Point d'entrée sur le patrimoine écrit du Moyen Âge et de la Renaissance en Occident du VIIIe au XVIIIe siècle
Moteur de recherche de manuscrits et livres anciens numérisés et intéropérables
Plateforme collaborative de gestion de publication des données d'autorité Biblissima
Aide à la lecture et apprentissage des langues anciennes, outils et environnements de travail en XML
Service d’expertise autour des standards IIIF
Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q63559
Manifeste IIIF
Numérisation :
Source des données : BnF Archives et manuscrits
Cf. Maassen, Bibliotheca , 241-243.
F. 1-13 [THEODORUS ep. Cantuariensis, Sententiarum collectio postuma] « Cannones [ sic ] sancti Gregorii pape. In ordinatione episcopi ipse debet missa [ sic ] cantare ...-... poeniteat » (ms. A de Finsterwalder, Die Canones Theodori Cantuariensis , Weimar, 1929, 5 et 30-31); cf. G. Le Bras, dans Revue d'hist. du droit fr. et étr. , 4 e sér., X (1931), 107-108; C.P.L. , n° 1885 à la n.
F. 14-24v « Ex opusculis sancti Agustini et sancti Ysidori de diversis heresibus. Quidam heredici [ sic ] ex nominibus suorum auctorum nuncupantur, quidam vero ex causis ... Symoniaci [ sic pro :Simoniani] a Symone Mago qui dicunt indifferenter ...-... appellari potest »; l'auteur a utilisé le De Haeresibus de s. Augustin; cf. P.L. , XLII, 25-50, et les Etymologiae de s. Isidore de Séville, VIII, 5; cf. P.L. , LXXXII, 298-300. Cf. aussi infra f. 180.
F. 24v-37v [GENNADUS MASSILIENSIS] Liber sive definitio ecclesiasticorum dogmatum. « ... capitula libri dogmatum» (24v-25v); — « ... Dogma id est doctrina vel definitio. I. De fide. Credimus unum esse Deum, Patrem et Filium et Spiritum sanctum. Patrem eo quod habeat Filium ...- ... inveniri» ( P.L. , XLII, 1213-1222; C. Turner, dans Journal of theological studies , VII (1906), 86 et 89-99; VIII (1907), 103-114) (25v-37v). Cf. Maassen, Geschichte , § 362; C.P.L. , n° 958.
F. 37v-46v {PSEUDO-AUGUSTINUS, Sermones]. « Sermo antequam symbolum tradatur. Quaeso vos, fratres karissimi, ut vobis reserantibus expositionem symbuli ...-... veniamus » ( P.L. , XXXIX, 2191-2192, s. app. 242, c. 1); cf. R. Etaix, « Collectio Gallicana s. Caesarii », dans Rev. bénéd. , LXXXVII (1977), 16, n° 66 (37v-38v); « Isidori. Symbulum enim tali rationi institutum majores nostri dixerunt...-... super terram »; cf. s. Isidore de Séville, De ecclesiasticis officiis , II, c. 23, P.L. , LXXXIII, 815-817(38v-39); symbole des apôtres (39); « Repetendus est vobis, dilectissimi, sermo symboli hujus qualiter ea quae dicimus vestris sensibus ... » ( P.L. , XXXIX, 2192-2193, s. app. 242, c. 2-fin, var.); cf. R. Etaix, loc. cit. , n° 67; C.P.L. , n° 368, s. 242 (39-43).
F. 43-46v « Item expositio fidei. Rogo vos et ammoneo, fratres karissimi, quicumque vult salvus esse ... » ( P.L.S. , IV, 2165-2167); cf. C.P.L. , n° 1763.
F. 46v-58 « Exemplum testimoniorum sancti Hilari episcopi et confessoris de fide in libro secundo inter cetera. Humani enim generis causa Dei Filius natus...-... imaginibus aestimentur », extraits des Testimonia Patrum éd. à la suite de l'ép. 165 de s. Léon le Grand, P.L. LIV, 1173-1190; plus court que ms. Latin 3842A, f. 77-79v, Collectio Quesnelliana, c. XLI (46v-51v); — S. LEO I MAGNUS papa, Epistola : « ... Lectis dilectionis tuę litteris quas miramur ... » ( P.L. , LIV, 755-781, ep. 28); cf. JW, n° 423; C.P.G. , IV, n° 8922; C.P.L. , n° 1656, ep. 28; ms. Latin 3842A, f. 123-126, Collectio Quesnelliana, c. LXVIIII (51v-58).
