Amiens. Bibliothèques d'Amiens Métropole, Ms. 221

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q237734

  • Autre forme de la cote :
    • Amiens, Bibliothèque municipale, 0221
    • Amiens. Bibliothèques d'Amiens Métropole, Ms. 221
    • AMIENS, Bibl. mun. 221
    • Amiens, BM, 0221
    • Bibliothèque municipale, 0221
    • Bibliothèques d'Amiens Métropole, Ms. 221
  • Conservé à : Amiens. Bibliothèques d’Amiens Métropole
  • Langues : latin
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :
  • Lieu de fabrication (Note) :
  • Support : parchemin
  • Composition :
    • 202 ff.
  • Dimensions :
    • 370 x 260

Aspects codicologiques

  • Parch., XIIe s., I + 202 ff. (+ f. 75 bis). Deux parties :

    1 — f. 1-197, 372 X 260 mm., just. : 270 X 180 mm., 2 col., 40 lignes, réglure à l’encre. Cahiers : 18(-2), 2-258, signés I-XIIII, XVI-XVIII, XX-XXIIII, quelques réclames. Lettres ornées bleues ou rouges à entrelacs et rinceaux rouges et verts ou bleus et verts, parfois coloriées de jaune ; initiales bleues, rouges ou vertes à filets blancs et entrelacs rouges et rinceaux verts ; au f. 1 col. 1, titre en capitales rouges, bleues, brunes et vertes ; titres rubriqués ; f. 97 v°, reste d’un tableau généalogique découpé dont il subsiste en bas un élément décoratif bleu à rinceaux rouges et verts, figures astronomiques au f. 35 v°, géométriques aux f. 30, 31, 134 v°, tableaux de cycles aux f. 57 v°-58. Rares corrections marginales de la main du copiste (cf. 60 v°-61, 182 v°, 197), quelques gloses marginales d’une écriture du XVe-XVIe (f. 53-53 v°, 56 v°, 63 v°, 64). Les f. 61, 170, 186 sont déchirés, les f. 75, 97, 116, 195 sont découpés.

    2 — f. 198-202, 370 X 252 mm., just. : 280 X 185 mm., 2 col., 52 lignes à la col., réglure à l’encre. Cahier : 18(-3) sans signature. Initiales rouges ou bleues.

    inc. : « priuatum. Et quis dicere... » (f. 2).

    expl. : «... seruatur forsitan hosti » (f. 201 v°).

    : « mors rapiet quod... » (f. 202).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XLI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XLI

  • 1 -~f. I-195 : ISIDORVS HISPALENSIS, Etymologiae I-XX (Clavis n° 1186).

    texte précédé des 6 ép. (éd. W. M. Lindsay, Isidori Hispalenis episcopi Etymologiarum siue originum libri XX, 1, Oxford, 1911, non paginé) sans les ép. A et B de cette même édition.

    Le f. I est soit un premier essai rejeté et remployé comme feuille de garde, soit le début d’une copie du manuscrit d’une autre main de peu contemporaine.

    f. I-I v° : Epistulae (fragment).

    (ép. I) inc. col. 1 : « ‹D›omino meo et Dei seruo Braulioni episcopo Isidorus. Omni desiderio desideraui... ».

    expl. mutilé : «... qui contempsisti postulantem exaudies forte ca // » (ép. IV, éd. W. M. Lindsay, op. cit. supra, ligne 26).

    f. 1, titre, col. 1 : « INCIPIT LIBER ETHIMOLOGIARVM SANCTI YSIDORI SPALENSIS EPISCOPI ».

    f. 1-2 v° : Epistulae (I-VI).

    texte suivi sans séparation de l'index librorum, copié une seconde fois, et rubriqué, f. 3. (texte) f. 3 v° col. 1, inc. : « Disciplina a discendo nomen... ».

    ordre des livres : I f. 3 v° col. 1-17 v°, II f. 17 v° col. 1-27 v°, III f. 27 v°-38 col. 1, IV f. 38-42 col. 1, V f. 42-51 v° col. 2, VI f. 52-64 v° col. 2, VII f. 64 v°-76 v° col. 1, VIII f. 76 v°-87 col. 2, IX f. 87-98 v° col. 2, X f. 98 v°-106 col. 2, XI f. 106-114 col. 2, XII f. 114-127 v° col. 2, XIII f. 127 v°-134 v° col. 1, XIV f. 134 v°-143 col. 1, XV f. 143-151 col. 2, XVI f. 151-162 col. 1, XVII f. 162-173 v° col. 1, XVIII f. 173 v°-180 col. 1, XIX f. 180 col. 2-190 col. 2, XX f. 190-195 col. 2.

