Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3871

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q63569

  • Titre attesté :
    • Ivo Carnotensis, Panormia. — Collectio decem partium abbreviata. — Collectio XXX canonum.
  • Autre forme de la cote :
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3871
    • Paris. BnF, Latin 3871
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Langues : latin
  • Auteur : Yves de Chartres (saint, 1040?-1116) | Raban Maur (0780-0856?) | Augustin (saint, 0354-0430)
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :
  • Décoration :
    • Initiale (f. 1, E, 50 mm, bleu). Initiales bleues, rouges et vertes non monochromes (f.16v : 2 petites initiales rouge et bleu ; f.39v : C rouge avec décor bleu, 20 mm ; f.54v : I rouge, 70 mm ; f.67v : Q rouge, 40 mm ; f.68 : H rouge avec rehauts verts ; f.86v : deux C rouge et vert avec rehauts bleus ; f.137v : A rouge, 30 mm ; f.140 : C rouge, 20 mm avec décors bleus). Initiales bouletées monochromes de 2 lignes à chaque début de canon : bleues, vertes et rouge, rarement ocre (f. 74v et f. 159 et suiv.). Inscriptions et rubriques en marge à l'encre rouge (sauf f. 172v-173)
  • Support : Parchemin
  • Composition :
    • 185 feuillets
  • Dimensions :
    • 330x240mm
  • Aspects codicologiques :
    • 24 cahiers de 8 feuillets, sauf le cahier 8 de 6 ff. (ff. 57-62 ; lac. 2 prem. ff.) et le cahier 24 de 3 ff. (ff. 183-185 ; 183=184). Outre la lacune entre les ff. 56 et 57, il faut signaler l’absence d’un cahier entier de 8 ff. entre les cahiers 20 et 21 (f. 158-159) qu’attestent texte et signatures. — Signatures en chiffres romains au dern. f. des cahiers signatures (« I [-XXIV] » ; mq. ancien cahier xxi) ; signatures postérieurees « a,b,c,d » au cahier 12 (« a » au verso et les autres au recto, marge inf. milieu). — Pas de réclame (sauf f. 62v, à l’encre rouge).
  • Réglure :
    • Réglure à la mine de plomb. — 2 col. de 29 l. (f. 1-3, 95-160v) ; 28 l. (f. 88-94v) ; 27 l. (f. 3v-87v, 161-184v) ; sauf f. 103 (26 l.) et 184v (29 l.). Justification : 220 x 170 mm
  • Reliure :
    • Demi-reliure à dos de maroquin rouge à caisson au chiffre de Louis-Philippe, à titre doré ; 1 garde volante marbrée et 1 garde papier blanc moderne
  • Estampille :
    • Estampilles Josserand-Bruno type 5 : f. 1, 184v, 185v

Manifeste IIIF

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Note sur le texte transmis :
    Le ms. Troyes, Bibl. mun. 480 présente les mêmes modifications dans le texte de la Panormie, avec une omission en moins, ce qui permet de supposer son antériorité. Les variantes du livre II (cap. 83bis, mq. cap. 100) et du livre IV (cap. 16bis, 119bis) se retrouvent dans les mss. Paris, BnF lat. 3865 et Strasbourg, Bibl. nat. univ. Stras., 108 ; celles des livres VI (cap. 50bis) et VIII (cap. 93bis, 120bis) au moins dans le ms. Paris, BnF lat. 3865. Des indications, qui ne sont pas propres à ce manuscrit, sont constituent des pistes sur le travail du compilateur : « Require in III folio codicum, libro VII, capitulo XV, titulo III » au f. 134, qui renvoie vraisemblablement au Code Justinien (au f. 146 par exemple, la rubrique est rédigée ainsi : « Codicum libro V cap XVIII, tit X » ; au f. 178, une autre rubrique désigne le Décret de Gratien : « Ex corpore canonum ».
    Contrairement à ce qu’indiquait Paul Fournier (art. cit. infra, dans Bibliothèque de l’Ecole des chartes, 1897, p. 297, note 2), ce manuscrit ne comprend pas les chapitres 135 et 136 à la suite du livre VIII et ce manuscrit (comme ses modèles) appartient à une branche dérivée avant l’addition précoce et fréquente dans les manuscrits de ces deux chapitres (voir, en dernier lieu : C. Märtl, « Die kanonistische Überlieferung der falschen Investiturprivilegien (Panormia 8.135 und 136 ; D. 63 c.22 und 23) », dans Bulletin of Medieval Canon Law, 1987, new series t. 17, p. 33-44).
    Plusieurs corrections et additions montrent que ce manuscrit a été revu et utilisé, peut-être avec un manuscrit du Décret d’Yves de Chartres. On peut signaler ici la correction « Testes /et accusatores episcoporum/ absque ulla … » (Friedberg I, 495 : causa II, qu. 7, cap.39, Decretum V, 290 [P.L. 161, 412]). De même, on trouve au f. 109 un chapitre déjà copié aux f. 105v-106 (IV, 104 ; éd. P.L. 161, 1204), et cet ajout a pu se faire sur l’exemple du Décret d'Yves de Chartres (P.L. 160, 510) ou du 16e livre des décrets de Burchard de Worms (lib. 16, cap. 30 ; éd. P.L. 140, 916).

