Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Reg.lat.904

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q281024

Manifeste IIIF

Aspects codicologiques

  • Parch., XIVe s., I + 171 ff. (f. 1 v°, 171-171 v° blancs), 335 x 230 mm. Au f. 2 bordure de tiges enluminées à feuilles de lierre et initiale sur fond or à rinceaux de feuilles de lierre. Quelques gloses marginales et variantes contemporaines. Le f. 1 est un feuillet de garde.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • ~ f. 1 (add. du XVe s.-XVIe s.): ‹Nota de rhetorica et dialectica›.

    inc.: «Zeno Rethoricam palmae dialecticam pugno similem dicebat quod latius loquerentur rethores dialectici autem comprehensius...» (8 lignes).

    f. 2-167 v°: Caesar, Commentarii.

    f. 2-75: De bello Gallico (classe α)

    titre: «Gaii Iulii Cesaris belli gallici liber I incipit de narratione temporum».

    f. 68 marge inférieure (add. d’une main semblable à celle du copiste complétant une omission du texte propre à la classe α): «nisi a maiori exercitu... circumuentos aggrederentur. Cuius mali sors etc.» (VIII, 11, 1-12, 2).

    expl.: «... disceptandi quam belligerandi. C. Iulii Cesaris belli gallici liber explicit feliciter octauum tamen ipse non fecit sed Iulius Celsus qui bella Cesaris a se non descripta litterarum monimentis posteritatis memorie tradidit» (à la suite add. de la main d’un annotateur à laquelle renvoie un signe placé après «feliciter»): «alibi sic habetur: Auli Hircii Panse rerum gestarum Gaii Cesaris liber VIIIus explicit feliciter».

    f. 75-122 v°: De bello ciuili (texte contaminé selon V. Brown, op. cit. infra).

    titre: «Iulii Celsi de bello ciuili C. (corrigé en «G») Cesaris aduersus Pompeium liber primus incipit» (add. de Paul Petau à la suite): «Alibi sic habetur C. Julii Caesaris diui Imp. Maximi perpetui Dictatoris de ciuili Bello Pompeiano liber primus ab eodem editus».

    f. 122 v°-138 v°: De bello Alexandrino.

    titre: «Incipit de bello Alexandrino».

    à la fin: «Iulii Celsi de bello Alexandrino C. Cesaris liber explicit».

    f. 138 v°-158: De bello Africano.

    titre: «Incipit de bello africe».

    à la fin: «Iulii Celsi de bello africe C. (corrigé en «G») Cesaris liber explicit feliciter».

    f. 158-167 v°: De bello Hispaniensi.

    titre: «Incipit liber eiusdem de bello hispaniensi in duos Pompeii magni filios Cn. (corrigé en «Gn») et Sextum Pompeium».

    à la fin: «Iulii Celsi de bello hispaniensi. C (corrigé en «G.») Cesaris liber explicit feliciter quo ad id saltem quod communibus codicibus reperitur et quoniam eius libri exemplaria scriptorum uitio adeo ad nos corrupta deuenere... subsequitur de eodem libro excerptum Francisci Petrarche laureati poete paucis adiectis que ab aliis auctoribus assumpta fuerunt» (note éd. par Vattasso, op. cit. infra p. 101).

    «Sic gestarum rerum maximarum a C. (corrigé en «G.») Cesare per uniuersum pene terrarum orbem illius Iulii Celsi scripta finiuntur».

    (add., note sur les C et G): «Attende lector quod in forma seu caractere litterarum multi scriptores ignoranter defecerunt. Vidi enim et cognoui in libro quodam antiquissima littera scripto hanc esse inter litteram c et litteram g differenciam ...... Sed scriptores moderni semper scribere consueuerunt C. Cesar non adiecta uirgula ut pene in hoc toto uolumine cum tamen dicamus Gaius Cesar».

    f. 168-170 v°: Franciscvs Petrarca, Vita Caesaris (extrait: 26) (cf. même extrait supra, Ottob. lat. 1736 f. 119-121).

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

  • Origine: paraît française, peut-être méridionale, d’après la décoration, écritures gothiques arrondies, plus petites depuis le f. 74.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: Louis d’Harcourt († 1479), évêque de Béziers puis archevêque de Narbonne en 1452, évêque de Bayeux et patriarche de Jérusalem en 1460, d’après la note du f. 1: «Iste liber fuit R. in Christo p. et d. domini L. de Haricuria quondam Biterrensis mox prime sedis Narbonensis archipresulis nunc autem patriarche Iherosolimitani episcopi Baiocensis administratorisque cenobii B. Marie de Lira Ebroicensis diocesis»; à la suite de cette note le nom du possesseur suivant a été gratté: «Nunc autem ab ‹...› de ‹...› possidetur» (XVe s.), autres mentions grattées au f. I v° en haut: «de libris Io ‹...› / ... stergo (?)» (XVe s.), plus bas: «Volumen h‹...›ronium (?) ‹...›» (XVe-XVIe s.), et signature avec paraphe également grattée au bas du f. 170 v° ; Paul Petau, au bas du f. 2 signature avec date: «P. Petauius. 1600» et devise grecque (cote: C. 18 au f. 1) ; Alexandre Petau (correspond au n° 180 ou 181 de son catalogue manuscrit: Leyde, Bibl. der Rijksuniv. Voss. lat. Q. 76, f. 46 et 46 v°) ; Reine Christine de Suède (correspond au n° 293 du catalogue de Montfaucon).

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 1re partie. Fonds Patetta et Fonds de la Reine par E. Pellegrin, Paris, 1978, p. 125 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1978_cat_21_21)

Bibliographie

    • M. Vattasso, I codici petrarcheschi della Biblioteca Vaticana, Rome, 1908, p. 101-102
    • T. Foffano, Umanisti italiani in Normandia nel secolo XV (Rinascimento, Ser. II, 4, 1964, p. 25 n. 3), brève mention
    • Les manuscrits de la Reine..., réédition..., 1964, p. 21, n° 293
    • V. Brown, The textual transmission of Caesar’s civil war, Leyde, 1972, p. 63
    • E. Pellegrin, Possesseurs français et italiens..., 1973, p. 288
    • G. Martellotti, Il «De gestis Cesaris» del Petrarca nel Corpus Caesarianum (Ital. med. e uman., 17, 1974, p. 282-283, 308-311, pl. XXIX = f. 167 v°), variantes du texte de Pétrarque.

Vie du livre

Source des données