Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Vat.lat.6794

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q255606

Manifeste IIIF

Aspects codicologiques

  • Parch., XVe s. (a. 1463), 135 ff. (f. 133v° et 135v° blancs), 332 x 235 mm. Aux f. 1, 47 et 70, fines bordures de feuillages, fleurs, fruits et pastilles d'or; au début de chaque scène, initiales bleues ou roses sur fond d’or. Gloses et commentaires marginaux abondants.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • f. 2: //Istic commemoracio

    f. 1-132v°: Terentivs, Comoediae.

    f. 1-21v°: Andria.

    titre avec didascalie: «Publii Therencii Affri comici poete incipit acta ludis Romanis ».

    f. 22: Argumentum in Terentii Eunuchum

    pas de titre.

    inc.: «Argumentum sequentis fabule perbreuiter dicendum est quam satis in ipso tractatu... ».

    expl.: «... postquam ciuis actica testimoniis cognita est interuentu » (3 paragraphes; même incipit dans le ms. Cambridge, Corpus Christi College, 231, f. 20, cf. M. R. James, A descriptive catalogue of the manuscripts in the library of Corpus Christi College, Cambridge, 1, Cambridge, 1912, p. 531).

    f. 22-46v°: Eunuchus.

    avec l’argument «Meretrix adolescentem... » (éd. cf. supra, Vat. lat. 6728, f. 27v°).

    titre f. 23 v° après le prologue: «Incipit Enuchus [sic] Therencii Affri Cartaginensis ».

    (comment.) inc. f. 22v° en marge: «Secunde comedie quam poeta Eunuchum uocat actus primus est reconsiliatio [sic] Phedrie cum Thaide... ».

    f. 46v°-69v°: Heautontimorumenos.

    titre avec didascalie: «Incipit Heautuntumerumenos [sic]. Publii Terencii Affri tercia comedia. Acta ludis Megalensibus... ».

    (comment.) inc. f. 46v° après le titre: «Introduxit in hac comedia quemdam senem nomine Menedemum qui immo opere et labore... » (9 lignes et demie).

    (autre comment.) inc. f. 47 dans la marge supér.: «In miliciam. Hec est 3a fabula quam Therencius uocat Heautuntumerimos [sic] scilicet sui ipsius afflictionem ideo sic est dicta a persona Menedemi... ».

    f. 69v°: Commentarius in Terentii Adelphas

    pas de titre.

    inc.: «SICVT in precedente comedia quam Therencius Heautuntimerumenos [sic] uocat duos ante narracionem fabule actus premisit... » (31 lignes).

    f. 70-91: Adelphoe.

    titre avec didascalie: «Incipit Adelhe [sic]. Acta ludis funebribus... ».

    f. 91: Commentarius in Terentii Hecyram

    pas de titre.

    inc.: «Circa materiam fabule Hechire est sciendum quod Hechira est nomen grecum latine sonat socius et hec fabula ideo sic dicta est... » (29 lignes en deux paragraphes).

    f. 91v°-109v°: Hecyra.

    titre avec didascalie: «Incipit Hechira feliciter. Acta ludis Romanis [sic] ... ».

    f. 109v°: Commentarius in Terentii Phormionem

    pas de titre.

    inc.: «Huius fabule sexte quam Therentius Phormionem uocat titulum expone prout. ..» (18 lignes) .

    f. 110-132v°: Phormio.

    titre avec didascalie: «Incipit Phormio. Acta ludis Romanis... ».

    à la fin: «Explicit Terencii comici Affri comedia Phormionis et sic totus liber Terencii. DEO GRATIAS».

    f. 133: Epitaphium Terentii (Anthol. lat. 487c)

    titre: «EPITAPHIVM » (6 v.).

    - Epitaphium Terentii.

    titre: «Aliud epitaphium ».

    inc.: «Est stimulus mortis dare uilibus oscula scortis

    Os uirus dirum quasi sit facius atque butirum

    Lambit et hinc mille serpunt in corde fauille

    Cernite peccantes media qui funeris umbra... ».

    expl.: «... Vos ut nos eritis sceu uos modo uiximus olim » (10 v. -les v. 1-3 figurent, à la suite de Phormio, dans le ms. Paris, BNF, lat. 14755 (XIIe s.), f. 106).

    f. 134-134v°: Lavrentivs de Primofacto, Commentarius in Terentium (extraits)

    pas de titre; texte divisé en quatre paragraphes.

    (1 et 2) f. 134: Vita Terentii IV (extrait).

    inc.: «Quamuis Therencii probatissimum opus satis illum commendet... ».

    expl. incomplet: «... in ipso opere diffusa » (éd. A. Jenö, Az o - és Közepkori Terentiusbiographiak, Budapest, 1887, p. 40-46, l. 26).

