Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Reg.lat.2120

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q91079

Manifeste IIIF

Aspects codicologiques

  • Parch., 35 ff. (ancienne foliotation du XVIIe-XVIIIe s. de 44 à 78).

    Recueil de 2 fragments: 1) f. 1-10 (f. 9-10 v° blancs), XIIe s., 218 x 141 mm., justification: 170 x 110-115 mm ; 2) f. 11-35 (ancienne foliotation du XVe s. de 28 à 38 et de 111 à 122), XIIIe s., 226 x 137 mm., justification: 185 x 100 mm.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • 1 - f. 1-8 v° (olim 44-51 v°): Palladivs, Opus agriculturae (fragment).

    titres, 1) (add. du XIIe-XIIIe s.): «Liber de agricultura», 2) (add. de la main de Pierre Daniel): «Palladii Rutilii Tauri Aemiliani v. inl.».

    inc. mutilé: «// et utilitati aduersa est. Qui agrum colit grauem...» (I, 6, 7-8 - éd. J. C. Schmitt, Teubner, 1888, p. 9, l. 9).

    f. 8 (olim 51) lignes 1-2: «... sedes tutas apibus prebitura cum sident» (I, 37, 3).

    note: «QVE HIC DESVNT REQVIRE RETRO DE APIBVS» (la fin du chap. 37 et les chap. 38-41 manquent).

    «DE INSTRVMENTIS AGRESTIVM. XLII. Instrumenta hec que ruri sunt necessaria... ... rustico operi et uenatorio possint esse communes» (I, 42, les derniers mots manquent).

    «EXPLI‹ICIT› LIBER PRIMVS DE PRECEPTIS REI RVSTICE. INCIPIT SECVNDVS DE MENSE IANVARIO».

    expl. inachevé: «... et sarculis statim sata cooperiunt. VIII» (II, 7 fin).

    2 - f. 11-35 v° (olim 54-78 v°) : ‹Florilegium› (fragment).

    recueil d’extraits des œuvres suivantes :

    ~ f. 11 (olim 54): ‹Prvdentivs, Psychomachia›.

    f. 11-12 (olim 54-55): Tibvllvs, Elegiae.

    titre: «TIBVLLI».

    inc.: «Qui nimium letus rides mala nostra caueto...» (I, 2, 89).

    expl.: «... Nec capiat blanda sordida lingua prece» (III, 6, 46).

    f. 12 (olim 55): Ps. Avsonivs seu Ps. Vergilivs, De rosis nascentibus (Anthol. lat. 646).

    pas de titre.

    inc.: «Vna dies aperit comficit [sic, au-dessus: «claudit»] una dies...» (v. 40 suivi des v. 43-46, 49-50 - cf. supra, Reg. lat. 1555, f. 226 v°).

    — en marge (add.): Ps. Vergilivs, Culex.

    inc.: «Quis magis opta‹to› queat esse beacior e‹uo›...».

    expl.: «... Nec funesta tim‹et› ualide certamin‹a› classis» (v. 79-82).

    — en marge (add.): Ps. Vergilivs, Copa.

    «Pone merum et talo‹s› (?) pereat qui crastina cura‹t›» (v. 37).

    — en marge (add.): Ps. Vergilivs, Moretum.

    inc.: «Est grauis in latum dimissa cucurbita uentrem...» (v. 76, suivi des v. 74 et 84).

    f. 12-12 v° (olim 55-55 v°): Avsonivs, Eclogarum liber: III De uiro bono seu Ps. Vergilivs, Vir bonus (Anthol. lat. 644).

    inc.: «Vir bonus et sapiens quorum uix reperit unum...» (v. 1, suivi des v. 2-4, 12, 14-15).

    f. 12 en marge (add.): «Cur me natura magis quam disciplina trahit» (v. 23-24 ; éd. R. Peiper, Teubner, 1886, p. 90-91).

    ~ f. 12 v°: ‹Dracontivs›, Orestes.

