Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Reg.lat.1575

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q90896

  • Autre forme de la cote :
    • Reg. lat. 1575
    • Bibliothèque vaticane, Reg. lat. 1575
    • Vatican. BAV, Reg.lat.1575
    • Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Reg.lat.1575
  • Conservé à : Vatican. Biblioteca apostolica vaticana
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :

Manifeste IIIF

Aspects codicologiques

  • Parch., XIIe-XIIIe s., I + 106 ff. (+ f. 100 bis), 2 col., 227 x 160 mm. Au f. I v° table du contenu de la main d’Alexandre Petau. Le f. 62 est mutilé dans le bas.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • ~ f. 1-34: ‹Amalarivs Trevirensis (?), Institutio canonicorum Aquisgranensis (a. 816)›.

    ~ f. 34-40 v°: Hieronymvs, presbyter, Epitaphium Paulae (Epistula 108 ad Eustochium) .

    f. 41-59: Symmachvs, Epistulae (florilège ; ms. F3 de Seeck et de Callu).

    titre: «Incipiunt epistule Symachi».

    inc.: «Ne michi uicio uertatur intermissio litterarum...» (I, 1).

    expl.: «... studium meum incitamento religionis acuetur» (VIII, 74 ; exemplaire incomplet, avec quelques variantes, du florilège F détaillé dans l’éd. O. Seeck, op. cit. infra, p. xxviii-xxix).

    f. 59 v°-61 v°: Ps. Alexander Magnvs, Collatio Alexandri Magni et Dindimi regis Bragmanorum de philosophia per litteras facta.

    titre: «Alexandri regis magni Macedonum et Dindimi regis Bragmanorum de philosophia per litteras facta collatio».

    inc.: «Serus [sic] ad aures meas sermo peruenit...».

    expl. inachevé: «... uobismet ipsis templa fundatis atque aras» (le reste de la page est blanc ; éd. B. Kuebler, Iuli Valeri Alexandri Polemi Res gestae Alexandri..., Teubner, 1888, p. 169-184, l. 8).

    ~ f. 62: Bernardvs Claraevallensis, Sermones 2 (fragment, et Sermones de diuersis 13).

    f. 62 v°: Ps. Avgvstinvs Hipponensis, Sermo 232.

    f. 62 v°-100 bis: ‹Florilegium Angelicum› (ms. R de Rouse).

    titre, f. 62 v° col. 2: «‹Excer›pta et flores de pluribus antiquorum libris».

    ~ f. 63-65 col. 1, l. 39: ‹Gregorivs Magnvs, Epistulae› (extraits).

    ~ f. 65-72 v° col. 1: ‹Hieronymvs presbyter, Epistulae et Aduersus Iouinianum› (extraits).

    suivent sans séparation le texte précédent.

    ~ f. 72 v°-75 v°: Apollinaris Sidonivs, Epistulae (extraits).

    ~ f. 76-78: Ennodivs, Dictiones et Epistulae (extraits).

    f. 78-79 v°: Plinivs minor, Epistulae (extraits).

    titre: «Incipiunt excerpta epistularum Plinii».

    inc.: «Numquam te obsequii peniteat» (cf. I, ep. 1 § 2).

    «Humiles et sordides curas aliis manda...» (I, ep. 3 § 3).

    expl.: «... Acerba semper et immatura mors eorum qui immortale aliquid parant» (V, ep. 5, 4, d’après un manuscrit de la famille 1 des 10 livres selon Johnson, op. cit. infra).

    f. 79 v°-82: Seneca, Epistulae ad Lucilium (extraits).

    titre: «Incipiunt excerpta epistularum Sence [sic] ad Lucilium».

    inc.: «Tvrpissima est iactura que per negligentiam fit...» (ep. 1, 1).

    «Omnes horas complectere sic fit ut ex crastino...» (ep. 1, 2).

    expl.: «... dampnum facere philosofiam nond ubium erit postquam prostituta est» (ep. 52, 15).

    f. 82-83 v°: Seneca, De beneficiis (extraits).

    titre: «Incipiunt excerpta Senece de beneficiis».

    inc.: «Beneficia male collata male debentur de quibus non redditis sero querimur...» (I, 1, 1).

    expl.: «... Sed non patitur auiditas quemquam esse gratum» (II, 27, 3).

    f. 83 v°-85: Seneca, De remediis fortuitorum.

    titre: «Incipit liber Senece de remediis fortuitorum bonorum», en marge: «ad Callionem».

    inc.: «Licet cunctorum poetarum carmina gremium uestrum semper...».

    expl.: «... Vides autem quam rara sit in aliqua domo ista felicitas» (texte presque complet).

    f. 85-87: Cicero, Tusculanae disputationes (extraits).

