Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 12199

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q59500

  • Titre attesté :
    • Augustinus Hipponensis, Sermones de verbis Domini
  • Autre forme de la cote :
    • Paris, Bibliothèque nationale de France, Manuscrits, lat. 12199
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 12199
    • Paris. BnF, Latin 12199
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Auteur : Augustin (saint, 0354-0430)
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :
  • Écriture :
    • Écriture caroline tardive d’une seule main.
  • Décoration :
    • Une initiale à l’encre d’or, à rinceaux, sur fond bleu, vert et jaune : f. 2v Evvangelium (8 lignes).
      Initiales de couleur à l’encre bleue et verte avec festons en réserve ou filets rouges, verts et bleus, ou terminaisons à palmettes ou à tête animale.
      Rubriques à l’encre rouge.
  • Composition :
    • 229 ff., numérotés de 1 à 226, dont deux feuillets consécutifs sont numérotés 163, deux 165 et deux 167, précédés d’une garde et suivis de deux gardes, en parchemin.
  • Dimensions :
    • 355 x 250 mm (justif. 245 x 167 mm).
  • Aspects codicologiques :
    • 29 cahiers s’ouvrant sur le côté poil, tous quaternions sauf le cahier 29 (f. 222-226, un binion plus un feuillet isolé f. 226). Signatures des cahiers de première main en chiffres romains à l’encre brune au centre de la marge inférieure de la dernière page des cahiers 1-4 (signés I-IIII). Réclame de première main à l’encre brune dans la marge inférieure de la dernière page des cahiers 5, 6 et 27. Foliotation moderne à l’encre brune en chiffres arabes sur la marge supérieure externe du recto.
    • France (Corbie)229 ff., numérotés de 1 à 226, dont deux feuillets consécutifs sont numérotés 163, deux 165 et deux 167, précédés d’une garde et suivis de deux gardes, en parchemin355 x 250 mm (justif. 245 x 167 mm).
  • Réglure :
    • Piqûres sur la marge supérieure, externe et inférieure. Réglure à la mine de plomb (Muzerelle 1-1-11/0/2-1/JJ ou 1-11-11/0/101-101/JJ) ; 34 lignes sur deux colonnes.
  • Reliure :
    • Reliure médiévale sur ais de bois en peau blanche ; dos à quatre doubles nerfs ; traces de deux fermoirs. Sur le plat supérieur, à l’encre, « Cor[...?] » ; sur le dos, « Augustini de verbis Domini et Apostoli sermones ». Contregardes et gardes en parchemin.
  • Estampille :
    • Aux f. 1r et 229v, estampille de la « Bibliothèque Nationale » identique au modèle Josserand-Bruno n° 17 (1792-1802).

