Arras. Médiathèque municipale, Ms. 466

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q311473

Aspects codicologiques

  • Parch., XIIIe s. (ex.), 344 ff. (f. 1 v° blanc, foliotation contemporaine en chiffres romains de 4 à la fin), 423 X 280 mm., just. : 312 X 202 mm., 2 col., 40 lignes, réglure à l’encre. En raison de la reliure très serrée et des nombreuses lacunes, le compte direct des cahiers non signés est impossible ; réclames horizontales à la fin de chaque cahier ; d’après la foliotation ancienne, il manque les feuillets suivants : 2, 4-5, 7-8, 11-12, 14, 16, 18, 20, 22, 25-26, 30-31, 35-36, 40, 43, 46, 49, 51, 54-55, 58-60, 63, 65, 69, 71, 74-75, 78, 80, 88-89, 92, 94, 104-105, 109, 116, 122, 128-129, 135-137, 140-141, 143, 150, 158, 164, 166, 169, 177, 185, 188, 190, 196, 203, 210, 213, 218-219, 228, 232, 237, 243, 251-253, 256, 262, 268, 276, 279, 284, 292-293, 298, 301, 307, 315, 322, 328, 330, 336, 342, 346, 353, 359, 367-369, 380, 386-387, 390, 394-396, 401, 403-404, 407, 409-411, 415, 421, 428, 433, 438, 440, 443, 445, 448, 450, 452, 454, 456, 458, 461-463, 466, 468, 470-472 soit 133 feuillets ; ce qui permet d’avancer que le manuscrit était constitué de 30 quaternions réguliers jusqu’au f. 172 et de quaternions mêlés de ternions ensuite. Lettres ornées, de 25 à 40 mm. de hauteur peintes en bleu, ocre et orange sur fond d’or avec tiges rehaussées d’or se terminant par des feuillages ou des grotesques ; initiales bleues ou rouges avec filigranes de couleur opposée et tiges à nerfs bleus et rouges ; titres rubriqués ; majuscules bleues et rouges dans le texte. Titre ancien gravé et doré au dos de la reliure, répété au f. 2 : « Liber deflorationum S. Augustini et varia eiusdem opera ». Les f. 1-3 v° de la foliotation moderne sont une addition contemporaine de la table du contenu. Reliure sur ais de bois recouverts de parchemin.

    inc. : « tio in epistula... » (Table f. 3).

    : « illi occiderunt... » (après la table, f. 5, 1 f. manque).

    expl. : «... cum hic pre » (f. 343 v°).

    : « mia inuitent. Hinc... » (f. 344).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XLI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XLI

  • f. 4-344 : ‹Florilegium Duacense›.

    cf. infra, Douai, Bibl. mun. 285 (XIIe s.) et 533 (XIIe-XIIIe s.) ; Troyes, Bibl. mun. 215 (XIIe s. ex.) dont des extraits sont repris dans le désordre dans le ms. Vatican, Reg. lat. 1707 (XIIIe-XIVe s.)

    f. 2-96 v°.

    ~ 1) f. 4-80 v° : ‹Flores Veteris et Noui Testamenti›.

    f. 4-53 : ‹Flores Veteris Testamenti›.

    titre : « Introitus ad Sacram Scripturam ».

    inc. : « In Sacra Scriptura species dictionis quatuor sunt... » (cf. F. Stegmüller, Repertorium Biblicum Medii Aevi, 6, Madrid, 1958, p. 14, n° 8428 d’après ce manuscrit).

    f. 4 v° : «... aut ipsas potissi // ».

    2 feuillets manquent.

    f. 5 : « // illi occiderunt... ».

    f. 6 v° : «... ei restat quod // ».

    2 feuillets manquent.

    f. 7 : « // cessit, aliquando... ».

    f. 8 v° : «... post habueris // ».

    2 feuillets manquent.

    f. 9 : « // tim decidit... ».

    f. 9 v° : «... qui con // ».

    1 feuillet manque.

    f. 10 : « // cadere. Aliud ad... ».

    f. 10 v° : «... ideo prohibitum // ».

    1 feuillet manque.

    f. 11 : « // custodite non... ».

    f. 11 v° : «... professione conueniat // ».

    1 feuillet manque.

    f. 12 : « // ei paramus... ».

    f. 12 v° : «... posuisset sed quia // ».

    1 feuillet manque.

    f. 13 : « // claudatur uisus... ».

    f. 13 v° : «... omnis carnis // ».

    1 feuillet manque.

    f. 14 : « // cius est in omnibus... ».

    f. 15 v° : «... uita sine // » (réclame : « contemplatiua »).

    2 feuillets manquent.

    f. 16 : « // sum ipse uos... ».

    f. 18 v° : «... que uoluit // ».

    2 feuillets manquent.

    f. 19 : « // missio peccatorum... ».

    f. 21 v° : «... mandata eo // ».

    2 feuillets manquent.

    f. 22 : « // urse occurrere... ».

    f. 24 v° : «... sustinere uel certe // ».

    1 feuillet manque.

    f. 25 : « // precipitabit eum... ».

    f. 26 v° : «... uero receptibi // ».

    1 feuillet manque.

    f. 27 : « // et nemini dedit... ».

    f. 28 v° : «... in die caligat. Ecce // ».

    1 feuillet manque.

    f. 29 : « // les et fetor putredinis... ».

    f. 30 v° : «... serpenti credidit ho // ».

    1 feuillet manque.

    f. 31 : « // autem exterius laxat... ».

    f. 31 v° : «... uel in Spiritus // ».

    1 feuillet manque.

    f. 32 : « // pate cogitationes... ».

    f. 33 v° : «... instrumenta sint deo // ».

    2 feuillets manquent.

    f. 34 : « // sti disciplinam... ».

    f. 35 v° : «... e contra. In futuro // ».

    f. 36 : « // gat uel auaritia... ».

    f. 37 v° : «... huius modi co // ».

    1 feuillet manque.

    f. 38 : « // indicat. Nec in... ».

    f. 38 v° : «... malum coram te // ».

    1 feuillet manque.

    f. 39 : « // ut consoletur me... ».

    f. 41 v° : «... dereliquid // ».

    1 feuillet manque.

    f. 42 : « // non ascendit... ».

    f. 42 v° : «... sed quantum // ».

    1 feuillet manque.

    f. 43 : « // perturbatio animi... ».

    f. 44 v° : «... Dum penitenciam // ».

    2 feuillets manquent.

    f. 45 : « // et ducet ad supplicium... ».

    f. 46 v° : «... diuitiis arbitremur // ».

    1 feuillet manque.

    f. 47 : « // plus Christum... ».

    f. 47 v° : «... etiam in pace // ».

    1 feuillet manque.

    f. 48 : « // tristicia concupiscientia... ».

    expl. : «... sed diuine maiestatis sensu accipiamus » (cf. F. Stegmüller, op. cit., p. 14, n° 8429 et infra, Douai, Bibl. mun. 533, f. 1-41 v° col. 2).

    f. 53-80 v° : Flores Noui Testamenti.

    titre : « Incipit defloratio librorum noui Testamenti ».

    inc. : « Christus nasci uoluit ut homo, immolari ut uitulus... ».

    f. 54 v° : «... sicut Marie lepra // ».

    2 feuillets manquent.

    f. 55 : « // Israel. Qui reliquerunt... ».

    f. 56 v° : «... in montem orare // ».

    1 feuillet manque.

    f. 57 : « // Plerumque durior... ».

    f. 57 v° : «... peccata remitto qui // ».

    1 feuillet manque.

    f. 58 : « // publica noxa... ».

    f. 66 v° : «... tribulationes nobis esse // ».

    2 feuillets manquent.

    f. 67 : « // nescire unde habeas... ».

    f. 69 v° : «... perfectio est. Quamdiu // ».

    1 feuillet manque.

    f. 70 : « // domino auctore... ».

    f. 75 v° : «... Ideoque per animam // ».

    1 feuillet manque.

    f. 76 : « // et in consumptus... ».

    expl. : «... in futuro de percepta mercede letabimur » (cf. F. Stegmüller, op. cit. supra, n° 8430 et infra, Douai, Bibl. mun. 533, f. 41 v° col. 2-57 v° col. 1).