    F. 1-171v : Ivo Carnotensis, Panormia (P.L. 161, 1042-1338 [édition de Melchior Alvarez de Vozmediano, évêque de Guadix, modifiant les rubriques pour les rapprocher du Décret de Gratien] ; la meilleure édition est celle donnée par Sébastien Brant à Bâle en 1499 : Liber decretorum sive Panormia Ivonis, aaccurato labore sumoque studio in unum redacta continens…, [Bâle], M. Furter, 1499 ; éd. partielle L. Fowler-Magerl, Kanones, ausgewählte Kanonessammlungen ausserhalb Italiens zwischen 1000 und 1140, Piesenkofen in der Oberpfalz : Kanones WIP, 1998 (CD-Rom) [incipit et explicit de chaque canon à partir du ms. Paris, BnF latin 3865]) ;
    f. 1-9v : Prologue (cap. 1-34) (éd. J. Werckmeister, Yves de Chartres : Le Prologue, Paris : Ed. du Cerf, 1997, p. 62-128 [Sources canoniques, 1]) : « Incipit prologus Pannormie id est de communibus regulis Ivonis Carnotensis episcopi. De multimoda distinctione scripturarum sub una castorum eloquiorum facie contentarum. Exceptiones ecclesiasticarum regularum partim ex epistulis …-… lector avertat quid in unaquaque parte sibi necessarium querere debeat. Explicit prologus » ; cf. B. Brasington, « The Prologue of Ivo of Chartres : a fresh consideration of the manuscripts », dans Proceedings of the eighth international congress of medieval canon law, Citta del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana (Monumenta Iuris Canonici, series C : Subsidia, vol. 9), 1992, p. 3-22 ;
    f. 9v-11 : Table des chapitres : « Capitula prime partis. Prima pars istius libri …-… de omni genere mendacii. Prima pars … de aliorum sacramentorum sanctitate amen. Expliciunt capitula » ;
    f. 11-33v : Livre I « Incipit Pannormia Ivonis Carnotensis episcopi. Credimus unum Deum esse patrem …-… ad officium sacri misterii videantur indigna. Explicit liber primus » ;
    f. 33v-58vb : Livre II (avec cap. 83bis, mq. cap. 100 au f. 48) : « Ex decretis Julii pape capitulo V. AEcclesia (sic) grecum nomen est …-… [f. 43v, cap. II, 83 (P.L. 161, 1100] habere noscuntur. [II, 83bis = Decretum, XVI, 53 (P.L. 161, 916c)] Vita beati Gregorii libro III capitulo XLVII. Libertatem cujusque hominis Gregorius contra judicum insolentias liberis nichilominus vocibus defendebat. [II, 84] Ex concilio Arausico cap. VI. In ecclesie manumissos …-… [f. 56vb : II, 165 (P.L. 161, 1120)] Isidorus in Sinnomis (sic) libro secundo. Usus auctoritati cedat pravum // [f. 57a : II, 181 (P.L. 161, 1124)] jejunium in tertiam ebdomadam reservetur …-… vel probandum est vel improbandum quod facimus. Explicit liber secundus » ;
    f. 58vb-93v : Livre III : « Incipit tercius, Nicholai decretis capitulo I. In nomine Domini …-… qui sponsam omnipotentis Dei corrumpit » ;
    f. 93v-110v : Livre IV (avec chap. 16bis et 119bis) : « Incipit liber IIII. De primatu Romane ecclesie et de jure primatum et metropolitanorum atque episcoporum et de ordinatione eorum et de sublimitate episcopali. Exemplar Constantini imperatoris. Ex testamento constituti (sic) nostri …-… [f. 96v : IV, 16 (P.L. 161, 1186)] et sinodi experiantur examen. [IV, 16bis = Decretum, V, 150 (éd. Friedberg, I, 319, dist.92, c.8)] Ex concilio Antioceno capitulo XVI. Integrum autem concilium dicimus illud cui metropolitanus interfuerit. [IV, 17] Ex concilio Agatensi capitulo XXXVI. Si metropolitanus …-… [f. 109 : IV, 119 (P.L. 161, 1208)] partium liminata sit pleniter. [IV, 119bis = Decretum, VI, 317 (Friedberg, I, 1107, C.30, q.5, c.11)]. Non est judicandum donec utrimque sit peroratum. Nec ligitantibus judex prius sua velit … quod annecti conveniat. [IV, 120] Ex decretis Fabiani pape Hilario misso capitulo XXVI. Si quis vero …-… metropolitanos et primates et ventilare et juste finire licet. Explicit liber IIII » ;
    f. 110v-129v : Livre V (avec chap. 66 augmenté) : « Incipit quintus. Si quis presbiter vite sue negligens …-… [f. 118 : V, 66 (P.L. 161, 1224)] Nec interest utrum in parentes an in extraneos sit talis donatio. [V, 66bis = Decretum, XVI, 310] Ex capitularium libro IIC LXI. Quicumque violenter expulerit possidentem … reddat expulso. [V, 66 fin.] Licet prior petitor offerat sacramentum …-… mortuis communicare non possumus. Explicit liber V. »
    f. 129v-148v : Livre VI (avec chap. 50bis) : « Incipit VI. Ex libro constitutionum I titulo IX, quod sit matrimonium. Nuptie sive matrimonium est …-… [f. 134 : VI, 50 (P.L. 161, 1253)] si conjux deest, concubinam. [VI, 50bis = VI, 27] Augustinus de bono conjugali. Solet queri cum masculus et femina et cetera. Require in III folio codicum libro VII, capitulo XV, titulo III. [f. 134v : VI, 51] Si quis sine uxore …-… Si quis spiritualem commatrem in conjugium duxerit anathema sit. Explicit liber sextus. »
    f. 148v-158vb : Livre VII (mq. chap. 10 au f. 150 ; incompl.) : « Incipit septimus de separati-[f.149]-one conjugii ob causam carnalis fornicationis. Preceptum Domini est …-… [f. 158vb : VII, 68 (P.L. 161, 1298b)] placet ad ipsius affinitatis prioris si quidem transire consortium pro eo quod // » ;
    f. 159-171v : Livre VIII (mq. chap. 1-44 ; chap. 124 entre chap. 82 et 83 ; avec chap. 93bis, chap.120bis) : « // [VIII, 45 (P.L. 161, 1314)] legitimo imperio jubente gerenda bella suscipiuntur …-… [f. 165v : VIII, 82 (P.L. 161, 1326)] pre cordis duritia impenitens defunctus est. [VIII, 124 (P.L. 161, 1333)] Augustinus ex libro de mendatio. Primum est capitale mendatium longeque fugiendum quod fit in doctrina religionis … [f. 166] cum honestum se deceptorem arbitratur aliorum. [VIII, 83] Toletanum concilium IIII cap. IIII. Omne quod in pacis federa …-… [f. 167 : VIII, 93 (P.L. 161, 1328)] magnum malum est falsa jurare. [VIII, 93bis = Decretum, XII, 12 (Friedberg, I, 876 ; C.22, q.4, c.5)] Isidorus in sinonimis lib. II. In malis promissis … adimpletur. [VIII, 94] Beda in libro omiliarum XLIII. Si aliquid forte …-… [f. 170 : VIII, 120 (P.L. 161, 1334)] et timore Dei. [VIII, 120bis = Decretum, XII, 69 (Friedberg, I, 887 ; C.22, q.5, c.16)] Ex decretis Cornelii pape, cap. V. Sed et nobis honestum etiam et justum … timore Dei. [VIII, 121] Ex concilio Aurelianensi cap. X. Et hoc sancta synodis …-… [mq. VIII, 124 (copié au f. 165v)] …-… [VIII, 134] nisi etiam in corde ita sit ».