F. 58-64v Concile de Chalcedoine, a. 451. [Gestorum Chalcedonensium versio a Rustico edita, actio II a ] : S. CYRILLUS ALEXANDRINUS, Epistolae : « ... ad Nestorium. Oblocuntur [ sic ] quidem, sicut audio, quidam existimationi meae ... » ( ACO , II/3/2, pp. 7-10, ms. T); cf. C.P.G. , III, n° 5304 f (58-60v); « ... ad Johannem ep. [Antiochenum] ... Exultent caeli et laetetur terra. Solutus est enim medius paries ...-... destinavimus » ( éd. cit. , 10-14);cf. C.P.G. , III, n° 5339 d (60v-64) — « Et cum legerentur reverentissimi episcopi clamaverunt: Omnes sic credimus ...-... ecclesiae » ( éd. cit. , 14) (64-64v). Cf. C.P.G. , IV, n° 9001.
F. 64v-68 S. ISIDORUS HISPALENSIS, Excerpta. « De fide Trinitatis Isidori ep. Universitatis dispositio bifaria ratione debit [ sic ] intellegi ...-... vigilantia custodit » [De Ordine creaturarum, c. 1] ( P.L. , LXXXIII, 913-916; ms. N de éd. M.C. Diaz y Diaz, Santiago de Compostela, 1972, 50 et 84-88); cf. C.P.L. , n° 1189 (64v-65v); — « Item dicta ... de eadem Trinitate. Trinitas appellata quod fiat totum unum ...-... non natura » [Etymologiae, VII,4] ( P.L. , LXXXII, 271-272); cf. C.P.L. , n° 1186 (65v-66v); — « Item ... in libro differentiarum. Inter Deum et Dominum ita quidam definierunt ut in Dei appellatione ...-... quia Unigenitus » [De Differentiis rerum, II, 1-6] ( P.L. , LXXXIII, 69-72); cf. C.P.L. , n° 1202 (66v-68).
F. 68-69v Symbolum Athanasii. « Fides sancti Athanasii ep. Quicumque vult salvus esse... » ( P.L. , LXXXVIII, 585-586; C.H. Turner, dans Journal of theological studies , XI (1910), 403 et 407-411); cf. C.P.L. , n° 167.
F. 69v [ GREGORIUS TURONENSIS ep. , Historia ecclesiastica Francorum, Prologus, extr. ] « ... Fides s. Gregorii papae Urbis Romae [ sic ]. Credo Deum Patrem omnipotentem. Credo Jhesum ... -... credo fideliter » (A. et G. Hahn, Bibliothek der Symbole , Breslau, 1877, 272-273; P.L. , LXXI, 161-162; M.G.H., SS. rer. mer. , I/1, 2 a ed., p. 3, lig. 22-p. 4, lig. 16); cf. C.P.L. , n° 1023.
F. 70-71 Liste des canons des conciles. « Canones Grecorum. I. Kan. Nicenę CCCXVIII episcoporum ...-... XV. Kan. Milivitanus episcoporum » (70-70v); « Item Kan. latinorum .XVI. Kan. Cartaginensis episcoporum CCXIIII ...-... XLIII. Kan. Agustadinensium sancti Leodicati episcopi. Harum kanonum epistularum numerus incertus habetur ...-... sancti patres nosri » (70v-71).
F. 71-180 [Collectio canonum Herovalliana]; cf. Maassen, Geschichte, §§ 866 (ms. 1)-868; J. Gaudemet, Les Sources du droit canonique VIII e -XX e s. , Paris, 1993, 27. Forme A; cf. H. Mordek, Kirchenrecht , 109-119 et spécialement 113.
F. 71-73v Préface: « Canon autem Grece, latinae [ sic ] regula nuncupatur ...-... plenissime predicantes » [S. ISIDORUS HISPALENSIS, Etymologiae, VI, 16, incomplet] ( P.L. , LXXXII, 243-244, §§1-10, var; ed. Lindsay, Oxford, 1911) (71-71v); « Est etiam magna et sancta quinta synodus quae congregata est Constantinopoli sub Justiniano,...-... sex synodis discrepare » (71v-73v).
