Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Reg.lat.1568

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q90890

  • Autre forme de la cote :
    • Reg. lat. 1568
    • Bibliothèque vaticane, Reg. lat. 1568
    • Vatican. BAV, Reg.lat.1568
    • Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Reg.lat.1568
  • Conservé à : Vatican. Biblioteca apostolica vaticana
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :

Manifeste IIIF

Aspects codicologiques

  • Papier (filigrane Briquet 1725 ; Paris 1464), XVe s. (a. 1467), III + 207 ff. + 3 ff. (f. 14 v°, 113 bis, 207 v°-[208 v°] blancs), f. 1-14: 4 col., 210 x 144 mm. Au f. III v° table du contenu de la main du bibliothécaire d’Alexandre Petau. Le f. I v°, en papier, est un fragment remployé contenant une copie du XVe s. d’un acte en français daté de Chartres «l’an de grace mil CCCIIIIxx et treze», de même le f. [210] qui porte au verso en travers un fragment de la même écriture, en français, mentionnant Chartres. Commentaire marginal au f. 115.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • ~ f. II-II v° (add.): ‹Notae astronomicae›.

    1) inc.: «Nota quod cometa est quedam exalacio apparens in regione elementari aeris...» (14 lignes).

    2) inc.: «Nota quod aliquando (?) apparent impressiones ignite leuis et subtilis materie...» (8 lignes).

    3) inc. f. II v°: «Nota quod secundum sanctum Thomam quod si motus celi a prima intelligentia que est deus retraharetur... sed (?) Albertus dicit quod...» (10 lignes).

    f. 1-14: Ps. Cicero, Synonyma.

    titre: «Incipiunt Tullii Ciceronis synonima».

    (praef.) inc.: «Cicero Lucio Veturio suo salutem. Collegi ea que pluribus modis...».

    (texte) inc.: «Abditum. Obscurum. Opertum. Obumbratum. Cecum. Nebulosum...».

    expl. f. 14 col. 1: «... Operatur. Prestolatur. Expectat. Sustinet. Vates. Sacerdos. Poeta. Augur. Interpres. Explicit» (texte avec additions).

    ~ f. 14 col. 2-4: ‹Definitiones›.

    inc.: «Flagito id est exoro humiliter.

    Paruipendo est tenere paruum computum de re...».

    à la fin: «Expliciunt Tullii Ciceronis Synonima...».

    ~ f. 15-24 v°: Gasparinvs Barzizivs, De compositione (seu De praeceptis elocutionis et partibus eius).

    ~ f. 24 v°-30 v°: ‹Gasparinvs Barzizivs, De tribus partibus elocutionis epilogus ac summa praeceptorum›.

    ~ f. 31-57 v°: «Quedam documenta ad dictandum».

    (praef.) inc.: «Quid me petis Ignarum siquidem et iustum Rhetoricos flores et iam doctum precordialissime cognate et amice specialissime...».

    (texte) titre f. 31 v°: «Primo ergo de arte commutandi».

    inc.: «Ars siquidem qua partes orationis transmutare debemus a Rethore...».

    ~ f. 58-60: «Perutiles regule in arte dictaminis».

    inc.: «Modo nimirum (?) pare ea oratio appreciatur quando ablatiuum declinationis quarte...».

    ~ f. 61-64 v°: «Solutiones contrariorum Biblie».

    inc.: «Ego non iudico quemquam. Dictatiue...» (même texte dans les mss. Bruxelles, Bibl. royale 20 632, XVe s., f. 1-4 v°, Troyes, Bibl. mun. 1817, XVe s., etc.).

    ~ f. 65-68: Secvndvs philosophus, ‹Vita et Sententiae›.

    f. 68 v°-70 v° : Vrbanvs V, papa, «Longum memento quod debet dici ante missam...».

    inc.: «Domine Deus meus suppliciter te deprecor ut concedas mihi ueniam...».

    f. 70 v°: ‹Notae de obitu Ludouici Aurelianensis ducis et Iohannis Burgundiae ducis›.

    inc. 1) «Anno domini M° CCCC° VII° obiit dux Aurelianensis ut patet per ista tria uerba noni psalmi scilicet contere brachium peccatoris...».

