidit. [litt. H, vers. 2] Homo extra… irascitur. [vers. 6] Habet in adversis… commodat. [vers. 9-10] Heu quam infelix est qui in tormento… vivendo diu. [litt. E, vers. 14] [E]heu quam miserum est, fieri metuendo senem. [litt. H, vers. 12-13] Habet suum venenum… amittit suos. [litt. I, vers. 1] Inferior nescit… superior. [vers. 5-6] In nullos est avarus… celeriter. [vers. 8] Instructa inopia… cupiditas. [vers. 12] Irritare est… [f. 149v] vocaveris. [vers. 18] In amore… est. [vers. 22] Iracundiam qui vincit hostem maximum superat. [vers. 24-25] In malis sperare… celeritas. [vers. 28] Judex dampnatur… absolvitur. [vers. 32] Ita crede… locus. [vers. 26] Inimicum quamvis humilem, docti est metuere. [litt. L, vers. 2] Laus nova… amittitur. [vers. 5-7] Lex universalis est… concordiam habet. [litt. M, vers. 2] Multis minatur… facit. [vers. 9] Malus ubi se… pessimus. [vers. 14] Minus est quam servus, dominus qui servos timet. [vers. 16] Malo in consilio… viros. [vers. 18] Maximo periculo… placet. [vers. 21-22] Misereri scire… victuros putant. [vers. 30-31] Multos timere… imperium amittitur. [litt. N, vers. 2] Nichil peccant oculi [a. corr. ‘occuli’], si animus oculis imperet. [vers. 7] Nunquam periculum… vincitur. [vers. 10] Negandi causa… deficit. [PUBLILIUS SYRUS, Proverbia] (éd. E. Woelfflin, op. cit., p. 90-113) [Prov. 1] Nondum felix es, si nondum te turba deridet. [Prov. 5-9] Non vivas aliter in foro, aliter in solitudine. Nichil petas quod negaturus es. Nichil negabis quod petiturus es. Nichil magnum est in rebus humanis, nisi animus magna despiciens. Nichil prodest benefacere si cesses. [Prov. 12] Non quam multis placeas, sed qualibus stude. [Prov. 15] Neminem [f. 150] cito accusaveris, neminem cito laudaveris. [Prov. 16] Nullum putaveris esse locum sine teste. [Prov. 18] Nunquam enim scelus scelere vindicandum est. [Prov. 19-22] Omne peccatum actio. Omnis autem actio voluntaria est, tam honesta quam turpis. Omne ergo peccatum voluntarium est. Omitte excusationem, nemo invitus peccat. [Prov. 26-27] Omnes vitam differentes mors incerta preveniet. Omnis itaque dies velut ultimus ordinandus est. [Prov. 30] Objurgationi semper aliquid blandicie admisce. [Prov. 32] Optimum est semper ignoscere, tanquam si ipse quotidie pecces. [Prov. 34] Omnis doctor in vite ratione peccans turpior est. [Prov. 33] Optimum est majorum sequi vestigia, si recte precesserint. [Prov. 36] Peccandi duo sunt genera, aliud ex proposito, aliud ex negligentia. [Prov. 37-40] Plerique metu peccare cessant, non innocentia. Profecto tales timidi non innocentes dicendi. Priusquam promittas deliberes, ut cum promiseris facias. Prius si negaveris, fecisse postea fallere est. [Prov. 45-52] Pacem cum hominibus habebis, bellum cum viciis. Pecunie imperare oportet, non servire. Pecunia si uti scias, ancilla est, si nescias, domina. Pecunia non satiat avariciam, sed irritat. Putandus est recte fortis, qui cupiditates tanquma hostes subicit. Pejora sunt tecta odia quam aperta. Propterea te loquax inimicus minus quam taciturnus offendit. Proximum ab innocentia tenet locum, verecunda peccati confessio. [f. 150v] [Prov. 54] Perturpe est enim quod abicitur in abiciente cognosci. [Prov. 56] Principium discordie est qui aliuid ex communi suum facit. [Prov. 61-62] Quam