    — Petronivs, Satiricon.

    au milieu des extraits de Boethius.

    texte: «Cum fortuna manet uultum seruatis amici

    Cum cecidit turpi uertitis ora fuga» (80, 9 - éd. A. Ernout, Pétrone, Le Satiricon, Paris, Les Belles Lettres, 1922, p. 82 ; J. Hamacher, op. cit. infra, p. 128 n° 22 v. 3-4).

    ~ f. 12 v° et 14: Boethivs, ‹Consolatio philosophiae›.

    ~ f. 13-13 v° (olim 56-56 v°): ‹Iohannes Saresberiensis› Entheticus ‹de dogmate philosophorum›.

    f. 14: Ps. Vergilivs, Aetna.

    pas de titre.

    inc.: «Digna laborantum respondent premia curis...» (v. 223, suivi des v. 250-251, 258 et 263).

    expl.: «... Turpe silent artes uiles inopesque relicte» (v. 263).

    ~ f. 14-16 v° (olim 57-59 v°): ‹Alanvs de Insvlis›, Anticlaudianus.

    ~ f. 17-21 (olim 60-64): Iohannes de Altavilla, Architrenius.

    f. 17 (au milieu des extraits du texte précédent): Ovidivs, Metamorphoses.

    texte: «Consedere duces et Bachi stante corona

    Surgit ad os patere dominus septenplicis Aiax» (XIII, 1-2).

    f. 21 (olim 64): Ilias latina.

    titre: «Homeri».

    inc.: «Ferus ossibus ignis

    Heret amor dampnatque (au-dessus: «spernit») preces dampnosa libido...» (v. 25-26).

    expl.: «... Bellanti uires successus adauget» (v. 927, 12 v. - éd. Ae. Baehrens, Poetae latini minores, 3, Teubner, 1881, p. 9-53).

    ~ —Sedvlivs poeta, ‹Carmen paschale›.

    f. 21 v°-22 (olim 64-65): Propertivs, Elegiae.

    titre: «Propercii».

    inc.: «Nudus amor forme non amat artificem...» (I, 2, 8).

    expl.: «... Vota mouent superos» (IV, 11, 7 -v. détail des extraits dans Robathan, op. cit. infra, p. 194).

    ~ —‹Carmina›.

    interpolés dans ceux de Propertius:

    f. 21 v° au-dessus du v. 16 (add.): «Est in amore modus non habuisse modum» (éd. H. Walther, Proverbia, 3, 1963, n° 7515b).

    f. 21 v°, 2 dernières lignes:

    «Omnis amans cecus non est amor arbiter equs [sic]

    Nam deforme pecus iudicat esse decus» (éd. Walther, Proverbia, 4, 1965, n° 20188).

    ~ f. 22-22 v° (olim 65-65 v°): Ars metrica.

    attribué d’une autre main à «Mathei Vindocin‹ensis›», à tort selon Robathan op. cit. infra.

    inc.: «Stulticie mater est dissuetudo nouerca...» (26 v.).

    ~ f. 22 v°: ‹Iosephvs Iscanvs, De bello Troiano›.

    (extraits mutilés à la fin, suite au f. 39 du ms. Paris, Bibl. nat., lat. 15155, cf. L. Gompf, op. cit. infra).

    f. 23 (olim 66) et 23 v°: Ovidivs, Medicamina faciei femineae.

    titre en haut (add.): «O. de ponto» [sic].

    inc.: «Cultus et in pomis succos commendat (au-dessus: «dulcorat») acerbos...» (v. 5).

    ligne 25: «... Perque suos annos hinc bene pendet amor» (v. 50).

    suivi d’extraits du Ps. Vergilius, etc., cf. infra.

    f. 23 v°, lignes 8-10: «Quamuis thura deos irataque numina placent...» (v. 83 suivi des v. 84 et 91).

    f. 23-23 v°: Ps. Vergilivs, Culex.

    inc. ligne 26: «Quis magis optato queat esse beacior euo...» (v. 79, suivi des v. 80-82, 294, 342, 414).

    expl. f. 23 v°, l. 1: «... Muneris [sic] officium uite pro munere reddit» (v. 414 et dernier).

    f. 23 v°: Ps. Vergilivs, Aetna .

    pas de titre.

    texte ligne 2: «Immensus labor est si fertilis idem» (v. 222).

    ligne 7 (après Laus Pisonis): «Animos cruciant et corpora cause» (v. 270).

