Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Pal. lat. 1741

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q89583

Aspects codicologiques

  • Papier (filigranes f. I-XIII et 289-293: var. Briquet 2825, Genève et Frankenstein, 1448-1464; f. 1-158, 197-273 et 277-288: étoile à six branches manque dans Briquet; f. 159-168 et 179-196: var. Briquet 13001, Fribourg, 1457; f. 265-267 et 274-276: var. Briquet 8526 ou 8527, Cologne, 1457 ou Darmstadt, 1464-1468), XVe s. (f. 1 v°-157 v°: a. 1464; f. 242-243: a. 1465; f. 255-270 v°: a. 1466; f. 271-278: a. 1471; f. 286-291 v°: a. 1467), XIII + 303 ff. (f. I v°-III, IV v°-XIII v°, 1, 26 v°-27 v°, 157 v°-158 v°, 193-208 v°, 243 v°-244 v°, 250-254 v°, 259 v°, 278 v°-282 v° et 292-303 v° blancs), 287x203 mm. Foliotation ancienne de 14 à 171 tenant compte des feuillets de garde sans les numéroter depuis le f. 14 = f. 1 actuel jusqu’au f. 171 = f. 159 actuel. Initiales rubriquées, quelques diagrammes aux f. 2-5 v°. Notabilia parfois rubriques et quelques gloses marginales et interlinéaires contemporaines.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Heidelberger historische Bestände – digital

  • Langue(s) des textes dans le manuscrit : latin

    Titre(s) :
    1v-5v - Schemata diversa (de genealogia deorum, poetis, montibus, fluviis etc.) cum notis
    6r-26r - Anonymus, "Fabularius compendiosus in Ovidii Metamorphoses"
    28r-157r - Conradus de Mure, Fabularius
    159r-192v - Mythographus Vaticanus III qui dicitur
    209r-239v - Cicero, Epistulae ad familiares aliquae subsequentis glossis
    240r/v - Moralia quaedam, proverbium et Iuvenalis versus
    241r-242r - "Reformatio des heiligen gerichtes" lingua Germanica
    242r-243r - Petrus Antonius Finariensis, Epistulae Heidelbergae scriptae II
    245r-249v - Terentius Scaurus, De orthographia liber subsequente De ordinatione partium orationis appendice
    255r-259r - Cicero, Oratio pro M. Marcello
    260r-262v - Ps.-Cicero, De optimo genere oratorum
    262v-266r - Rufinus grammaticus Antiochenus, De numeris oratorum
    266v-270v - Martianus Capella, Ex libro V De nuptiis Philologiae et Mercurii excerpta
    270v/271r - De figuris rhetoricis notae diversae
    271r-278r - Rufius (?) Festus, Breviarium (rerum gestarum populi Romani)
    283ra-285va - Registrum super libros Laurentii Vallae
    286r-291v - Anonymus, Liber monstrorum de diversis generibus

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • ~ f. 1 v°-5 v° (anc. 14v°-18v°): ‹Notae diuersae (De genealogiis deorum, De nominibus poetarum, De nominibus montium etc.)›.

    pas de titre.

    inc.: «Segnius irritant animos demissa per aures / quam que sunt oculis subiecta fidelibus [Horativs, De arte poetica, v. 180-181]. Idcirco breuiter et compendiose genealogiam per uaria auctorum dispersam uolumina... ».

    expl. f. 1 v°: «... que sedulus inspector in auctoribus repperiet necessaria » (37 lignes sur une col.).

    suivent des diagrammes à pleine page avec légendes.

    f. 6-26 (anc. 19-39): Fabularius compendiosus in Ouidii Metamorphoses.

    titre: «Incipit fabularius super XIIcim libros methamorphoseos ».

    (préface) f. 6, inc.: «DIofantus Lacedemonum auctor libros scripsit antiquitatum in quibus ait... ».

    expl.: «...discipulis baratro quodam sue crudelitatis prolabitur » (cf. Fvlgentivs Planciades, Mythologiae, I, 1 - éd. R. Helm, Fabii Planciadis Fulgentii V.C. Opera, Teubner, p. 15, l. 21-17, l. 7).

    (texte) 1ère rubrique: «Generatio deorum prima ».

    (texte) inc.: «DEmogargon [sic] primus Lacedemonum fuit. Demo genuit Atropon Lachesin Gloton [sic], scilicet tres Parcas... ».