    2) «Anno domini M° CCCC° XIX° obiit dux Burgundie Iohannes ut patet per illud Ysaye LIII° capitulo. Sicut ouis ad occisionem...».

    f. 71-71 v°: «Supputatio temporum quibus subscripti ordines primitus fuerunt instituti».

    inc.: «Primo sciendum est quod sanctissimus confessor domini monachorum pater et dux Benedictus in Ytalia floruit...».

    f. 71 v°-72: «De statu et ortu ordinis Celestinorum».

    f. 72-72 v°: «Ordo fundationis monasteriorum Celestinorum in prouincia Francie».

    f. 72 v°-73: «Nomina archiepiscopatum [sic] et episcopatum [sic]... in Regno Francie» (avec traduction en français de noms de villes).

    f. 74-74 v°: Petrvs de Rosenheim, Roseum memoriale diuinorum eloquiorum (extraits).

    cf. infra, f. 109 v°-110 autre extrait.

    f. 75-90: Hvgo de Sancto Victore, Soliloquium de arrha animae (sans le prologue).

    f. 91-109: ‹Nicolavs de Hanapis, seu Petrvs de Palvde, Tabula Legendae aureae Iacobi de Varagine›.

    f. 109 v°-110: Petrvs de Rosenheim, Roseum memoriale diuinorum eloquiorum (extrait).

    inc.: «Astra polum iuncta terra...» (cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 1641).

    f. 110 v°-112 v°: «Septem peccata mortalia metrice compilata».

    inc.: «Qui timetis dominum uocem eius audite...» (cf. H. Walther, op. cit., n° 15707, cite seulement le ms. Cues 197, XIVe s.).

    f. 112 v°: «Versus quidam ad inueniendum numerum argorismi [sic]».

    inc.: «Vnum prima facit secundaque decem...» (5 v. - cf. H. Walther, op. cit., n° 19673).

    f. 113: «Casus retenti a summo pontifice».

    inc.: «Nota quod sex casus solum retenti sunt a domino papa...» (8 lignes).

    — ‹Carmen›.

    «Vnde uersus: A papam [sic] feriens clerum falsarius urens...» (3 v. - cf. H. Walther, op. cit., n° 59).

    — «Casus retenti ab episcopis».

    inc.: «Qui facit incestus [sic] deflorans aut homicida...» (6 v. - cf. H. Walther, op. cit., n° 15482).

    — «Augustinus de cohabitatione clericorum et mulierum».

    inc.: «Grauem inimicum sortita est castitas non solum cui resistend‹um› sed dimisso freno...» (7 lignes).

    ~ — «De uisitacione patris abbatis ad suos subdictos».

    inc.: «Nota ad quid facienda est uisitatio...».

    ~ f. 113 v°: «Recommendacio flenda post sermonem in capitulo».

    inc.: «Secundum bonam consuetudinem et laudabilem in ordine hactenus obseruata...».

    f. 114-114 v°: ‹Accessus ad Ps. Ciceronis Rhetoricam ad Herennium›.

    pas de titre.

    inc.: «Queritur primo quid sit Rhetorica. Dicendum secundum Ysidorum in 2° ethimologiarum quod Rethorica est bene dicendi scientia in ciuilibus...».

    expl.: «... Causa finalis proxima est fructus et utilitas huius scientie. Remotus est fructus accumulante (?) laudis et honoris cum summa utilitate coniunctus».

    f. 115-168: Ps. Cicero, Rhetorica ad Herennium.

    (comment.) inc. f. 115 marge supér.: «Iste est liber Rethorice noue Marci Tullii Ciceronis scriptus ad Gayum Herennium in quo traduntur artis Rethorice precepta...».

    (marge droite): «Et si in negociis. Ista est huius prohemii prima pars in qua auditoris beneuolenciam...».

    expl. marge infér.: «... et uoluntatem ipsius Gaii Herenni perficere uult scribendo Rethoricam».

    (seulement quelques gloses éparses aux feuillets suivants).

    (texte) expl. incomplet: «... Dissolucio est quod coniunctionibus uerborum... pare cognatis obsequere amicis. Aliqua uacant. Explicit liber Rethorice noue Marci Tullii Cyceronis [sic] in quo quidem libro IIIIor libelli continentur» (IV, 30, 41). suivi de cette note rubriquée: «Nota quod in fine istius libri puta in ultimo odie [sic] inuenies Residuum et ea que sunt de isto libro Marcii Tullii Ciceronis ubi incipit dissolucio est que coniunctionibus, etc. quere diligenter et inuenies totum complementum istius libri scilicet noue Rethorice Marci Tullii Ciceronis» (cf. infra, f. 195-207).

    ~ f. 168 v°-172 v°: «Quedam Regule Rhetori conuenientissime».

    inc.: «Cum neque quempiam ad artem dicendi peruenire posse credimus...»

    f. 173: Ovidivs, Opera (extraits).