    — lignes 3-6: Laus Pisonis.

    pas de titre.

    inc.: «Est mihi crede meis animus constancior annis...» (v. 259, suivi des v. 10-11 et 117).

    expl.: «... Vnus amicicie summos tenor unit et imos» (v. 117 - éd. Ae. Baehrens, Poetae latini minores, 1, Teubner, 1879, p. 226, 230 et 236 ; R. Verdière, T. Calpurni Siculi De laude Pisonis... (Collect. Latomus 19), Bruxelles, 1954, p. 122, 94 et 106).

    — Ps. Ovidivs, De nuce.

    titre: «Ouid. de nuce».

    inc.: «At prius arboribus tunc cum meliora fuerunt...» (v. 7, suivi des v. 8-9, 23-25, 27-30, «Coctanus excutiet quod gignit et arida fiet» (v. interpolé), 31-32, 41-44, 49, 55-56).

    expl.: «... Neque reum nimie proximitatis agi» (v. 56).

    f. 24-24 v° (olim 67-67 v°): Ps. Ovidivs, De uetula (ms. v2 de Klopsch).

    titre: «Ouid. de uetula».

    inc.: «Filius uxoris presumitur esse mariti...» (I, 148).

    expl.: «... Nam contracta manus magno est indigna datore» (III, 789 - éd. crit. P. Klopsch, op. cit. infra, 1967).

    f. 25 (olim 68): Ps. Ovidivs, De nuce.

    texte, lignes 1-2: «Felix secreto que nata est arbor in agro

    Et soli domino ferre tributa potest» (v. 87-88).

    — Ps. Ovidivs, De pulice.

    titre: «Ouid. de pul‹ice› et de sompnio».

    texte: «Parua [sic] pulex et amara lues inimica puellis» (v. 1).

    — Ovidivs, Amores.

    titre: cf. extrait précédent.

    inc.: «Nox erat et lassos sopnus [sic] submisit ocellos...» (III, 5, 1 suivi des v. 2, 9-10, 43-44).

    expl.: «... Pectus adulterii labe carere negant» (v. 44).

    — Ovidivs, Ibis.

    titre: «Ouid. in ibin».

    inc.: «Exul inops erres alienaque limina lustres...» (v. 113, suivi des v. 114-117, 120, 123-124).

    expl.: «... Optatam fugiat uita coacta necem» (v. 124).

    ~ f. 25-26 (olim 68-69): ‹Bernardvs Silvestris, Mathematicus›.

    f. 26-30 v°: Vergilivs, Opera.

    f. 26-27 (olim 69-70): Eclogae seu Bucolica.

    titre: «Virgilii in bucolic‹is›».

    inc.: «Torua leena lupum sequitur lupus ipse capellam...» (II, 63).

    expl.: «... Iuniperi grauis umbra nocent et frugibus imbres» (X, 76).

    f. 27-28 v° (olim 70-71 v°): Georgica.

    titre: «Virgil. in Georg‹icis›».

    inc.: «Illa seges demum uotis respondet auari...» (I, 47).

    expl.: «... Omnibus una quies operum labor omnibus unus» (IV, 184).

    f. 28 v°-30 v° (olim 71 v°-73 v°): Aeneis.

    titre: «Virgil. Eneid.».

    inc.: «O socii neque enim ignari sumus ante malorum...» (I, 198).

    expl.: «... Congeminant sors [sic] et uirtus miscentur in unum» (XII, 714).

    f. 30 v°-35 v°: Horativs, Opera.

    f. 30 v°-32 v° (olim 73 v°-75 v°): De arte poetica.

    titre: «Oracii in poetria».

    inc.: «Pictoribus atque poetis

    Cuilibet audendi semper fuit equa potestas...» (v. 9-10).

    expl.: «... Non missura cutem nisi plena cruoris hirudo» (v. 764 et dernier).

    suivi d’un extrait des Epistulae:

    «Nullius addictus iurare in uerba magistri» (I, 1, 14).