F. 73v-75 Table de la collection d'Herouval en 76 chapitres : « ... Capitula canonum. I. De fide catholica ...-... LXXVI. Item ejusdem epistula ad [ sic ] Brunichilde regina pro herese simoniaca destruenda ».
F. 75v-93 Cap. I de la collection d'Herouval. « Incipit Collectum ex libris canonum. I. De fide catholica. Simbulum apostolorum . Credo in Deum, Patrem omnipotentem, creatorem caeli. Credo in Jesum Christum ...-... vitam aeternam » (J.N.D. Kelly, Early christian creeds , London, 1950, 178-179), texte du Missel gallican attribué par G. Morin à s. Césaire d'Arles; cf. G. Morin, dans Rev. bénéd. , XLVI (1934), 179-180 (75v); — [Concile de Latran, a. 649, Secretarius IV] « Fides Niceni concilii ... Credimus in unum Deum Patrem omnipotentem omnium visibilium ...-... apostolica ecclesia » (Mansi, X, 1039); cf. C.P.G. , IV, n° 9401, 3 (75v-76); « Symbolum apud Constantinopolim ... Credimus in unum Deum, Patrem omnipotentem factorem caeli et terrę ...-... futuri saeculi » (Mansi, X, 1039); cf. C.P.G. , n° 9401, 4; suivi du c. L du 2 e concile de Constantinople : « Non spernandam esse fidem patrum CCCXVIII qui in Niceam ...-... Apollinatarum » (76-76v); « Sancti Cyrilli Alexandrini episcopi capitula de fide quae firmavit synodus prima Ephesiana CC sanctorum patrum. Cap. I[-XII]. Si quis non confitetur Deum esse secundum veritatem ...-...anathema sit » ( éd. cit. , 1039-1044); cf. C.P.G. , n° 9401, 5 (76v-78); « Definitio sanctae synodi Calcedonensis ... Venerabilis totius mundi conventus qui ex gratia Dei nostri et decreto ... imperatorum Valentiniani et Martiani ... Dominus et Salvator noster Jhesus Christus fide intellectum discipulis confirmare ... - ... fuerint anathema », avec l'incipit seul pour le symbole ( éd. cit. , 1043-1046) ; cf. C.P.G. , n° 9401, 6 (78v-81v); « Definitio capitulorum sanctę quinte synodi quae congregata est sub Justiniano ad Constantinopoli [ sic ]. I. Si quis non confitetur Patris et Filii et Spiritus sancti unam naturam ...-... anathematizabitur » ( éd. cit. , 1045-1054); cf. C.P.G. , n° 9401,7 (81v-87); — [Concile de Latran, a. 649, Secretarius V].« Definitio capitularum [ sic ] sancta et apostolica synodi Urbis Romę sanctissimorum episcoporu[m]. I. Si quis non confitetur secundum sanctos patres propriae [ sic ] et vere Patrem et Filium ...-... XXI ... seculorum. Amen » (Mansi, X, 1151-1162), cf. C.P.G. , n° 9402,5; suivi des souscriptions des évêques ( éd. cit. , 1162-1170), cf. C.P.G. , n° 9402,6 (87-92v); — « I. Canon Agustudinensis. Hera I. Si quis presbiter, diaconus, subdiaconus vel clericus symbolum apostulorum ...-... sumantur » (93).
F. 93-180 Cap. II-LXXVI de la collection d'Herouval. « II. De scriptura canonica. Can. Laudicensis hera XXII. In Vetere Testamentum continentur Genesis ...-... In epistula Hieronimi de eo quod ait apostulus unius uxoris virum ... concessum est » (correspond aux chapitres 1-75 de l'édition partielle de J. Petit, 1677, reprise par P.L. , XCIX, 991-1084).
Le manuscrit présente de nombreuses variantes avec l'édition citée, faite d'après un ms. du XI e s. Il manque au f. 97v le dernier chapitre du tit. V., au f. 137 les deux derniers chapitres du tit. XL, au f. 148v la fin du chapitre 7 et le chapitre 8 du tit. LIV.