    F. 171v- 179v : Collectio decem partium abbreviata [CXXXVIII capitula] ; « collection en 136 chapitres » de Gérard Fransen (G. Fransen, « Varia ex manuscriptis », dans Traditio, t. 21, 1965, p. 516-520, à la p. 517 « Paris, Bibl. Nat. lat. 3871, fol.171v-179v et lat. 3872, fol. 138rb-143va : Collection en 136 chapitres, composée surtout de textes de conciles (dont 7 canons du Concile de Clermont sous Urbain II); 17 textes pseudo-isidoriens, la lettre de Grégoire VII à Manassé de Reims »).
    Cette collection semble un abrégé de la Collectio decem partium qui est elle-même issue d’un résumé de la Panormia (cf. L. Fowler-Magerl, « Fine distinctions and the transmission of texts », dans Zeitschrift des Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte, Kanonistische Abteilung, 1997, t. 83, p. 146-186, aux p. 183-185) : en suivant le relevé établi par Mme Linda Fowler-Magerl (L. Fowler-Magerl, Kanones : ausgewählte Kanonessammlungen ausserhalb Italiens zwischen 1000 und 1140, Piesenkofen in der Oberpfalz, Kanones WIP, 1998 [CD-Rom aimablement mis à ma disposition par M. Charles de Miramon]) sur le manuscrit Florence, BN, Conv. sopp.D.2.1476, la collection de ce manuscrit reproduit, de la Collectio decem partium, les canons 5.11.3.2 ; 5.11.4.1 ; 5.11.4.2 ; 5.12.1 ; 1.33.1 ; 1.33.2 ; 1.33.3.2 ; 1.39.1.1 ; 1.40.1.4 ; 1.41.1 ; 1.41.2 ; 1.46.2 ; 1.46.3 ; 1.47.3.2 ; 1.49.1.3 ; 1.54.1.1 ; 1.54.1.2 ; 1.54.2.1 ; 1.54.2.2 ; 1.54.3.1 ; 1.55.4.2 ; 1.57.3.2 ; 1.59.3 ; 1.60.2.1 ; 2.2.1 ; 2.2.2.1 ; 2.2.2.2 ; 2.2.2.3 ; 2.4.1.7 ; 2.6.1 ; 2.6.2 ; 2.7.1.2 ; 2.7.2.1 ; 2.8.2.3 ; 2.9.2.2 ; 2.14.2 ; 2.22 ; 2.24.2 ; 2.25.2 ; 2.29.3 ; 2.31.1 ; 2.32 ; 2.34.2 ; 2.35.3 ; 2.41.3.2 ; 2.41.3.3 ; 2.41.3.5 ; 2.45.1.8 ; 2.45.1.9 ; 2.45.1.10 ; 2.47.1.4 ; 2.57.2.3 ; 2.57.5 ; 2.58.2 ; 2.59.1 ; 2.59.2.2 ; 3.2.2 ; 3.3.2 ; 3.4.2.7 ; 2.6.1.1 ; 3.6.2.2. ; 3.8.1.3 ; 3.13.3.7 ; 3.24.2.2 ; 3.25.2.3 ; 4.4.2.2 ; 4.9.2 ; 4.10.3 ; 4.11.1.2 ; 4.11.2 ; 4.13.1.1 ; 4.13.2 ; 4.14.1.1 ; 4.14.2 ; 4.14.5.2 ; 4.15.2.1 ; 4.16.4 ; 4.17.2.1 ; 4.17.2.2 ; 4.17.2.3 ; 4.18.1.1 ; 4.18.1.2 ; 4.18.1.3 ; 4.18.2 ; 4.19.1.2 ; 4.19.3.1 ; 4.19.4 ; 4.20.1.1 ; 4.20.2 ; 4.21.3.2 ; 4.21.3.4 ; 4.22.1.1 ; 4.23.1.2 ; 4.25.1 ; 4.25.2.2 ; 4.25.3.3 ; 4.26.2 ; 4.28.3 ; 4.28.4.1 ; 4.29.3.1 ; 4.30.3 ; 4.32.2.2 ; 4.32.3 ; 4.33.4.2 ; 4.34.2 ; 4.35.1 ; 4.35.2 ; 4.36.2.1 ; 4.37.1.2 ; 4.37.5.3 ; 4.40.4 ; 4.41.1.4 ; 4.44.1.2 ; 4.44.2 ; 4.48.1.1 ; 4.48.3 ; 4.49.2 ; 4.50.2.1 ; 5.1.2.1 ; 5.1.2.2 ; 5.3.1 ; 5.8.5.3 ; 5.10.3.16 ; 5.11.1 ; 5.11.4.1 ; 5.19.1.3 ; 5.21.2.2 ; 5.21.2.1 ; 5.29.1.2 ; 5.30.1.1 ; 5.30.2 ; 6.9.2 ; 6.11.2 ; 6.19.2.4 ; 6.21.1.1 ; 6.23.2.1 ; 6.23.2.2. Cette liste qui montre que, hormis les 4 premiers canons et les canons 128 et 129, tous les canons suivent très rigoureusement l’ordre de la Collectio decem partium dans ses 6 premiers livres, semble prouver une parenté étroite avec celle-ci, d’autant que les suscriptions et des mots intervertis rapprochent encore les deux familles de canons ; enfin il faut remarquer que, si nombre de ces canons sont aussi dans la collection de Burchard de Worms, 24 canons (45, 47, 54, 57, 59, 61, 63, 64, 65, 68, 69, 71, 72, 74, 92, 101, 111, 114, 119-121, 124.125, 136) n’apparaissent pas dans les autres collections canoniques.