Collection IIIF

Manifestes IIIF dans cette collection

Type de numérisation non spécifié

Numérisation intégrale

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Augustinus Hipponensis, Sermones (CPL 284) :
    F. 1r-3v : Sermo 108, inc. « Evangelium audivimus, et in eo Dominum eos arguentem », expl. « quia tuo adversario consensisti » (P. L. 38, 636-638).
    F. 3v-5r : Sermo 54, inc. « Solet multos movere karissimi », expl. « quod imitarentur elucebat » (P. L. 38, 372-374).
    F. 5r-6r : Sermo 268, inc. « Cum nobis pro officio competat dicere », expl. « in conspectu Domini invenimur, ab ipso… » (P. L. 39, 2244-2245).
    F. 6r-7r : Sermo 55, inc. « Sancti evangelii capitulum quod modo », expl. « refugium factus es nobis » (P. L. 38, 375-377).
    F. 7r-10r : Sermo 61, inc. « In lectione sancti Evangelii hortatus est », expl. « fructus queritur » (P. L. 38, 409-414).
    F. 10r-14v : Sermo 62, inc. « Audivimus cum sanctum Evangelium legeretur », expl. « reus ero si non fecero » (P. L. 38, 415-423).
    F. 14v-16r : Sermo 100, inc. « De capitulo evangelii quod Dominus donavit », expl. « conversi ad Dominum » (P. L. 38, 602-605).
    F. 16r-18r : Sermo 67, inc. « Sanctum Evangelium cum legeretur audivimus », expl. « ab inimicis suis salvi erant » (P. L. 38, 433-437).
    F. 18r-19r : Sermo 70, inc. « Mirum quibusdam videtur », expl. « ut possimus sustinere » (P. L. 38, 443-444).
    F. 19r-20v : Sermo 69, inc. « Audivimus in Evangelio Dominum exhilaratu spiritu », expl. « ad fasigium caritatis » (P. L. 38, 440-442).
    F. 20v-31r : Sermo 71, inc. « Magna questio est de recenti evangelica lectione », expl. « vobis loquendo ministraremus » (P. L. 38, 445-467).
    F. 31v-33r : Sermo 72, inc. « Admonuit nos Dominus », expl. « ut misericordiam mereatur, per Christum… » (P. L. 38, 467-470).
    F. 33r-35r : Sermo 76, inc. « Evangelium quod recentissime recitatum », expl. « qui mortuus est in carne pro te » (P. L. 38, 479-483).
    F. 35r-36r : Sermo 72, inc. « Cum sanctum Evangelium legeretur », expl. « ad sempiterna sua promissa perducat » (P. L. 39, 1884-1886).
    F. 36r-38v : Sermo 83, inc. « Hesterna die sanctum Evangelium ammonuit », expl. « et ceteri timeant » (P. L. 38, 514-519).
    F. 38v-42r : Sermo 82, inc. « Ammonet nos Dominus noster », expl. « de mercede gaudeamus » (P. L. 38, 506-514).
    F. 42r-42v : Sermo 84, inc. « Dixit Dominus cuidam adolescenti », expl. « cum Christo regnabimus » (P. L. 38, 519-520).
    F. 43r-50r : Sermo 88, inc. « Bene nobiscum novit sanctitas vestra », expl. « ut immundum non tangatis » (P. L. 38, 539-553).
    F. 50r-51r : Sermo 82, inc. « Nonnulli fratres aui aut militiae », expl. « pacto teneat alienum » (P. L. 39, 1904-1906).
    F. 51r-52v : Sermo 75, inc. « Scire et intelligere debemus fratres karissimi », expl. « et imperium in secula seculorum, amen » (P. L. 39, 1889-1891).
    F. 52v-53v : Sermo 97, inc. « Fratres, quod audistis scripturam monentem », expl. « quid faciat mihi homo » (P. L. 38, 589-591).
    F. 53v-55v : Quaestio 59 de decem virginibus, inc. « Inter parabolas a Domino dictas », expl. « secundum fidem esse potuerint » (P. L. 40, 44-48).
    F. 55v-59r : Sermo 93, inc. « Hesterno die qui affuistis », expl. « quam extinguat » (P. L. 38, 573-580).
    F. 59r-60r : Sermo 102, inc. « Dominus noster Iesus Christus quod discipulis », expl. « portantes manipulos suos » (P. L. 38, 611-613).
    F. 60r-61r : Sermo 367, inc. « Advertit sanctitas vestra fratres karissimi », expl. « hic totum dimittimus » (P. L. 39, 1650-1652).
    F. 61r-62r : Sermo 103, inc. « Verba Domini nostri Iesu Christi », expl. « sequamur ut pascamur » (P. L. 38, 613-616).
