Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Reg.lat.1719

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q90998

Manifeste IIIF

Aspects codicologiques

  • Parch., Xe-XIe s., 84 ff. (f. 15 v°, 31 v° blancs), 270 x 203 mm. Initiales à entrelacs et palmettes aux f. 16, 16 v°, 32, 32 v°, 47, et quelques initiales bordées de points rouges. Abondantes gloses marginales et interlinéaires contemporaines aux f. 32 v°-41 v°, rares ensuite. Le f. 82 a été refait d’une autre main.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 1: Lvxorivs, Carmen 65 (Anthol. lat. 351, v. 9-14).

    inc. mutilé et en partie illisible: «// I‹nde› Pirin‹ea Bias tell›ure creatus...» (v. 9).

    expl.: «... Omne inquit magnum est quod mensura optima librat». (éd. M. Rosenblvm, Luxorius. A latin poet among the Vandals..., New York-Londres, 1961, p. 150).

    — Anthol. lat. 88.

    titre: «DE MVSIS».

    — Anthol. lat. 233.

    titre: «CAESAR DE LIBRIS LVCANI».

    f. 1 v°-12: Anthol. lat. 495-638 (Carmina duodecim sapientum - ms. R. de Finch).

    titre: «EPYTAPHIA MONOSTICA QVȨ SCRIPTA SVNT POST MORTEM VIRGILII A XII SAPIENTIBVS IDEST PALLADIO ASCLEPIADIO EVSTHENIO POMPELIANO MAXIMINO VITALI BASILIO ASMENIO VOMANIO EVFORBIO IVLIANO HILASIO DE DIVERSIS. IN PRIMIS SINGULI VERSVS SENIS VERBIS ET LITTERIS DE RATIONE TABVLAE».

    f. 10 v°: Anthol. lat. 634 (v. 1 seul) (cf. C. E. Finch, op. cit. infra, qui donne une collation du texte, meilleur que celui du ms. Paris, Bibl. nat., lat. 8069).

    ~ f. 12-12 v°: Versus Sibyllae de die iudicii.

    inc.: «Iudiciique diem [sic] tellus sudore madescit [sic]...» (cf. H. Walther, Initia carminum..., n° 9907).

    f. 12 v°-13: Avsonivs, Monosticha de XII Caesaribus (I-IV).

    titre (add. moderne), en marge: «De duodecim Cesaribus» (éd. R. Peiper, Decimi Magni Ausonii... Opuscula, Teubner, 1886, p. 183-186).

    f. 13: Avsonivs, Tetrasticha de XII Caesaribus (extrait).

    texte: «Nunc et predictos et regni sorte sequentes

    Expediam series quos tenet imperii». (v. 1-2, éd. Peiper, op. cit. infra, p. 187).

    f. 13-14: Ps Cato, Monosticha (Anthol. lat. 716).

    titre (add. moderne) en marge: «Incerti Carmina moralia seu sententiosa».

    inc.: «Vtilibus monitis prudens accomodet aurem...»

    expl.: «... Vt niteat uirtus absit rubigo quietis» (v. 1-14, 17-71, de l'éd. A. Riese, Anthol. lat., 2, 1906, p. 179-182 ; éd. dans un ordre différent: Ae. Baehrens, Poetae latini minores, 3, Teubner, 1881, p. 236-240).

    f. 14-14 v°: Ps. Cato, Disticha (extraits).

    pas de titre, suivent sans séparation le texte précédent.

    inc.: «Vt sapiens uiuas audi quȩ discere prodest...» (II, praef. v. 8).

    suivi de: II, praef. v. 10 ; II, dist. 2, 3, 1 v. 1 ; 6 v. 2 ; dist. 7a (= Monosticha v. 73-74), 4a (= Monost. v. 75-76) ; IV, dist. 26 ; I, dist. 34).

    expl.: «... Obsequio quoniam dulces retinentur amici». (I, dist. 34 v. 2 - éd. des mêmes extraits avec 3 vers de plus, d’après le ms. Paris, Bibl. nat., lat. 9347 (IXe s.), M. Boas et H. J. Botschuyver, Disticha Catonis, Amsterdam, 1952, p. xix).