    2) f. 80 v°-177 v° : Flores librorum sancti Augustini.

    titre : « Incipiunt capitula particule prime in defloratione librorum sancti Augustini episcopi ». — «... XXXIIII. De continentia // ».

    1 feuillet manque.

    (texte) f. 81 inc. mutilé : « // exultabitis iocundiusque... ».

    f. 85 v° : «... intelligendum est quod per // ».

    2 feuillets manquent.

    f. 86 : « // apparet. Etsi... ».

    f. 90 v° : «... quecumque est in... // ».

    3 feuillets manquent.

    f. 91 : « // Quod uidebimus... ».

    f. 92 v° : «... nescit. Beatus autem // ».

    2 feuillets manquent.

    f. 93 : « // Deo. Cetera uero... ».

    f. 93 v° : «... altera, qui autem // ».

    1 feuillet manque.

    f. 94 : « // mentem eneruandam... ».

    f. 99 v° : «... eterna et spiritalia // ».

    1 feuillet manque.

    f. 100 : « // peruersa et fiat... ».

    f. 106 v° : «... iusticie hominis XV // ».

    1 feuillet manque.

    f. 107 : « // propositum uocatus... ».

    f. 111 v° : «... in quo est. Manere // ».

    1 feuillet manque.

    f. 112 : « // iam in medio... ».

    f. 112 v° : «... summe bonus sit ul // ».

    1 feuillet manque.

    f. 113 : « // hoc bonum... ».

    f. 114 v° : «... deum dilige pro // » (réclame : « ximum »).

    1 feuillet manque.

    f. 115 : « // quia non ad eos... ».

    f. 121 v° : «... credat incongrua at // » (réclame : « que in illo »).

    1 feuillet manque.

    f. 122 : « // certis uelut passibus... ».

    f. 128 v° : «... fratris tunc portabis // ».

    1 feuillet manque.

    f. 129 : « // lorantibus nosset... ».

    f. 130 v° : «... quorum auiditas // ».

    1 feuillet manque.

    f. 131 : « // Die septimo... ».

    f. 131 v° : «... prosecutus in montibus // ».

    1 feuillet manque.

    f. 132 : « // mate cotidie... ».

    f. 136 v° : «... ne alius occidatur // ».

    1 feuillet manque.

    f. 137 : « // Nunquid enim si... ».

    f. 142 v° : «... lucem diem et tene // ».

    1 feuillet manque.

    f. 143 : « // id quo male... ».

    f. 148 v° : «... Summus Deus qui // ».

    1 feuillet manque.

    f. 149 : « // ipso spatio... ».

    f. 150 v° : «... sed malum sit // ».

    1 feuillet manque.

    f. 151 : « // bi existentes... ».

    f. 154 v° : «... ita uel erudiri // ».

    2 feuillets manquent.

    f. 155 : « // boni cum deficit... ».

    f. 162 v° : «... eruditis eo quod // ».

    1 feuillet manque.

    f. 163 : « // bido odium luxuria... ».

    f. 165 v° : «... facultatem sed coro // ».

    1 feuillet manque.

    f. 166 : « //ri super id quod... ».

    f. 169 v° : «... propter pisces ma // ».

    1 feuillet manque.

    f. 170 : « // agat ad bonum... ».

    f. 174 v° : «... uestibus placere sed // ».

    1 feuillet manque.

    f. 175 : « // nosis dat gratiam... ».

    expl. : «... salus esto infirmitate mere et uerus resuscitator anime mee. Amen » (cf. infra, Douai, Bibl. mun. 533, f. 57 v° col. 1-109 col. 1).

    ~ 3) f. 178-287 v° : Liber deflorationum.

    cf. Troyes, Bibl. mun. 215, f. 1-70.

    titre : « Incipit prologus in libros deflorationum ».

    (prol.) : « Libros auctorum et philosophorum mihi sepius... » (éd. d’après le ms. Troyes, Bibl. mun. 215, f. 1, H. M. Rochais, Florilèges spirituels, dans Dictionnaire de Spiritualité, 5, Paris, 1962, col. 455-456).

    (texte) titre : « Incipit defloratio S. Ambrosii ».

    précédé de la table des chapitres.

    « De officiis I.

    De Caïn et Abel II...

    Didimus de spiritu sancto XLV

    Prosper XLVI ».

    f. 178-200 : AMBROSIVS MEDIOLANENSIS, Opera (extraits).

    (chap. I) titre : « Ambrosius de officiis. Liber primus ».

    inc. : « vnus uerus magister est qui solus non didicit quod homines docent...» (De officiis I, 1 § 3; Clavis n° 144 — P. L., 16, col. 24).

    f. 181 v° : «... tranquillitas conscientie et // ».

    3 feuillets manquent.

    f. 182 : « // fudit humanis. Vnde... ».

    f. 183 v° : «... generationis remedium quod non // ».

    1 feuillet manque.

    f. 184 : « // inclinata ad materiam... ».

    f. 188 v° : «... sibi arrogaret // ».

    1 feuillet manque.

    f. 189 : « // se de hoste... ».

    f. 193 v° : «... item questio // ».

    1 feuillet manque.

    f. 194 : « // amaritudo te... ».

    expl. : «... quia idem erimus quod fuimus » (De excessu fratris, II, 48; Clavis n° 157 — P. L., 16, col. 1327 ; éd. O. Faller, Sancti Ambrosii Opera, pars septima (Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, 73), Vienne, 1955, p. 274).

    f. 200-209 : HIERONYMVS presbyter, Epistulae (Clavis n° 620, extraits).

    titre : « Incipit defloratio epistularum sancti Hieronimi. Hieronimus ad Heliodorum monachum XXV ».

    inc. : « Nudos amat heremus... ».

    f. 200 v° : «... qui contumeliam // ».

    1 feuillet manque.

    f. 201 : « // ciuitas regis... ».

    f. 202 v° : «... mea conmorabitur // ».

    1 feuillet manque.

    f. 203 : « // nam cuius in amicitiis... ».

    f. 206 v° : «... patet Incentiua in // ».

    1 feuillet manque.

    f. 207 : « // clara est abstinencia... ».

    expl. : «... dolus inuentus est in ore eius ».

    f. 208-209 : Ps. HIERONYMVS presbyter, Epistula 6 de uiro perfecto (Clavis n° 225).

    titre : « Ieronimus in libro de homine perfecto XXVI ».

    inc. : « Omnes summus in minimis cauti...» (P. L., 30, col. 76 A).

    expl. : «... super adulteram non auderem ».

    f. 209-210 v° : CYPRIANVS, Epistulae (Clavis n° 50, extraits).

    titre : « Cyprianus ad Donatum XXVII ».

    inc. : « Nunquam eui senio delicta... ».

    expl. : «... Deum quem ignorare non possis ».

    f. 210 v°-213 : ORIGENES, Excerpta.

    titre : « Origenes in cantico canticorum Liber primus XXVIII ».

    inc. : « Caritas que Deus est... ».

    expl. : «... bonitatem Dei malicia hominum ».

    f. 213-214 : RVFINVS AQVILEIENSIS presbyter, Clementis papae I Recognitiones (transl. lat., Clavis n° 198, extraits).

    titre : « Incipit defloratio hystorie Clementis Liber primus. XXIX ».

    inc. : « Flebam apud memetipsum quod inaniter... ».

    f. 213 v° : «... eorum nullam dulce // ».

    2 feuillets manquent.

    f. 214 : « // ignorantie tenebris obuoluti in interitum demergentur ».

    f. 214-216 : IVLIANVS TOLETANVS, Prognosticon futuri saeculi (Clavis n° 1258, extraits).

    titre : « Liber pronosticorum futuri seculi a Iuliano cathedre Toletane episcopo editus liber I ».

    inc. : « Si id quod futuri sumus sedula... ».

    expl. : «... ad regnum cuius nullus est finis ».

    f. 216-217 v° : IoHANNES CHRYSOSTOMVS, Excerpta.

    titre : « Iohannes Crisostomus XXI ».

    inc. : « Gratia Spiritus Sancti per quod uult... ».

    expl. : «... peccatores timere ac tremere ».

    f. 217 v°-218 : ISIDORVS HISPALENSIS, Excerpta.

    titre : « Isidorus XXXII ».

    inc. : « Malorum iniquitas sanctorum... ».