De nombreux passages n'ont pas été édités dans P. L. :
— après le tit. I: « II. De scriptura canonica. Can. Laudicensis hera XXII. In Vetere Testamentum continentur Genesis ...-... nullatenus sunt recipienda » (ms. O 2 de Dobschütz, Decretum Gelasianum , 79-84, qui édite ce chapitre et les deux suivants) (93-93v);
— au tit. V : « Can. Calcedonensis hr. XVIIII. Bis in annum episcopis ... » [c. 19, versio dyon., fragm. ] (97);
— au tit. VI : « Can. Epaonensis, hr. III. Penitentiam professi ad clericatum ... » ( C.C.S.L. , CXLVIII A , 25) (97v); « Can. Aurilianensis III, hr. XXVI. Ut nullus servilibus colonariisque ... » ( ibid. , 124-125 c. 29) (99v); « Sententia s. ISYDORI HISPALENSIS super Levitico, hr. XIII. De sacerdote magno et cultu ejus. Dicit enim de eo. Caput, inquit, suum non discoperiet ... scientia veritatis » ( P.L. , LXXXIII, 331-333) (101-102v);
— au tit. VII : « Can. Laudicensis, hera XXII. Non oportet in vicis et villis ... » [c. 57, versio isidor.] (103v);
— au tit. XIV : « Can. Epaonensis, hera VIII. Unum abbatem duobus monasteriis ...-... Hera X. Cellas novas aut congregatiunculas ... » ( C.C.S.L. , CXLVIII A , 26, c 9-10) (109);
— au tit. XVIII : « ...Epistola YSIDORI [HISPALENSIS] ep. ad Massonem ep. de restauratione sacer[do]tis ... Veniente ad nos famulo vestro ... » ( P.L. , LXXXIII, 899-902); cf. C.P.L. , n° 1209 (116-118v); « Can. Anquiritani hera XVIIII. Si quis vel si qua adulterium commiserit ... » [versio Isidori antiqua c. 20] (118v); « Sententia s. HIERONIMI in expositione Malachiae prophete de officio sacerdotis. Ecce venit dominus exercituum ... Supra legimus motam quaestionem... -... Supra legimus motam questionem ab his qui dicunt ...-... Borith nominatur » [Comm. in Malachiam, III, 2-6] ( P.L. , XXV, 1565-1568) (118v-120v);
— au tit. XXII : « Can. Agatensis, hera XIIII. Altaria vero placuit non solum unctione ... » ( C.C.S.L. , CXLVIII, 200) (123v-124);
— au tit. XXV : « Can. Laodicensis, hera XLVIII. Quod oporteat post baptismum crisma caelesti ... » [versio isidor.] (125v);
— au tit. XXVII : « ISYDORI [HISPALENSIS] in libro offitiorum, hera XLII. Quis enim parsimoniam [ sic ] non laudet ...-... vincuntur » [De Ecclesiasticis officiis, I, c. 43, § 3] ( P.L. , LXXXIII, 776) (128);
— au tit. XXXIV : « Can. Africanus, hera VI. Ut episcopus gubernationem viduarum et pupillorum ... » [Statuta Ecclesiae antiqua, c. XVII (7)] ( C.C.S.L. , CXLVIII, 167) (130v);
— au tit. XLIV : « Can. Agatensis, hera V. Si quis clericorum furtum ęcclesiae ... » ( C.C.S.L. , CXLVIII, 194) (140v);
— au tit. LVI : « Can. Aurilianensis [a. 538], her. VIII. Clerici perjurantes biennii temporis excommunicatione plectentur » ( C.C.S.L. , CXLVIII A , 118, c. 9 (8), fragm.) (151);
— au tit. LXXI : « In epistola papa [ sic ] Leonis », (en marge: « hera LXXVII »). De oblatione pro defunctis. Audi apostulum dicentem: Est peccatum ad mortem ...-...judicandus » [Synodus supposita II a s. Patricii] ( P.L. , LIII, 820-822, c. 12, 14, 18, 19, 24, 26 et 31); cf. C.P.L. , n° 1791 (160v-161); « In synodo Matiscense constitutum est quod non liceat super uno altario ... » [Auxerre, a. 561-605, c. 10-12, 19, 23-24, 26, 36-37, 39, 42 et 45] ( C.C.S.L. , CXLVIII A , 266-271) (161-161v).
F. 180-189 « Opusculi sancti Augustini de diversis heresibus. Symoniaci sunt qui dicunt indifferenter ...-... appellare potest », version abrégée du texte transcrit aux ff. 14-24v.
