Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Pal.lat.1539

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q280365

Aspects codicologiques

  • Parch., XIVe s., 167 ff. (+f. 8 bis), 2 col., 400 x 246 mm. Au f. 3 v°, initiale d’or à rinceaux bleus, roses, rouges et verts prolongée sur 3 côtés par des feuilles d’acanthe; dans le bas médaillon d’or encadrant les armes. Autres initiales peintes à feuilles d’acanthe. Au f. 3, table du contenu d’une main contemporaine.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Heidelberger historische Bestände – digital

  • Langue(s) des textes dans le manuscrit : latin

    Titre(s) :
    2r-3r - Seneca: Epistulae ad Lucilium (capitula)
    3v-4r - Ps.-Seneca: De paupertate
    4r-72v - Seneca: Epistulae ad Lucilium (1-124)
    72r - Hieronymus presbyter: Vita Senecae
    72r-73r - Ps. Seneca: Epistulae ad Paulum
    73r-74v - Publicius Syrus: Sententiae
    74v-76r - Ps. Seneca: Prouerbia
    76r-77v - Martinus Bracarensis seu Ps. Seneca : Formula uitae honestae
    77v-78v - Seneca: De remediis fortuitorum
    78v-106v - Seneca: De beneficiis
    84r-85r - Ps. Seneca: Liber de moribus
    85r - Ps. Aristoteles: Aenigmata
    85r - Ps. Seneca: Epistula II ad Paulum
    107r-112r - Seneca: De clementia
    112r-158r - Seneca: Dialogi
    112r-114v - De prouidentia
    114v-117v - De constantia sapientis
    114v-131v - De ira
    131v-136r - De tranquillitate animi
    136r-140r - De breuitate
    140r-143r - Ad Polybium de consolatione
    143r-147r - De uita beata
    147r-148v - De otio
    149r-153v - Ad Marciam de consolatione
    154r-167v - Ad Heluiam de consolatione

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 2-3: Seneca, Epistulae ad Lucilium (capitula).

    inc.: «Capitula libri primi. De colligenda et sistenda fuga temporis...».

    expl.: «...CXXIIII quod bonum in nullo est nisi in quo ratio est».

    f. 3 v°-4: Ps. Seneca, De paupertate.

    titre: «Annei Lucii Senece de paupertate ».

    expl.: «...magnanimitatem [sic] dant diuitie insolentiam».

    f. 4-72: Seneca, Epistulae ad Lucilium (1-124).

    division en XXII livres.

    titre: «Ad Lucilium R‹ubrica› de cursu uite ad mortem ».

    à la fin: «Explicit liber epistolarum Senece. Deo gratias ».

    f. 72: Hieronymvs presbyter, Vita Senecae.

    titre: «Sanctus Ieronimus in cathalogo sanctorum» (éd. cf. supra, Pal. lat. 381, II, f. 72).

    — Epitaphium Senecae (Anthol. lat. 667).

    titre: «Epitaphium Senece ».

    f. 72-73: Ps. Seneca, Epistulae ad Paulum.

    titre: «Senece Neronis imperatoris magister ad Paulum apostolum et Pauli ad Senecam » (éd. cf. supra, Pal. lat. 381, II, f. 72-73).

    f. 73-74 v°: Pvblilivs Syrvs, Sententiae.

    titre: «Incipiunt prouerbia eiusdem Senece ».

    f. 74 v°-76: Ps. Seneca, Prouerbia.

    titre: «Incipiunt notabilia Senece ».

    inc.: «Numquid sed quemadmodum feras interest...» (De prouid., 2, 4).

    expl.: «...reddunt rationem quibus hoc diutius propositum est. Explicit liber notabilium Senece. Deo gratias Amen » (De clementia, II, 7, 1 - cf. supra, Pal. lat. 1538, f. 82 v°-84).

    f. 76-77 v°: Martinvs Bracarensis seu Ps. Seneca, Formula uitae honestae.

    titre: «Lucii Annei Senece de quatuor uirtutibus tractatus breuis » (éd. cf. supra, Pal. lat. 226, f. 109-116).

    f. 77 v°-78 v°: Seneca, De remediis fortuitorum.

    précédé d’un prologue.

    inc.: «Hunc librum composuit Seneca... » (éd. d’après le ms. Ottob. lat. 1713, Y.-F. Riou, Notes..., p. 220).