    f. 171v : « Ex concilio Cartaginensi, cap. xix. Illud placuit ut cum agere accusator in episcoporum judicio ceperit … asserere noluerit » ;
    f. 171v-172 : (Friedberg, I, 534 ; C.3, q.10, c.3 ; Decretum, VI, 418) « Ex decretis Felicis pape. [fol. 172] Si accusatorum … voluerint » ;
    f. 172 : (Decretum, XVI, 64) « Ex concilio Cartaginensi, cap. xix. Item placuit ut omnes servi vel proprii liberti … accusandi licentia non neganda » ;
    f. 172 : « Fabianus papa. Singulis festivitatibus … concremetur » ;
    f. 172 : « Ex sermone synodali. Chrisma semper sub sera sit aut sub sigillo propter quosdam infideles » ;
    f. 172 : « Urbanus II in concilio Claromontensi. Illud quoque precipimus ut pro chrismate … nichil umquam exigatur. » ; cf. Decretum, I, 295 ; R. Somerville, The councils of Urban II, vol. 1: Decreta Claromontensia, Amstersdam, A. M. Hakkert, 1972, xxiv-175p. (Annuarium Historiae Conciliorum Supplementum, vol. 1). n° 138 ; Brett (Martin), « Urban II and the collections attributed to Ivo of Chartres », dans Proceedings of the eighth international congress of medieval canon law, Citta del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana (Monumenta Iuris Canonici, series C : Subsidia, vol. 9), 1992, p.27-46
    f. 172 : « Ex epistula Melchiadis pape. Baptismus impositio manus … non salvat » ;
    f. 172 : (Friedberg, I, 331, dist.95, c.1) « Gregorius Ianuario Karalitano. Pervenit ad nos quosdam scandalizatos fuisse quod presbiteros chrismate tangere fronte … debeant concedimus » ;
    f. 172 : (Decretum, I, 262) « Ex concilio Remensi. Episcopo licet in campo si necesse fuerit confirmare » ;
    f. 172 : (Decretum, I, 258) « Ex concilio Moguntiensi cap. vi. Precepimus ut ad accipiendum per manus impositionem … per omnia obediatur » ;
    f. 172-172v : (Friedberg, I, 1324 ; De cons., dist. 2, c.31; Decretum, III, 68) « Ex concilio Gerundensi, capitulo vi. Ut institutiones missarum sicut … psallendi vel mi[f.172v]nistrandi consuetudo servetur » ;
    f. 172v : « Ex concilio Agathensi. Misse conventionaliter non cantentur neque pro divinatione » ;
    f. 172v : (cf. Decretum, II, 125) « Pius papa. Presbiteri qui a demonibus vel variis … non celebrent » ;
    f. 172v : « Pergamus episcopus Leoni imperatori. Nullus sacerdos ad ministrandum supernis sacramentis deterior est angelo » ;
    f. 172v : « Augustinus ad clerum. Dominus fideles suos securos … nolite » ;
    f. 172v : « (Friedberg, I, 954; C.23, q.8, c.4 ; Decretum VI, 308) Quicumque clericus aut in bello … sepultura tamen non privetur » ;
    f. 172v : (Friedberg, I, 935; C.23, q.5, c.12 ; Decretum XV, 140) Placuit ut hi qui sibi ipsis voluntarie mortem ingerunt … pro suis sceleribus puniuntur » ;
    f. 172v : « Si quis vexatur a diabolo et nesciens semetipsum occiderit, licet pro eo orare » ;
    f. 172v : (Decretum XIII, 45) « Fures et latrones si in furando … non negamus » ;
    f. 172v : (Decretum XV, 77) « Penitentes non debent communicare ante consummationem penitentie » ;
    f. 172v : « Diaconus presente presbitero … cogit jussus eroget » ;
    f. 172v : « Cum animus nulla consensionis turpitudine … vulnere deputatur » ;
    f. 172v : « Sacra vasa quecumque … a Domino punientur » ;
    f. 172v-173 : (Decretum II, 141) « Licitum sit episcopis presentibus presbiteris… secundum canonicam institutionem juxta quod indiguerint erogare » ;
    f. 173 : (Friedberg, I, 774 ; C.16, q.1, c.44 ; Decretum III, 9) « Quicumque voluerit in sua potestate ecclesiam edificare … ecclesias persolvantur » ;
    f. 173 : (Friedberg, I, 833 ; C.18, q.2, c.13 ; Decretum VII, 92) « Cellulas novas … prohibemus institui » ;
    f. 173 : « Nonnulli ex coepiscopis nostris in querimonia detulerunt quod oratoria per villas potentum … communione privetur » ;
    f. 173 : (Decretum III, 54) « De ecclesiis seu sanctis noviter … canonica auctoritate » ;
    f. 173 : (Decretum III, 56) « Juxta synodalia precepta decrevimus ut nullus mortalium de agro ecclesiastico … usque ad satisfactionem privetur » ;
    f. 173 : « Decernimus ut in omnibus dominicis diebus altaris oblatio … facibus liberentur » ;
    f. 173-173v : (Decretum III, 195) Omnia que Deo offeruntur consecrata habeantur … qui sponsus earum est offeruntur » ;
    f. 173v : (Decretum XIV, 90) « Ex eodem concilio, capitulo octavo. Hic qui dederit vel acceperit oblationes altaris … qui accipit anathema sit » ;
    f. 173v : « Gelasius papa. Laicis quamvis religiosis et potentibus … a Deo cura commissa docetur » ;
    f. 173v : (Decretum III, 204) « Ex concilio Namnetensi, capitulo vi. Instruendi sunt presbiteri pariterque ammonendi … administraverint, dampna passuros » ;
    f. 173v : « Alexander papa. AEcclesia (sic) que per pactionem precii claruerit esse consecrata … pro ecclesia habeatur » ;
    f. 173v : (Decretum III, 214) « Augustinus. Quibus peccata dimissa non sunt a sacris locis … culpa temeritatis accuset » ;
    f. 173v : (Decretum III, 34) « Ex concilio Arelatensi capitulo primo. Item cum ad celebrandam missam in Dei nomine venit populus … accipiat sacerdotis » ;
    f. 173v : (Decretum III, 50) « Ex concilio Remensi cap. iii. Statutum est ut unaqueque ecclesia suum presbiterum habeat … providente episcopo promiserit » ;
    f. 173v : « Ex concilio Agathensi, cap. i. Nulli presbiterorum annua tantummodo ecclesie alicujus cura commitatur » ;
    f. 173v : (Decretum III, 72) « Ex dictis Augustini. [I]n oratorio preter orandi et psallendi … impensa concordent » ;
