Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3445

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q63384

  • Titre attesté :
    • Miscellanea.
  • Autre forme de la cote :
    • Département des manuscrits, Latin, 3445
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3445
    • Paris. BnF, Latin 3445
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Lieu de fabrication :
  • Composition :
    • 158 ff.
  • Format :
    • 205 × 150 mm.
  • Aspects codicologiques :
    • Cinq manuscrits déjà réunis au XVIIe s. comme en témoignent les titres et la reliure qui datent de cette époque. Ces titres sont d'une main que l'on retrouve dans plusieurs manuscrits ayant appartenu à la bibliothèque des Célestins de Saint-Pierre de Luxembourg à Avignon ; cf. mss. Latin 2495, 3608, 3649, ainsi que les mss. Latin 3290, 3476, et 3609 dont les ex-libris ont disparu. Les ff. 69, 76-77, 144-145 ont été intercalés sans doute lors de la reliure du ms.158 ff.205 × 150 mm.
  • Reliure :
    • Reliure XVIIIe s. veau, fauve, estampée à froid, motif central couronne de laurier, semblable à celle des mss. Latin 3649 (Célestins d'Avignon), 3290, 3476, 3609, etc. Tranches jaspées.
      Pour la reliure, cf. add. du ms. Latin 3290.

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Recueil formé de cinq manuscrits.

    Pour les titres calligraphiés au XVIIe s. des ff. 1, 60v, 64v, 69, 77, 145 ; cf. add. du ms. Latin 2897 ; ms. Moreau 849, f. 152v.


    F. 1 Titre du XVIIe s. : « Spicilegium daemonolatriae sive opusculum de demonibus et magis illos invocantibus quatuor in partes distinctum, autore incognito ; scripsit post annum MCCCXXX ».

    F. 2-57 [JOHANNES VINETI, inquisitor Carcassonnae, Tractatus contra daemonum invocatores compilatus circa a. 1450], en quatre parties. « Frequens instancia quorumdam fidei catholice zelatorum meam parvitatem... — ... ad peccandum hec ille. Et sic finis presentis opusculi... » ; cf. Hain-Copinger nos 6273-6275 ; Proctor, I, n° 1282 ; J. Hansen, Quellen und Untersuchungen zur Geschichte des Hexenwahns, Bonn, 1901, 63 (reproduit le titre erroné du XVIIe s.) et 124-130 (extraits).

    F. 60v Titre du XVIIe s. se rapportant au § 2 : « Fragmentum premii sive potius compendii libri cujusdam in quo historiae Novi Testamenti cum historiis Veteris Testamenti conferebantur auctore incerto... ».


    F. 61-64v Résumé d'un traité en 45 chapitres sur les figures de la Bible à l'usage des prédicateurs, incomplet du début. « ... item etiam Salamon [sic] cum throno eburneo premostravit, II Par., capitulo nono. In decimo capitulo agitur quomodo venit ad templum Domini virgo Maria... — ... in 45 capitulo agitur de septem gaudiis ejusdem virginis Marie et sic terminatur opus hujus libelli et voluminis. Predictum enim prohemium de contentis hujus libello [sic] compillavi et propter pauperes predicatores apponere curavi qui si forte nequiverint totum librum comparare, si sciunt ystorias possunt ex ipso prohemio predicare... Cum maximo dolore fuit capitis completum dictum prohemium. Amen. Anno Domini 1456, die junii 22 ».

    F. 64v Titre du XVIIe s. : « Formulae nonnullae forenses tum gallico tum latino idiomate secundum veterem stylum curiarum gallicarum ».

    F. 65-68v Formules et notables de droit coutumier concernant les enquêtes, en latin et en français : « Commission des commissaires pour adjourner les tesmoings. Jehan tel et tel conseillers du Roy nostre sire... — .... s'ilz n'estoient advertiz ».


    F. 69 Titre du XVIIe s. : « Undecim schemata sive figurae in quibus varia sacrae nostrae religionis mysteria quin et multa e theologia repetita distincte et artificiose exprimuntur ».

