Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Pal.lat.1564

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q89472

Aspects codicologiques

  • Parch., IXe s. (ca. 2ème quart), XIII (f. I et III-XIII pap.) + 160 ff. (+ f. 8 bis, 28 bis et 149 bis; pas de f. 17 ni 23; f. I v°, III-XIII v°, 5-8 bis v°, 14-16 v°, 21 -21 v°, 28 bis-28 bis v°, 40-41 v° 149 bis-149 bis v° et 151-159 v° blancs), 280 x 196 mm. Titres rubriqués en onciale ou en capitales rustiques. Aux f. 1, 2, 3 et 4, personnages en couleurs avec légendes ajoutées au XVIe s. par Metellus Sequanus (cf. infra, Possesseurs): au f. 1, médaillon en couleur d’un jeune empereur cuirassé, avec la légende: «Imperatoris tamquam Agrimensoriae supremi iudicis ac principis effigies » (cf. C. Thulin, Die Handschriften..., pl. V, 1); au f. 2, neuf hommes assis en rond, drapés dans des toges multicolores discourent, livres en main, sauf un qui écrit, avec la légende: «IX. uiralis de Agrorum finibus .s. consilii iudiciique; typus » et au-dessus du président: «Praeses consilii » (cf. C. Thulin, op. cit. infra, pl. V, 2); au f. 3, même thème qu’au f. 2, avec la légende: «Idem qui proximus superior .s. consilii iudiciique de finibus et controuersiis agrorum; typus » (cf. C. Thulin, op. cit. infra, pl. VI, 1); au f. 4, un homme barbu, en toge, assis sur un siège et tenant un rouleau, parle avec un empereur assis sur son trône, couronné d’un diadème et portant un manteau sur l’épaule droite (cf. C. Thulin, op. cit. infra, pl. VI, 2), le premier a pour légende: «Iudex referens », le deuxième: «Imperator consultus » et on lit au-dessus: «Iudex de finibus et controuersiis, refert ex supplicibus Libellis, de quibus consulendus est Imperator; ut iis decidendis, eius iussa sequatur ». Nombreuses figures en couleurs illustrant le texte. Les f. I et 160 sont des fragments remployés d’un bréviaire du XIVe s. noté en notation carrée.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Heidelberger historische Bestände – digital

  • Langue(s) des textes dans le manuscrit : latin

    Titre(s) :
    9r-149v - Agrimensores
    9r - Codex Theodeosianus
    9r - Pauli Sententiarum ex libro quinto
    9r-10r - De sepulchris
    10r-11r - Nouellae posttheodosianae
    11r - Iustinianus: Digestus
    11r-12r - Frontinus: De agrorum qualitate
    12r-13v - Frontinus: De controuersiis agrorum
    18r-20r - Ps. Agennius Urbicus: Commentum Frontini De controuersiis agrorum
    22r-28v - (suite de figures en couleurs illustrant le) Liber Diazografus
    29r-44v - Siculus Flaccus: De conditionibus agrorum
    45r-46v - Ex librs Dolabellae
    47r-47v - Iunius Nipsus: Limitis repositio
    47v-48r - Ex libris Latini De terminibus
    48v - Genera lapidum finalium
    48v-50r - Auctores Gaius, Vitalis Faustus et Valerius
    50v-51v - Ex libris Latini De terminibus
    51v-62r - Casae litterarum
    62r-62v - Mensurarum genera
    63r-73v - Liber coloniarum I
    63r - Nomina agrorum
    63r-66r - Prouincia Tuscia
    66r-67r - Prouincia Piceni
    67r - Mensurare termino rum
    67v - Prouincia Valeria
    68r - Prouinciae Apulia et Calabria
    68v - Prouinciae Dalmatiarum
    69r-72v - Ciuitates Campaniae
    73r-73v - Balbus: Expositio et ratio omnium formarum
    79r-82r - Euclides: Elementa
    82v-108v - Hyginus gromaticus: De limitibus constituendis
    108v-112v - Hyginus gromaticus: De limitibus et De conditionibus agrorum
    112v-122r - Digesta Gromatica
    122r-124r - De iugeribus metiundis
    124r-126v - Finium regundorum
    126v-127v - Lex Mamilia Roscia Peducea Alliena Fabia
    128r-132v - Liber coloniarum II
    133r - Litterae singulares
    133r-139v - Ratio limitum regundorum
    140r-147r - Casae litterarum
    147v-149r - Isidorius: Etymologiae
    149r-149v - Hyginus gromaticus: De limiti bus constituendis
    149v - Radbodus Traiectensis: Versus de hirundine
    150r - Vergilius: Eclogae seu Bucolica
    150v - Metellus Sequanus: Epistula ad Iohannem

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 9-149 v°: Agrimensores (extraits - ms. P des éditeurs).