    (3 et 4) f. 134v°: Argumentum Andriae (extrait).

    inc.: «Argumentum autem Sororem falso ob nimiam sui breuitatem... ».

    expl. incomplet: «... quem ostendit esse sine culpa et finaliter personas auditorum ».

    f. 134v°-135: Commentum Brunsianum (extrait: Vita Terentii III)

    pas de titre.

    inc.: «Terentius carmine comicus genere quidem extitit Afer ciuis uero Cartagenensis. Reuertente autem Scipione Romam deuicta Cartagine et interfecto Hanibale... ».

    expl.: «... captarent fauorem », suivi de «Fabula prima Andria uocatur eo quod quedam femina nomine Crisis de Andro insula Graecorum Athenas uenerat cum qua et Gliscerium [sic] que et Passibula peius uocabatur uenit ».

    Suivi de la note: «Nota quod istud carmen et genus loquendi... -...didascalon que Donatum queras Eneyda Bucolicamque ».

    f. 134v°-135: Commentarius in Terentium

    pas de titre.

    inc.: «Therentius scripsit comedias forsan plures... ».

    f. 135: «Argumentum in Andriam, inc.: «Prima fabula Andria uocata est qui ex andro insula grecorum uenit Crisis... » .

    expl.: «...et alloquebatur poopulum dicens uos ualete, uos plaudite non ab actore ista sunt » (39 l.; texte du Commentum Brunsianum interpolé avec le texte de la Praefatio Monacensis, cf. Y.-F. Riou, op. cit. infra, p. 100).

Intervenant

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

  • Origine: française, écriture gothique. Le manuscrit a été copié à Paris en 1463 pour Jean d’Étampes, protonotaire apostolique et archidiacre de Nevers, par M. Boursier, qui signe «Boursier» aux f. 21v°, 22, 46v°, 69v° (deux fois), 91 et 109v° et qui date sans signer au f. 132v°: «... DEO GRATIAS. QVEM SCRIBI IVSSIT NVMMIS SVIS MAGISTER IOHANNES DE STAMPIS SANCTE SEDIS APOSTOLICE PROTHONOTARIVS [sic] CANONICVSQVE AC ARCHIDYACONVS NIVERNENSIS ET FVIT FINITVS ANNO DOMINI MILLESIMO CCCCm° SEXAGESIMO TERCIO DIE VLTIMA MENSIS SEPTEMBRIS PARISIVS » (éd. C. Villa, La «Lectura Terenti », op. cit. infra, p. 242).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: Jean d'Étampes, pour lequel le manuscrit a été copié (cf. supra, Origine) et dont le nom figure en outre aux f. 21v°: «IOHANNES DE STAMPIS », 46v°: «PRO MAGISTRO IOHANNE DE STAMPIS ARCHIDIACONO NIVERNENSI», 69v°: «PRO MAGISTRO I‹OHANNE› DE STAMPIS», 109v°: «IOHANNES DE STAMPIS »; le libraire Aimar de Ranconnet (1498-1559), président au Parlement de Paris; le cardinal Ottavio Bandini († 1629), d'après la note écrite au f. 1: «D. Ottavii Bandini ex officina domini Ranconeti »; le manuscrit a été acquis par la Bibliothèque Vaticane entre 1640 et 1700.

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome III, 2ème partie. Fonds Vatican latin, 2901-14740, éds A.-V. Gilles-Raynal, F. Dolbeau, J. Fohlen, Y.-F. Riou, J.-Y. Tilliette, avec la coll. de M. Buonocore, P. Scarcia Piacentini et P.-J. Riamond, Paris, 2010, p. 619 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_2010_cat_21_32)

Bibliographie

    • Y.-F. Riou, Essai sur la tradition manuscrite du «Commentum Brunsianum » des comédies de Térence (Rev. hist. textes, 3, 1973, p. 90, 97, 100, 106-112)
    • C. Villa et G. C. Alessio, Tra commedia e «Comedia», IV: C. Villa, Laurencius (Ital. med. e uman., 24, 1981, p. 128)
    • C. Bozzolo, Laurent de Premierfait et Térence (Vestigia. Studi in onore di Giuseppe Billanovich, 1, Rome, 1984, p. 102, 104)
    • C. Villa, La «Lectura Terenti », 1: Da Ildemaro a Francesco Petrarca, Padoue, 1984 (Studi sul Petrarca, 17), p. 242 et 437 n° 648, brève description
    • J. Fohlen, Colophons... (Roma, magistra mundi..., 1, Louvain-la-Neuve, 1998, p. 236, 250, 257 et 264)
    • Réf.: BMBV (1986) 26043-26044, (1991) 14180-14182, (2005) p. 688.

Vie du livre

Source des données