    — «... multa scire et recte uiuere // ».

    1 feuillet manque.

    f. 218 : « // non pelliceatis. Coram Deo... ».

    expl. : «... non est a subditis discutiendum ».

    — FVLGENTIVS RVSPENSIS, Sermo 5 de caritate Dei ac proximi (Clavis n° 832, extrait).

    titre : « Fulgentius de caritate XXXIII ».

    inc. : « Caritas que nunquam cadit sic... ».

    expl. : «... illos inuitet ut fiant ex inimicis amici » (4 — P. L., 65, col. 739 A ; éd. J. Fraipont, Sancti Fulgentii episcopi Ruspensis opera (Corpus Christianorum, Series Latina, 91 A), Turnhout, 1968, p. 921).

    — BASILIVS MAGNVS, Excerpta.

    titre : « Basilius XXXIIII ».

    inc. : « Creature opus pars exigua uirtutis... ».

    expl. : «... difficillimum est seipsum cognoscere » (26 lignes).

    f. 218-219 v° : HILARIVS PICTAVIENSIS, De Trinitate (Clavis n° 433, extraits).

    titre : « Incipit liber sancti Hylarii de Trinitate XXXV ».

    inc. : « De magnitudine operum et pulchritudine... ».

    expl. mutilé : «... Sapientia ait Dominus // ».

    1 feuillet manque.

    f. 220-230 v° : GREGORIVS MAGNVS, Opera (extraits).

    f. 220-220 v° : Homiliae (Clavis nos 1709-1711).

    inc. mutilé : « // Quia et dedit homini... » (In Euangelia, XXV, 9 — P. L., 76, col. 1195 D).

    expl. : «... ut ad bonum sine fine ueniatur » (In Ezechielem, II, 10, 4 — P. L., 76, col. 1060 C ; éd. M. Adriaen, Sancti Gregorii Magni homiliae in Hiezechihelem prophetam (Corpus Christianorum, Series Latina, 142), Turnhout, 1971, p. 382 ligne 114).

    f. 220 v°-224 v° : Regula pastoralis (Clavis n° 1712).

    titre : « Incipit defloratio libri pastoralis XXXVII ».

    inc. : « Nulla ars doceri presumitur...» (I, 1 — P. L., 77, col. 14).

    expl. mutilé : «... frater est sua opera dissi // » (III, 34 — col. 118 D).

    1 feuillet manque.

    f. 225-230 v° : Dialogi (Clavis n° 1713).

    inc. mutilé : « // contumelie illate probant...» (I, 5 — P. L., 77, col. 180 C ; éd. A. De Vogüé et P. Antin, Grégoire le Grand, Dialogues, tome II (Sources chrétiennes, 260), Paris, 1979, p. 62, ligne 57).

    expl. : «... Deo hostia ipsi fuerimus » (IV, 60 — col. 429; IV, 62, éd. cit., tome III (Sources chrétiennes, 265), Paris, 1980, p. 206 ligne 30).

    f. 230 v°-232 v° : CASSIANVS IOHANNES, De institutis Coenobiorum (Clavis n° 513, extraits).

    titre : « Ioh‹ann› es Cassianus in Institutis monachorum XXXIX ».

    inc. : « Quicquid inter famulos Dei presumitur... ».

    f. 231 v° : «... cum hanc uel penitudi // ».

    1 feuillet manque.

    f. 232 : « // cordis quasicumque distrahitur... ».

    expl. : «... quam corrupta mundantur ».

    f. 232 v°-234 : SMARAGDVS, Excerpta.

    titre : « Smaragdus XL ».

    inc. : « Oratio cordis est non... ».

    expl. : «... et audiui uocem dicentem humilitas ».

    f. 234-235 v° : Vitae Patrum (extraits).

    titre : « In uitas patrum XLI ».

    inc. : « Nolite queso uirtutis tanquam... ».

    expl. : «... dixit et non iudices ».

    f. 235 v°-237 v° : Collationes.

    titre : « Quod triplici ratione perueniat genitalis fluxus egestio XLII ».

    inc. : « Huius ergo infestationis... ».

    expl. mutilé : «... cogitationibus immoretur. Tercius // ».

    1 feuillet manque.

    f. 238-241 v° : ‹IOHANNES CHRYSOSTOMVS›, De sacerdotio (extraits).

    titre : « De discretione sacerdotum erga deliquentes ».

    inc. mutilé : « // tali arte nequiter utitur... ».

    expl. : «... et priorum ulnerum negligentem ».

    f. 241 v°-243 v° : GREGORIVS NAZIANZENVS, Excerpta.

    titre : « Gregorius Nazanzenus [sic] de natali Domini XLIIII ».

    inc. : « Omnes genus plaudite manibus... ».

    f. 242 v° : «... multe eloquentie est et mul // ».

    1 feuillet manque.

    f. 243 : « // et contempnere aliquos... ».

    expl. mutilé : «... patre eius hanc » //.

    1 feuillet manque

    f. 244-246 : ‹IVLIANVS POMERIVS›, De uita contemplatiua (Clavis n° 998, extraits).

    inc. mutilé : « // esse de casu sollicitus... ».

    expl. : «... intelligendus est uitiis inimicus ».

    f. 246-253 v° : PROSPER AQVITANVS, Excerpta.

    titre : « Ex libro responsionum Prosperi ».

    inc. : « Prudentibus uiris non placent... ».

    f. 248 v° : «... non potuisse uinci quam // ».

    1 feuillet manque.

    f. 249 : « // mauit ut ei non solum... ».

    expl. : «... sed iudicium quod parum profecerunt ».

    f. 253 v°-255 v° : ‹Quaestiones›.

    titre : « De ymagine et similitudine Dei in homine ».

    inc. : « Quomodo intelligendum est... ».

    f. 253 v° : «... preceptum dederit Christi // ».

    1 feuillet manque.

    f. 254 : « // amplexu continendum... ».

    expl. : «... osculum pacis nec hic ».

    f. 255 v°-257 v° : « Prouerbia ad instructionem morum seu regule uiuendi ».

    inc. : « Dei precepta non sunt ratione... ».

    f. 256 v° : «... et sine puritate mentis // ».

    1 feuillet manque.

    f. 257 : « // Nunquam esset detractor... ».

    expl. : «... preter esse cum eo ».

    f. 257 v°-259 : Definitiones.

    titre : « Diffinitiones diuersorum doctorum. Hugo ».

    inc. f. 258 : « Accidia est mentis confusio... ».

    (Sentences tirées de différents auteurs, dont Cicéron et Sénèque, par ordre alphabétique).

    f. 258 col. 1 : « Tullius. Amicitia est diuinarum humanarumque rerum summa cum beniuolentia consensio » (Cicero, De amicitia, 6, 20) etc.

    f. 259 col. 1 : « Seneca — Votum est uoluntaria sponsio animi » (non identifié).

    « Idem. Venia est pene merite remissio » (Seneca, De clementia, II, 7, 1).