    1) Fasti.

    titre: «Ouidius».

    inc.: «Non pudet uerbosum die posuisse moretum...».

    expl.: «... Sponte sua si qua terra ferebat» (IV, 367-370).

    2) Ars amatoria.

    titre: «Ouidius, etc.».

    inc.: «Vina parant animos faciuntque coloribus aptos...».

    expl.: «... Et Veneris (?) in uinis ignis in igne fuit» (I, 237-244).

    ~ — ‹De eloquentia›.

    inc.: «Finem (?) eloquentie omnes concedunt esse apposite dicere quod ut Cicero tradit Socrates...» (12 lignes).

    ~ —«Regula iuris» (4 lignes).

    ~ —Vdalricvs de Argentina, Excerptum (7 lignes).

    ~ f. 173 v°-180 (Schémas et tables des figures de rhétorique avec exemples).

    me.: «Attentos - Si pollicebimur nos facturos uerba de (?) | - Si rogabimus auditores ut attente audiant...»

    ~ f. 180 v°: ‹Notae uariae›.

    parmi lesquelles:

    «Nota quod Albertus dicit quod monstrum fit 4or modis et assignat 4or causas in generali...» (29 lignes).

    ~ f. 181-189: Aeneas Silvivs Piccolominevs, Epistula (105) ad Sigismundum ducem Austriae.

    ~ f. 189-192: Aeneas Silvivs Piccolominevs, De remedio amoris (Epistula (106) ad Hyppolitum Mediolanensem) .

    ~ f. 192-194: Aeneas Silvivs Piccolominevs, Epistula (108) ad Procopium de Rabenstein.

    f. 195-207: Ps. Cicero, Rhetorica ad Herennium.

    (suite des f. 115-168, cf. supra).

    inc.: «Dissolucio est que coniunctionibus uerborum e medio sublatis...» (IV, 30, 41).

    expl.: «... et exercitacione consequamur. Explicit Rethorica noua Marci Tullii Ciceronis...».

    (f. [209-210] essais de plume de plusieurs mains très cursives.)

Intervenant

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

  • Origine: française, écriture cursive anguleuse ; le copiste, Hugues, moine de l’abbaye cistercienne de Cherlieu (diocèse de Besançon, Haute-Saône), écolier au collège Saint-Bernard de Paris, signe et date de 1467 (et janvier 1468, n. st ?) à plusieurs reprises ; f. 14: «... Synonima scripta per me fratrem Hugonem scolarem uenerabilis monasterii Cariloci et fuit iste liber sinonimorum Tullii Ciceronis finitus et scriptus in egregio collegio sancti Bernardi Parisiensis in die Iohannis et Pauli martirum Anno domini millesimo quadringentesimo sexagesimo septimo inclusiue. frater Hugo. Amen» signature rubriquée avec paraphe: «frater Hugo de Caroloco»; f. 194: «Completum anno domini M° CCCC° LXVII° in solemni collegio sancti Bernardi Parisiensis per me fratrem Hugonem scolarem famosissimi monasterii de Caroloco et idem opus perfeci anno iam supradicto nona die mensis Ianuarii. Amen», f. 207: «... finita per me fratrem Hugonem scolarem famosissimi monasterii de Caroloco XIIa mensis Ianuarii Anno domini millesimo CCCC° sexagesimo septimo mensis Ianuarii in collegio sancti Bernardi Parisiensis. Deo gracias. Amen».

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: Robert Perillie (?) qui signe au f. [209 v°]: «Robertus Perillie uerissimus possessor est teste meo manuali hic affine (?) posito» signature avec seing manuel: «R. Perillie» (fin XVe s.) ; Paul Petau (cote T. 42 au f. III) ; Alexandre Petau (correspond au n° 1447 de son catalogue manuscrit Leyde, Voss. lat. Q. 76, f. 9, 66 v°, 78, 79 v°, etc.) ; Reine Christine de Suède (cote 1395 au f. I v°).

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 1re partie. Fonds Patetta et Fonds de la Reine par E. Pellegrin, Paris, 1978, p. 290 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1978_cat_21_21)

Bibliographie

    • R. P. Sonkowsky, Critical edition of the latin rhetorical treatise «De compositione» by Gasparino Barzizza of Bergamo (American philosophical Society Year book , 1962, p. 629)
    • R. P. Sonkowsky, A fifteenth-century rhetorical opusculum (Class. med. and Renaiss. Studies in honor of B. L. Ullman, Rome, 2, 1964, p. 260)
    • P. O. Kristeller, Iter italicum, 2, 1967, p. 403.

Vie du livre

Source des données