    titre: «Incipiunt excerpta de libro Tusculanarum Marci Tullii Ciceronis.».

    inc.: «Honos alit artes omnesque incenduntur ad studia...» (I, 2, 4).

    expl.: «... at illa iacent multa et preclara relicta» (V, 35, 101).

    f. 87-87 v°: Ps. Cicero, Oratio pridie quam in exilium iret (extraits).

    titre: «Marci Tullii Ciceronis libri excerpta incipiunt quem fecit pridie quam in exilium iret».

    inc.: «Liberale officium est serere beneficium ut merere possis fructum fidei...» (1, 2).

    expl.: «... Nemo generis antiquitate sed uirtutis // f. 87 v°. // ornamentis summam laudem consequitur» (11, 28).

    f. 87 v°-89 v°: Cicero, Orationes (extraits).

    f. 87 v° col. 1: Cum senatui gratias egit.

    titre: «Idem cum senatui gratias agit».

    inc.: «Numquam in nobis beneficiorum memoria moriatur...» (2, 3).

    expl.: «... etiam necessarios amicos tuos reddere elabora» (cf. 11, 29 fin).

    f. 87 v° col. 1-2: Cum populo gratias egit.

    titre: «Idem cum populo gratias ageret».

    inc.: «Nichil est in presenti magis homini optandum quam prospera...» (1, 2 début).

    expl.: «... et semper eius monimenta in te permaneant ad gratiam referendam» (cf. 10, 24).

    f. 87 v°-88: De domo sua.

    titre: «Idem pro domo sua».

    inc.: «Exercitationem mali et petulantiam diuturna impunitas munit...» (1, 3).

    expl. f. 88, col. 1, l. 39: «... Copiam non tam extendendam putes quam utendo ratione et carendo impatientia» (58, 146).

    f. 88-88 v°: Pro P. Sestio.

    pas de titre (suit sans séparation le texte précédent).

    inc.: «Plus miramur hoc tempore siquem bonum et fortem...» (1, 1).

    expl. f. 88 v° col. 2: «... Cogitemus corpus esse mortale animi uero motus et uirtutis gloriam sempiternam» (68, 143).

    f. 88 v°: In P. Vatinium testem.

    titre: «Idem in P. Vaticinium [sic] testem».

    inc.: «Melius est plerumque scelus et furorem hostium cedendo frangere quam resistendo...» (cf. 3, 6-7).

    expl.: «... Quos crimine coniungis testimonio disiungere non potes» (17, 41 fin, 10 lignes).

    f. 88 v°-89: De prouinciis consularibus.

    pas de titre (suit sans séparation le texte précédent).

    inc.: «In sententia dicenda non pareas dolori non iracundie...» (1, 2).

    expl.: f. 89, col. 1: «... Cum sedate fuerint inimicicie malum est si opinio iniurie beneficio sit extincta» (cf. 20, 47).

    f. 89: De haruspicum responsis.

    titre: «Idem de aruspicum responsis».

    inc.: «Nichil facias iratus nichil impotenti animo...» (2, 3).

    expl. f. 89, col. 2: «... qui nobis ultro uiam salutis ostendunt» (28, 63).

    — Pro L. Cornelio Balbo.

    titre: «Idem pro Cornelio Balbo».

    inc.: «Patronorum auctoritates multum in iudiciis ualent...» (1, 1).

    expl.: «... Peruersum est cum non de uiciorum pena sed de uirtutis premio in iudicium quis uocatur» (cf. 28, 65).

    f. 89-89 v°: Pro M. Caelio.

    titre: «Idem pro Celio».

    inc.: «Multis etiam in communi ocio esse non licet ociosos...» (1, 1).

    expl.: «... Conseruand‹e› [sic] sunt ciues bonarum artium bonarum partium bonorum hominum» (32, 77).

    f. 89 v°: Cicero, In C. Verrem actiones (extraits).

    titre: «Cicero in uerrinis».

    inc.: «Abducuntur nonnunquam a iure homines et ab institutis suis magnitudine pecunie...» (Actio II, IV, 12).

    expl.: «... Tacite magis et occulte inimicicie sunt timende quam inducte atque aperte» (Act. II, V, 182).

    f. 90: Martinvs Bracarensis, seu Ps. Seneca, Formula uitae honestae (extraits).

    titre: «Martinus episcopus Mirori [sic] regi».

    inc.: «Prudentis animi est examinare consilia et non cito...» (2 - éd. Barlow, 1950, p. 238, l. 12-13).

    expl.: «... Nichil tibi intersit an iures an firmes» (5 -Barlow, op. cit., p. 247, l. 2-3).

    f. 90-90 v°: Apvleivs, De deo Socratis (extraits).