    F. 62r-63v : Sermo 104, inc. « Sanctum Evangelium cum legeretur audivimus a femina religiosa », expl. « sed qui incrementum dat Deus » (P. L. 38, 616-618).
    F. 63v-64v : Sermo 84, inc. « Apostoli sancti dicebant ad Dominum », expl. « quis contra nos ? Ipsi ergo laus… » (P. L. 39, 1907-1909).
    F. 64v-68r : Sermo 105, inc. « Audivimus nos exhortatum Dominum nostrum », expl. « in celo coronentur » (P. L. 38, 618-625).
    F. 68r-69v : Sermo 106, inc. « Audistis sanctum Evangelium quomodo Dominus », expl. « quae foris sunt munda erunt » (P. L. 38, 625-627).
    F. 69v-71r : Sermo 110, inc. « De arbore ficulnea que », expl. « si ille manum non porrexisset » (P. L. 38, 638-641).
    F. 71r-71v : Sermo 111, inc. « Tria sata farinae », expl. « convenire dignemini » (P. L. 38, 641-643).
    F. 71v-73v : Sermo 112, inc. « Lectiones sancte proposite sunt », expl. « ne unquam obdormiam in morte » (P. L. 38, 643-648).
    F. 73v-75r : Enarrationes in psalmos, Sermo II de secunda parte psalmi (excerptum), inc. « In lectione evangelica… Denique filius minor », expl. « clausum sacramentum aperiat » (P. L. 36, 896-898).
    F. 75r-77r : Sermo 113, inc. « Quod ammonemur ammonere debemus », expl. « ad gaudium finiamus » (P. L. 38, 648-652).
    F. 77r-78r : Sermo 115, inc. « Lectio sancti Evangelii aedificat nos », expl. « superabundavit gratia » (P. L. 38, 655-657).
    F. 78r-79v : Sermo 171, inc. « Gaudere nos Apostolus precipit », expl. « nichil solliciti fueritis » (P. L. 38, 933-935).
    F. 79v-81r : Sermo 109, inc. « Omnium Christianorum spes, fratres karissimi », expl. « que in sanctis suis diligit Deus, ut possitis cum sanctis… » (P. L. 39, 1961-1962).
    F. 81r-86r : Sermo 117, inc. « Capitulum Evangelii quod lectum est », expl. « in omnem plenitudinem Dei » (P. L. 38, 661-671).
    F. 86r-87v : Sermo 108, inc. « Dominus noster Iesus Christus et venit », expl. « redde quod promisisti » (P. L. 38, 633-636).
    F. 87v-89v : Sermo 122, inc. « Quod dictum audivimus a Domino », expl. « quod ad vos pertinet, cogitate » (P. L. 38, 680-684).
    F. 89v-90v : Sermo 123, inc. « Scitis fratres in Christum enim credentes », expl. « quando te mihi reddideris » (P. L. 38, 684-686).
    F. 90v-91v : Sermo 124, inc. « Recentissima in auribus nostris », expl. « Verbum Domini manet in eternum » (P. L. 38, 686-688).
    F. 91v-95r : Sermo 128, inc. « Audivimus verba sancti Evangelii », expl. « desperandum est sub tali suscitatore » (P. L. 38, 713-720).
    F. 95r-97r : Sermo 98, inc. « Miracula Domini nostri et Salvatoris », expl. « ut celeriter iam resurgant » (P. L. 38, 591-595).
    F. 97r-99v : Sermo 129, inc. « Ad evangelicam lectionem que recens », expl. « super omnem terram » (P. L. 38, 720-725).
    F. 99v-100v : Sermo 132, inc. « Sicut audivimus cum sanctum Evangelium legeretur », expl. « damnatione Dei liberare non possum » (P. L. 38, 734-737).
    F. 100v-103r : In Iohannis Evangelium tractatus 33, inc. « Meminit caritas vestra sermone pristino », expl. « ut invenias quod promisi, ipsi gloria… » (P. L. 35, 1647-1651).
    F. 103r-104v : Sermo 134, inc. « Novit caritas vestra, omnes nos », expl. « quia cotidie dimittuntur debita nostra » (P. L. 38, 742-746).
    F. 104v-109v : Sermo 137, inc. « Non ignorat fides vestra karissimi », expl. « veniet ille qui exigat » (P. L. 38, 754-763).
    F. 109v-112v : Sermo 138, inc. « Audivimus Dominum Iesum commendantem », expl. « unus grex et unus pastor » (P. L. 38, 763-769).
    F. 112v-114r : Sermo 139, inc. « Dominus Deus Iesus filius Dei », expl. « preces fundite » (P. L. 38, 769-772).
    F. 114r-115v : Sermo 96, inc. « Licet omnes virtutes quas in terris », expl. « presentibus cunctis agit gratias redemptori » (P. L. 39, 1929-1931).