    (La sentence qui suit, précédée de « Idem » est en réalité de HVGO DE SANCTO VICTORE, De sacramentis fidei christianae, II, pars 12, chap. 3).

    expl. : «... Hugo — Zelus est dum pro amore... sustinens ».

    f. 259-259 v° : ‹HIERONYMVS presbyter›, Liber de nominibus hebraicis (Clavis n° 581, extraits).

    titre col. 1 : « Interpretationes quorundam hebraicorum nominum ».

    inc. : « Adam homo siue terrenus...» (De genesi — P. L., 23, col. 775 ; éd. P. De Lagarde, S. Hieronymi presbyteri opera. Pars I. Opera exegetica, 1 (Corpus christianorum, Series Latina, 72), Turnhout, 1959, p. 60).

    expl. : «... Syrum est, non hebreum » (De Euangelio Matthaei — P. L., 23, col. 839-840; éd. cit., p. 135).

    f. 259 v°-260 v° : « Interpretationes quorundam hebraicorum nominum ».

    inc. : « Architriclinus princeps trium... ».

    expl. : «... uel inuidia. Izanium lolium ».

    f. 260 v°-261 : « De duodecim gradibus humilitatis ».

    inc. : « Primus humilitatis gradus... ».

    expl. : «... compositus habitus ».

    avec en regard : « De duodecim gradibus superbie ».

    inc. : « Duodecim superbie gradus est... ».

    expl. : «... primus curiositas ».

    f. 261 : ‹Ps. CYPRIANVS›, De duodecim abusiuis saeculi (Clavis n° 1106, extrait).

    titre : « Duodecim abusiones seculi quibus iusticia suffocatur ».

    inc. : « Sapiens sine operibus... ».

    expl. : «... populus sine lege » (Préf. — éd. G. Hartel, S. Thasci Caecili Cypriani opera omnia (Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, 3, pars 3), Vienne, 1871, p. 152).

    avec en regard : ‹HVGO DE FOLIETO, De duodecim abusionibus claustri = De claustro animae, II, 11› (extrait).

    titre : « Duodecim abusiones claustri quibus religio corrumpitur ».

    inc. : « Prelatus negligens... ».

    expl. : «... irreuerentia iuxta altare » (II, 11 — P. L., 176, col. 1058).

    f. 261-267 : « Sententie ex sanctorum patrum tractatibus collecte. Quid sit caritas, cupiditas, flagitium, facinus ».

    inc. : « Qui in uno offenderit... ».

    f. 262 v° : «... de prouerbiis Salomonis iuxta ne // ».

    1 feuillet manque.

    f. 263 : « // gum a facie Dei... ».

    expl. : «... tue cogitationis intelligas ».

    f. 267-269 v° : « Decreta sanctorum Patrum breuiter collecta de symbolo ».

    inc. : « Post aduentum Spiritus sancti... ».

    f. 267 v° : «... Quosdam adoratores y // ».

    1 feuillet manque.

    f. 268 : « //ris parentibus esse... ».

    expl. : «... quorum est falsa confessio ».

    f. 269 v°-272 v° : « Incipit opusculum de futuro iudicio ».

    inc. : « Duo sane certissima necdum... ».

    expl. : «... legitur apparuisse uiuentibus ».

    f. 272 v°-275 : De uisionibus, de miraculis, de mirabilibus, de daemonibus.

    titre : « Augustinus ad Euodium de uisionibus somniorum ».

    inc. : « Frater noster Gennadius... ».

    f. 274 v° : «... ad sanctam communionem // ».

    3 feuillets manquent.

    f. 275 : « // munt. Vnde Lucanus... ».

    expl. : «... magicam inuenit ».

    f. 275-277 v° : De uiris egregiis.

    titre : « De uiris eximiis. Quomodo beatus Gregorius montem precibus mouit ».

    inc. : « Legimus sanctis Patribus beati patris... ».

    expl. : «... cur talia scripserit ».

    f. 277 v°-280 : De historiis.

    titre : « De nominibus dierum ».

    inc. : « Siluester papa primus apud Romanos... ».

    expl. : «... impeditur Herodes ».

    f. 280-282 v° : Chronica.

    titre : « Breuis adnotatio temporum ab aduentu Christi ».

    inc. : « Dominus noster Iesus Christus de Virgine... ».

    expl. : «... heremiticam duxit uitam ».

    f. 282 v°-287 v° : Meditationes et orationes.

    titre : « Meditatio seu oratio excitans animam ad contemplandum Deum ».

    inc. : « Eya nunc homuncio fuge... ».

    f. 284 v° : «... quasi plumbeum pondus // ».

    1 feuillet manque.

    f. 285 : « // denter murmuro... ».

    expl. : «... ueram agnoscis miseriam ».

    4) f. 287 v°-344 : Florilegium poeticum.

    (cf. infra, Douai, Bibl. mun. 533, f. 167 v°, col. 2-261 v°, col. 2 et Troyes, Bibl. mun. 215, f. 71-130 v°).

    (prol.) titre : « Incipit prologus in libros deflorationum ».

    inc. : « Libros auctorum et philosophorum michi sepius replicanti ad leges... ».

    expl. f. 288 : «... Hilarii atque aliorum claudantur uolumine. Explicit prologus in libros deflorationum » (éd. d’après le ms. Troyes, Bibl. mun. 215, f. 71, H. M. Rochais, op. cit. supra, col. 455-456).

    suivi de la table des chapitres :

    « Cato, Prosper, Flores auctorum...

    ... de sacramento altaris, Vita S. Mariae Egyptiacae. Secuntur uersus de diuersis causis » (éd. B. Munk Olsen, op. cit. infra, p. 85).

    f. 288-289 : Ps. CATO, Disticha (extraits).

    titre : « Incipit defloratio libri Catonis. Prologus ».

    inc. : « Legere et non intelligere negligere est » (Ep. 5).

    expl. : «... Illud stude agere quod iustum est. Explicit de prologo » (Sent. 55).

    (texte) titre : « Liber primus ».

    inc. : « Plus uigila semper ne somno deditur esto... » (I, 2 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 14211 ; D. Schaller et E. Könsgen, Initia carminum, n° 12090).

    expl. : «... Felices obeunt quorum sine crimine uita est » (IV, 46, 2).

    f. 289-289 v° : PROSPER AQVITANVS, Opera (extraits).

    mêmes extraits dans les mss. Douai, Bibl. mun. 285, f. 122-123 et 533, f. 168 v°-169 v° ; cf. infra.

    titre : « Sententie Prosperi ».

    inc. : « Innocentia uera est que non sibi nec alteri nocet...» (Epigrammata ex sententiis s. Augustini, Clavis n° 526 — P. L., 51, col. 499 A).

    expl. mutilé : «... Non semper uere est felix impleta uoluntas // » (Epigrammata..., 63 v. 1 — P. L., 51, col. 517 B ; cf. H. Walther, Proverbia n° 18417).

    2 feuillets manquent.

    f. 290-292 : « Defloratio auctorum ».

    f. 290-291 v° : ‹OVIDIVS, Metamorphoses› (extraits).

    inc. mutilé : « // Tempus edax rerum tuque inuidiosa uetustas...» (XV, 234).

    f. 291 v° : «... Barba uiros hyrteque decent in corpore sete // » (XIII, 850).

    1 feuillet manque.

    f. 292 : ‹HORATIVS, Epistulae› (extraits).

    inc. mutilé : « // occupat obscuri speciem taciturnus acerbi...» (I, 18, 96).

    expl. : «... et tempestiuum pueris concedere ludum » (II, 2, 142).

    — ‹IVVENALIS, Saturae› (extraits).

    inc. : « Imponit finem sapiens et rebus honestis...» (VI, 444).

    expl. : «... ne mulum cupias cum sit tibi Gobio tamen in loculis » (XI, 37-38).

    — ‹LVCANVS, De bello ciuili› (extraits).

    inc. remanié : « Iste decent seruare modum finemque tenere... » (II, 381).

    précédé d’un vers non identifié :

    « Nec te qui fieris extra messe tenus propria uiue ».

    expl. : «... Quicquid a multis peccatur inultum est » (V, 260).

    ~ f. 292 : SEDVLIVS, ‹Carmen Paschale› (Clavis n° 1447, extraits).

    titre : « Versus Sedulii ».

    inc. : « Inferiora petens sed non excelsa relinquens...» (2, 214).

    expl. : «... qui pietate caret propriam qui non regit iram » (2, 209).

    — MAXIMIANVS, Elegiae (extraits).

    titre : « Versus Maximiani ».

    inc. : « Non sum qui fueram periit pars maxima nostri...» (I, 5).

    expl. : «... Hic par diuitibus pauper egenus erit » (VI, 8).

    ~ f. 292-292 v° : PRVDENTIVS, Psychomachia (Clavis n° 1441, extraits).

    titre : « Incipit defloratio Sichomachie Prudentie ».

    inc. : « Prima petit campum dubia sub sorte duelli...» (21 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 14584).

    expl. : «... Munere conuertes liquido oblectatur odore » (787).