magnarum virium est negligere ledentem. Qui enim vindicat, sentit. [Prov. 65-69] Quam magnum est non laudari et esse laudabilem. Qui succurere periculo (sic pro perituro) potest, cum non succurit occidit. Quid est homini inimicissimum ? alter homo. Que sunt maxime divitie ? non desiderare divitias. Quis plurimum habet ? is qui minimum cupit. [Prov. 77] Qui servus crudelis est, ostendi mali non voluntatem sibi deesse, sed potestatem. [Prov. 75-76] Quod tacitum esse vis, nemini dixeris. Quomodo poteris ab alio exigere silentium, cum tibi ipsi non prestas ? [Prov. 79-81] Quid dulcius quam habere cum quo omnia loqui audeas. Cui sic credat ut tibi, cui sic loquaris quasi tibi ? Quanti tales amicos habere voluerunt et ipsi tales esse non possunt. [Prov. 83] Respue crudelitatem et matrem crudelitatis iram. [Prov. 86-88] Res vera est : qui a multis timetur et multos timet. Regibus multo pejus est quam servientibus. Revera : quia isti singulos, isti universos timent. [Prov. 92] Res optima est : non sceleratos extripare, sed scelera. [Prov. 94] Res magne clementie est, indulgendo corrigere peccata, quam vindicando. [Prov. 97] Si vis beatus esse, cogita hoc primum : contempnere contempni. [Prov. 101] Semper dissensio ab alio incipiat ; a te reconciliatio. [Prov. 103] Secrete admone amicos, palam lauda. [Prov. 99] Solitudinem querit, qui vult cum innocentibus vivere. [Prov. 109-110] Si invitus pares servus es, si volens minister. Scias eum multis virtutibus abundare, qui alienas amat. [Prov. 116-123] Timidus cautum se vocat, sordidus parcum. Tutissima res est : nichil timere preter Deum. Tene semper vocis et silentii temperamentum. Tamen et in hoc incumbe ut libentius sileas quam loquaris. Tacere qui nescit, nescit loqui. Tristiciam si potes, ne admiseris. [Prov. 125] Turpia ne dixeris, paulatim enim pudor per verba dilabitur. [Prov. 127-129] Talem diligentiam exibe in amiciis comparandis, ne incipias amare quem deinceps possis odire. Te primum exibe bonum, et sic quere alterum similem tui. Turpius nichil est quam cum eo bellum gerere, cum quo familiariter vixeris. [Prov. 132] Vis habere honorem ? dabo tibi magnum imperium : impera tibi. [De ira] Ubi est confessio ire, ibi est remissio. [Prov. 133] Vide si adhuc malus es et similibus parce. [Prov. 148-149] Zelum de deo tantum habeas, non contra homines. Zelari autem hominibus viciosum est » ;

  F. 151-151v : [Seneca, Epistulae morales ad Lucilium (excerpta)] (éd. O. Hense, Ad Lucilium epistularum moralium quae supersunt, Leipzig : Teubner, [1898] 1938, p. 1-613 ; F. Préchac, H. Noblot, Sénèque : Lettres à Lucilius, Paris : Les Belles lettres, 1947-1954 [éd. rev. 1995], t. I-III [Collection des universités de France] ; L. D. Reynolds, L. Annaei Senecae ad Lucilium epistulae morales, Oxford : Clarendon press, [1965], 1987-1989, 2 vol.) ; cf. B. Munk-Olsen, op. cit., Seneca #110b : « [Ep.1 ¶1] Turpissima jactura est que per neglegentiam fit. [Ep.1 ¶5] Non pauper est cui quantulumcumque superest sat est. [Ep.2 ¶1] Discurrere et locorum mutationibus inquietari jactatio est egri animi. [Ep.2 ¶1] Primum argumentum composite mentis existimo posse consistere et secum morari. [Ep.2 ¶3] Nichil eque sanitatem impedit quam remediorum crebra mutatio. [Ep.2 ¶3] Non venit vulnus ad cicatricem in