F. 189-189v « In libro X Ecclesiastice storiae, hera III. Cum Nicena sinodus denuntiata fuisset philosophi ...-... est victum » [RUFINUS, I, c. 3, var.] ( P.L. , XXI, 469-470).
F. 190-201v [GENNADUS MASSILIENSIS,] Liber sive definitio ecclesiasticorum dogmatum. « ... Capitula libri dogmatum » (190-190v); « ... Dogma id est doctrina vel definitio » (190v-210v). Cf. même texte supra , f. 24v-37v.
Ce manuscrit a fait l’objet d’une notice dans le cadre du projet MANNO (Manuscrits notés en neumes en Occident).
Provient de l'abbaye de Flavigny, dioc. d'Autun: on lit dans les marges extèrieurs des ff. 1v-2 d'une écriture des IX e -X e s. : « Monasterio sum Flaviniaco ». A fait partie de la bibliothèque de Baluze, entrée à la Bibliothèque royale en 1719; cf. J. Rambaud-Buhot, « Baluze bibliothécaire et canoniste », dans Etudes d'histoire du droit canonique dédiées à G. Le Bras , 1965, 334 et n. 115.
Canon autem graece latine regula nuncupatur ...
f. 9
Canon Laudicensis hera XXII. In Vetere Testamento continentur Genesis ...
f. 93
Credimus in unum Deum Patrem omnipotentem factorem caeli et terrae ...
f. 76
Credimus in unum Patrem omnipotentem omnium visibilium ...
f. 75v
Credimus unum esse Deum Patrem et Filium et Spiritum sanctum, Patrem eo quod habeat Filium ...
f. 176
Credo Deum Patrem omnipotentem credo Jesum ...
f. 69v
Credo in Deum Patrem omnipotentem creatorem caeli. Credo in Jesum Christum ...
Cum Nicaena synodus denuntiata fuisset philosophi ...
f. 189
Dominus et Salvator noster Jesus Christus fide intellectum discipulis confirmare ...
f. 78v
Est etiam magna et sancta quinta synodus quae congregata est Constantinopoli sub Justiniano ...
f. 71v
Et cum legerentur reverendissimi episcopi clamaverunt: Omnes sic credimus ...
f. 64
Exsultent caeli et laetetur terra. Solutus est enim medius paries ...
f. 60v
Humani enim generis causa Dei Filius natus ex Virgine ...
f. 77
In ordinatione episcopi ipse debet missam cantare ...
f. 1
Inter Deum et Dominum ita quidam definierunt ut in Dei appellatione ...
f. 66v
Lectis dilectionis tuae litteris quas miramur fuisse tam seras ...
f. 52
Obloquuntur quidem, sicut audio, quidam exsistimationi meae ...
f. 58
Quaeso vos fratres carissimi ut vobis reserantibus expositionem symboli ...
f. 37v
Quicumque vult salvus esse ante omnia ...
f. 68
Quidam haeretici ex nominibus suorum auctorum nuncupantur, quidam vero ex causis quas elegerunt. Symoniani a Symone Mago qui dicunt indifferenter ...
f. 14
Repetendus est vobis dilectissimi sermo symboli hujus qualiter ea quae dicimus vestris sensibus ...
f. 39
Rogo vos et ammoneo, fratres carissimi, ut quicumque vult salvus esse fidem rectam ...
f. 43
Si quis non confitetur Deum esse secundum veritatem ...
f. 76v
Si quis non confitetur Patris et Filii et Spiritus sancti unam naturam ...
f. 81v
Si quis non confitetur secundum sanctos patres proprie et vere Patrem et Filium ...
f. 87
Si quis presbyter diaconus subdiaconus vel clericus symbolum apostolorum ...
Simoniaci sunt qui dicunt indifferenter ...
f. 180
Symbolum enim tali rationi institutum majores nostri ...
f. 38v
Trinitas appellata quod fiat totum unum ...
f. 65v
Universitatis dispositio bifaria ratione debet intelligi ...
f. 64v
Exports RDF à venir…
Vous pouvez visualiser et manipuler ce document directement sur ce site, le comparer à d'autres grâce au visualiseur Mirador, ou glisser-déposer cette icône dans le visualiseur IIIF de votre choix. En savoir plus sur IIIF