    Au f. 51 v°, la liste chronologique présente des variantes dès la 5e liste de la col. 2 et ajoute 17 mentions supplémentaires à celles de l’éd. W. M. Lindsay, op. cit. supra.

    f. 195 v° col. 1-196 col. 1 : ‹CICERO, Paradoxa ad Brutum› (extraits).

    inc. : « Nichil est tam incredibile quod non discendo... » (préf. § 3).

    expl. : «... maximas copias exhaurire possint hunc quando appellando diuitem cum ipse se egere senciat » (Parad. VI, § 44 fin).

    f. 196-197 v° col. 2 : FVLGENTIVS PLANCIADES, Expositio sermonum antiquorum (Clavis n° 851), titre : « Incipiunt Fabii Plantiadis Fulgentii V‹iri›› C‹larissimi› Expositiones sermonum antiquorum cum testimoniis ».

    expl. mutilé : «... congregant unde et apud Romanos gerrones Brutiani (§ 49) ornamentis » // (dernier mot du § 50 — éd. R. Helm, Fabii Planciadis Fulgentii V. C. Opera, Leipzig, Teubner, 1898, p. 124).

    2 — f. 198 col. 1-199 v° col. 1 : ‹PVBLILIVS SYRVS, Sententiae›.

    1 feuillet manque.

    inc. mutilé : « // Deliberandum est diu quicquid statuendum est semel (Sent. 132). Difficilem habere oportet aurem ad crimina... (Sent. 133 — éd. E. Woelfflin, Publilii Syri Sententiae, Leipzig, Teubner, 1869, p. 78 ; G. Meyer, Publilii Syri Mimi Sententiae, Leipzig, Teubner, 1880, p. 27).

    expl. (diffère de l’éd.) : «... uirtutem cuius progressum uideris exitum eius nec timearis (add. interl. : « finem desperes » (Prov. 147 — éd. E. Woelfflin, op. cit. supra, p. 112) Volunt homines ita praeceptum esse ut uiuunt non ita uiuere ut preceptum est (Sent. falsae 387 — éd. E. Woelfflin, op. cit. supra, p. 135). Zelum de deo tantum habeas non contra homines zelari autem hominibus uiciosum est (Prov. 148-149, fin du texte — éd. E. Woelfflin, op. cit. supra, p. 113) Vtendum est diuiciis non abutendum (Sent. falsae 388 — éd. E. Woelfflin, op. cit. supra, p. 135, et Ps. Seneca, De moribus 78, éd., ibidem, p. 142) ut ne a superioribus contepnaris [sic] nec ab inferioribus » (Ps. Seneca, De moribus 78a — éd. E. Woelfflin, op. cit. supra, p. 142).

    ~ f. 199 v° col. 1-2 : Carmen de tribus generibus hominum.

    titre : « De tribus generibus hominum ».

    inc. : « Filus [sic] et seruus milesque in istis... ».

    expl. : «... Presens est mundus uentura set est paradisus » (24 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 6526, qui cite seulement ce manuscrit et donne Marbode comme auteur).

    ~ f. 199 v°-200 col. 1 : MARBODVS REDONENSIS, Carmina.

    1) f. 199 v°-200 : Oratio paenitentis saepe lapsi (v. 1-21, 23-33, 42).

    titre : « Oratio penitentis sepe lapsi ».

    inc. : « Me miserum quid agam porto sub pectore plagam... ».

    expl. : «... Virgo parens Christi placa mihi quem genuisti » (P. L., 171, col. 1669-1670; éd. G. M. Dreves et C. Blume, Analecta hymnica, 50, 1907, p. 391-392, n° 301, cf. H. Walther, Initia carminum, n° 10835).