    f. 173v-174 : « Gregorius papa VII. Decimas quas in usum pietatis concessas … eterne dampnationis periculum incurrere » ;
    f. 174 : « Urbanus II in concilio Romano. Nullus laicus decimas suas aut ecclesiam …. quod offerendum est offeratur » ; cf. R. Somerville, Pope Urban II, the Collectio Britannica and the council of Melfi (1089), Oxford : Clarendon Press, 1996, xxi-318 p., à la p. 204 (note 67) [compare ce ms. au ms. Paris, BnF lat. 3872 pour montrer la difficulté d'étudier des canons dont la suscription change] ;
    f. 174 : « Ex concilio Toletano cap. Prebendum est a sacerdotibus vite solacium indigentibus … pro temporis usu percipiant » ;
    f. 174 : « Ex concilio Agatensi, capitulo. Post xxx annos diversarum omnium causarum conquiescat … subjecta summoneat (sic) » ;
    f. 174 : (Friedberg, I, 819; C.17, q.4, c.20; Decretum III, 114) « Ex concilio Triburiensi, cap. xxx. Si quis contumax vel superbus timorem dei … semper invicta permaneat » ;
    f. 174 : « Gregorius ad Constantinam reginam. Cum seculi leges precipiant si quis manus armata … ut quadruplum restitueret » ;
    f. 174-174v : « Gregorius. Nulli fas est retribuationem expec[fol. 174v]tare premiorum pro culpa » ;f. 174v : « Ex concilio v Cartaginensi, cap. iii. Placuit etiam ut res ecclesie nemo vendat ; quod si aliqua necessitas cogit, hanc insinuandam … reus concilii venditor teneatur » ;
    f. 174v : (Friedberg, I, 826 ; C.17, q.4, c.40 ; Decretum III, 163) « Ex eodem concilio, cap. lvi. In venditionibus quas abbates facere presumunt … ocio potiantur » ;
    f. 174v : (Friedberg, I, 704 ; C.12, q.2, c.53 ; Decretum III, 160) « Ex concilio Agathensi, cap. xlv. Terrulas aut vineolas exiguas ecclesie … potestatem » ;
    f. 174v : « Ex concilio Toletano, cap. iiii. Si qui clericorum agella vel vineolas in terris ecclesie … pro servitiis ecclesie largiri voluerit » ;f. 174v : « Ut nullus christianus a capite jejunii usque ad Pascha carnem comedat. Primum quatuor temporum semper fiet prima ebdomada … vigilia ejusdem excepta » ;
    f. 174v : « Ex concilio Aurelianensi capitulo i. Presbiteri cum sacras festivitates populo annuntiant etiam jejunium vigiliarum eos omnimodis servare (sic) moneant » ;
    f. 174v : « Urbanus II in concilio Claromontensi. Ut in sabbato sancto protrahatur jejunium circa noctem. » ; cf. R. Somerville, The councils of Urban II…, [op. cit. à l’item 7], n° 138 ;
    f. 174v-175 : (Decretum IV, 41) « Ex concilio Laodicensi cap. v. [fol. 175] Quod non oporteat in Quadragesime ultime septimane … venerari jejunio » ;
    f. 175 : « Ex decretis Eusebii pape, capitulo decimo. Ut jejunia a sacerdotibus in ecclesia constituta sine necessitate rationabili non solvantur » ;
    f. 175 : (Decretum V, 336) « Simachus papa. Si quis presbiter aut diaconus aut clericus papa incolumi et eo inconsulto subscriptionem… dignitate et communione privetur » ;
    f. 175 : « Gregorius papa VII. Qui ordines transiliunt suspendantur … ordinibus quos omiserunt » ;
    f. 175 : (Friedberg, I, 23 ; dist.63, c.8 ; Decretum V, 64) « Ex concilio Bracharensi capitulo primo. Non licet populo electionem facere per se … et spiritali vita edoctus sit » ;
    f. 175 : « Ex concilio Antiocheno capitulo vicesimo. Episcopum morientem non debere sibi eligere successorem … defuncto priore eligatur » ;
    f. 175 : « Gregorius Mariano archiepiscopo Ravenne. Hortamur fraternitatem vestram ut in Ariminiensi ecclesia … episcopale ministerium ulterius non valet peragere » ;
    f. 175 : « Ex libro pontificali. Bonefatius papa constituit sub anathemate ut nullus pontifice vivente aut episcopo civitatis sue presumat loqui … habeat eligendi sibi sacerdotem » ;
    f. 175-175v : « Gelasius papa. Si quis religiosus pro necessitate cogitur ad ordines conti-[f. 175v]-nuo lector vel notarius … et completo anno sit presbiter » ;
    f. 175v : « Urbanus II in concilio Claromontensi. Nulli clerico liceat deinceps in duabus civitatibus prebendas obtinere, cum duos titulos habere non possit. » ; cf. R. Somerville, The councils of Urban II…(cf. supra items n° 7 et 55) ;
    f. 175v : (Decretum VI, 147) « Ex concilio Millevitano, cap. xiiii. Deinde placuit ut quicumque deinceps ab episcopis ordinantur, litteras accipiant … vel anterioribus oriatur » ;
    f. 175v : « Leo papa Anastasio Thessalonicensi. In evocandis ad te episcopis moderatissimum te esse volumus ne per maioris diligentie speciem … ad fraternitatem tuam venire sufficiat (sic) » ;
    f. 175v : « Ex concilio Antiochensi, cap. xxi. Episcopus alienam civitatem que non est illi subjecta non adeat … et voluntate regionis episcopi » ;
    f. 175v : « Gregorius. Episcopus hostilitate expulsus transeat ad ecclesiam … si revocatus fuerit » ;
    f. 175v : « Ex concilio Cartaginensi, cap. xi. Episcopi vel presbiteri si causa visitande ecclesie alterius episcopi … ad oblationem consecrandam invitentur » ;
    f. 175v : « Ex concilio Rothomagensi. Ignoti episcopi vel presbiteri undecumque adveniant ante synodalem probationem non admittantur in ecclestiasticum ministerium » ;
    f. 175v : « Ex concilio Aurasico, capitulo iii. Statuimus ut non tantum dominicis diebus et precipuis festivitatibus episcopi missas celebrent … frequentare non fastidiant » ;
    f. 175v-176 : « Ex decretis Anacleti pape. In sollempnioribus diebus episcopi aut septem aut V aut tres diaco[f. 176]nos habeant et totidem … si carere ecclesiasticis liminibus noluerint.