    titre: «Excerpta de libro Appuleii [sic] Maudarensis [sic] de deo Socratis».

    inc.: «Qvorumdam imperitorum hominum turba uana sanctitudinis praua uere rationis...» (III, début - éd. P. Thomas, Teubner, 1921, p. 8, l. 20).

    f. 90 v° col. 1, l. 11-12, expl.: «... parentes pepererunt et fortuna largita est.» (XXIII - éd. cit. p. 34, l. 6).

    f. 90 v°: Ps. Apvleivs, Asclepius (extraits).

    pas de titre (suit sans séparation le texte précédent).

    inc.: «Tractatum numinis maiestate plenissimum irreligiose mentis...» (I, éd. cit. p. 37, l. 5).

    expl. col. 1, l. 21: «... Summe incensiones dei sunt cum gratie referuntur a mortalibus» (XLI - éd. Thomas, op. cit., p. 80, l. 24).

    f. 90 v-91: Apvleivs, Opera (extraits).

    f. 90 v°-91: De Platone et eius dogmate.

    pas de titre (suit sans séparation le texte précédent).

    inc.: «Egritudo mentis est stulticia cuius partes sunt impericia et insania...» (cf. I, 18 - éd. cit., p. 102, l. 18-20).

    expl. f. 91, col. 2, l. 11: «... non mores boni sed opulentia consecuta est» (II, 28 - éd. cit. p. 133, l. 18-19).

    f. 91: De mundo.

    pas de titre (suit sans séparation le texte précédent).

    inc.: «Philosophia est uirtutis indagatrix expultrix uiciorum et...» (prol., éd. cit., p. 135, l. 2).

    expl.: «... eique se totum dedit atque permisit» (fin du texte).

    f. 91-92 v°: Gellivs, Noctes Atticae (extraits).

    titre: «Agellii noctium atticarum dicta incipiunt».

    inc.: «Herodes consularis Atticus uir ingenio ameno et greca facundia...» (IX, 2, 1).

    expl.: «... prestare ceteris poterimus si ea que scimus omnibus sint (?) communia» (XX, 5, 8).

    f. 92 v°-93: Querolus (extraits).

    titre f. 92 v° col. 2: «Plautus in Aulularia».

    inc. f. 93 col. 1: «Pecunia est rerum ac sollicitudinum causa et caput...» (praef., éd. R. Peiper, Teubner, 1875, p. 3, l. 6-7).

    expl.: «... Tres edaces domus una non capit» (V, 4 - éd. cit. p. 59, l. 7 ; mêmes extraits dans le ms. Auxerre Bibl. mun. 234, f. 156-156 v°

    f. 93: Censorinvs, De die natali (extraits).

    titre: «Censorinus».

    texte: «Non quanto quisque plura possidet sed quanto pauciora optat tanto est locupletior. Nichil egere deorum est quam minime autem proximum a diis» (1, 4).

    suivi de sentences non identifiées:

    «Ea uis consuetudinis est inueterata et si fal — // col. 2 // -sa opinione genita est nichil inimicius sit ueritati. Pudet imbecillitati cum rationi roborande nimium auctoritas queritur cum rationis et ueritatis auctoritate que profecto homine melior est nichil prestantius esse deberet» (éd., avec var., R. H. Rouse et M. A. Rouse, op. cit. infra, p. 99).

    f. 93-94 v°: Macrobivs, Saturnalia (extraits).

    titre: «Excerpta de libro Macrobii Saturnalium».

    inc.: «Animo melius distincta seruantur» (praef., 6). «Oportet uersari in conuiuio sermones ut castitate integros...» (I, 1, 4).

    expl.: «... Semen est generatio ad eius ex quo est similitudinem pergens» (VII, 16, 13).

    f. 94 v°: Anthol. lat. 268.

    titre: «Versus Ciceronis» (texte complet).

    ~ —‹Excerpta (?)›.

    «Calanus Alexandro. Non est rex neque princeps qui extorqueat... in uirtute nobis libertas est» (7 lignes -texte cité dans Ambrosivs Mediolanensis, Epistula 37, 35).

    — Macrobivs, Saturnalia (extraits remaniés).

    pas de titre.

    «Pompeius faceciarum Ceceronis [sic] impatiens dicebat cupio ut ad hostes Cicero transeat... iocus et seria mordacitas» (4 lignes - cf. II, 3, 7-9 et 13).

    f. 94 v°-97: Caecilivs Balbvs, De nugis philosophorum.

    1) titre: «Prouerbia philosophorum».

    inc.: «Cum quidam stolidus audiente Pitagora diceret malle se...».

    expl.: incomplet f. 96 v° col. 1, l. 32-33: «... Verbosa lingua indicium est malicie» (version du Codex Monacensis, I, 1 -XVLIII, 3, texte presque complet, avec quelques interpolations, éd. E. Wölfflin, Bâle, 1855, p. 18-34).