    (texte) expl.: «... Adrastus uero unus de VII ducibus solus rediit in patriam suam paucis comitantibus etc. Explicit Fabularius compendiosus super Ouidium Metamorphoseos ».

    ~ f. 28-156 (anc. 41-168): Conradvs de Mvris, Fabularius.

    ~ f. 156v°-157 (anc. 168v°-169): ‹Conradvs de Mvris›, De operibus.

    ~ f. 159-192 v°: ‹Mythographus Vaticanus III›.

    f. 209-237: Cicero, Epistulae ad familiares (extrait).

    inc. f. 209: «M.T.C. S.P.D. Curioni. Quamquam me nomine neglegencie suspectum tibi esse doleo... » (II, 1).

    suivent les Ep. II, 2, 4, 6-7, 9-10, 12-16, 18-19; I, 3, 5-6, 9 en partie et 10; III: 1-2, 5, 13; IV, 1-12, 15; V, 3-7; VI, 5, 9, 11; VII, 4-5; V, 8-10, 12, 11, 13-19; II. 5, 3-8, 11; VII, 6-8, 14-15, 19.

    expl. f. 237: «...et salua ista offenderimus. Vale. Explicit» (VII, 19).

    f. 237 v°-239 v°: Glossae in Ciceronis Epistulas familiares.

    commentent les extraits précédents.

    inc. f. 237 v°: «Quanquam me [II, 1]. Nota pro argumento quod duo fuerant Curiones pater et filius qui ambo doctissimi fuerunt... ».

    expl.: «... Confido siue commodare id est attribuere, concedere. Conuenio id est alloquor etc. ».

    ~ f. 240-240 v°: ‹Moralia quaedam›

    titre: «Honestum ».

    inc.: «Quamuis multis occupationibus impeditus eram ut ad hoc locum accedere cogitaui tamen... ».

    expl.: «...nisi adesset populus expectans uitam Foscii in uobis solum contineri».

    ~ f. 240 v°: ‹Prouerbium› .

    texte: «Sepius inde ruit sublimes qui scandere turres

    Nititur atque erit hic risus uel fabula multis».

    — Ivvenalis, Saturae (extraits).

    titre: «Iuuenalis de obscenis philosophis ».

    texte: «Viuimus ambitiosa paupertate omnes (III, 183).

    Haud facile emerguntur quomm uirtutibus obstat.

    Res angusta domi» (III, 164-165).

    ~ f. 241-242: Reformatio des heiligen Gerichtes (germanice).

    ~ f. 242-243: Petrvs Antonivs Finariensis, Epistulae 2 (Heidelberg, 1465).

    1) ad Fredericum principem comitem palatinum et Bauariae ducem [= Frédéric 1er, électeur palatin, † 1476].

    inc.: «Audiueram ego iamdudum excelse princeps ab his uiris, qui et auctoritate et sapientia... ».

    2) ad Philippum principem.

    inc.: «Antequam te ipsum uiderem princeps optime quod quidem maximo opere flagrabam... ».

    f. 245-249 v°: Scavrvs (Terentivs), Excerpta de orthographia (ms. P de Keil).

    titre: «Incipit Liber Terrentii Scauri de orthographia ».

    f. 249 v°: Scavrvs (Terentivs), Excerpta de ordinatione partium orationis.

    titre: «Terrentius Scaurus de ordinatione partium orationis» (ms. P de Keil).

    f. 255-259: Cicero, Oratio pro M. Marcello.

    titre: «Oratio M.T. pro M. Marcello ».

    f. 260-262 v°: Cicero, De optimo genere oratorum.

    titre: «Marcus T. de optimo genere oratorum ».

    f. 262 v°-266: Excerpta rhetorica (De numeris oratoriis, De compositione etc.).

    en grande partie extraits de Cicéron.

    titre: «M.T. de numeris oratoriis incipit feliciter ».

    inc.: «INsistit ambitus modis pluribus e quibus unum est secuta Asia ...» (Cicero, Orator, 63, 212).

    expl.: «...rei publice consuluisti nec amicis profuisti nec inimicis restitisti» (Ps. Cicero, Rhetorica ad Herennium, 4, 26).

    f. 266 v°-270 v°: Martianvs Capella, De nuptiis Philologiae et Mercurii (extraits).