    F.176 : « Ex concilio Cartaginensi. In ecclesia in conspectu presbiterorum episcopus sublimior sedeat » ;
    f. 176 : (Decretum V, 198) « Ex concilio Remensi, cap. xi. Ut episcopi sermones et omelias sanctorum patrum prout omnes intelligere possint … studeant » ;
    f. 176 : (Decretum XVI, 15) « Gregorius. Si quis venerit contra dejectum (sic pro decretum) episcopi ab ecclesia abiciatur » ;
    f. 176 : « Ex concilio Spalensi, cap. iiii. Ut singulis annis unusquisque episcopus parrochiam suam circumeat … agere suadeat » ;
    f. 176 : (Decretum V, 192) « Ex concilio Toletano, cap. v. Cum episcopus suam diocesim visitat nulli pre multitudine onerosus existat … basilicam remorandi licentiam habeat » ;
    f. 176 : (Friedberg, I, 615 ; C.10, q.1, c.12 ; Decretum V, 191) Ex concilio Bracharensi, cap. ii. Placuit nobis atque convenit ut episcopi per singulas ecclesias et dioceses euntes primum discutiant clericos quomodo teneant baptismi … docere debent ignaros » ;
    f. 176 : « Gregorius VII, capitulo ix. Si quis episcopus fornicationem presbiterorum, diaconorum seu subdiaconorum vel crimen incestus … impugnaverit ab officio suspendatur » ;
    f. 176 : « Ex concilio Maguntiensi, cap. iii. Ut unusquisque presbiter per singulos annos episopo suo rationem … de omni ordine ministerii sui » ;
    f. 176 : « Ex decretis Eutitiani pape, cap. ix. Episcopus in synodo residens post congruam allocutionem VII ex plebe … sacramento constringat » ;
    f. 176-176v : « Ex eodem. Amodo in antea quicquid nosti [f.176v] aut audisti … sic te Deus adjuvet et iste sanctorum reliquie » ;
    f. 176v : « Ex decretis Euticiani pape. Istud sacramentum quod iste juravit de synodali causa … in antea inquisiturus es, sic te Deus adjuvet » ;
    f. 176v : « Ex concilio Magonsiensi (sic) capitulo vi. In sancto concilio decretum est ut presbiteri suos plebesanos et accusare et testimoniare possint si autem neglexerint sui gradus periculo subiacebunt » ;
    f. 176v : « Ex concilio Calcedonensi, capitulo xxv. Placet omnes episcopos echonomos de proprio clero habere ne res ecclesie carentes testimonio pereant, si vero quis hec non observaverit divinis subiaceat regulis » ;
    f. 176v : (Decretum V, 316) « Ex decretis Bonefatii pape. Non liceat episcopo manibus suis aliquem cedere, hoc enim alienum a sacerdote esse debet » ;
    f. 176v : Ex concilio Agatensi, capitulo ii. Si quis in aliquo ecclesiastico gradu sacratus percussor extiterit corripiatur acerrime, si non emendaverit deponatur » ;
    f. 176v : (Friedberg, I, 308 ; dist.88, c.7) « » Ex consilio (sic) Cartaginensi, capitulo xvi. Episcopus gubernationem viduarum … agat » ;
    f. 176v : « Ex eodem concilio, cap. xx. Episcopus nullam rei familiaris curam ad se revocet, sed lectioni et orationi et verbo predicationis tantummodo vacet » ;
    f. 176v : (Decretum XVI, 3) « Ex concilio Kartaginensi, capitulo viii. Ut si quis quemlibet expoliaverit et admonente episcopo si non reddiderit excommunicetur » ;
    f. 176v : « Ex concilio Rome celebrato, Paschali II presidente. Quicumque res naufragorum diripipiunt (sic) ut raptores et fratrem neccatores ab ecclesie liminibus excludantur. » ; cf. U.-R. Blumenthal, The Early councils of pope Paschal II (1100-1110), Toronto : Pontifical Institute of Mediaeval Studies, 1978, 173 p. , à la p.111 ;
    f. 176v-177 : (Decretum V, 187) « Ex concilio Rotomagensi, capitulo vi. [f.177] Ut non liceat episcopo principalem cathedram sue parrochie negligere et aliquam ecclesiam in sua diocesi magis frequentare » ;
    f. 177 : (Decretum XIII, 74) « Ex canonibus apostolorum titulo xliii. Si quis episcopus aut aliquis ordinatus in consuetudine ebriosus fuerit aut desinat aut deponatur » ;
    f. 177 : « Ex concilio Claromontensi Urbano II papa presidente. Ne episcopus vel sacerdos regi vel laico manibus in manus ligiam fidelitatem faciat. » ; cf. supra n° 7.f. 177 : « Ex eodem concilio. Ut nullus presbiter capellanus alicujus laici esse audeat nisi concessione episcopi sui » ;
    f. 177 : (Friedberg, I, 315, dist. 90, c.10 ; Decretum XIII, 60) « Ex decretis Fabiani pape. Si quis contristatus noluerit reconciliari satisfacienti … animo satisfactionem recipiat » ;
    f. 177 : « Ex epistola Lucii pape. In hac Romana sede constitutum habemus ut duo presbiteri et tres diaconi in omni loco episcopum non deserant propter testimonium bonum » ;
    f. 177 : « Ex concilio Calcedonensi, capitulo xxi. Non licet clericis post mortem sui episcopi rapere pertinentes ad eum … a proprio gradu » ;
    f. 177 : « Ex concilio Claromontensi Urbano II papa presidente celebrato. Ne aliquis laicus res episcoporum vel clericorum vel in vita vel post mortem eorum diripiat vel in usus proprios conferat … ab episcopis fiat. » ; cf. supra n° 7.
    F.177 : « Alexander papa. Precepimus ut per laicos nullo modo quilibet presbiter aut clericus obtineat ecclesiam nec gratis nec precio » ;
    f. 177 : « Ex concilio Toletano, capitulo xxi. Si quis judicum aut actorum clericum aut servum clerici vel ecclesie publicis ac privatis negotiis occupare voluerit a communione ecclesiastica efficiatur extraneus » ;f. 177 : (abrégé de Friedberg, I, 286 ; dist.81, c.20) « Ex decretis Clementis pape. Clericus solus non eat ad tabernaculum femine nec solus loquatur … et illa a liminibus ecclesie arceatur » ;
    f. 177-177v : « Ex concilio Arelatensi, cap. iiii. Si quis clericorum suspitionem adversam aut oblocutionem aliquam populi de muliere quacumque incurrerit eam statim … que excitata est abrogetur [f. 177v] Quilibet antistitum vel clericorum … statuta canonum serventur » ;
    f. 177v : « Ex concilio Toletano, capitulo. Altare episcopus vel archidiaconus si pro munere vendiderit … heretico uterque anathema sit » ;
    f. 177v : « Ex concilio Affricano, capitulo iiii. Clericus victum et vestitum sibi artificio vel agricultura absque officii dumtaxat detrimento preparet » ;
    f. 177v : (Decretum VI, 204) « Ex concilio Cartaginensi, capitulo xxv. Ut clerici edendi vel bibendi causa tabernas non ingrediantur nisi peregrinationis necessitate compulsi » ;
    f. 177v : (Decretum VI, 206) « Ex epistula Leonis pape, cap. x. Quibus licentia uxores ducendi non est alienarum nuptiarum evitent convivia » ;
    f. 177v : (Friedberg, I, 85, dist. 23, c.22) « Ex concilio Agathensi, capitulo xx. Clerici qui comam … liceat » ;
    f. 177v : « Ex concilio Meldensi, capitulo xviii. Quicumque clerici armati incesserint degradentur aut canes ad venandum non habeant nec accipitres aut hujusmodi » ;
    f. 177v : « Ex concilio Calcedonensi. Conspirationis crimen quia et ab exteris legibus est omnino prohibitum … subjecti clericis gradu proprio penitus abiciantur » ;
    f. 177v : (Decretum VI, 256) « Ex concilio Carthaginensi, cap. xii. Non oportet clericos vel laicos religiosos ante sacram horam diei terciam inire convivia … et post cibum gratias Deo referre » ;
    f. 177v : « Ex concilio Cartaginensi, cap. xlix. Clericus qui absque corpusculi sui in equalitate vigiliis deest stipendio privatus excommunicetur » ;
    f. 177v : « Ex epistula Leonis pape. Hoc specialiter statuimus ut preter Dei sacerdotes nullus audeat predicare … scientie nomine glorietur » ;
    f. 177v-178 : (Friedberg, I, 1311, de cons., dist.1, c.63 ; Decretum, VI, 162) « Ex concilio Carthaginensi, capitulo xxiiii. [f. 178] Sacerdote in ecclesia verbum … sine gravi necessitate excommunicetur » ;
    f. 178 : (Friedberg, I, 1368, de cons., dist.4, c.22 ; Decretum, I, 241) Ex decretis Martini pape, cap. vi. Quicumque presbiter … deponatur.