    1) f. 9: ‹Codex Theodosianus › (extrait).

    inc. mutilé (14 feuillets manquent): «// finalibus iurgiis omnem modum quem praescribimus... » (éd. K. Lachmann, Gromatici ueteres, dans F. Blume, K. Lachmann et A. Rudorf, Die Schriften der römischen Feldmesser, 1, Berlin, 1848, p. 269, l. 15-16).

    expl.: «...Arcadio .II. et Rufino sss. [sic] » (éd. Lachmann, op. cit., p. 270, l. 2-3).

    2) f. 9: Pauli Sententiarum ex libro quinto.

    titre: «PAVLI SENTENTIARVM EX LIBRO QVINTO DE POENIS ».

    inc.: «Qui terminos effodiunt uel exarant...».

    expl.: «... tertia parte bonorum religabuntur» (éd, Lachmann, op. cit., p, 270, l. 4-9).

    3) f. 9-10: De sepulchris.

    titre: «DE SEPVLCHRIS ».

    inc.: «Imperator Tiberius Caesar de ea lege agrorum custodienda...».

    expl.: «...ut aere contineatur. Data Romae Kalendas Apriles Tiberio Cesare consule» (éd. Lachmann, op. cit., p. 271, l. 1-272, l. 23).

    4) f. 10-11: ‹Nouellae posttheodosianae› (tit. 24, 4, 20: a. 443., 438, 440).

    titre: «IM̅P̅P. THEODOSIVS ET VALENTINIANVS A̅A̅. Numo magno magistro officiorum post alia ».

    inc.: «Praecipimus itaque agri mensoribus...».

    expl.: «...haec agri mensorum semper esse iudicia » (éd. Lachmann, op. cit., p. 273-275; cf. aussi Th. Mommsen, Gesammelte Schriften..., p. 474).

    5) f. 11: ‹Ivstinianvs, Digestus› (extrait: tit. 10, 1).

    titre: «PAVLUVS LIBRO. XXIII. AD EDICTVM POST ALIA ».

    inc.: «Sed etsi mensor ab altero solo...».

    expl.: «... de finibus cognoscere potest » (éd. Lachmann, op. cit., p. 276, l. 24-26 et 277, l. 10-11).

    f. 11-12: Frontinvs, De agrorum qualitate.

    titre: «IVLII FRONTINI DE AGRORVM QVALITATE » (éd. Lachmann, op. cit., p. 1-8; C. Thulin, Corpus agrimensorum Romanorum, I, 1, Teubner, 1913, p. 1-3).

    f. 12-13 v°: Frontinvs, De controuersiis agrorum

    titre: «ITEM CONTROVERSIAE ».

    expl. mutilé: «... fuerint quae aliquis possederit ut alueum // » (éd. Lachmann, op. cit., p. 20, l. 10; Thulin, op. cit., p. 8, l. 15).

    f. 18-20 v°: Ps. Agennivs Vrbicvs, Commentum Frontini De controuersiis agrorum.

    pas de titre.

    inc. mutilé: «//cum centuria expleri non potuit...» (éd. Lachmann, op. cit., p. 20, l. 17).

    expl.: «...etiam mentiri artifices coguntur» (éd. Lachmann, op. cit., p. 26, l. 25).

    f. 22-28 v°, suite de figures en couleurs illustrant le Liber Diazografus (éd. Lachmann, op. cit., fig. 42-67).

    f. 25 v°, deux légendes:

    1) «DE POSITIONE TERMINORVM CONTROVERSIA ».