    1) titre: «Martiani De aboletione ueterum uerborum de pedibus oratorum » (et de la main d'A. Mai: «Est Martianus Capella de elocutione. A. Maius » dans la marge supér. gauche).

    inc.: «Quia uerborum ueterum iam exoleuit usus...».

    expl.: «ad elocutionum figuras transeamus » (V, 509-526 - éd. A. Dick, Martianus Capella, Teubner, 1925, p. 250, l. 18-p. 261, l. 11).

    2) titre: «De figuris elocutionis ».

    inc.: «Sunt igitur figure elocutionis...».

    expl.: «...uelut studiose copulatas in unius conceptionis sententiam conglobari» (V, 531-537 - éd. cit., p. 263, l. 14 -p. 268, l. 12).

    ~ f. 270 v°-271: ‹Notae diuersae›.

    inc.: «Efitrocosmos est dicti rotatio cum breuiter dicta latius explanantur... ».

    expl.: «... Erotema est interrogatio seu est aequalitas, quando res aliqua facilitate simili adhibit a laude uel detractione merguntur xxxii ».

    f. 271-278: Festvs, Breuiarium.

    titre: «Breuiarium Ruffi Sexti V.C. Rerum gestarum Populi Romani » (éd. critique J. W. Eadie, The Breuiarium of Festus, Londres, 1967).

    ~ f. 283, col. 1-285 v° col. 1: Registrum super libros Laurentii Vallae.

    ~ f. 286-291 v°: De monstris belluis et serpentibus (extrait).

    titre: «De monstris de utriusque sexus nomine ».

    inc.: «MEcum hominem quemdam in principio operis utriusque sexus cognouisse testor...».

    expl.: «...ut a suis cibum exquirerent parentibus» (éd. M. Haupt, Opuscula, 2, Leipzig, 1876, p. 223-245 l. 22; C. Bologna, Liber monstrorum de diversis generibus. Libro delle mirabili difformità (Nuova Corona, 5), Milan, 1977, p. 38-122).

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

  • Origine: allemande (Heidelberg), écritures gothiques semi-cursives de plusieurs mains: 1) f. 1 v°-157, datés au f. 26 de 1464: «...Explicit Fabularius compendiosus super ouidium Metamorphoseos 1464 »; 2) f. 159-192 v°; 3) f. 209-242; 4) f. 242-243 après 1465: «... Heidelbergie quam raptim 1465 »; 5) f. 245-249 v°; 6) f. 255-278 datés de 1466 au f. 266: «... Finit 1466 » et au f. 270 v°: «... Finit 1466 », de 1471 au f. 278: «... tibi palma pacis accedat. 1471 » (mais «1471 » est d’une autre main); 7) f. 283-285 v°; 8) f. 286-291 v° datés de 1467 au f. 291 v°: «... Finit feliciter 1467 ». Ce recueil n’est pas composite, mais constitue un tout, comme le prouve aussi l’emploi du même filigrane au début (f. I-XIII) et à la fin (f. 289-300).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: peut-être un évêque Martin, d’après la note du f. 270 v°: «Finit 1466. Martini episcopi » (cf. A. Mai, qui a ajouté dans la marge de droite: «Hic ergo possessor non auctor. A. Maius »); bibliothèque palatine de Heidelberg (au f. IV cote du transfert: C. 138/425).

Notes

Source des données : Biblissima

Bibliographie

    • A. Mai, Classici auctores, 3, Rome, 1831, p. vi et p. xvi
    • L. Bethmann, Nachrichten über die ... Sammlungen von Handschriften..., p. 355
    • H. Keil, Gramm. lat., 7, Leipzig, Teubner, 1880, p. 3-5
    • K. Bartsch, Die altdeutschen Handschriften der Universitäts-Bibliothek in Heidelberg, Heidelberg, 1887, p. 196 n° 391
    • R. Sabbadini, Una biografia medievale di Vergilio (Stud. ital. filol. class., 7, 1899, p. 37-39)
    • R. Sabbadini, Le scoperte dei codici latini e greci ne’ secoli XIV e XV, 2, Florence, 1914, p. 134
    • A. Mayer, Die Quellen zum «Fabularius » des Konrad von Mure, Nuremberg, 1916, p. 6
    • M. Schanz, Geschichte der römischen Litteratur, 3, Munich, 1922 (3e éd.), p. 157
    • C. Leonardi, I Codici di Marziano Capella (Aevum, 34, 1960, p. 462-463 n° 200)
    • P. O. Kristeller, Iter italicum, 2, 1967, p. 395.

Vie du livre

Sources des données