Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Arch.Cap.S.Pietro.C.121

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q84250

  • Autre forme de la cote :
    • Arch. S. Pietro C. 121
    • Bibliothèque vaticane, Arch. S. Pietro C. 121
    • Vatican. BAV, Arch.Cap.S.Pietro.C.121
    • Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Arch.Cap.S.Pietro.C.121
  • Conservé à : Vatican. Biblioteca apostolica vaticana
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :

Aspects codicologiques

  • Parch., XIVe s., II + 336 ff. + 3 ff. (foliotation en chiffres anciens corrigée à la fin, f. 110-110 v°, 140-140 v° blancs), 2 col., 391 x 261 mm. Au f. 1 miniature représentant Sénèque et s. Paul avec trois autres personnages; belles initiales enluminées à feuilles d’acanthe.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. II (add. du XVe s. ?): Epitaphium Senecae (Anthol. lat. 667).

    f. 1: Hieronymvs presbyter, Vita Senecae.

    titre: «In nomine domini nostri Iesu Christi. Amen. Sanctus Iheronimus de Seneca in cathalogo sanctorum» (éd. Cl. W. Barlow, Epistolae Senecae ad Paulum et Pauli ad Senecam..., Rome, 1938, p. 122).

    f. 1-2: Ps. Seneca, Epistulae ad Paulum.

    titre: «Epistule Senece Neronis Imperatoris magistri ad Paulum apostolum et Pauli apostoli ad Senecam» (éd. Cl. W. Barlow, op. cit., p. 123-138).

    f. 2-90 v°: Seneca, Epistulae ad Lucilium (1-87, 89-124)

    divisées en XXII livres, précédées f. 2 de ce prologue rubriqué:

    «Mentis colonus et cultor morum Lucius Anneus Seneca et moralis philosophie emulator studiosissimus et beatissimo Paulo apostolo mira familiaritate coniunctus in (correction marg. «ad») amicum suum Lucilium quem uocat Vincencius Balbum has morales fecit epistolas per libros distinguens mira exortatione uitam moralem continentes» (éd. entre autres d’après le ms. Urb. lat. 219: C. Stornajolo, Codices Urbinates latini, 1, 1902, p. 210; d’après les mss. Escorial Real Bibl. Q. I. 8 (XIVe s.) et S. II. 3 (XIVe s.): G. Antolín, Catálogo de los códices latinos de la Real biblioteca del Escorial, 3, Madrid, 1913, p. 356 et 4, 1916, p. 34; cf. infra, mss. Ottob. lat. 1228, 2090, etc.).

    f. 2-4: table des capitula des XXII livres.

    titre: «Incipiunt capitula super singulas epistolas eiusdem ad Lucilium».

    inc.: «De colligenda et sistenda fuga temporis...».

    expl.: «... quod bonum in nullo est nisi in quo racio est. Expliciunt capitula XXII libri».

    (texte) titre f. 4: «Incipit liber primus de colligenda et sistenda fuga temporis et non esse pauperem cui etiam modicum satis est».

    f. 91-104 v°: Pvblilivs Syrvs, Sententiae (cum commentario).

    titre: «Incipiunt prouerbia Annelii Lucii Sence [sic]».

    inc. du commentaire (intercalé entre les sentences): «De grauitate seu ponderositate uerborum tanti auctoris uideas in principio rationem...» (même commentaire dans les mss. Ottob. lat. 2038, f. 1-20 v° et Vat. lat. 2212, f. 293-314 v°, cf. infra).

    f. 104 v°-106 v°: Ps. Seneca, Prouerbia.

    suivent sans séparation le texte précédent.

    inc.: «Non quid sed quemadmodum feras interest...» (De prouidentia, 2, 4).

    expl.: «... reddit rationem quibus hoc diucius propositum est. Expliciunt prouerbia Senece» (De clementia, II, 7, 1).

    f. 106 v°-107 v°: Ps. Seneca, Liber de moribus.

    titre: «Incipit liber eiusdem de moribus».

    ~ f. 107 v°-108: Ps. Aristoteles, Aenigmata.

    suivent sans séparation le texte précédent.

    inc.: «Stateram ne transileas id est ne pretergrediaris...».

    expl.: «... Nichil facias quod fecisse peniteat» (éd. B. Hauréau, dans Notices et extr. des mss ., 23, 1, 1890, p. 227-228).

    f. 108: Ps. Seneca, Epistula 11 ad Paulum (extrait).