    F.178 : « Ex epistula Clementis ad Iacobum. Nullus presbiter aliquid agat in parrochia episcopi sine ipsius licentia » ;
    f. 178 : (Decretum VI, 282) « Ex concilio Triburensi, cap. xiii. Si quiscumque ex gradu ecclesiastico sine testamento et sine cognatione discesserit, hereditas ejus ad ecclesiam ubi deseruiuit devolvatur. Similiter de sanctimonialibus » ;
    f. 178 : « Item ex concilio Agathensi, capitulo i. Si quis episcopus, presbiter au diaconus capitale crimen commiserint aut cartam falsaverint aut testimonium falsum dixerint … quamdiu vixerint laicam communionem accipiant » ;
    f. 178 : « Leo papa Martiano Augusto. Privilegia enim ecclesiarum sanctorum patrum canonibus instituta … nulla novitate mutari » ;
    f. 178 : « Gregorius papa VII Manase Remensi archiepiscopo. Ad id quod de privilegio dicitis breviter interim respondemus quod possunt quedam in privilegiis pro re pro persona pro tempore pro loco concedi que iterum pro eisdem si necessitas vel utilitas maior exegerit … utilitati ecclesie proficere » ;
    f. 178 : (Friedberg, I, 1008, C.25, q.1, c.63 ; Decretum, IV, 226) « Zozimus papa. Contra statuta patrum … reverentiam » ;
    f. 178 : « Ex corpore canonum. Licet subditos prelatos suos si in aliquo sunt corrupti corripere dominica auctoritate … multomagis alii debent concedere de se » ;
    f. 178-178v : « Ex concilio Wormatiensi. Ejus qui frequenter litigat et ad accusationem est facile [fol. 178v] accusationem absque grandi examine nemo accipiat » ;
    f. 178v : (cf. Decretum IV, 156) « Adrianus papa. Qui in alterius famam in publico scripturam aut verba contumeliola confinxerint … auctoris causam incurrat » ;
    f. 178v : « Ex concilio Cartaginensi, cap. xix. Illud placuit ut cum agere accusator in episcoporum judicio ceperit si fuerit accusatoris persona culpabilis … asserere voluerit. » ; cf. n° 2.
    F.178v : « Ex decretis Marcellini pape. Injustum judicium et definitio injusta regio metu vel jussu a judicibus ordinata non valeat » ;f. 178v : « Sozomenus in Ecclesiastica Historia. Judicium maximum reverentie pii principis Constantini circa religionem … et inconvertibiles esse terminos synodales » ;
    f. 178v : « Anacletus papa. Unaqueque provincia juxta ecclesiasticas et juxta seculi legessuos debet justos … sed ab his fulciatur et liberetur » ;
    f. 178v : (Decretum V, 313.1) « Gregorius. Si quis episcopus dampnatus a synodo vel presbiter aut diaconus a suo episcopo ausi fuerint aliquid de ministerio sacro contingere … sententiam eisdem communicare temptaverint » ;
    f. 178v-179 : « Ex decretis Leonis pape. Non in aliqua disceptatione pie et plene diffinita revocanda sunt … et auctoritatibus apostolicis consonare » ;
    f. 179 : (Friedberg I, 1286, C.35, q.9, c.8) « Ex epistula Innocentii pape. Grave non oportet videri cujusquam … condempnatur » ;
    f. 179 : « Ex concilio Meldensi, cap. iii. De his qui infra parrochiam beneficium aut hereditatem habent et alterius episcopi parrochiani sunt … redeant ubi rapinam fecerunt et omnia pleniter emendent » ;
    f. 179 : (Friedberg I, 648, C.11, q.3, c.5, Decretum VI, 65) « Ex decretis Honorii pape, cap. xi. Cure sit omnibus episcopis … auferatur » ;
    f. 179 : (Friedberg I, 901, C.23, q.4, c.8) « Augustinus in sermone de verbis Domini. A malis semper corde sejungimini … arguatis » ;
    f. 179 : (Friedberg I, 642, C.11, q.3, c.1) « Gregorius. Sententia pastoris semper tenenda est sive justa sive injusta » ;
    f. 179 : « Ex epistula Calixti pape. Nemo alterius parrochianum judicare … gradus sui periculo subiacebit » ;
    f. 179 : (Friedberg, I, 563, C.6, q.3, c.4 ; Decretum, XIV, 82) « Ex concilio apud Compendium, cap. v. Placuit et pro communi utilitate … excommunicaverit. » [déjà copié au bas du fol. 121v].