    f. 32 v°-35 (olim 75 v°-78): Sermones seu Saturae.

    titre: «Oracii in libro serm‹onum›».

    inc.: «O fortunati mercatores grauis annis...» (I, 1, 4).

    expl.: «... Heu fortuna quid est crudelior in nos» (II, 8, 61).

    f. 35-35 v° (olim 78-78 v°): Epistulae.

    titre: «Epistolarum Oracii».

    inc.: «Et michi res non me rebus supponere conor...» (I, 1, 19).

    expl. mutilé: «... Quod peciit spernit repetit quod nuper omisit //» (I, 1, 98) réclame (d’une autre main): «Estuat».

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

  • Origine: 1-2 - française, 1 - écriture régulière un peu anguleuse ; 2 -grosse écriture à peine brisée ; peut-être écrit à l’abbaye de Saint-Victor de Paris, composé de deux fragments qui sont à replacer dans le ms. Paris, Bibl. nat., lat. 15155 (ancien ms. KKK 8 du catalogue de l’abbaye de Saint-Victor de Paris rédigé par Claude de Grandrue), comme le prouve l’ancienne foliotation caractéristique 28-38 et 111-122 (cf. D. M. Robathan, op. cit. infra), la suite se trouve dans le ms. Berne, Burgerbibl. 327, f. 15-28, anciennement foliotés 123-136 (cf. E. Pellegrin, op. cit. infra).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: 1 (et 2 ?) -Pierre Daniel, d’Orléans, ex-libris en haut du f. 1: «Ex libb. Petri Danielis Danielis Aurelii»; probablement Jacobius Revius, de Deventer (1586-1658) (cf. supra, Reg. lat. 1382, f. 1-8) qui donna ces fragments à Nicolas Heinsius, de Leyde (1620-1681) ; ceux-ci constituaient la 7e et la 8e partie d’un recueil factice, probablement réuni par J. Revius, devenu le n° 1732 de la Reine Christine de Suède, actuellement démembré entre les mss. Reg. lat. 1382, 1561 (anciennement folioté 79-100 au XVIIe-XVIIIe s.) 1587 (cf. supra, pour ces 3 numéros) et 54 (cf. Barker-Benfield, op. cit. infra, p. 147).

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 1re partie. Fonds Patetta et Fonds de la Reine par E. Pellegrin, Paris, 1978, p. 513 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1978_cat_21_21)

Bibliographie

    • B. L. Ullman, Tibullus in mediaeval florilegia (Class. philol., 23, 1928, p. 170 n. 1)
    • D. M. Robathan, The missing folios of the Paris florilegium 15155 (Class. philol., 33, 1938, p. 188-197)
    • E. Pellegrin, Manuscrits de l'abbaye de Saint-Victor de Paris... à la Bibliothèque municipale de Berne, à la Bibl. Vaticane et à Paris (Bibl. Éc. Ch., 103, 1942, p. 74, 96)
    • L. Alfonsi, Noterelle properziane (Aevum, 29, 1955, p. 578-579)
    • A. La Penna, Publi Ouidii Nasonis Ibis, Florence, 1957, p. CXI (brève mention)
    • P. Klopsch, Pseudo-Ovidius De vetula, Untersuchungen und Text (Mittellatein. Stud. u. Texte, 2), Leyde-Cologne, 1967, p. 181 (brève mention)
    • L. Gompf, Joseph Iscanus Werke und Briefe (Mittellat. Stud. u. Texte, 4), Leyde-Cologne, 1970, p. 52 (brève mention)
    • J. Hamacher, Florilegium Gallicum. Prolegomena und Edition der Exzerpte von Petron bis Cicero, De oratore (Lateinische Sprache und Literatur des Mittelalters, 5), Francfort-sur-Main, 1975, p. 62-63, 123, 139, 146 et 204
    • B. C. Barker-Benfield, A ninth-century manuscript from Fleury : Cato de senectute cum Macrobio (Medieval learning and literature. Essays presented to R. W. Hunt, Oxford, 1976, p. 147), brève mention

Vie du livre

Source des données