    F. 115v-118v : Sermo 354, inc. « Hoc ammonuit Dominus, cum Evangelium legeretur », expl. « si qui contristatus est, emendatur » (P. L. 39, 1563-1568).
    F. 118v-120r : Sermo 142 (cap. I-V), inc. « Erigunt nos divine lectiones », expl. « et cum ipso omnia possidebis » (P. L. 38, 778-784).
    F. 120r-121r : Sermo 141, inc. « Inter cetera cum sanctum Evangelium legeretur », expl. « Hec satis sint caritati vestre » (P. L. 38, 776-778).
    F. 121r-121v : In Iohannis Evangelium tractatus 71, inc. « Audite auribus, accipite mentibus », expl. « arguendus ostenditur » (P. L. 35, 1820-1821).
    F. 121v-122r : Sermo 97, inc. « Domini vox est, fratres karissimi, pacem », expl. « parem te ipsius cognosce » (P. L. 39, 1931).
    F. 122r-123r : In Iohannis Evangelium tractatus 78, inc. « Accepimus fratres verba Domini », expl. « speret futurum esse per Christum » (P. L. 35, 1835-1837).
    F. 123r-124v : Sermo 246, inc. « Obiciunt Ariani de Sapientia », expl. « eternae mortis penam patietur » (P. L. 39, 2198-2200).
    F. 124v-128v : Sermo 87, inc. « De sancto Evangelio presenti tempori », expl. « ut recipiant quod speramus et nos » (P. L. 38, 530-539).
    F. 128v-130r : Sermo 143, inc. « Medicina omnium anime vulnerum », expl. « iam iudicatus est » (P. L. 38, 784-787).
    F. 130r-131v : Sermo 144, inc. « Cum Dominus et salvator noster », expl. « iam iudicatus est » (P. L. 38, 787-790).
    F. 131v-132v : Sermo 146, inc. « Lectione hodierna animadvertit caritas vestra », expl. « inventura supplicium sempiternum » (P. L. 38, 796-797).
    F. 132v-137r : Sermo 52, inc. « Evangelica lectio proposuit nobis », expl. « ut proficiatur sensus vester, a Domino querite » (P. L. 38, 354-364).
    F. 137v-141r : Sermo 127, inc. « Spes nostra fratres non de isto tempore », expl. « in resurrectionem iudicii » (P. L. 38, 705-713).
    F. 141r-142r : Sermo 384, inc. « Sancta et divina eloquia », expl. « sed erunt equales angelis Dei, per Christum… » (P. L. 39, 1689-1690).
    F. 142v-145r : Sermo 131, inc. « Audivimus veracem magistrum divinum redemptorem », expl. « ut mutentur oremus » (P. L. 38, 729-734).
    F. 145r-148r : Sermo 163, inc. « Si consideremus fratres ante gratiam », expl. « verissime respondetur, Gratia Dei per Iesum… » (P. L. 38, 889-895).
    F. 148r-151v : Sermo 153, inc. « Audivimus concorditer que respondimus », expl. « superabundavit gratia » (P. L. 38, 825-832).
    F. 151v-155v : Sermo 154, inc. « Hesternam lectionem de sancti apostoli Pauli epistola », expl. « non tamen virtute tua, sed gratia Dei per Iesum… » (P. L. 38, 833-840).
    F. 155v-159v : Sermo 155, inc. « Hesterna lectio sancti Apostoli eo usque terminata est », expl. « sed propter munera sua » (P. L. 38, 841-849).
    F. 159v-162r : Sermo 165, inc. « Apostolum audivimus, psalmum audivimus », expl. « Magna scientia, ista continentia » (P. L. 38, 902-907).
    F. 162r-163v : Sermo 174, inc. « Audivimus beatum apostolum Paulum dicentem », expl. « Sine pueros venire ad me » (P. L. 38, 940-945).
    F. 163v-165r : Sermo 175, inc. « Quod lectum est modo de sancto Evangelio », expl. « qui se humiliat, exaltabitur » (P. L. 38, 945-949).
    F. 165r-166v : Sermo 176, inc. « De divinis lectionibus quod Dominus ammonere dignatur », expl. « sursum cor ponite, et Domino gratias agite » (P. L. 38, 950-953).
    F. 166v-169r : Sermo 26, inc. « Psalmus quem cantavimus Deo, et nos invicem », expl. « terra nostra dabit fructum suum » (P. L. 38, 171-178).
    F. 169r-171v : Sermo 30, inc. « Sine dubio, fratres, gravem quamdam sarcinam », expl. « qui misit me, traxerit eum » (P. L. 38, 187-192).