    F. 70-75v Tableaux et figures didactiques de théologie. « Septem hore canonice », [septem opera Passionis Christi], « septem dona gratuita » ; cf. mss. Latin 3464, f. 173 ; 3473, f. 83v (70) ; — « Arbor sapientie » ; cf. ms. Latin 3464, f. 174v (70v) ; — « Decem plage Egipti, decem precepta legis, decem legis transgressiones » ; cf. mss. Latin 3464, f. 174 ; 3473, f. 81v (71) ; — [De sex alis Seraphim] (71v) ; — [De sex alis Cherubim] ; cf. ms. Latin 3473, f. 84, variantes (72) ; — « Lignum vite », d'après s. Bonaventure (Opera, éd. Quaracchi, VIII, 70) ; cf. ms. Latin 3473, f. 80v (72v) ; — [Arbor virtutum] ; cf. mss. Latin 3464, f. 172v ; 3473, f. 82 (73) ; — [Arbor viciorum] ; cf. mss. Latin 3464, f. 172 ; 3473, f. 82v (73v) ; — Tableau didactique en forme de roue : « Prima circumferencia hujus rote continet septem peticiones orationis dominice... — ... septima septem vicia criminalia... » (74) ; — Turris sapientiae : « Fundamentum turris sapientie est humilitas... — ... tutela ad bonos » ; cf. mss. Latin 3473, f. 79v et 3464, f. 175-175v, sans figure (74v) ; — « Duodecim prophete, duodecim articuli fidei, duodecim apostoli » ; cf. mss. Latin 3464, f. 173v ; 3473, f. 81 (75) ; — Notes explicatives sur les tableaux précédents : « Quando Moyses debuit educere populum Israel de Egipto... — ... Dominum juravit inique et sic de singulis » ; — « In illa rota in qua est oratio dominica sunt VII peticiones. Per primam peticionem... — ... luxuriam evitamus etc. » ; — « Frater Bonaventura condam de ordine Fratrum Minorum lignum vite composuit... — ... fructus constancia incruciata... », incomplet de la fin (75v).


    F. 77 Titre du XVIIe s. : « Speculum sacerdotum heroicis versibus conscriptum a P. B. de Amoribus anno salutis MCCCXXVI ».

    F. 78-140 « Incipit Speculum sacerdotum. Ecclesie sancte regimen qui ducere sancte// ... — ... Te ergo proficiat multis gratum tibi fiat//. Explicit hoc speculum doctrine presbiterorum// Per B. compositum qui fert cognomen Amorum//. Anno mileno centum ter bis X quoque seno // Sunt hec conjuncta speculo tria milia metra // Istis adjuncta duo sunt et septuaginta » (éd. cf. Hain, n° 14930 ; Pellechet, n° 1681) ; sur Bernard Amoros à qui le poème semble ici attribué, cf. Ch.-V. Langlois, dans Hist. litt., XXXV (1921), 526-532 ; le même texte figure dans le ms. Latin 3480, f. 21 avec la même attribution et dans l'autres mss. avec des attributions différentes ; cf. mss. Latin 14890, f. 191-239 ; 15162, f. 1-55v ; 18569, f. 3-58 et 15161, f. 2-51v, sous le nom d'Aimar Robert, archevêque de Sens ; Hauréau, Notices, IV, 315-318 ; Bloomfield, dans Traditio, XI (1955), 297, n° 319 ; Walther, Initia carminum, n° 5205.

    F. 141-142v Table, avec renvoi aux ff. d'après une ancienne foliotation en chiffres arabes, dont il reste quelques traces.

    F. 142v Noël français en six couplets : « Or chantons Noël tous en bonne estrayne//...—... Tous en haulte voix chanterons Noël » (Ed. Du Méril, Poésies inédites du Moyen Age, 338-340, d'après ce manuscrit).

    F. 143v Chanson populaire : « Le jour de la saint Gile // Je fu bien esbahi //... » (P. Meyer, dans Bull. de la Soc. des anciens textes français, I (1875), 82-83).


    F. 145 Titre du XVIIe s. : « Elucidarium in quo variae quaestiones circa fidei nostrae articulos dialogico more solvuntur et elucidantur autore incognito ».

    F. 146-158v [HONORIUS AUGUSTODUNENSIS, Elucidarium] Prologus : « Sepius rogatus a condiscipulos [sic]... » (146) ; — L. I (146-155v) ; — L. II jusqu'à la q. 33 (155v-158v) (P. L., CLXXII, 1109-1141 ; ms. ε de Y. Lefθvre, L'Elucidarium et les lucidaires, Paris, 1954, 359-416, description du manuscrit p. 40-41).

    F. 158v Six proverbes moraux forgés sur les notes de la gamme : « Nota expositionem vocum. Ut, id est uti temporalibus cum moderatione... — ... La, id est lavare peccata in confessio[ne] sine reiteratione ».