    2) suit sans séparation le texte précédent.

    inc.: «Cicero. Nulle sunt occultiores insidie quam he que latent in simulatione...».

    f. 97 col. 1 expl. incomplet: «... hactenus [sic] preteriti temporis infamia [sic] migrat» (recension des Codices Parisini, sent. 1-83, texte presque complet, éd. Wölfflin, op. cit., p. 37-42).

    f. 97: Ps. Seneca, Liber de moribus (extrait).

    titre: «Precepta Pytagore».

    inc.: «Fugienda sunt omnibus modis et abscidenda [sic] igne...».

    expl.: «... que sola homines deo proximos facit» (Sent. 144-145).

    ~ — Ps. Aristoteles, Aenigmata.

    titre: «Enigmata Aristotilis».

    inc.: «Stateram ne transilias id est ne pretergrediaris iusticiam...».

    expl. f. 97, col. 2: «... Nichil facias quod fecisse peniteat» (cf. supra, Reg. lat. 349, f. 12-12 v°).

    f. 97-99 v°: Qvintilianvs, Declamationes maiores (extraits).

    titre: «Excerpta [sic] ex declamationibus Quinciani [sic] hec de prima que dicitur cecus in lumine [sic]».

    inc.: «Non est simplicis nature [sic] negare facinus...» (II, 4 - éd. Lehnert, Teubner, 1905, p. 24, l. 2-3).

    extraits des Declam. II, I, III-VIII, XI-XIX, précédés chacun d’un titre.

    expl.: «... Quisquis in tormentis occiditur ideo tortus est ut occideretur» (XIX, 12 - éd. cit, p. 348, l. 2-3).

    f. 99 v°-100 v°: Cvrtivs Rvfvs, Historiae Alexandri Magni (extraits).

    titre: «Excerpta de libro Quintiani Curti Rufi de historia Alexandri».

    inc.: «INgenium plerumque et naturam fortuna corrumpit...» (III, 2, 17).

    expl.: «... et ab eo supreme regis potioni inditum» (X, 10, 17).

    «Agente hoc Antipatro tunc temporis Macedonum et Grecie regnum affectante» (non identifié).

    ~ f. 100 v°-100 bis: ‹Sententiae›.

    pas de titre.

    inc.: «Plus sollicitudinis habet magistratus qui ex iudicio quam qui ex gratia uenit...».

    expl.: «... Optabile est potius moribus quam insignibus estimari» (non identifiées).

    ~ f. 101: Hieronymvs, presbyter, De uiris illustribus (extrait: 83, Vita Methodii).

    ~ f. 101-105: Ps. Methodivs Patarensis, ‹Reuelationes› .

    ~ f. 105 v°-106: Ivo Carnotensis, Epistula ‹63› ad Leudonem.

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: au bas du f. 40 v° col. 2 essai de plume en écriture de charte du XIIIe s.: «Uniuersis presentes litt‹eras› uisuris dominus Guillelmus Miles de Vil‹lan›»; peut-être un collège d’après l’ex-libris gratté au f. 106 v° dont on lit seulement aux rayons ultra-violets: «Liber p‹...›ollegii (?)» (XIIIe-XIVe s.) ; Paul Petau (cote F. 43 au f. 1) ; Alexandre Petau (table de sa main au début, correspond au n° 998 de son catalogue manuscrit: Leyde, Voss. lat. Q. 76, f. 3, 10 v°, 13, 25, 78, etc.) ; Reine Christine de Suède (correspond au n° 1237 du catal. de Montfaucon).

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 1re partie. Fonds Patetta et Fonds de la Reine par E. Pellegrin, Paris, 1978, p. 297 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1978_cat_21_21)

Bibliographie

    • O. Seeck, Q. Aurelii Symmachi quae supersunt (M.G.H., Auct. antiq., 6, 1), Berlin, 1883, p. xxix-xxx (liste de variantes)
    • D. Johnson, The manuscripts of Pliny’s letters (Class. philol., 7, 1912, p. 70)
    • E. M. Sanford, The use of classical authors..., 1924, p. 236, n° 376
    • Les manuscrits de la Reine..., réédition..., 1964, p. 68, n° 1237
    • J. P. Callu, Symmaque, Lettres, 1 (Livres I-II), Paris, Les Belles Lettres, 1972, p. 33, 40 et 55 (brèves mentions)
    • R. H. Rouse et M. A. Rouse, The «Florilegium Angelicum»: its origin, content and influence (Medieval learning and literature. Essays presented to R. W. Hunt, Oxford, 1976, p. 66 et 112-113) description complète.

Vie du livre

Source des données