    F. 171v-176r : Sermo 156, inc. « Verbi Dei altitudo exercet studium », expl. « cohaeredes autem Christi » (P. L. 38, 849-859).
    F. 176r-182r : Sermo 294, inc. « Natale sancti Iohannis inter cetera que dicenda », expl. « postea diligentia non erit impietas » (P. L. 38, 1335-1348).
    F. 182r-187v : Sermo 169, inc. « Ad apostolicam lectionem aures et animam intendat sanctitas », expl. « quam cursor preter viam » (P. L. 38, 915-926).
    F. 187v-190r : Sermo 158, « Apostolum beatum audivimus exhortantem », expl. « Ergo si Deus pro nobis, quis contra nos ? » (P. L. 38, 862-867).
    F. 190r-192v : Sermo 159, inc. « Hesterno die de iustificatione nostra », expl. « fons vicit sitientem » (P. L. 38, 867-872).
    F. 192v-196r : Sermo 161, inc. « Apostolum audivimus, cum legeretur, corripientem », expl. « illi non faciant quod non licet » (P. L. 38, 878-884).
    F. 196r-197r : Sermo 109, inc. « Omnium Christianorum spes, fratres karissimi », expl. « et ea semper operantes, quae in sanctis suis… » (P. L. 39, 1961-1962).
    F. 197r-200r : Sermo 178, inc. « Beati Apostoli epistola cum legeretur », expl. « omnium cupiditatum carnalium fena consumet » (P. L. 38, 960-966).
    F. 200r-201v : Sermo 27, inc. « Quomodo ianua introducit in domum », expl. « occultorum apertissimam rationem » (P. L. 38, 178-182).
    F. 202r-203v : Quaestio 71 de eo quod scriptum est, inc. « Quia lex Veteris Testamenti custodie timorem habebat », expl. « infirmum debeamus diligere propter Christum » (P. L. 40, 80-83).
    F. 203v-206v : Sermo 164, inc. « Omnes nos per apostolum ammonet veritas », expl. « ut invicem onera nostra portemus » (P. L. 38, 895-902).
    F. 207r-208v : Sermo 157, inc. « Sicut Apostolum dixisse meminit sanctitas vestra », expl. « Christum fidelissime retinetis » (P. L. 38, 859-862).
    F. 208v-209v : Sermo 167, inc. « Apostolum cum legeretur audistis », expl. « ego erogem, veniet qui exigat » (P. L. 38, 909-911).
    F. 209v-210r : Sermo 100, inc. « Legimus in libro qui Apostolorum Actibus ascribitur », expl. « Non hominibus mentiti estis, sed Deo » (P. L. 39, 1937-1939).
    F. 210r-212r : Sermo 99, inc. « Post resurrectionem Christi, quorum operum patrocinio », expl. « conditore suo suscepit, qui vivit… » (P. L. 39, 1934-1937).
    F. 212r-214r : Sermo 43, inc. « Initium bone vite, cui vita etiam eterna debetur », expl. « crede ut intelligas verbum Dei ». (P. L. 38, 254-258).
    F. 214r-217v : Sermo 180, inc. « Prima lectio quae nobis hodie recitata est », expl. « quia magno bono habundabitis » (P. L. 38, 972-979).
    F. 217v-219v : Sermo 181, inc. « Beatissimus Ioannes apostolus salubriter », expl. « sed exibimus hinc sine peccato » (P. L. 38, 979-984).
    F. 219v-221v : Sermo 182, inc. « Quando Ioannes apostolus loquebatur », expl. « pro vobis orate adiutorem » (P. L. 38, 984-988).
    F. 221v-224r : Sermo 183, inc. « Vestre caritatis expectatio », expl. « ut qui gloriatur in Domino glorietur » (P. L. 38, 988-994).
    F. 224r-224v : Sermo 172, inc. « Ammonet nos beatus apostolus ut de dormientibus », expl. « sed etiam spiritualiter amant. Qui custodit veritatem in seculum » (P. L. 38, 936-937).
    F. 225r-225v : Sermo 173, inc. « Quando celebramus dies fratrum defunctorum », expl. « ut nos dignetur etiam in fine mutare » (P. L. 38, 937-939).
    F. 225v-226v : [Guido, Sermo in assumptione sanctae Mariae], inc. « In illo tempore repleta est spiritu sancto … fructus ventris tui » (Lc 1,41-42). « Gaudia presentis sollemnitatis fratres karissimi », expl. « ad ortum delitiarum immarcescibilium mereamur introduci. Per Christum… » (Étaix, Les Homiliares patristiques, p. 244, d’après le lectionnaire de Corbie ms. Paris, BnF, Lat. 11700, f. 76v-77r).