    2) «RIGOR FINALIS LATITVDO EIVS VSQVE TRICINTA ».

    f. 29-44 v°: Sicvlvs Flaccvs, De conditionibus agrorum.

    titre: «SAECVLI [sic] FLACCI DE CONDICIONIBVS AGRORVM ».

    inc.: «Condiciones agrorum per totam Italiam... ».

    f. 39 v°: ...si enim quibus agris uiae reddantur iussi //» (éd. Lachmann, op. cit., p. 134, l. 16-156, l. 24; Thulin, op. cit., p. 98, l. 8-113, l. 9).

    les feuillets 40 et 41 manquants ont été remplacés par des feuillets blancs en papier.

    f. 42: «// Coloniam illam ubi ciuis deductus fuerit... ».

    expl.: «...diligenter intuendum erit et leges respiciendae, EXPLICIT SAECVLI FLACCI LIBER » (éd. Lachmann, op. cit., p. 160, l. 10-165, l. 24; Thulin, op. cit., p. 124, l. 24-130, l. 10-11).

    f. 45-46 v°: Ex libris Dolabellae.

    titre: «EX LIBRIS DOLABELLAE ».

    inc.: «OMNIS TERMINVS ab oriente lympidum... ».

    expl.: «...ut scriberent antica et postica» (éd. Lachmann, op. cit., p. 302-304, l. 7).

    f. 47-47 v°: Ivnivs Nipsvs, Limitis repositio (extrait).

    pas de titre.

    inc.: «SI IN AGRO ASSIGNATO VENERIS...».

    expl.: «... pars sinistrata sed hoc in re presenti » (éd. Lachmann, op. cit., p. 290, l. 17-292, l. 1).

    f. 47 v°-48: Ex libris Latini De terminibus.

    titre: «EX LIBRIS LATINI DE TERMINIBVS ».

    inc.: «TERMINVS si caput de aquila factum...».

    expl.: «...si in quattuor acies, quadrifinium facit» (éd. Lachmann, op. cit., p. 305-306, l. 18).

    f. 48 v°: Genera lapidum finalium.

    titre: «GENERA LAPIDVM FINALIVM ».

    inc. : «LAPIS fluuialis cromatica uocatur. . . ».

    expl.: «... non habet fidem finitionis» (éd. Lachmann, op. cit., p. 306, l. 19-29).

    f. 48 v°-50: Auctores Gaius, Vitalis Faustus et Valerius.

    titre: «GAIVS AVCTOR V̅P̅ ».

    inc.: «Nam et naturales lapides cecidimus...».

    expl.: «... et si tres fuerint, trifinium faciunt » (éd. Lachmann, op. cit., p. 307-308).

    f. 50 v°-51 v°: Ex libris Latini De terminibus.

    titre: «LATINVS .V̅P̅. TOGATVS ».

    inc.: «Terminus siue petra naturalis...».

    expl.: «...ipse fons trifinium facit» (éd. Lachmann, op. cit., p. 309, l. 1-28).

    f. 51 v°-62: Casae litterarum (extrait).

    titre: «EX LIBRO .XII. INNOCENTIVS .V̅P̅. AVCTOR DE LITTERIS NOTIS IVRIS EXPONENDIS ».

    inc.: «CASA PER A NOMEN HABENS fines... ».

    expl.: «...dextra leuaque habet et flumen inferius» (éd. Lachmann, op. cit., p. 310-327, l. 2).

    f. 62-62 v°: Mensurarum genera.

    titre: «MENSVRARVM GENERA SVNT .XII. ».

    inc.: «DIGITVS uncia palmus semipes...».

    expl.: «... .1. as duodecim unciae» (éd. Lachmann, op. cit., p. 339, l. 1-340, l. 8).

    f. 63-73 v°: Liber coloniarum I (extraits).

    1) f. 63: Nomina agrorum.

    titre: «NOMINA AGRORVM ».

    inc.: «AGER assignatus, ager centuriatus... ».

    expl.: «...AGER cineribus deputatis» (éd. Lachmann, op. cit., p. 246-247 et app. crit. de la p. 247).

    2) f. 63-66: Prouincia Tuscia.

    titre: «EX COMMENTARIO CLAVDII CAESARIS ».

    a) inc.: «LEX agris limitandis metiundis partis Tusciae...».

    expl. f. 65 v°: «...agri sunt assignati, cuius ratio sic ostenditur » (éd. Lachmann, op. cit., p. 211 l. 23-220, l. 12).

    b) f. 65 v°: «PARS VERO camporum et siluae, regionis Campaniae...».

    expl.: f. 66: «... distant a se in ped. DCCCC et CC et CCCC XL » (éd. Lachmann, op. cit., p. 223, l. 6-225, l. 2).