    ~ f. 14 v°: ‹Carmen›.

    titre (add. moderne) en marge: «Incerti de septem planetis».

    texte: «Cyclum signiferum sublustrat frigida Phoebe

    Mars binis Phoeton bis sex Phoentinque decem ter» (2 v.).

    — Anthol. lat. 678 (v. 1-8, 10-12).

    titre: «Aliter», et add. moderne en marge:

    «Incerti de zodiaci signis».

    ~ f. 14 v°-15: ‹Carmina›.

    1) titre (add. moderne), en marge: «Incerti de numeris grecorum».

    texte: «Pelucet [sic] latin‹um› cumducit Grecia tetrum».

    2) «Quatuor et pentas duo monas tres mias unus

    Hinc dias ambo tria simus (?) dias et duo monas» (éd. K. Strecker, M. G. H., Poetae latini aevi Carolini, 4, Berlin, 1923, p. 1119).

    3) f. 15 (add. du XIIe s.).

    titre (add. moderne), en marge: «Incerti de septem planetarum cursus tempore».

    inc.: «Signiferi cicli signo quocumque moratur...» (7 v.).

    4) titre: «DE TERMINIS».

    inc.: «Per decimam lunam primus limes retinetur...» (3 v., cf. A. Cordoliani, Contribution à la littérature du comput ecclésiastique au moyen âge, Répertoire des pièces de vers de comput, dans Studi medievali, 3e sér., 2, 1961, p. 198).

    f. 16: Vita Vergilii Bernensis I.

    titre: «DE NOBILITATE DIE ET TEMPORE NATIVITATIS LONGITVDINEQVE TEMPORIS VITE PVBLII VIRGILII MARONIS DISCIPVLI EPIDII ORATORIS INCIPIT» (cf. supra, Reg. lat., 1495, f. 1).

    f. 16-16 v°: Ps. Ovidivs, Argumenta Aeneidos (praef.).

    titre: «VORSVS [sic] OVIDII NASONIS DE VIRGILIO INCIPIVNT».

    inc.: «VERGILIVS MAGNO QVANTVM...».

    f. 16 v°-27 v°: Ps. Vergilivs, Appendix Vergiliana.

    f. 16 v°-23 v°: Culex.

    titre: «POETARVM SAPIENTISSIMI PVBLII VIRGILII MARONIS CONDISCIPVLI OCTAVIANI CAESARIS AVGVSTI MVNDI IMPERATORIS IVVENALIS LVDI LIBELLVS INCIPIT CVLEX P. V. M. INCIPIT».

    f. 23 v°-26 v°: Dirae-Lydia.

    les deux pièces sont réunies.

    titre: DIRAE EIVSDEM MARONIS INCIPIVNT».

    f. 26 v°-27 v°: Copa.

    titre: «COPA EIVSDEM MARONIS INCIPIT».

    f. 27 v°-28: Avsonivs, Eclogarum liber: IV. ΝΑΙ ΚΑΙ ΟΥ ΠΥΘΑΓΟΡΙΚΟΝ seu Ps. Vergilivs, De Est et Non (Anthol. lat. 645).

    titre: «VERSICVLI EIVSDEM DE EST ET NON INCIPIVNT» (éd. K. Schenkl, Decimi Magni Ausonii... Opuscula, Berlin, 1883, p. 150-152 ; R. Peiper, op. cit. supra, p. 91-92 ; R. Giomini, Appendix Vergiliana, Florence, 1953, p. 143-145 ; W. V. Clausen, Appendix Vergiliana, Oxford, 1966, p. 173-174).

    f. 28-28 v°: Avsonivs, Eclogarum liber: III, De uiro bono seu Ps. Vergilivs, Vir Bonus (Anthol. lat. 644).

    titre: «EIVSDEM DE INSTITVTIONE VIRI BONI INCHOANT» (éd. Peiper, op. cit. supra, p. 90-91 ; R. Giomini, op. cit., p. 146-148 ; W. V. Clausen, op. cit., p. 167-168).

    f. 29-31: Ps. Vergilivs, Moretum.

    titre: «EIVSDEM MVRETVM [sic] INCIPIT» (ces textes des f. 16 v°-31 se trouvent aussi réunis dans le ms. Chigi H. V. 164, f. 30-42, cf. supra).

    f. 32-32 v°: Anthol. lat. 672.