    2) f. 200 : De lapsu primi hominis.

    titre : « De lapsu primi hominis ».

    inc. : « Morte grauatur homo sed homo qui morte grauatur... ».

    expl. : «... Crimina si repetat repetit quia crimina perdit » (14 v. — P. L., 171, col. 1671, cf. H. Walther, Initia carminum, n° 11289).

    ~ — Carmen de adherentibus huic mundo.

    titre : « De adherentibus huic mundo ».

    inc. : « Quam merito merent qui mundi rebus adherent... ».

    expl. : «... Nec post hec plores cotempnas [sic] orbis honores » (10 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 15149).

    ~ — ‹HILDEBERTVS CENOMANNENSIS, Carmen 25 de lapsu mundi›.

    inc. : « Non bene discernis qui prefers ima superni... ».

    expl. : «... Expetit hoc uti sed non preferre saluti » (6 v. — P. L., 171, col. 1408 ; éd. A. Brian Scott, Hildeberti Cenomannensis episcopi carmina minora, Leipzig, Teubner, 1969, p. 16 n°25 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 11974).

    ~ — ‹Carmen de contemptu mundi›.

    inc. : « Nulla potencia uel sapientia fata repellit... ».

    expl. : «... sunt pereuncia pretereuncia sunt malesana » (6 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 12366).

    ~ : « ‹BERNARDVS MORLANENSIS, Carmen de contemptu mundi› (extraits).

    inc. : « Femina nutibus actibus artibus impia suadet... ».

    expl. col. 2 : «... Fucat adulterat innouat alterat atque colorat » (II, 453-462, 471-474, 491-494 — éd. H. C. Hoskier, De contemptu mundi. A bitter satirical poem of 3000 lines upon the morals of the XIIth century by Bernard of Morval monk of Cluny (fl. 1150), Londres, 1929, p. 53-54; éd. sans identification, C. Pascal, Misoginia medievale... (Studi Medievali, 2, 1906, p. 245-246 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 6382).

    ~ : Carmen « Causas peccandi... ».

    inc. : « Causas peccandi fugias scelerisque nefandi

    Causa uoluptatem parit hoc ad sobrietatem » (2 v.).

    ~ : Carmen « Quales claustrales... ».

    inc. : « Quales claustrales monachos nullos scio tales... ».

    expl. : «... et fore dicuntur et nomine iure fruuntur » (19 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 15104).

    ~ f. 200 col. 2-200 v° col. 2 : ‹Carmen de contemptu mundi seu Ps. BERNARDVS CLARAEVALLENSIS, Carmen paraeneticum ad Rainaldum› (extrait).

    inc. : Cartula nostra tibi portat dilecte salutes... ».

    expl. : «... Accipiat uere qui uult hec iussa tener » (v. 112 — P. L., 184, col. 1307-1309; éd. E. Schröder, Ein niederrheinischer « contemptus mundi » und seine Quelle (Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft der wissenschaften zu Göttingen, 1910, p. 346-354 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 2521).

    ~ f. 200 v°-201 v° col. 2 : ‹MARBODVS REDONENSIS, Carmen de ornamentis uerborum› (extrait).

    (prol.) inc. : « Versificaturo quedam tibi tradere curo... » (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 20244).

    expl. : «... nomina cum glosis quibus hec dinoscere possis ».

    (texte) inc. : « Repetitio est cum continentur... ».

    expl. incomplet : «... subditus esto Deo mandatis legis obedi » (§ 28 — P. L., 171, col. 1687-1692 ; éd. M. Haupt, Berichte der Königlichen Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften, 2, 1849, p. 53 sq.).

    ~ — ‹HILDEBERTVS CENOMANNENSIS, Carmen 50 de tribus uitiis muliebri amore, auaritia, ambitione (v. 1-18, 21-24 de la P. L. et 1-4, 7-12, 15, 13, 14, 16-20, 25-28 de l’éd. Brian Scot).

    titre : « Que sint que magis impediunt animam ».

    inc. : « Plurima cum soleant mores euertere sacros... » (P. L., 171, col. 1428-1430 et sous le nom de Marbode, col. 1491-1492 ; éd. B. Hauréau, Notice sur les Mélanges poétiques d’ Hildebert de Lavardin (Notices et extraits des manuscrits, 28, 2, 1878, p. 366-368) = Les Mélanges poétiques d'Hildebert de Lavardin, Paris, 1882, p. 106-113) ; éd. A. Brian Scott, Hildeberti Cenomannensis episcopi carmina minora, Leipzig, Teubner, 1969, p. 40-41 n°50; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 14193).