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc.: «Seneca Paulo. Tulit priscorum etas...».

    expl.: «... quibus quicquid libuit licuit. Explicit de moribus» (éd. Barlow, op. cit., p. 133).

    f. 108-109 v°: Seneca, De remediis fortuitorum.

    précédé d’un bref prologue:

    titre: «Incipit prologus eiusdem Senece de remediis fortuitorum».

    inc.: «Hunc librum composuit Seneca nobilissimus oratorum ad Gallionem quendam amicum suum contra omnes impetus et machinamenta fortune, fecit autem illum sub dyalogo ut sit sensus conquerens et ratio confortans. Liber autem iste et sensuum maiestate et eloqui claritate et sentenciarum breuitate refulget. Explicit prologus» (transmis dans de nombreux manuscrits, éd. d’après le ms. Ottob. lat. 1713, Y.-F. Riou, Notes..., p. 220).

    (texte) titre: «Incipit liber Senece de remediis fortuitorum ad Gallionem».

    f. 111-116 v°: Seneca, De clementia.

    titre: «Incipit liber Annei Lucii Senece de clementia ad Neronem».

    f. 116 v°-122: Seneca, De tranquillitate animi.

    titre: «Incipit liber eiusdem de tranquillitate animi».

    à la fin: «Explicit liber Annei Lucii Senece ad Serenum».

    f. 122-139 v°: Seneca, De ira.

    titre: «Incipit liber eiusdem de ira ad Nouatum».

    f. 141-204 v°: Seneca rhetor, Excerpta Controuersiarum.

    titre: «Incipit liber declamationum Annei Lucii Senece ad Nouatum, Senecam Meli filios suos».

    f. 141-150 v° (entourant le texte): Nicolavs Trevet, Commentarius in Senecae Declamationes.

    (Epistula) inc.: «In Christo sibi dilecto fratri...».

    expl.: «... apud dominum in quo abundat misericordia et peccatorum redemptio copiosa» (éd. Quétif-Échard, Scriptores ord. Praedicat., 1, 1719, p. 563).

    (texte) titre: «Incipit expositio fratris Nicolay Treueth ordinis predicatorum super libros declamationum Lucii Annei Senece Cordubensis».

    inc.: «Sicut docet Tulius Cicero in rhetorica secunda Eloquentia tribus modis aquiritur...».

    expl. incomplet: «... tante oppinionis in declamando quod est officium re //» (début de la praef. du liv. II).

    f. 205-208: Martinvs Bracarensis seu Ps. Seneca, Formula uitae honestae.

    titre: «Incipit liber Senece de quattuor uirtutibus cardinalibus de forma uite honeste».

    commentaire entourant le texte (praef.): «Felix est qui potuit cognoscere causas. Virgill‹ius›. Item Ar‹istoteles› primo elencorum principia habent...».

    (texte): «Qvatuor premissis illis que spectant ad cognitionem libri accedendum est ad...».

    à la fin du texte: «Amen. Amen. hoc dixit Martianus [sic] episcopus. Deo gratias reti [sic]» (cf. infra, Chigi H. VIII. 259, f. 201 - éd. crit. du texte Cl. W. Barlow, Martini episcopi Bracarensis Opera omnia, New Haven, 1950, p. 237-250).

    ~ f. 208-208 v°: ‹Alcvinvs, Epistula ad Widonem comitem›.

    à la fin: «Explicit prologus istius libri aurei S. Senece Cordubensis qui hic in fine recitari debet».

    ~ f. 208 v°-209: «Incipit tractatus de uirtutibus».

    série de courtes sentences.

    inc.: «Honestum est quod sua ui nos trahit et sua dignitate nos alit...». (cf. Gvillelmvs de Conchis, Moralium dogma philosophorum, Quaestio I - éd. P.L., 171, col. 1009).

    expl.: «... karitas est dillectio dei et proximi».

    ~ f. 209-210: «Tractatus de septem uiciis capitalibus».

    inc.: «SEptem sunt uitia capitula [sic] scilicet inanis gloria ira...».

    expl.: «... cum homo efudit semen suum extra locum ad hoc deputatum» (même texte dans les mss. Chigi H. V. 151, f. 94 v°-96 et H. VIII. 259, f. 201-205, cf. infra).

    f. 210 v°-216 v°: Seneca, De beneficiis (extraits).

    titre: «Incipit epigramma librorum Annei Senece de beneficiis uel liberalitate ad Eburcium Liberalem amicum suum feliciter de primo».

    inc.: «Cum sit multis crimen qui ne confessione quidem grati sunt...» (I, 1, 4).

    expl.: «... comprehendere inuitus debet ingratus et cetera» (fin du liv. IV -mêmes extraits dans le ms. Chigi H. VIII. 259, f. 205-218, cf. infra).

    f. 217-218 v°: Seneca, Epistula 88 ad Lucilium.