    ~ f. 292 v°-294 v° : BOETHIVS, Opera (extraits).

    f. 292 v°-294 : Consolatio philosophiae (Clavis n° 878).

    titre : « Flores Boetii de consolatione. Consolatio philosophiae ».

    inc. : « Venit enim properata malis inopina... » (I, Metrum, 1, 9).

    expl. : «... In rapacitate tria sunt alienum inuadere cito rapere ablatum celare » (non identifié).

    f. 294-294 v° : Opuscula sacra (Clavis n° 890).

    titre : « Liber Boetii de sancta Trinitate ».

    inc. : « Nulla erit culpa medentis...» (Préf., 28).

    expl. : «... amare debeamus » (Liber contra Eutychem et Nestorium, 8, 99).

    f. 294 v° : SALLVSTIVS, Opera (extraits).

    f. 294 v° : De coniuratione Catilinae.

    titre : « Incipit defloratio Salustii ».

    inc. : « Omnis homines qui sese student... uitam silentio transeant // » (I).

    3 feuillets manquent.

    f. 295 : ‹CICERO, De amicitia› (extraits).

    inc. mutilé : « // Nulla est igitur hec amicitia...» (26 § 98).

    expl. : «... esse debent etiamsi magna sint » (27 § 104).

    ~ f. 295-296 v° : Ps. BALBVS Caecilius, De nugis philosophorum.

    titre : « Sententie diuersorum philosophorum collecte seu ludicra philosophorum ».

    inc. : « Cum quidam stultus diceret audiente... ».

    expl. col. 2 ligne 18 : «... Necesse est ut te ipsum aut pecuniam uilem habeas » (recension de Munich, exemplaire presque complet sauf quelques sentences omises surtout à la fin — éd. E. Woelfflin, Caecilii Balbi De nugis philosophorum, Bâle, 1855, p. 18-35).

    f. 296 v°-297 : ‹CICERO, Tusculanae disputationes› (extraits).

    suivent immédiatement le texte précédent.

    inc. col. 2 ligne 18 : « Docto homini uiuere est cogitare...» (V, 38 § 111).

    expl. : «... proprium est stulticie aliorum uicia cernere suorum obliuisci » (III, 30, § 73).

    f. 297 : Ps. AVSONIVS, Septem sapientum sententiae.

    titre : « Septem Sapientium Sententie septenis uersibus explicate. Bias perienus ».

    inc. : « Quenam summa boni ? mens semper conscia recti... ».

    expl. : «... Cum falso laudes tunc o amice laudes » (I, II 1-6, III, IV 2-7, V, VI 1-3, 5-7, VII 1-4, 7, 5, 6 — éd. R. Peiper, Decimi Magni Ausonii Burdigalensis opuscula, Leipzig, Teubner, 1886, p. 406-408).

    f. 297-310 v° : SENECA, Opera (extraits).

    f. 297-302 v° : De beneficiis.

    titre : « Lucii Annei Senece ad Eburtium Liberalem de beneficiis liber primus incipit ».

    inc. f. 297 v° : « Non facile dixerim utrum turpius...» (I, 1 § 3).

    f. 298 v° : «... in odium etiam amanda perdu // » (II, 13 § 3).

    1 feuillet manque.

    f. 299 : « // mum sibi pacem nactus est quantum... ».

    f. 299 v° : «... rem intuens gaudet gratum // » (III, 17 § 3).

    2 feuillets manquent.

    f. 300 : « // omnia esse debent eademque... » (IV, 35 § 3).

    f. 301 v° : «... gaudemus ut non fuisse mallemus » (VI, 26 § 2, réclame « Si hoc est »).

    1 feuillet manque.

    f. 302 : « // qui nimis de reddendo beneficio... » (VI, 43 § 3).

    expl. mutilé : «... religio quidem que inter arma hostilia sup // » (VII, 27 § 1).

    3 feuillets manquent.

    f. 303-310 v° : ‹Epistulae ad Lucilium›.

    choix de sentences détachées de la collection complète des lettres divisées en 2 parties : 1) ép. I-LXXXVIII, 2) ép. LXXXIX-CXXIV numérotées I-XXXIII.

    inc. mutilé : « // nemo non inde est ante quod nichil est (ép. 44, 5) XLV. Lectio certa prodest...» (ép., 45, 1).

    f. 305 v° : «... Interest animis nostris et cogitatio // » (ép. 83, 1 ; réclame : « nibus nostris »).

    1 feuillet manque.

    f. 306 : « // nionibus falsis et quanta quidquid... » (ép. 90, 34).

    expl. : «... cum intelliges infelicissimos esse felices » (ép. 124, fin).

    f. 310 v° : De clementia.

    titre : « Seneca de clementia ad Neronem ».

    inc. : « Que ex solido nascuntur in bonum... » (I, 1, § 6).

    expl. mutilé : «... itaque adhibenda est moderatio // » (I, 2 § 2).

    1 feuillet manque.

    f. 311-312 : ‹GVILLELMVS DE CONCHIS, Moralium dogma philosophorum seu Moralis philosophia de honesto et utili› (extraits).

    inc. mutilé : « // ci pro consilio adulationem afferunt » (P. L., 171, col. 1012 A).

    expl. f. 311 v° : «... si quid deliquunt quam in nobis ipsis » (Cicero, De officiis, I, 41 § 146 — P. L., 171, col. 1054-1055 ; éd. J. Holmberg, Das Moralium dogma philosophorum des Guillaume de Conches, Upsal, 1929) suivi de 2 sentences non identifiées :

    « Citra uel ultra quam expedit persistere uicium est. Virtus uero in eo quod est (f. 312) unum idem equale et consentiens consistit ».

    f. 312-312 v° : ‹Ps. SENECA›, Liber de moribus (extraits).

    titre : « De moribus ».

    inc. : « Omne peccatum actio uoluntaria est (1). Educatio et disciplina... » (2).

    expl. : «... agnosci amat quod odit ostendi » (54).

    f. 312 v° : ‹SENECA›, De remediis fortuitorum (extraits).

    titre : « De remediis fortuitorum ».

    inc. : « Mors omnia deuorat... » (1 § 2).

    expl. : «... Felix est non qui aliis uidetur sed qui sibi » (dernier §).

    — ‹Ps. SENECA›, De paupertate (extraits).

    titre : « De paupertate ».

    inc. : « Honesta res est leta paupertas... » (1 § 2).

    expl. : «... animi dant diuicie insolentiam » (24 § 32).

    — Epitaphium Senecae (Anthol. lat. 667) (texte complet).

    titre : « Epytaphium Senecae ».

    — HIERONYMVS presbyter, Vita Senecae (Clavis n° 616, texte complet).

    titre : « Ieronimus in cathalogo uirorum illustrium » (éd. C. W. Barlow, Epistolae Senecae ad Paulum et Pauli ad Senecam..., Rome, 1938, p. 122).

    f. 312 v°-314 : ‹Ps. SENECA, Epistulae ad Paulum› (Clavis n° 191, texte complet, éd. C. W. Barlow, op. cit. supra, p. 123-128).

    f. 314 : ‹Ps. SENECA, Liber de moribus› (extraits).

    titre : « Dogmata Pythagore de greco in latinum a Ieronimo translata ».

    inc. : « Fuganda sunt omnibus modis et abscidenda... » (144).

    expl. : «... augenda precepta et tradentes se ocio reliquendo » (153).

    f. 314-314 v° : ‹Sententiae Platonis et Ciceronis›.

    titre : « Plato ».

    inc. : « Platonis sententia est omnem sapientium uitam... ».

    parmi lesquelles f. 314 : « Amicitia est ut ait Tullius in rhetoricis, uoluntas bonorum erga aliquem causa illius qui diligitur cum pari eius uoluntate » (= Cicero, De inuentione, II, 55 § 166).

    expl. : «... unde quidam amicus meus alter ego ».

    f. 314 v° : ‹Sententiae›.

    suit immédiatement le texte précédent.

    inc. : « Plato ait difficilis humani animi coniectura est » (non identifié) parmi lesquelles :

    « Seneca. Stulticia morbus est animi » (= Seneca, De beneficiis, VII, 16 § 6).

    expl. : «... desinet esse probri loco commune maledictum » (= Seneca, De beneficiis, III, 16 § 1).