    3) f. 66-67: Prouincia Piceni.

    titre: «PARS PICENI ».

    inc.: «AGER ANCHONITANVS ea lege qua et ager Florentinus...».

    f. 66 v°: «...acceperunt uel ex litteris Graecis».

    titre f. 66 v°: «EX LIBRO BALBI PROVINCIA PICENI ».

    inc.: «Ager Spolitinus in rigoribus et limitibus...».

    expl.: «...in Piceno fines terminantur ita et per Tusciam» (éd. Lachmann, op. cit., p. 225, l. 3-228, l. 2 et app. crit.).

    4) f. 67 l. 11-67 v° l. 4: Mensurae terminorum.

    inc.: «ITEM DIVI IVLI Augustei pro hac ratione sunt... ».

    expl.: «... reliquum pro ut regio habet » (éd. Lachmann, op. cit., p. 242, l. 11-243, l. 16 et app. crit.).

    5) f. 67 v° l. 4-68 l. 8: Prouincia Valeria.

    titre: «PROVINCIA VALERIA ».

    inc.: «AGER ANITERNINVS iter populo non debetur... ».

    expl.: «... est assignata qua et Corfinius » (éd. Lachmann, op. cit., p. 228, l. 3, 229, l. 9).

    6) f. 68 l. 9-68 v° l. 5: Prouinciae Apulia et Calabria.

    titre: «IN MAPPA ALBENSIVM INVENIVNTVR HAEC ».

    inc.: «AGER HECLANENSIS, iter populo non debetur...».

    expl.: «...et iussu iter populo non debetur » (éd. Lachmann, op. cit., p. 210, l. 4-211, l. 9).

    7) f. 68 v° l. 5-69 l. 7: Prouincia Dalmatiarum.

    titre: «PROVINCIA DALMATIARVM ».

    inc.: «In diuersas regiones siue uocabula... ».

    expl.: «...quae ad publicum ius pertinent» (éd. Lachmann, op. cit., p. 240, l. 16-242, l. 6).

    8) f. 69 l. 8- f. 72 v°: Ciuitates Campaniae.

    titre: «CIVITATES CAMPANIAE EX LIBRO REGIONYM ».

    inc.: «AQVINVM, muro ducta colonia...».

    expl.: «... distinxit ac declarauit » (éd. Lachmann, op. cit., p. 229, l. 129-239, l. 19).

    9) f. 73-73 v°: Limites et agri.

    titre: «NOMINA LIMITVM ».

    inc.: «LIMITES orientales dicuntur decumani...».

    expl.: «...limites perpetui» (éd. Lachmann, op. cit., p. 247, l. 21-249, l. 28).

    f. 73 v°-79: Balbvs, Expositio et ratio omnium formarum (extraits).

    titre: «INCIPIVNT GENERA LINEAMENTORVM ».

    inc.: «Gradus habet pedes duo semis...».

    expl.: «... ex tribus circumferentibus et duabus rectis » (éd. Lachmann, op. cit., p. 95, l. 5-10; p. 96, l. 21-97, l. 13; p. 98, l. 11-103, l. 11; p. 103, l. 17-104, l. 6; p. 104, l. 13-104, l. 12; p. 105, l. 16-106, l. 8).

    ~ f. 79-82: Evclides, Elementa (transl. lat. Ps. Boethii).

    titre: «EVCLIDIS LIBER PRIMVS ».

    inc.: «Punctum est cuius pars nulla est, linea uero preter latitudinem...».

    expl.: «... ea quae est A̅G̅ quod oportebat facere » (éd. Lachmann, op. cit., p. 377, l. 1-381, l. 21).

    f. 82 v°-108 v°: Hyginvs gromaticus, De limitibus constituendis (extrait).

    titre: «INC. HYGENI [sic] AVGVSTI LIBERTI DE LIMITIBVS CONSTITVENDIS ».

    inc.: «Ab hoc exemplo antiqui mensuras agrorum...».

    expl.: «...secundum quod rei praesentis forma describamus» (éd. Lachmann, op. cit., p. 167, l. 3-208, l. 4).

    f. 108 v°-112 v°: Hyginvs gromaticus, De limitibus et De conditionibus agrorum (extraits).

    titre: «INCIPIT EIVSDEM ».