Texte du manuscrit

Source des données : Mandragore

Enluminures et décors

Intervenants

Autres intervenants

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Ecclesiae sanctae regimen qui ducere sancte//...

    f. 78

    Explicit hoc speculum doctrinae presbyterorum//...

    f. 140

    Frater Bonaventura quondam de ordine Fratrum Minorum Lignum vitae composuit...

    f. 75v

    Frequens instantia quorumdam fidei catholicae zelatorum meam parvitatem...

    f. 2

    Fundamentum turris sapientiae est humilitas...

    f. 74v

    In illa rota in qua est Oratio dominica sunt septem petitiones...

    f. 75v

    JEHAN TEL ET TEL CONSEILLERS DU ROY NOSTRE SIRE...

    f. 65

    LE JOUR DE LA SAINT GILE // JE FU BIEN ESBAHI//...

    f. 143v

    OR CHANTONS NOEL TOUS EN BONNE ESTRAYNE...

    f. 142v

    Prima circumferentia hujus rotae continet...

    f. 74

    Quando Moyses debuit educere populum Israel de Aegypto...

    f. 75v

    Saepius rogatus a condiscipulis quasdam quaestiunculas enodare...

    f. 146

    Ut id est uti temporalibus cum moderatione vel uti bonis operibus...

    f. 158v

    Apôtres -- Tableau
    Arbre de sagesse
    Arbre de vie -- Commentaires sur l'arbre de vie
    Arbre de vie -- Tableau
    Arbre des vertus
    Arbre des vices
    AVIGNON (Vaucluse). Abbaye Saint-Pierre de Luxembourg (Célestins) -- Possesseur
    BERNARDUS AMOROSUS -- Speculum sacerdotum
    BIBLICA -- De Figuris tractatus ; alius ad usum praedicatorum
    BONAVENTURA (s.), card. O.F.M. -- Lignum vitae. Tableau
    BONAVENTURA (s.), card. O.F.M. -- Commentarii in opera In Lignum vitae Bonaventurae
    Chérubins -- De Sex alis Cherubim Tableau
    Commandements de Dieu -- Tableau
    Croix à l'emporte-pièce
    Croix (trois) dans un cercle -- Dessin
    CROZON -- Mention (XVIe s.)
    DÉCORATION -- Dessins à la plume en pleine page
    Dons gratuits -- Tableau
    Droit coutumier -- Formules en latin et en français
    FILLERE (Philippes de) -- Mention (XVIe s.)
    FORMULAE -- Formulae juris (en latin et français)
    Français -- Textes de latin et français mêlés
    GUIDI DI BAGNO (Giovanni Francesco), card. -- Possesseur
    Heures canoniques -- Tableau
    HONORIUS AUGUSTODUNENSIS -- Elucidarium
    JESUS CHRISTUS -- Passio Opera Passionis. Tableau
    JOHANNES VINETI, inquisitor Carcassonae, O.P. -- Tractatus contra daemonum invocatores compilatus (circa 1450)
    MAZARIN (Jules, card.) -- Possesseur
    NOËL -- Noël français
    Notation musicale -- Notes de musique. Proverbes ou textes sur la gamme
    PATER NOSTER -- Tableau en forme de roue et explication
    Plaies d'Égypte -- Tableau et explication
    Prêtres -- Speculum sacerdotum (en vers)
    Prophètes (douze) -- Tableau sur les 12 prophètes
    RELIURE -- Reliures XVIIe s.
    RELIURE -- Reliure Veau brun ou fauve
    RELIURE -- Reliures à décor estampé à froid Motif central : couronne de lauriers
    RELIURE -- Éléments annexes Tranches jaspées
    Sagesse -- Tour (tableau)
    Séraphins. De Sex alis Seraphim -- Tableau
    DE SEX ALIS CHERUBIM -- Tableau
    SPECULUM SACERDOTUM (en vers)
    SYMBOLUM APOSTOLORUM -- Duodecim apostolorum articuli fidei cum dictis duodecim prophetarum. Tabulae
    Tableau -- de théologie didactique
    Théologie -- Tableaux
    Titres -- Pages de titre ajoutées au XVIIe s. d'une main que l'on trouve sur plusieurs manuscrits ayant appartenu au cardinal Giovanni Francesco Guidi di Bagno
    Vers français

Vie du livre

Sources des données