    ~ f. 314 v°-316 : GVILLELMVS DE CONCHIS, Dragmaticon philosophiae (extraits).

    titre : « Defloratio phylosophie magistri Guill‹elmi› ».

    inc. : « Verba non faciunt hereticum sed defensio... » (Préf. — Dialogus de substantiis physicis ante annos ducentos confectus a Vuilhelmo aneponymo philosopho... industria Guilielmi Grataroli medici..., Strasbourg, 1567, p. 6).

    expl. : «... Cometa est ignis in aere creatus ex materia ad concipiendum ignem Ydonea » (V — éd. cit., p. 194) suivi d’une addition à la p. 187, ligne 5 : « Fulmen dum aliquando ab alto... nec ultra triduum ille rigor durat et alia multa » (cf. le ms. Troyes, Bibl. mun. 215, f. 100 v° et A. Vernet, Un remaniement de la Philosophia de Guillaume de Conches (Scriptorium, 1, 1946-1947, p. 246 = Études médiévales, Paris, Études augustiniennes, 1981, p. 146).

    f. 316-317 : MARTINVS BRACARENSIS seu Ps. SENECA, Formula uitae honestae (Clavis n° 1080, texte complet).

    titre : « Lucii Annei Senece de quatuor uirtutibus » (éd. C. W. Barlow, Martini episcopi Bracarensis Opera Omnia, New Haven, 1950, p. 237-250).

    inc. : « Quatuor uirtutum species... ».

    f. 316 v° : «... nocendi habuit. Et cum illum // » (éd. cit., p. 241).

    1 feuillet manque.

    f. 317 : « // ciosus attentus semper aliquid... » (éd. cit., p. 247-248).

    ~ f. 317-320 : HILDEBERTVS CENOMANNENSIS, De quattuor uirtutibus uitae honestae » (texte complet).

    titre : « Incipit libellus de IIII uirtutibus honeste uite ».

    inc. : « Quatuor eximias uirtutum... » (P. L., 171, col. 1055-1064).

    f. 320-321 : PVBLILIVS SYRVS, Sententiae (extraits).

    titre : « Prouerbia Senece ».

    inc. : « Alienum est quicquid optando euenit... » (1).

    f. 320 v° : «... Minus decipitur cui negatur celeriter // » (333).

    1 feuillet manque.

    f. 321 : « // Vbicumque pudor ibi et fides... » (637).

    expl. : «... Virtute quod non possis blandicia auferas » (648).

    suivi de 3 sentences non identifiées :

    — « Victoriam concordia excidium discordia parat ».

    — « Virtus semper inuidiam parat ».

    — Vbi partes labant summa titubant » (cf. H. Walther, Proverbia, 5, n° 32062 f) suivi d’une nouvelle série d’extraits :

    titre : « Prouerbia Senece ».

    inc. : « Ab alio expectes alteri quod feceris... » (2).

    expl. : «... Locutum me aliquando penituit tacuisse nunquam (= Ps. Balbvs Caecilius, De nugis philosophorum, recension de Munich, 26, 1). Oratorem te puta si tibi ipsi quod oportet suadeas » (Pvblilivs Syrvs, Sententiae, Prov., 28).

    f. 321 : ‹Ps. SENECA, Liber de moribus› (extraits).

    titre : « Prouerbia ».

    inc. : « Quod tacitum uelis nemini dixeris si tibi...» (16).

    expl. col. 2 ligne 18 : «... scire uti paupertate maxima felicitas est » (137).

    — ‹Ps. SENECA, De paupertate› (extrait).

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc. col. 2 ligne 18 : « Si congregetur in te quicquid multi locupletes... ».

    expl. : «... elaborauit maiora cupere ab hiis disces » (§ 8).

    suivi de 2 sentences non identifiées :

    — « Postremus dicas primus taceas ».

    — « Sola miseria caret inuidia » (cf. H. Walther, Proverbia, 5, n° 29931).

    — ‹Ps. AVSONIVS, Septem sapientum sententiae› (extraits).

    suit immédiatement le texte précédent.

    « Fortune inuidia est immeritus miser

    Felix criminibus non erit homo diu

    Quod facturus eris dicere distuberis

    Quantum plus liceat tam libeat minus

    Viue memor mortis uiue memor salutis » (III v. 2-3, VII v. 3, III v. 1, VI v. 2 — éd. R. Peiper, op. cit. supra, p. 406-408).

    ~ f. 321-321 v° : ‹WIPO›, Prouerbia (extraits).

    titre : « Prouerbia Sapientis ».

    inc. : « Decet regem discere legem... » (1; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 4201).

    expl. : «... Mundi sperne minas et res pede contere blandas » (P. L., 142, col. 1259-1261, ligne 22).

    ~ f. 321 v°-322 : Prouerbia ad instructionem morum seu Regulae uiuendi.

    titre : « Prouerbia ad instructionem morum seu regule uiuendi ».

    inc. : « Quis habens aliquid humani pudoris... ».

    expl. : «... neque ut apprehendas neque ut dimittas scias ».

    ~ f. 322-325 v° : HILDEBERTVS CENOMANNENSIS, De mysterio missae (texte complet).

    titre : « Versus diuini Hildeberti Cenomanensis episcopi de concordia ueteris et noui sacrificii. Incipit prologus ».

    inc. : « Scribere proposui quod mistica sacra priorum... » (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 17396).

    f. 324 v° : «... uerba representans explicet ista super // (réclame : « Accipite ») (P.L., 171, col. 1186 C).

    1 feuillet manque.

    f. 325 : « // Circa principium canonis exprimus... » (col. 1189 B).

    expl. : «... Cum pater ad dextram cedit et explet opus (P. L., 171, col. 1177-1192 B).

    à la fin : « Finit liber diuini Hildeberti episcopi cennomanensis [sic] de concordia ueteris et noui sacrificii ».

    ~ f. 325 v°-328 v° : ‹PETRVS PICTOR, Carmina›.

    f. 325 v°-328 v° : Liber de sacramentis.

    sans le prologue de l’éd. Van Acker.

    titre : « Incipit prologus super uersus de sacramentis ».

    (épilogue) inc. : « Quisquis nostri redemptoris uestiris ymagine... » (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 16200).

    : «... Qui cum Iuda male rodit mensam sui Domini // » (v. 8 — P. L., 171, col. 1199 A ; éd. L. Van Acker, Petri Pictoris Carmina nec non Petri de Sancto Audemaro librum de coloribus faciendis (Corpus Christianorum, Continuatio Mediaeualis, 25), Turnhout, 1972, p. 46).

    1 feuillet manque.

    (texte) f. 326 inc. mutilé : « // Quod solus omnipotens sanctificator et amministrator... » (VIII -P. L., 171, col. 1202 A ; éd. cit., p. 22).

    f. 327 v° : «... Vrbs sacra Iherusalem pinguescat eo sociata // » (v. 408 — P. L., 171, col. 1208 A ; éd. cit., p. 35).

    1 feuillet manque.

    f. 328 : « // Quos non excludit sententia mortis auite... » (v. 544 — P. L., 171, col. 1210 A ; éd. cit., p. 41).

    expl. : «... Sicque redemptus abit homo quo suus auctor abiuit » (v. 630 — P. L., 171, col. 1198-1212 ; éd. cit., p. 15-45).

    f. 328 v° : « Cur panis et uinum in sacramento corporis et sanguinis Domini offerantur et cur aqua ammisceantur ».

    inc. : « Si Deus elegit tria que sibi sacrificentur... ».

    expl. mutilé : «... sed nusquam legitur limpham simul apposuisse // » (v. 1-60 — P. L., 171, col. 1195-1197 A ; éd. cit., p. 3-4).

    1 feuillet manque.

    ~ f. 329-332 v° : HILDEBERTVS CENOMANNENSIS, Opera.

    f. 329 : ‹Carmen 45 uersus cuius supra quare dominicum corpus in tres partes frangatur›.

    inc. mutilé : « // hostia pro sanctis laus est, pro iustificandis... » (v. 23 — P. L., 171, col. 1193 B ; éd. A. Brian Scott, Hildeberti Cenomannensis episcopi carmina minora, Leipzig, Teubner, 1969, p. 36).

    — Carmen 39 de sacramento baptismatis, coniugii, altaris (I-III).