    1) inc.: «Igitur omnem sortem ponere debent...».

    expl.: «... cum omnes in ęquo sint » (éd. Lachmann, op. cit., p. 113, l. 13-18).

    2) f. 108 v°, inc.: «Quaestorii autem dicuntur agri...».

    expl.: «...haec sunt condiciones agrorum quas cognoscere potui» (éd. Lachmann, op. cit., p. 115, l. 15-123, l. 17).

    f. 112 v°-122: Digesta Gromatica (extraits).

    1) f. 112 v°: Litterae singulares.

    inc.: «Litterae singulares quae in terminis prouinciae Tuscae...».

    expl.: «...et in p. I̅I̅I̅I̅. LXI » (éd. Lachmann, op. cit., p. 340, l. 10-22).

    2) f. 112v°-114v: Terminorum diagrammata.

    inc.: «Terminus egregius qui et robustus...».

    expl.: «...lapis damnatus» (éd. Lachmann, op. cit., p. 340, l. 24-342, l. 12).

    3) 115-121 v°: Ordines finitionum ex diuersis auctoribus.

    titre: «ORDINES FINITIONVM EX DIVERSIS AVCTORIBVS ».

    inc.: «Termini si duo in unum fuerint...».

    expl.: «... sic quaero pedaturam » (éd. Lachmann, op. cit., p. 342, l. 13-353, l. 9).

    4) f. 121 v°-122: Litterae singulares.

    inc.: «Littere singulares quae in diversis locis inueniuntur... ».

    expl.: «... et in .I̅I̅. CCCLX. » (éd. Lachmann, op. cit., p. 353, l. 10-29).

    f. 122-124: De iugeribus metiundis.

    titre: «DE IVGERIBVS METIVNDIS ».

    inc.: «Kastrensis iugerus quadratas habet perticas... ».

    expl.: «...quadratas perticas in hoc agro esse dicimus» (éd. Lachmann, op. cit., p. 354, l. 1-356, l. 20).

    f. 124-126 v°: Finium regundorum.

    titre: «FINIVM REGVNDORVM».

    inc.: PAVLUS libro XXIII ad edictum finium regundorum... ».

    expl.: «... nam illic ita est » (éd. Lachmann, op. cit., p. 276, l. 1-280, l. 19).

    f. 126 v°-127 v°: Lex Mamilia Roscia Peducea Alliena Fabia.

    titre: «LEX MAMILIA ROSCIA PEDVCEA ALLENA FABIA ».

    inc.: «K. L. III. Quae colonia hac lege deducta... ».

    expl.: «... ob eam rem hac lege damnas esto » (éd. Lachmann, op. cit., p. 263, l. 1-266, l. 4).

    f. 128-132 v°: Liber coloniarum II

    pas de titre.

    inc.: «ADRIANVS AGER limitibus maritimis et Gallicis...».

    expl.: «... atque rationem ueritas declaretur EXPLICIT» (éd. Lachmann, op. cit., p. 252, l. 2-262, l. 12, et app. crit. pour addition de GP).

    f. 133: ‹Litterae singulares›.

    inc.: «A. L. prima linea, A. M. prima mensura...».

    expl.: «... N. S. norma secunda, X. P. decem pedes» (éd. Lachmann, op. cit., p. 357, l. 2-30).

    f. 133-139 v°: Ratio limitum regundorum.

    titre: «INCIPIT RATIO LIMITVM REGVNDORVM ».

    inc.: «Haec est auctor Theodosius et Neuterius... ».

    expl.: f. 139: «...et in uia terminum scriptum habet» (éd. K. Lachmann, op. cit., p. 358, l. 9-366, l. 9).

    Suivent au bas du f. 139 et aux f. 139 v°-140 plusieurs figures.

    f. 140-147: Casae litterarum (extraits: IV et III).

    1) titre: «INCIPIT ET DE CASIS LITTERARVM MONTIVM IN P̅E̅D̅. V. F̅A̅C̅. REDE VNO ».

    inc.: «A. Casa quae per a nomen habuerit...».

    expl. f. 144 v°: «... latus pentagoni quod habet ped. I̅I̅I̅. LVIII. » (éd. K. Lachmann, op. cit., p. 331, l. 8-338, l. 27).