    F. 179v-185a : Collectio anonyma triginta canonum ; cf. G. Fransen, « Varia ex manuscriptis », dans Traditio, t. 21, 1965, p. 516-520, à la p. 517 [« Paris, Bibl. Nat. lat. 3871, fol. 179v-185ra : Petite collection de 13 chapitres dont chap. 11 : Alexandre II JL 4500 ("Ad sedem - confitetur = pr. ¶2 de Gratien, C.35 qu.5 c.2 éd. Friedb.) - appendice de 6 chapitres »] :
    F. 179v : [Ivo Carnotensis, Epist. 231] (P.L. 162, 233-234c) « Ivo Dei gratia Carnotensis ecclesie minister Pontio venerabili Cluniacensi abbati in regimine sibi commisso placere summo rectori. Quesivit a parvitate mea prudens diligentia vestra quid mihi significare videatur calicis elevatio … vel divina inspiratione dicere voluerit » ;
    f. 179v-180v : « Greci et Latini cum fidelibus Hebreis pariter asserunt Christum VI feria crucifixum, sed Greci in luna a ceteris dissentientes …-… in azimo asserunt debere corpus Christi representari » ;
    f. 180v : (Friedberg, I, 241, dist. 63 c.22 ; Panormia, VIII, 135, éd. P.L. 161, 1337) « Adrianus papa Romam venire Karolum … publicari precepit » ;
    f. 180v-181 : (Friedberg, I, 241, dist. 63 c.23 ; Panormia, VIII, 136, éd. P.L. 161, 1337-8) « Leo papa in synodo congregata Rome …-… vel ultimis suppliciis feriri » ;
    f. 181-182 : [Augustinus Hipponensis, De bono viduitatis, cap. 11, § 8-14] (CPL 301 ; CSEL 41 (J. Zycha, 1900), p. 317-320) : « Augustinus ad Julianam. Que se non continent nubant antequam Deo voveant, quod nisi reddant jure dampnantur, de talibus quippe dicitur Cum in deliciis egerint …-… a castitate sanctiore que vovetur domino adulteriis esse pejores » ;
    f. 182 : (Friedberg, I, 977, C.24, q.1, c.30) Innocencius. Heretici cum a fide catholica desisterent … amiserunt » ;
    f. 182 : « Gregorius. [I]lli qui in diebus cotidianis tres psalmos … neglegentia hoc facere comprobantur » ;
    f. 182 : [Augustinus Hipponensis, Sermo 71] (CPL 284 ; éd. Revue bénédictine, t. 75, p. 87) : « Augustinus. Hereticus est qui non sequitur catholicam veritatem, scismaticus est qui non amplectitur catholicam pacem … defensatur opprimitur » ;
    f. 182 : « Idem. Committere est non solum mala scienter fieri permittere sed etiam male facta non persequi » ;
    f. 182 : « Iheronimus. Quicumque sacram scripturam aliter interpretatur quam flagitet sancti spiritus sensus … operibus eligens que pejora sunt » ;
    f. 182 : « Apollinaris, Valentinus manicheus nullus horum in Christo humane carnis credidit veritatem » ;
    f. 182-182v : (Friedberg, I, 360, C. 1, q.1, c.8) « Si quis episcopus per pecunias …-… si vero laicus vel monachus anathemati subiaceat » ;
    f. 182v : (Friedberg, I, 306, dist.88 c.1) « Gregorius. Decrevit sanctum magnumque concilium nullum deinceps non episcopum non clericum … precipiat » ;
    f. 182v : (Friedberg, I, 262, dist.74, c.4) « In concilio Affrice. Item placuit ut quicumque clerici vel diaconi pro necessitatibus ecclesiarum non obtemperaverint … noluerunt » ;
    f. 182v : (Friedberg, I, 260, dist.72, c.3) « Cartaginensi concilio, vi. Placuit ut quicumque in ecclesia semel … clericatum » ;
    f. 182v : (Friedberg, I, 1042, C.26, q.7, c.6) « Cartaginenes. concilio quinto. Sacerdos penitentiam … tardius recipiatur » ;
    f. 182v : [cf. Ivo Carnotensis, Tripertita, II, 21, 50-52] : « Clericus quamlibet verbo eruditus dei artificio victum querat … artificiosa et litteras discant » ;
    f. 182v : (Friedberg, I, 168, dist.46, c.6) « Clericum scurrilem … retrahendum » ;
    f. 182v : (Friedberg, I, 308, dist.88, c.8) « Gregorius. [I]nutile et valde … obligare » ;
    f. 182v-183 : (P.L. 161, 260, Decretum, III, 268) « Leo papa. Illud volumus custodiri ut cum festivior sollempnitas conventum populi …-… nisi prima parte diei convenerunt » ;
    f. 183-183v : (JL 4500 ; Friedberg, I, 1271-2, C.35, q.5, c.2 usque ad par. 3) « [A]lexander episcopus servus servorum Dei omnibus episcopis et clericis necnon judicibus per Italiam constitutis. Ad sedem … esse luce clarius confitetur » ;
    f. 183v-184 : (Friedberg, I, 1273, l.5-24, C.35, q.5, c.2, ¶4-5) « Non terminatur consanguinitas hujusmodi in sexto gradu …-… duorum fratum germanorum et cetera » ;
    f. 184 : (Friedberg, I, 1274, l.1-4, C.35, q.5, c.2, §7) « Item. Si ut ipsi fatentur in illo sexto gradu … oportet detruncari » ;
    f. 184-184v : (Friedberg, I, 1274, l.20-41, C.35, q.5, c.2, §9-10) « Item. Sunt qui non a fratribus sed a filiis eorum …-… si a filiis fratrum sexta repperitur. [fin originale] Qui in nuptiis celebrandis aliter numerare temptaverit gladio anathematis noverit se jugulandum » ;
    f. 184v : « Augustinus contra Parm. Excommunicationem semper debet … non potest cogi ut satisfaciat ecclesie » ;
    f. 184v : (Friedberg, I, 810, C.16, q.7, c.35) « Ex dictis Gregorii pape, capitulo v. De ecclesiis que inter coheredes sunt divise consideratum est quatinus si secundum providentiam … aut reliquias inde auferre velit » ;
    f. 184v : (Friedberg, I, 810, C.16, q.7, c.36) « Ex concilio Triburiensi, capitulo xx. Si plures heredes de communi contendent ecclesia auferri » ;
    f. 184v : (Decretum V, 192) : « Ex concilio Toletano, capitulo v. Cum episcopus suam diocesim visitat nulli … licentia habeat » [idem fol. 176, n° 78] ;
    f. 184v : (Decretum V, 193) : « Ex eodem, capitulo vi. [Quod] Si episcopus vel languore detentus aut aliis inplicionibus occupatus … reparationes et ministrantium vitam inquirant » ;
    f. 184v-185 : (Decretum VI, 281) : « Ex concilio Triburiensi, cap. xxiii, cui interfuit Arnulfus rex. Sancto concilio allatum est quod quidam laici improbe agant contra presbiteros suos ita ut de morientium presbiterum substantia partes sibi vendicent …-… distribuat et si quis contra hec facere presumpserit anathema sit. »

Intervenants

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Ce manuscrit a fait partie des collections de la bibliothèque de l'abbaye de Fontenay. Au f. 185, ex-libris XIIe s. : [mutilé, subsistent les hastes : l, b, s, m, d, f, et n allongé]. Au f. 1, cote XIIIe s. : « fe ». Au f. 185, cote du XVe siècle : « D.13 ». Catalogues : B.34 ; C.35.
    Il a ensuite appartenu à Colbertavant d'entrer à la bibliothèque royale en 1732.


    Colbertinus

Vie du livre

Source des données