    ~ f. 201 v°-202 col. 2 : MARBODVS REDONENSIS, Carmina.

    1) ‹Dissuasio mundanae cupiditatis›.

    inc. incomplet (les 5 premiers vers manquent) : « Forma puellarum deceptio mentis earum... ».

    expl. : «... o mala fortuna quam sillaba destruit una » (30 v. — P. L., 171, col. 1667-1668 ; éd. H. Hagen, Carmina medii aevi, Berne, 1877, p. 165-167).

    2) f. 202 col. 1 : Commendatio castitatis.

    titre : « Commendatio uirginitatis ».

    inc. : « Vt flos in pratis sic gratia uirginitatis... » (19 v. — P. L., 171, col. 1653-1654; éd. H. Hagen, op. cit. supra, p. 170 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 19803).

    3) f. 202 col. 2 : ‹De multiplicibus damnatorum poenis›.

    inc. : « Demonis inuentum scelerum sunt milia centum... ».

    expl. : «... Penas maiores maiora minores » (v. 1-6, 8, 10-15 — P. L., 171, col. 1669; éd. H. Hagen, op. cit. supra, p. 174-175 ; Th. Wright, The Anglo-latin Satirical Poets and Epigrammatists of the XIIe cent., 2, Londres, 1872, p. 158; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 4039).

    ~ f. 202-202 v° col. 1 : HILDEBERTVS CENOMANNENSIS, Carmen 22 de casu huius mundi.

    titre : « Versus Hildeberti in exilio positi ».

    inc. : « Nuper eram locuples multisque beatus amicis » (90 v. — P. L., 171, col. 1418-1420 ; éd. B. Hauréau, Notice sur les Mélanges poétiques d’ Hildebert de Lavardin (Notices et extraits des manuscrits, 28, 2, 1878, p. 347-350) = Les Mélanges poétiques d'Hildebert de Lavardin, Paris, 1882, p. 80-86; éd. A. Brian Scott, op. cit., p. 11-15; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 12488).

    f. 202 v° col. 2 : Ps. BEDA, De diuersitate nominum annorum.

    titre : « Beda de diuersitate nominum annorum ».

    (table) : « Annus ciuilis annus naturalis... annus breuis annus magnus ».

    (texte) inc. : « Annus ciuilis apud Egyptios dicitur. Egiptii enim fecerunt suas ciuitates quadratas... ».

    expl. : «... quod enim sol percurrit in CCCLXV diebus luna currit in uno mense lunari qui mensis annus lunaris dicitur ».

    f. 202 v° col. 2 : Carmen « Sanctos poenarum... ».

    inc. : « Sanctos penarum mors extinxit uariarum... ».

    expl. : «... Torruit afflixit tutudit transpectora fixit » (9 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 17247).

Texte du manuscrit

Source des données : Initiale

Enluminures et décors

Ancien possesseur

Anciennement dans

Origine

  • Origine : 1 et 2 — française ; écritures régulières, plus petite aux f. 198-202 v°.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XLI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XLI

  • Possesseur : 1 et 2 — abbaye des Prémontrés St. Pierre de Sélincourt d’après l’ex-libris d’une écriture moderne au f. 1 : « Monasterii S. Petri De Selincurte ».

Notes

Source des données : Biblissima

Source des données : Initiale

  • F. 1-195.

Bibliographie

    • Cat. gén., 19, Paris, 1893, p. 103-104
    • B. Munk Olsen, L’étude des auteurs classiques, 1, 1982, p. 137 n° [C. 6] ; 2, 1985, p. 284 n° [C. 1].
  • Ernest COYECQUE, Amiens (CGM 19), Manuscrits 1-932, 1893 (Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques de France)

Vie du livre

Sources des données