    2) titre f. 144 v°: «EXPOSITIO LITTERARVM FINALIVM ».

    inc.: «Monticellum habet post montem non transit...».

    expl. f. 147: «...aquas uiuas habet et flumen inferius» (éd. Lachmann, op. cit., p. 325, l. 11-327, l. 3; cf. supra, f. 61-62).

    ~ f. 147 v°-149: Isidorvs, Etymologiae (extraits).

    titre: «ITEM INTERPRETATIO VBI SVPRA DE FINIBVS AGRORVM».

    inc.: «Fines dictae eo quod agri funiculis sunt...».

    expl.: «...agri non efficiunt centuria id est iugera ducenta», (XV, 14, 15 et 13; cf. aussi éd. Lachmann, op. cit., p. 366, l. 10-376, l. 1).

    f. 149-149 v°: Hyginvs gromaticus, De limitibus constituendis (extraits) .

    1) titre: «DE LIMITIBVS CONSTITVENDIS ».

    inc.: «A uoce exemplo antiqui mensuras...».

    expl.: «... qui ad meridianum transuersos appellauerunt » (éd. Lachmann, op. cit., p. 167, l. 3-17).

    2) inc. f. 149, l. 22: «Omne mensure cuius quadratura dimidio longiorem...».

    expl. f. 149 v° l. 2: «...et ab eis strigas et scamna uocauerunt (éd. Lachmann, op. cit., p. 206, l. 15-207, l. 4).

    ~ f. 149 v° (add. du Xe s.): Radbodvs Traiectensis, Versus de hirundine.

    f. 150 (add. du XVe s.): Vergilivs, Eclogae seu Bucolica (extrait).

    texte: «Tytire tu patulae recubans sub tegmine fagi

    Siluestrem tenui musam » (I, 1-2).

    ~ f. 150 v° (add. de Metellus Sequanus): Metellvs Seqvanvs, Epistula ad Iohannem Echtium de codice Agrimensorum.

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

  • Origine: allemande, région du Bas-Rhin d’après B. Bischoff; belle écriture régulière. Pour B. L. Ullman, op. cit. infra, le manuscrit aurait été écrit à Corbie, qui était un centre d’études de géométrie et d’arpentage, auquel se rattachent les manuscrits les plus anciens des Agrimensores. Le manuscrit de Wolfenbüttel, Herzog-August Bibliothek, Gud. lat. 105 (appelé Gudianus, sigle G) est une copie indirecte du manuscrit Pal. lat. 1564, comme l’a démontré C. Thulin, op. cit., p. 58-69: «apographon apographi codicis P»).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: Johannes Sichard, qui a utilisé le début du manuscrit pour son édition du Codex Theodosianus (p. 170-177) à Bâle en 1528 et le nomme «codex Fuldensis » (cf. P. Lehmann, Johannes Sichardus..., p. 116). Mais le manuscrit ne figure pas dans les anciens catalogues de Fulda: cf. K. Christ, op. cit. infra, p. 49; Jean Matal (Metellus Sequanus) érudit et jurisconsulte franc-comtois, né vers 1520 et mort en 1597 à Augsbourg, qui a ajouté les légendes des illustrations des f. 1-4 et, f. 150 v°, la lettre à son ami Johann Echt, médecin de Cologne, datée de 1564, où il fait allusion à son manuscrit dérivé du manuscrit d’ Angelo Colocci et qu’il a communiqué à l’évêque Jean du Tillet, cf. F. Girard, op. cit. infra ; bibliothèque palatine de Heidelberg (au f. 1, dans la marge inférieure, ex-libris: «Est Bibliothecae Palatinae », au f. I cote du transfert: C. 89/858; Jan Gruter prêta le manuscrit à Nicolas Rigault, qui l’appelle d’ailleurs «Palatinus », pour son édition d’ Innocentius et du Liber coloniarum).