    titre: «CARMEN OCTAVIANI CESARIS AVGVSTI DE LAVDANDA ARTE AC SVBLIMANDA PER SAECVLA P.V.M. INCIPIT».

    f. 32 v°: Ps. Ovidivs, Argumenta Bucolicon et Georgicon.

    titre: «INCIPIT TETRASTICON OVIDII NASONIS».

    inc.: «Qualis bucolicis...» (4 v.).

    f. 32 v°-47: Vergilivs, Eclogae seu Bucolica.

    titre: «P.V.M. CARMEN BOCOLICON [sic] IN QVO THEOCRITVM VICIT INCIPIT DRAMATICON MICTICON [sic] MELIBOEVS TYTIRVS».

    (gloses) inc. marge droite: «Bucolica ut ferunt dicta sunt apoton Bucolon id est a custodia boum. Precipua enim sunt...» (Servivs, Commentarius, prol.).

    marge gauche: «Tytirus indicitur [sic] pastor quidam iacens subbarbore [sic] securus et otiosus...» (ibid., I, 1).

    expl. f. 41 marge droite: «... Itis in fassam Procne in ‹hirun›dinem Philomela in lusciniam» (ibid., VI, 78).

    f. 47-84 v°: Vergilivs, Georgica (cum argumentis Ps. Ouidii I-IV).

    titres (argum.): «CARMEN TETRASTICON OVIDII NASONIS INCIPIT».

    (texte): «P.V.M. LIBER PRIMVS GEORGICON INCIPIT».

    (glose) inc. f. 74 v° marge gauche: «Rethorice dicturus de minoribus rebus magna promittit...» (Servivs, Comment. IV, 1).

    expl.: «... Grauiter s. c. herbę genus abundantes in Frigiam grauiter» (ibid., IV, 31).

    (texte) f. 82 (add. de deux autres mains contemporaines pour combler une lacune):

    « // Sed tu desine uelle deum precepta secuti...» (IV, 448).

    «... Te dulcis coniunx te solo in litore secum //» (IV, 465).

    f. 83: « // Te ueniente die...» (IV, 466).

    f. 82 v° parmi des notes et essais de plume de plusieurs mains contemporaines et du XIVe siècle:

    1) «pulcrior in tota quam Larisęa Coronis» (répété plus bas d’une autre main, Ovidivs, Metamorphoses, II, 542).

    2) «Si cupis innotum [sic] Gugu‹r›te [sic] ‹noscere l›etum» (vers sur la mort de Jugurtha, partiellement gratté, cf. supra, Reg. lat. 814, f. 74 v° et 1574, f. 72 v°).

    f. 84 v°: Anthol. lat. 634.

    titre: «VERSICVLI ASMENII SVPER XII LIBROS ENEIDOS INCIPIVNT».

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

  • Origine: paraît française, écritures généralement régulières, un peu allongées ; titres et incipit en onciales, parfois en capitales rustiques ; aux f. 2-15 titres ajoutés en marge de la main d’Alessandro Lorenzo Zaccagni († 1712), custode de la Bibl. Vaticane. Le contenu de ce manuscrit est identique à celui du ms. Paris, Bibl. nat., lat. 8069 (Xe-XIe s.) mais copié dans un ordre différent (cf. C. E. Finch, op. cit. infra, p. 56-58).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: Paul Petau (cote M. 31 au f. 1) ; Alexandre Petau ; Reine Christine de Suède (correspond aux nos 1653 et 1654 du catalogue de Montfaucon).

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 1re partie. Fonds Patetta et Fonds de la Reine par E. Pellegrin, Paris, 1978, p. 388 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1978_cat_21_21)

Bibliographie

    • E. M. Sanford, The use of classical authors..., 1924, p. 209 n° 52
    • C. E. Finch, Codex Reg. lat. 1719 in the manuscript tradition of «Carmina duodecim sapientum» (Trans. Proceed. Amer. philol. Assoc., 94, 1963, p. 55-72), description du manuscrit
    • Les manuscrits de la Reine..., réédition..., 1964, p. 94 nos 1653 et 1654
    • S. Prete, I Caesares di Ausonio ed il ms. 81 della Biblioteca comunale di Fermo (Studia Picena, 39, 2, 1972, p. 130, 131 n. 40, 133), brèves mentions.

Vie du livre

Source des données