    1) titre : « Quod baptismus et sacrificium nouum ueteri concordat ».

    inc. : « Baptismalis quedam forma fuit in diluuio

    Huic successit huic cessura carnis circumcisio » (I, v. 1-2 — éd. cit., p. 28 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 2061) suivi de :

    « Hostia coniugium baptismus qualia primo... » (II, v. 1 — éd. cit., p. 28-29 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 8479).

    2) titre : « De coniugio ».

    inc. : « Vt cognatos et affines uniret coniugium... » (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 19780).

    «... Ad externos transierunt sacra matrimonia » (I, v. 3-6 — éd. cit., p. 28) suivi de : « Affines consanguineos conubia prima... » (III, v. 1 — P. L., 171, col. 1424-1425; éd. cit., p. 29-30 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 672).

    f. 329-332 v° : Vita S. Mariae Aegyptiacae.

    titre : « Incipit uita sancte Marie Egyptiace a diuino (f. 329 v°) Hildeberto cenomanensi episcopo descripta ».

    inc. : « Sicut hyems laurum non urit nec rogus aurum... » (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 18159).

    f. 330 v° : «... Vita beatorum uotis succurrit eorum // » (IV — P, L., 171, col. 1327 B).

    1 feuillet manque.

    f. 331 : « // Si naulum dederis patet ere carina ueheris... » (VI — col. 1330 B).

    f. 331 v° : «... Ergo recede Pater, tunc ille piissima mater // » (IX — col. 1333 B).

    1 feuillet manque.

    f. 332 : « // et dum necto moras adiit quas incolit horas... » (X — col. 1336 B).

    expl. mutilé : «... Mi comes, urgemur et eam sepelire mouemur // » (XI — col. 1340 A).

    1 feuillet manque.

    f. 333-333 v° : ‹ODO CAMERACENSIS, De operibus sex dierum›.

    inc. mutilé : « // Que qui mente tenet et fratribus illa ministrat... » (P. L., 171, col. 1214 A).

    expl. incomplet : «... Qui solus iussum post positurus erat » (P. L., 171, col. 1216 D).

    f. 333 v°-335 v° : ‹ROGERVS CADOMENSIS›, De contemptu mundi.

    titre : « Versus morales de contemptu mundi et uita monachorum ».

    inc. : « Quid deceat monachum uel qualis debeat esse... » (P. L., 158, col. 687 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 15778).

    «... uiuite solliciti reddere uota Deo // » (col. 689 B).

    1 feuillet manque.

    f. 334 : « // Mille satellitibus cinctus telisque suorum... » (col. 692 C).

    f. 334 v° : «... et modo ridendo nunc quoque flendo placet // » (col. 696 C).

    1 feuillet manque.

    f. 335 : « // Non est grande bonum corporis arcta salus... » (col. 699 D).

    expl. mutilé : « Nempe parens rerum celo dimissus ab alto // » (col. 704 A ; éd. Th. Wright, The Anglo-latin satirical poets, 2, Londres, 1872, p. 175-200).

    1 feuillet manque.

    ~ f. 336-337 v° : Carmina.

    f. 336 : 1) ‹Carmen « Patre uocante Ioseph uenit... »›.

    inc. mutilé : « // aut pecus aut fratres uidet hunc errare per agrum... ».

    expl. : «... Dant precium Iosephque suis in curribus aptant Ducitur Egyptum » (v. 4-22 — P. L., 171, col. 1436 C-1437 A; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 19824).

    2) titre : « De aduersitate Iob ».

    inc. : « Quam male quam subito Iob callidus ingerit hostis... ».

    expl. : «... Victorique salus et perdita restituuntur » (6 v. ; cf. Troyes, Bibl. mun. 215 (XIIe s. ex.) f. 119).

    3) titre : « De flagello iustorum ».

    inc. : « Quos recipit dominus uirga domat atque flagello... ».

    expl. : «... Sic fortis quotiens premit hoc fortuna maligne » (6 v. ; cf. Troyes, Bibl. mun. 215 (XIIe s. ex.) f. 119-119 v°).

    4) titre : « De sancta Susanna ».

    inc. : « Contiguus domui Ioachim fuit hortus in hortum... ».

    expl. : «... Hinc sceleris pendunt exit Susanna cathenas » (28 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 3251).

    5) titre : « De decem preceptis ».

    inc. : « Disce Deum colere nomen Domini retinere... » (5 v. — éd. d’après le ms. Londres, Brit. Libr., Arundel 507, Horstman, Richard Rolle of Hampole, 1, 1895, p. 434, v. 605-609 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 4527).

    6) titre : « De eodem ».

    inc. : « Cunctipotens unus non est alius deus ullus... ».

    expl. : «... Non falsus testis non sis inhians alienis » (8 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 3897).

    ~ 7) f. 336-336 v° : ‹HILDEBERTVS CENOMANNENSIS›, Carmen 34 de decem plagis Aegypti.

    titre : « De decem plagis Egipti ».

    inc. : « Prima rubens unda rane tabesque secunda... » (P. L., 171, col. 1436 ; éd. A. Brian Scott, op. cit. supra, p. 21 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 14595).

    8) « De incarnatione Verbi ».

    inc. : « Sol, cristallus, aqua dant qualemcumque figuram... ».

    expl. : «... Hoc anime corpus reddet utrumque deo » (22 v. — cf. P. L., 171, col. 1406, 20 v. et A. Brian Scott, op. cit. supra, supplementum n° 1, 20 v. ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 18369 et 18366).

    9) « Nouum quod fecit Dominus super terram ».

    inc. : « Virgo parit uagit Verbum Deus ubera sugit... ».

    expl. : «... Sic sic uita subit mortem sed mortua uiuit » (6 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 20536 a).

    10) ‹HILDEBERTVS CENOMANNENSIS›, Carmen 40 cur Deus homo.

    titre : « Cur Deus homo ».

    inc. : « Ade peccatum que conueniens aboleret... » (18 v. — P. L., 171, col. 1406; éd. A. Brian Scott, op. cit. supra, p. 32 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 482).

    11) « Cur Deus uoluit mori ».

    inc. : « Vita beata Deus mortem gustauit ad horam... ».

    expl. : «... Viuere mors potuit et uita mori uoluisset » (4 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 20654).

    12) « Epitaphium super Domini sepulchrum ».

    inc. : « Hic leo dormiuit qui per uigil omnia cernit... ».

    expl. : «... Quid pro me pateris uel que mihi grata rependis » (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 8007).

    13) f. 336 v°-337 : « De conuersione panis et uini in corpus et sanguinem Christi ».

    inc. : « Qui Moysi quondam de Saxo protulit undam... ».

    expl. : «... Accipe quod dicam mentem positurus iniquam » (18 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 15566).

    14) « De miraculo quod uidit sanctus Basilius ».

    inc. : « Basilius merens et Christo totus inherens... ».

    expl. : «... Est elementorum prece forma reuersa priorum » (9 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 2084).

    15) « Quod Gregorio ueritatem corporis Christus demonstrauit ».

    inc. : « Gregorius uite uenerabilis hac sacra rite... ».

    expl. : «... ut dubium totum fieret sic inde remotum » (4 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 7376 a).

    16) « Qualis esse debeat qui accedit ad eucharistiam ».

    inc. : « Viscera munda para qui pasci queris in ara... ».

    expl. : «... Mande saginatum uitulum de uirgine natum » (10 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 20638).

    17) « De quatuor euangelistis ».

    inc. : « Matheo, Luce, Marcho datur atque Iohanni... ».

    expl. : «... Sic homo sic uitulus sic leo sic aquila » (4 v.).

    18) (Sanctae Annae trinubium) Carmen : « Anna uiros... ».

    titre : « De Anna et tribus uiris eius tribusque filiabus ».

    inc. : « Anna uiros habuit Ioachim Cleopham Salomeque... ».

    expl. «... Plena uiro tandem Iacobum tulit atque Iohannem » (12 v. — éd. cf. supra, Alençon, Bibl. mun. 98-I (XIIIe s.) f. 159 v°).