    (texte) titre: «Lucii Annei Senece ad Galionem de remediis fortuitorum liber incipit ».

    f. 78 v°-106 v°: Seneca, De beneficiis.

    titre: «Lucii Annei Senece de beneficiis ad Aebutium Liberalem incipit liber primus ».

    f. 107-112: Seneca, De clementia.

    titre: «Incipit eiusdem ad Neronem Cesarem de clementia liber primus ».

    f. 112-158: Seneca, Dialogi.

    f. 112-114v°: De prouidentia.

    titre: «Incipit liber Senece de mundi gubernatione prouidentia diuina quare multa mala bonis iuris [sic] accidunt ».

    f. 114 v°-117 v°: De constantia sapientis.

    titre: «Incipit IIus quomodo sapiens non in iuiuriam cadit ».

    f. 117 v°-131 v°: De ira.

    titre: «Incipit liber primus de ira ».

    division en 4 livres.

    (liv. III) inc. f. 123: «Quoniam que de ira queruntur... » (II, 18).

    (liv. IV) inc. f. 125 v°: «Quod maxime desiderasti...» (III, 1).

    f. 131 v°-136: De tranquillitate animi.

    titre: «Lucii Annei Senece ad Serenum de tranquillitate animi ».

    f. 136-140: De breuitate uitae.

    titre: «Lucii Annei Senece ad Paulinum de breuitate uite ».

    f. 140-143: Ad Polybium de consolatione.

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc. f. 140 col. 1 l. 7: «Sinite [sic] nostre compares firma sunt... ».

    f. 143-147 v°: De uita beata.

    titre: «Annei Senece ad Galionem de uita beata incipit liber primus ».

    f. 147 v°-148 v°: De otio.

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc. l. 19 depuis le bas: «Cur nobis magno consensu...».

    à la fin: «Explicit liber de uita beata. Deo gratias. Amen ».

    f. 149-153 v°: Ad Marciam de consolatione.

    titre: «Lucii Annei Senece de consolatione ad Martiam ».

    f. 154-158: Ad Heluiam de consolatione.

    titre: «Lucii Annei Senece de consolatione ad Albinam matrem suam ».

    f. 158-167: Seneca, Epistulae ad Lucilium (extraits).

    titre: «Incipit liber de copia uerborum ».

    inc.: «Turpissima iactura est que per negligentiam fit. Magna pars uite elabitur nichil agentibus... » (Ep . 1, 1).

    expl.: «... iam ut longissime fines suos proferat carmina » (Ep. 88, 3).

Intervenant

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: les armes en partie grattées au bas du f. 3 v°: coupé, au 1 d’azur à deux croix d’or, au 2 d’or (?) n’ont pas été identifiées; selon de nombreuses notes de prêt en hébreu au f. 167 v°, le manuscrit a appartenu successivement à Francesco di Gabriele, entre 1400 et 1411, à son frère Bartolomeo de Mantoue, entre 1412 et 1428, à Stefane degli Dottori en 1435-1436 et à Gerardino di Antonio, de Borolenta, en 1445; Ulrich Fugger (au f. 1 v° cote: 182 seors.); bibliothèque palatine de Heidelberg (au f. 1 note concernant l’édition Gruter: «Palatinus secundus sic nominavit istum codicem in Animadversionibus suis Gruterus » (cf. supra, Pal. lat. 1538), cote ancienne: 82, et cote du transfert: C. 44/1539).

Notes

Source des données : Biblissima

  • J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 2me partie. Fonds Palatin, Rossi, Ste-Marie Majeure et Urbinate, Paris, 1982 (https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/fohlen1982/0218)
  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi et de P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 2me partie. Fonds Palatin, Rossi, Ste-Marie Majeure et Urbinate par J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, Paris, 1982, p. 190 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1982_cat_21_22)

Bibliographie

    • C. R. Fickert, L. Annaei Senecae ad Lucilium epistularum moralium libri XX, 1, Leipzig, 1842, p. xxiv
    • P. Lehmann, Eine Geschichte..., 2, p. 124 et 517
    • B. L. Hijmans et M. P. Forder, De XXXII codicibus recentioribus L.A. Senecae libellum De prouidentia continentibus (Mnemosyne, 13, 1960, p. 43)
    • F. Giancotti, Ricerche sulla tradizione manoscritta delle Sentenze di Publilio Siro, Messine-Florence, [1963], p. 108
    • B. L. Hijmans, Two Seneca manuscripts and a commentary (Mnemosyne, 21, 1968, p. 245 n. 1), simple mention
    • J. Fohlen, Trois manuscrits parisiens des «Epistulae ad Lucilium » de Sénèque (Rev. hist. textes, 1, 1971, p. 78 n. 4 et 82), simples mentions
    • F. Giancotti, Emendazioni publiliane (Riv. filol. e istr. class., 97, 1969, p. 144), simple mention
    • J. Fohlen, Un apocryphe de Sénèque mal connu: le «De uerborum copia » (Mediaeval Studies, 42, 1980, p. 169).

Vie du livre

Sources des données