quo medicamenta temtantur. [Ep.2 ¶3] Non convalescit planta que sepe transfertur. [Ep.2 ¶3] Nichil [fol.151v] tam utile est ut in transitu prosit. [Ep.2 ¶3] Cum legere non possis quantum habueris satis est habere quantum legas. [Ep.2 ¶6] Honesta res est lata paupertas. [Ep.3 ¶2] Si aliquem amicum existimas cui non tantumdem credas quantum tibi vehementer erras et non satis nosti vim amicitie. [Ep.6 ¶4] Gaudeo discere ut doceam. [Ep.3 ¶2] Omnia cum amico delibera sed de ipso prius. [Ep.19 ¶11] Errat qui amicum in atrio querit in convivio probat. [Ep.19 ¶11] Nullum malum majus habes quam quod amicos putas quibus non es. [Ep.3 ¶3] Quid est quare me non putem solum coram amico. [Ep.3 ¶4] Vicium est et omnibus credere et nulli. [Ep.6 ¶4] Nullius boni sine socio jocunda est possessio. [Ep.7 ¶7] Convictor delicatus paulatim enervat et mollit. [Ep.8 ¶5] Cogita in te nichil esse mirabile preter animum. [Ep.8 ¶6] Michi crede qui nichil agere videntur majora agunt. [Ep.9 ¶7] Jocundius est amicum facere quam habere. [Ep.6 ¶3] Multos tibi dabo qui non amico sed amicitia caruerunt. [Ep.6 ¶2] Amicitiam illam veram puto quam non spes non timor utilitatisve causa divellit illam cum qua homines moriuntur. [Ep.9 ¶9] Qui utilitatis causa assumptus est tamdiu placebit quamdiu utilis fuerit. [Ep.9 ¶9] Florentes amicorum turba circumsidet circa eversos solitudo est (sentence barrée car copiée plus haut) [Ep.9 ¶20] Cui sua non videntur amplissima, etsi totius mundi dominus sit miser est ».

  F. 151v-152 : [Publilius Syrus, Sententiae (Excerpta)] (éd. cit. supra) ; cf. B. Munk-Olsen, op. cit. Seneca #146 : « [Sent. 95] Consilio melius vinces quam iracundia. [Sent. 128] Delibera utilia mora tutissima. [De caritate] Caritas in quo regnat nequaquam vinci potest. [Sent. 292] Loco ignominie est apud indignum dignitas. [Sent. 315] Miserrima fortuna est que ini-[f.152]-mico caret. [Prov. 28, p.94] Oratorem puta si tibi ipsi quod oportet persuaseris. [Prov. 57, p.97] Plerique famam conscientiam pauci verentur. [Prov. 91, p.105] Recta ingenia debilitat verecundia prava confirmat ».

  F. 152-152v : [Flores philosophorum : Seneca Philosophus (Epistulae ad Lucilium, De moribus controversiae) ; Caecilius Balbus ; philosophi atque Patres] (incompl. de la fin) (non édité, le même florilège se trouve complet dans le ms Zürich, Car.C.144, fol.219v -du XVe s.) :
  « Morales diversorum philosophorum sententie.
  [PS. SENECA, De moribus 119] Cato. Qui propter amorem pecunie moritur ostendit se nunquam sui causa vixisse.
  [PS. SENECA, De moribus 114] Bonis nocet qui malis placet. Sanius est fieri nobilem quam nasci.[éd. E. Woelfflin, op. cit., p. 126 n° 194] Aristotiles. Malis displicere laudabile est.
  [CAECILIUS BALBUS, De nugis philosophorum, recension de Paris, 66] Socrates. Felicitas semper subjecta est adversis.
  [éd. E. Woelfflin, op. cit., p. 143 n° 81] Pitagoras. Difficillimum est opus se vincere.
  [PS. SENECA, De moribus 144] Fugienda sunt omnibus modis et abscidenda igni ac ferro totoque artificio separanda langor a corpore, imperitia ab animo, luxuria a ventre, sedicio a civitate, a domo discordia.
  [éd. E. Woelfflin, op. cit., p. 79 n° 200] Gravior est inimicus qui latet in pectore. Optimum judicem existimo qui cito intellegit tarde judicat.