    19) « Inde de Anna et tribus Mariis tribusque maritis ».

    inc. : « Est tribus Anna uiris tribus alleuiata Mariis... ».

    expl. : «... Tercia bis genero Salome peperit Zebedeo » (6 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 5872).

    20) ‹HILDEBERTVS CENOMANNENSIS›, Carmen 21 de tribus missis in natale Domini

    titre : « Cur in natali Domini ter missa celebretur ».

    inc. : « In Natale sacro sacre solemnia misse... » (P. L., 171, col. 1198 D ; éd. A. Brian Scott, op. cit. supra, p. 10 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 9015).

    21) ‹HILDEBERTVS CENOMANNENSIS, Epigrammata biblica 67 transmutacione locorum in missa›.

    titre : « Cur dextera pars altaris teneat principium et finem misse ».

    inc. : « Est ratio cur pars altaris dextera misse... » (P. L., 171, col. 1192 C et 1194 B ; éd. A. B. Scott, D. F. Baker et A. G. Rigg, The Biblical Epigrams of Hildebert of Le Mans : A critical Edition (Mediaeval Studies, 47, 1985, p. 310 n° 67 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 5831).

    f. 337-337 v° ‹HILDEBERTVS CENOMANNENSIS›, Carmina.

    22) f. 337 : Carmen 57 uersus de horis cottidianis.

    titre : « Ratio celebrandum horarum ».

    inc. : « In matutino damnatur tempore Christus... » (éd. A. Brian Scott, op. cit. supra, p. 54; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 8988).

    23) f. 337-337 v° : Carmen 3 cur bono male uel malo bene.

    titre : « Cur bono et malo bene et male proueniat ».

    inc. f. 337 v° : « Est aliquando bono bene ne grauibus superetur... » (P. L., 171, col. 1436 B ; éd. cit., p. 1 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 5568).

    24) Carmen 5 unde malum.

    titre : « Vnde malum ».

    inc. : « Quid petis unde malum cum sint bona cuncta creata... » (P. L., 171, col. 1407 B ; éd. cit., p. 2 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 15869).

    25) « De eligenda societate ».

    inc. : « Infames fugiat tua conuersatio semper... ».

    expl. : «... Nec placuisse malis suspicione caret » (4 v. — cf. H. Walther, Proverbia, n° 12282).

    26) « De ordine dilectionis ».

    inc. : « Qui melior cunctis Deus est plus debet amari... ».

    expl. : «... Metas et legem transit amicitie » (9 v. ; cf. Troyes, Bibl. mun. 215 (XIIe s. ex.) f. 120 v°).

    27) « Lex naturalis dicit ».

    (texte) : « Que tibi tu non uis fieri ne feceris ulli

    Que fieri tibi uis hec quoque fac aliis » (cf. H. Walther, Proverbia, n° 23094).

    28) « De contemptu mundi ».

    (texte) : « Quicumque uelis mentem coniungere celis

    Mundi sperne minas et res pede contere blandas » (cf. Troyes, Bibl. mun. 215 (XIIe s. ex.) f. 120 v°).

    29) ‹SERLO DE WILTON›, De contemptu mundi.

    titre : « De mundo fugitiuo ».

    inc. : « Mundus abit res nota quidem res usque notanda... » (éd. Th. Wright, The Anglo latin satirical poets, 2, 1872, p. 232-233 ; G. M. Dreves et C. Blume, Analecta hymnica, 46, 1904, p. 354 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 11450).

    30) « De uera sapientia ».

    (texte) : « Factis non uerbis sapientia se profitetur

    Letus tristari tristis gaudere memento » (cf. pour le 1er v., H. Walther, Proverbia, n° 8708).

    31) « De uera uita ».

    (texte) : « Vita quid est? esse. Dic esse sed adde necesse

    Quid nescit? lapsum, quid ait? sum, quid negat? absum » (cf. H. Walther, Proverbia, n° 33864).

    32) « De timore et spe ».

    inc. : « Cum timor est sine spe mox desperatio torquet... » (éd. Pitra, Spicilegium Solesmense, 2, 1855, p. 440 ; P. Lehmann, Mittellateinische Verse in Distinctiones monasticae et morales vom Anfang des 13 Jahrhunderts (Sitzungsberichte der Bayerischen Akademie, Philol. hist. Kl., 1922, 2, p. 21) (= P. Lehmann, Erforschung des Mittelalters, 4, Stuttgart, 1961, p. 329) ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 3849).

    33) « Quodcumque potest manus tua instanter operare ».

    inc. : « Vita breuis casusque leuis nec spes remeandi... ».

    expl. : «... Hora sit ire foras postquam compleueris horas » (10 v. — éd. des v. 1-4, L. Delisle, Rouleaux des morts du IXe au XVe s., Paris, 1866, p. 316 n° 101 : rouleau du bienheureux Vital, abbé de Savigny, † 1122; J. Öberg, Serlon de Wilton, Poèmes latins (Studia latina Stockholmiensia, 14), Stockholm, 1965, p. 31 ; cf. A. G. Rigg, Medieval Latin Poetic Anthologies (II) (Mediaeval Studies, 40, 1978, p. 405 n° 56) ; H. Walther, Initia carminum, n° 20660 ; Proverbia, n° 33831).

    34) « De optima hominis compositione ».

    inc. : « Mens facies oculus sit pura seuera pudicus // » (cf. Troyes, Bibl. mun. 215 (XIIe s. ex.) f. 120 v°).

    3 feuillets manquent.

    f. 338 : ‹ADAM DE S. VICTORE, Sequentia : In dedicatione Ecclesiae›.

    inc. mutilé : « // rebecce ydria. Hec in aures et armillas... » (v. 21 — P. L., 196, col. 1465-1468).

    f. 338-344 : Epistulae IV.

    1) f. 338-339 v° : titre : « Epistula pro custodia uirginatis ».

    inc. : « S. dilecto suo bone indolis adolescenti... ».

    expl. mutilé : «... quam ut lauderis ob // ».

    1 feuillet manque.

    2) f. 340-340 v°, inc. mutilé : « // licet ex collo pendeat... ».

    expl. : «... et a cornibus unicornium humilitatem meam ».

    3) f. 340 v°-342 v° : titre : « Epistula cuiusdam contra gulam, luxuriam et auariciam ».

    inc. : « Carnali homini et in uia morum grauiter... »

    expl. mutilé : «... sunt enim horrende tene // » (réclame : « bre et fumus »).

    3 feuillets manquent.

    4) f. 343-344, inc. mutilé : « // linquam. Ingredere uiam mandatorum... ».

    expl. : «... et scribendi raritas et amor scribentis. Bene ualere uos opto omnes et singulos » (mêmes épîtres dans les mss. Douai, Bibl. mun. 533, f. 213-216 v° col. 2 (cf. infra), et Troyes, Bibl. mun. 215, f. 123 v°-129).

Ancien possesseur

Anciennement dans

Origine

  • Origine : nord-est de la France, probablement écrit à l’abbaye Saint-Vaast d’Arras dont il provient ; écritures droites et soignées.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XLI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XLI

  • Possesseur : abbaye Saint-Vaast d’Arras d’après les ex-libris du f. 1 daté de 1386 : « Hic morabatur cum domino subpriori Willelmus Fabri anno Domini M°CCC°LXXXVI° » et en marge sup. du f. 2 daté de 1628 : « Bibliothecae monasterii S. Vedasti Atrebatensis 1628 A » ; la date de 1386 est reportée en marge inf. du f. 2 avec la cote complète « A 15 » du classement de 1720 (cf. Cat. gén. infra, p. 7) ; autre cote en marge inf. du f. 2 « N° 12 » ; parmi les essais de plume du f. 344 v°, notation mesurée en losanges et à points carrés liés (XVe s.) accompagnée de la mention : « Liber deflorationum Dauidis de Bullur » (Boulancourt?).

Notes

Source des données : Biblissima

Bibliographie

    • Cat. gén., in-4°, 4, Paris, 1872, p. 183-185
    • J. N. Hillgarth, El Prognosticum futuri saeculi de san Julian de Toledo (Analecta sacra Tarraconensia, 30, 1958, p. 40 n° 153)
    • C. Jeudy et Y.-F. Riou, Notes, p. 314.

Vie du livre

Source des données