Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Pal.lat.909

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q89044

Aspects codicologiques

  • Parch., Xe s. (fin), I +359 ff., 2 col., 335 x 240/250 mm. Nombreuses initiales à entrelacs rouges, jaunes et bleus; titre en capitales rehaussées de couleurs au f. 1 v°. Le f. I, remployé comme garde, provient d’un manuscrit du XIIIe s., écrit sur 2 col. et contenant un commentaire d’un texte canonique.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Heidelberger historische Bestände – digital

  • Langue(s) des textes dans le manuscrit : latin

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • ~ f. 1 (add. XIe s.): ‹Precationes› cum neumis.

    1) «Kyrie eleison... » (1 ligne).

    2) «O pie Deus qui primum hominem...» (4 lignes).

    f. 1 v°-302 v°: Evtropivs-Pavlvs Diaconvs-Landvlfvs Sagax, Historia Romana (I-XXVI - ms. L de Droysen, V de Crivellucci).

    titre f. 1 v°: «INCIPIT HISTORIA ROMANA EVTROPII GENTILIS VSQVE AD OBITVM IOVIANI IMPERATORIS CVI ALIQVA PAVLVS AQVILAEGENSIS DIACONVS ADDIDIT ROGATV ADELPERGAE BENEVENTANAE DVCTRICIS DEINDE IDEM PAVLVS EX DIVERSIS AVCTORIBVS COLLIGENS A VALENTINIANI IMPERIO INCIPIENS VSQVE AD TEMPORA IVSTINIANI. QVEM LANDVLFVS SAGAX SECVTVS PLVRA ET IPSE EX DIVERSIS AVCTORIBVS COLLIGENS IN EADEM HISTORIA ADDIDIT ET PERDVXIT EAM VSQVE AD IMPERIVM LEONIS QVOD EST ANNVS DOMINICE INCARNATIONIS DCCCVI INDIC‹TIONE› VII. INCIPIT LIBER PRIMVS HISTORIAE ».

    inc. f. 2: «Primus in Italia ut quibusdam...».

    f. 120 v°: «...et exultatio fideles concurrentibus assidue//» (XI, 11 - éd. A. Crivellucci, op. cit. infra, 1, p. 275, l. 16).

    1 feuillet manque.

    f. 121: «//here molitus est ut Rome emulam facere... » (XI, 14 - éd. A. Crivellucci, op. cit. infra, 1, p. 278, l. 14).

    ~ f. 302 v°-304 v°: ‹Catalogus imperatorum Romanorum›.

    inc.: «Primus Romanorum principatum singulariter...».

    expl.: «... Basilius et Constantinus annis multis» (les deux derniers mots ajoutés - éd. A. Crivellucci, op. cit. infra, 2, p. 292-296).

    ~ f. 305-305 v°: «AVGVSTAE ROMANORVM QVAE CONSTANTINOPOLIM REGNAVERVNT ».

    inc.: «Fausta uxor Constantini Magni Helene filii. Eusebia uxor Constanti filii... ».

    expl.: «... Theodora uxor Theophili. Eudocia uxor Michahelis » (éd. A. Crivellucci, op. cit. infra, 2, p. 297-298).

    f. 306-309 v°: Vegetivs, Epitoma rei militans (ms. Π de Lang).

    titre: «Flauii Vegetii Renati uiri illustris comitis sacrum epitoma rei militaris libri quattuor ad Theodosium imperatorem. Item perioche uniuscuiusque libri ».

    chaque livre est précédé de la liste des capitula.

    à la fin: «EXPLIC‹IVNT› LIBRI QVATTVOR FLAVI VEGETI RENATI VIRI ILLVSTRIS COMITIS AD THEODOSIVM IMPERATOREM» (add. du XIIe s.: «Explicit iste liber»).

Intervenant

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

  • Origine: italienne, écriture bénéventaine, plusieurs mains. D’après A. Crivellucci, op. cit. infra, p. xiii-xxi, le manuscrit aurait été dicté par Landulfus Sagax; d’après E. A. Loew, The Beneventan Script, p. 9, il serait seulement contemporain de l’oeuvre; d’après H. Droysen, op. cit. infra, p. lxii n. 28, il aurait servi de modèle au ms. Bamberg, Staatsbibl., Hist. 2 (E. III. 13), du XIe s.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: abbaye bénédictine de Corvey, à laquelle le manuscrit a été donné par un empereur Henri, qui serait Henri II (1014-1024) selon E. M. Bannister, op. cit. infra, ou Henri III (1039-1056) selon P. Lehmann, Corveyer Studien, d’après la note du f. 1: «Heinricus imperator istum dedere dinoscitur librum », suivi de cette addition contemporaine: «monasterio sanctorum Martyrorum Stephani Viti Iustini atque Dionysii » (XIe s.); à Corvey le manuscrit a été étudié par un certain Lippold, qui signe au f. 1: «Hoc libro Lippoldus decanus studuit » (XIIIe s.?); bibliothèque palatine de Heidelberg (au f. I cote du transfert: C. 38/160).

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi et de P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 2me partie. Fonds Palatin, Rossi, Ste-Marie Majeure et Urbinate par J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, Paris, 1982, p. 83 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1982_cat_21_22)
  • J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 2me partie. Fonds Palatin, Rossi, Ste-Marie Majeure et Urbinate, Paris, 1982 (https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/fohlen1982/0111)

Bibliographie

    • A. Wilmanns, Der Kataloge..., p. 406
    • L. Bethmann, Nachrichten über die ... Sammlungen von Handschriften..., p. 344-345
    • C. Lang, Flavi Vegeti Renati Epitoma rei militaris, Leipzig, Teubner, 1885, p. xxi et xxix-xxxi
    • H. Droysen, Eutropi Breuiarium ab Vrbe condita cum uersionibus graecis et Pauli Landolfique additamentis (M.G.H., Auct. Antiq., 2), Berlin, 1889, p. lxii
    • A. Crivellucci, Landolfi Sagacis Historia Romana, 1, Rome, 1912, p. xiii-xxi et pl. h.t. = f. 97 v°
    • E. M. Bannister, Monumenti Vaticani di paleografia musicale latina, Leipzig, 1913, p. 12-13 et pl. 5 = f. 1
    • E. A. Loew, The Beneventan Script, Oxford, 1914, p. 9, 18, 55, 74, 139, 219, 222, 229, 234, 294 et 297
    • P. Lehmann, Corveyer studien (Abhandl. d. Bayer. Akad. der Wissensch, Phil. Hist. Klasse, 30, 5), réimpr. dans P. Lehmann, Erforschung des Mittelalters, 5, Munich, 1962, p. 144-145
    • E. A. Lowe, Scriptura beneventana, 2, Oxford, 1919, pl. LV = f. 160
    • P. E. Schramm et F. Mütherich, Denkmale der deutschen Kaiser und Könige, Munich, 1962, p. 174 n° 156
    • G. Cavallo, Struttura et articolazione della minuscola beneventana libraria tra i secoli X-XII (Studi medievali, ser. 3, 11, 1970, p. 347 et 353-354)
    • B. Bischoff, Lorsch..., p. 116-117.

Vie du livre

Sources des données