  [SENECA, Epist. ad Lucilium 10 ¶1] Socrates (sic pro Crates) Cum vidisset adolescentem in secreto ambulantem interrogavit quid illic faceret. Solus mecum inquit loquor. Cui Socrates cave inquit rogo et diligenter attende ne cum malo homine loquaris.
  [SENECA, Epist. ad Lucilium 10 ¶5] Sic vive cum hominibus tamquam deus videat sic loquere cum deo tamquam homines audiant.
  [SENECA, Epist. ad Lucilium 7 ¶7] Vicinis dives cupiditatem irritat. (sic?)
  [SENECA, Epist. ad Lucilium 7 ¶7] Democritus. Malignus comes cuivis innocenti et simplici rubiginem suam affricuit.
  [SENECA, Epist. ad Lucilium 9 ¶5] Ita sapiens se contentus est ut non velit esse sine amico sed ut possit.
  [SENECA, Epist. ad Lucilium 9 ¶5] Et (ante corr. ‘ut’] quod dico possit tale est. (sic?)
  [SENECA, Epist. ad Lucilium 9 ¶5] Amissum equo animo ferre.
  [SENECA, Epist. ad Lucilium 4 ¶10] Magne divitie sunt lege nature compos sui paupertas.
  [SENECA, Epist. ad Lucilium 4 ¶10] Lex autem illa nature scis quos terminos nobis constituit.
  [f. 152v]
  [SENECA, Epist. ad Lucilium 4 ¶10] Non esurire non sitire non algere.
  [SENECA, Epist. ad Lucilium 4 ¶10] Ut famem sitimque depellas parabile est secundum naturam et appositum ad supervacua sudatur.
  [SENECA, Epist. ad Lucilium 4 ¶11] Cui cum paupertate convenit dives est.
  [SENECA, Epist. ad Lucilium 5 ¶5] Quemadmodum desiderare delicatas res luxuria est ita usitatasque non magno parabiles fugere dementia est.
  [SENECA, Epist. ad Lucilium 5 ¶6] Magnus ille est qui fictili sic utitur quemadmodum argento nec ille minor qui sic argento utitur quemadmodum fictili.
  [SENECA, Epist. ad Lucilium 5 ¶6] Infirmi animi est pati non posse divitias.
  [SENECA, Epist. ad Lucilium 5 ¶6] Qui domum nostram intravit nos potius miretur quam suppellectilem nostram.
  CICERO, [De oratore, lib. II, § 8] Cicero. Volo esse in adolescentia unde aliquid amputem. Non enim potest esse in eo succus diuturnus qui nimis celeriter maturitatem est consecutus.
  [SENECA RHETOR, Controversiarum excerpta, lib. II, contr. 7] Impudice mulieri plus laudator quam accusator nocet.
  [SENECA RHETOR, Controversiarum excerpta II, contr. 7 (15) ¶3] Ferat matrona oculos jacentes in terra et adversus officiosum salutatorem inhumana potius quam verecunda sit.
  [SENECA RHETORIS, Controversiarum excerpta] Malo crucem pati quam mereri.
  [CAECILIUS BALBUS, De nugis philosophorum, recension de Munich, 26, 1] Sinocrates. Loqui aliquando me penituit tacere nunquam.
  [cf. PS. SENECA, De moribus 104] Sepius utere auribus quam lingua.
  [De amicitia] Ubi omnia suspecta atque sollicita nullus locus amicitie est.
  [De metu amici] Quis enim diligit quem metuit aut a quo putet se metueri (sic).
  [De felicitate alterius] Ex felicitate alterius infausta sua miserius luget homo.
  [HIERONYMUS STRIDONIUS, Commentarii in Isaiam, lib. 16, § 1 (CPL 584 ; CCSL 73A)]
  Felices artes si de illis soli artifices judicarent.
  [Biblia, Prov. 1,17] Salomon. Frustra jacitur rete ante oculos pennatorum.
  [De sapientis lingua] Vita et mors in manibus lingue : cor stultorum in ore ipsorum, os sapientium in corde eorum. Gregorius. // ».