Notes

Source des données : Biblissima

  • J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 2me partie. Fonds Palatin, Rossi, Ste-Marie Majeure et Urbinate, Paris, 1982 (https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/fohlen1982/0244)
  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi et de P. Scarcia Piacentini, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 2me partie. Fonds Palatin, Rossi, Ste-Marie Majeure et Urbinate par J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, Paris, 1982, p. 216 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1982_cat_21_22)

Bibliographie

    • F. Blume, K. Lachmann et A. Rudorff, Die Schriften der römischen Feldmesser, 1, Berlin, 1848, p. xi (ms. P) et 2, p. 43-47
    • L. Bethmann, Nachrichten über die ... Sammlungen von Handschriften..., p. 355
    • F. Falk, Beiträge zur Rekonstruktion..., p. 38-39
    • P. F. Girard, Le manuscrit des «Gromatici » de l’évêque Jean du Tillet (Mélanges Fitting, 2, Montpellier, 1908, p. 255-256)
    • Th. Mommsen, Gesammelte Schriften, 7, Berlin, 1909, p. 464-466
    • C. Thulin, Die Handschriften des «Corpus Agrimensorum Romanorum » (Abhandlungen der Preussischen Akademie der Wissenschaften, 154. Anhang), Berlin, 1911, p. 41-58
    • P. Lehmann, Johannes Sichardus..., p. 99 et 116-117
    • C. Thulin, Corpus agrimensorum Romanorum, 1, fasc. 1: Opuscula agrimensorum ueterum, Leipzig, Teubner, 1913, p. 11 (sigle P)
    • R. Sabbadini, Storia e critica di testi latini, Catane, 1914, p. 8
    • A. W. Bijvanck, Een antieke miniatuur in het handschrift Palatinus latinus 1564 der Vaticaansche Bibliotheek (Mededeelingen van het Nederlandsch Historisch Instituut te Rome, 3, 1923, p. 123-136 et pl. 22 = f. 1)
    • Ch. H. Beeson, The archetype of the roman Agrimensores (Class. philol., 23, 1928, p. 1-10)
    • K. Christ, Die Bibliothek des Klosters Fulda im 16. Jahrhundert (Beiheft zum Zentralblatt für Bibliothekswesen, 64), Leipzig, 1933, p. 19, 49 et 180
    • A. Josephson, Casae litterarum. Studien zum Corpus agrimensorum Romanorum, Upsal, 1950, p. 100-106 (sigle P)
    • A. Josephson, Casae litterarum (éd. crit.), Upsal, 1951, p. 3-4
    • W. Müller, Die heilige Stadt, Stuttgart, 1961, p. 11 et pl. 2 = f. 89 v° et 3 = f. 90
    • B. L. Ullman, Geometry in the mediaeval Quadrivium (Studi di bibliografia e di storia in onore di T. De Marinis, 4, Vérone, 1964, p. 266, 273-276 et pl. V = f. 29)
    • M. Geymonat, Nuovi frammenti della Geometria «Boeziana » in un codice del IX secolo (Scriptorium, 21, 1967, p. 10)
    • P. O. Kristeller, Iter italicum, 2, 1967, p. 394
    • C. Bertelli, Stato degli studi sulla miniatura fra il VII e il IX secolo in Italia (Studi medievali, 3e ser., 9, 1968, p. 403)
    • H. Gerstinger, Zu den Hebdomades des M. Terentius Varro... (Jahrbuch der Österreichischen Gesellschaft, 17, 1968, p. 275
    • M. Folkerts, Zur Überlieferung der Agrimensoren... (Rhein. Mus. für Philologie, N.F. 112, 1969, p. 53)
    • M. Folkerts, «Boethius » Geometrie II. Ein mathematisches Lehrbuch des Mittelatters (Boethius. Texte und Abhandlungen zur Geschichte der exakten Wissenschaften, 9), Wiesbaden, 1970, p. 70
    • L. Vagnetti, Considerazioni sui ludi matematice (Studi e documenti di architettura, 1, 1972, p. 182)
    • S. Rizzo, Il lessico filologico degli umanisti (Sussidi eruditi, 26), Rome, 1973, p. 59
    • Survie des classiques latins. Exposition de manuscrits vaticans du IVe au XVe siècle, Vatican, 1973, p. 47 n° 92
    • Quinto centenario della Biblioteca Apostolica Vaticana, 1475-1975. Catalogo della mostra, Vatican, 1975, p. 63-64 n° 165 et pl. XXVI = f. 2.

Vie du livre

Sources des données