    titre: «Incipit liber Annei Lucii Senece de septem liberalibus artibus ubi docet de eis singulis quod animum ad uirtutem non perducunt sed preperant [sic]».

    inc.: «de liberalibus studiis quid sentiam...».

    expl.: «... nobis relinquerunt nichil scire».

    f. 219-248: Seneca, Dialogi.

    f. 219-224: Ad Marciam de consolatione.

    titre: «Incipit liber Annei Lucii Senece ad Marciam de consolatione filii sui».

    f. 224-228 v°: Ad Heluiam de consolatione.

    titre: «Incipit liber eiusdem de consolatione ad Helbiam matrem suam».

    f. 228 v°-232 v°: De breuitate uitae.

    titre: «Incipit liber Annaei Lucii Senecae de breuitate uitae ad Paulinum».

    f. 232 v°-236 v°: Ad Polybium de consolatione.

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc.: «Si nature compares firme sunt...».

    à la fin: «Explicit liber Senece de breuitate uite ad Paulinum».

    f. 236 v°-239: De prouidentia.

    titre: «Incipit liber Anei Lucii Senece de prouidencia dei ad Lucilium».

    f. 239-242 v°: De constantia sapientis.

    titre: «Incipit secundus liber ad Septenum».

    à la fin: «Explicit liber secundus Anei Lucii Senece ad Septennum quomodo in sapiente nichil iniuria nec contumelia cadit».

    f. 242 v°-247: De uita beata.

    titre: «Incipit liber eiusdem de beata uita ad Galionem».

    f. 247-248: De otio.

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc.: «Cum magno consensu uos...».

    f. 248 v°-250 v°: Seneca, Apocolocyntosis.

    titre: «Incipit liber Annei Lucii Senece Qui ludus Senece apelatur [sic]».

    expl.: «... ut ab cognitionibus abesset».

    f. 250 v°-281 v°: Seneca, Naturales quaestiones (I-VII).

    divisées en 6 livres, les liv. V-VII sont numérotés IV-VI.

    titre: «Incipit liber primus de quaestionibus naturalibus Lucii Anei Senece de diuersitate temporum eleuatorum in altum et de diuersitate figurarum et quantitatum ipsorum».

    f. 282-312 v°: Seneca, De beneficiis (I-VII).

    titre: «Incipit liber primus de beneficiis ad Eburcium Liberalem».

    f. 313-313 v°: Ps. Seneca, De paupertate.

    titre: «Incipit liber Senece de paupertate» (éd. Haase, Senecae Opera, Supplementum, Leipzig, Teubner, 1902, p. 56-59).

    f. 313 v°-323 v°: Seneca, Epistulae ad Lucilium (extraits).

    titre: «Incipit liber Senece de copia uerborum».

    inc.: «Turpissima est iactura que per negligentiam fit...» (1, 1).

    expl.: «... Iam ut longissime fines suos proferat circa carmina. Explicit liber de copia verborum» (88, 3).

    f. 323 v°-335 v°: Ps. Seneca, De uirtutibus.

    titre: «Incipit liber de uirtutibus et uiciis et de contemptu bonorum temporalium et uoluntatum [sic]».

    inc.: «Vita [sic] quecumque uulgo placent que usus atribuit ad omne fortuitum bonum...» (Ep. ad Lucilium, 7, 3).

    expl.: «... non uertes terga sed sensum recedes in tutum. Explicit liber de uirtutibus et uiciis» (Ep. 22, 8).

Ancien possesseur

Anciennement dans

Origine

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: on lit en haut du f. II v° ce nom tracé à l’encre verte précédé de quelques mots grattés: «s‹cilicet ?› d. domini Iacobi de Flor‹entia›», peut-être celui d’un possesseur; le cardinal Giordano Orsini dont les armes sont repeintes au bas du f. 1 par-dessus d’autres armes dont on distingue encore 4 fasces ondées d’argent (?) dans la moitié inférieure de l’écu.

Notes

Source des données : Biblissima

Bibliographie

    • F. Giancotti, Ricerche sulla tradizione manoscritta delle Sentenze di Publilio Siro (Biblioteca di cultura contemporana, 79), Messine-Florence, 1963, p. 108
    • F. Giancotti, Emendazioni publiliane (Riv. filol. e istr. class., ser. 3, 97, 1969, p. 132 et 144)
    • J. Fohlen, Trois manuscrits parisiens des «Epistulae ad Lucilium» de Sénèque (Rev. hist. textes, 1, 1971, p. 90 et 91, n. 5) brèves mentions
    • J. Fohlen, Manuscrits démembrés des «Epistulae ad Lucilium» de Sénèque (Rev. hist. textes, 3, 1973, p. 244 n. 9, 251 n. 3), brèves mentions.

Vie du livre

Source des données