Intervenants

Ancien possesseur

Anciennement dans

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Ce manuscrit a été copié à l'abbaye de Saint-Pierre de Corbie. D’après les colophons du f. 226v, Richer, prieur de Corbie, a fait copier ce manuscrit par Jean d’Amiens (cf. Delisle, Cabinet des manuscrits, II, p. 116) : « Sic opus hoc scripsit Iohannes Ambianensis. Est scriptor talis demonstrat littera qualis » (cf. Colophons des manuscrits occidentaux, n° 8633), suivie d’un colophon d’une autre main, reporté aussi après l’anathème : « Hoc opus insigne divino fervidus igne. Sancte tuus famulus fecit tibi Petre Richerus », et de l’ex-libris de Corbie, de la même main du copiste ou d’une main contemporaine : « Liber sancti Petri Corbeie, qui eum furatus fuerit anathema sit » (cf. aussi l'ex-libris de Corbie reporté au XVIIe siècle au f. 1r : « Ex libris Corbeiensis monasterii »). Le volume figure dans le troisième inventaire, datable au XIIe siècle, de la bibliothèque de Corbie sous le n° 7 : « De verbis Domini et Apostoli » (cf. Delisle, Cabinet des manuscrits, II, p. 433 ; E. Coyecque, Catalogue des manuscrits des bibliothèques de France, XIX, p. XI-XLVIII : XIIIe s. : n° 7 : 1621: n° 1) ; il passa ensuite à l’abbaye de Saint-Germain-des-Prés, où il a reçu la cote 243 (cf. l'ex-libris au f. 1r, « Sancti Germani a Pratis » (XVIIe siècle ?), suivi par les cotes anciennes « N. 243 » (Saint-Germain) et « olim 201 Corbie »). Le manuscrit entra à la Bibliothèque Nationale avec d’autres manuscrits de Saint-Germain, entre décembre 1795 et février 1796.

Notes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Parchemin.

Vie du livre

Sources des données