Point d'entrée sur le patrimoine écrit du Moyen Âge et de la Renaissance en Occident du VIIIe au XVIIIe siècle
Moteur de recherche de manuscrits et livres anciens numérisés et intéropérables
Plateforme collaborative de gestion de publication des données d'autorité Biblissima
Aide à la lecture et apprentissage des langues anciennes, outils et environnements de travail en XML
Service d’expertise autour des standards IIIF
Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q311473
Parch., XIIIe s. (ex.), 344 ff. (f. 1 v° blanc, foliotation contemporaine en chiffres romains de 4 à la fin), 423 X 280 mm., just. : 312 X 202 mm., 2 col., 40 lignes, réglure à l’encre. En raison de la reliure très serrée et des nombreuses lacunes, le compte direct des cahiers non signés est impossible ; réclames horizontales à la fin de chaque cahier ; d’après la foliotation ancienne, il manque les feuillets suivants : 2, 4-5, 7-8, 11-12, 14, 16, 18, 20, 22, 25-26, 30-31, 35-36, 40, 43, 46, 49, 51, 54-55, 58-60, 63, 65, 69, 71, 74-75, 78, 80, 88-89, 92, 94, 104-105, 109, 116, 122, 128-129, 135-137, 140-141, 143, 150, 158, 164, 166, 169, 177, 185, 188, 190, 196, 203, 210, 213, 218-219, 228, 232, 237, 243, 251-253, 256, 262, 268, 276, 279, 284, 292-293, 298, 301, 307, 315, 322, 328, 330, 336, 342, 346, 353, 359, 367-369, 380, 386-387, 390, 394-396, 401, 403-404, 407, 409-411, 415, 421, 428, 433, 438, 440, 443, 445, 448, 450, 452, 454, 456, 458, 461-463, 466, 468, 470-472 soit 133 feuillets ; ce qui permet d’avancer que le manuscrit était constitué de 30 quaternions réguliers jusqu’au f. 172 et de quaternions mêlés de ternions ensuite. Lettres ornées, de 25 à 40 mm. de hauteur peintes en bleu, ocre et orange sur fond d’or avec tiges rehaussées d’or se terminant par des feuillages ou des grotesques ; initiales bleues ou rouges avec filigranes de couleur opposée et tiges à nerfs bleus et rouges ; titres rubriqués ; majuscules bleues et rouges dans le texte. Titre ancien gravé et doré au dos de la reliure, répété au f. 2 : « Liber deflorationum S. Augustini et varia eiusdem opera ». Les f. 1-3 v° de la foliotation moderne sont une addition contemporaine de la table du contenu. Reliure sur ais de bois recouverts de parchemin.
inc. : « tio in epistula... » (Table f. 3).
: « illi occiderunt... » (après la table, f. 5, 1 f. manque).
expl. : «... cum hic pre » (f. 343 v°).
: « mia inuitent. Hinc... » (f. 344).
Source des données : Persée - DER-IRHT, XLI
f. 4-344 : ‹Florilegium Duacense›.
cf. infra, Douai, Bibl. mun. 285 (XIIe s.) et 533 (XIIe-XIIIe s.) ; Troyes, Bibl. mun. 215 (XIIe s. ex.) dont des extraits sont repris dans le désordre dans le ms. Vatican, Reg. lat. 1707 (XIIIe-XIVe s.)
f. 2-96 v°.
~ 1) f. 4-80 v° : ‹Flores Veteris et Noui Testamenti›.
f. 4-53 : ‹Flores Veteris Testamenti›.
titre : « Introitus ad Sacram Scripturam ».
inc. : « In Sacra Scriptura species dictionis quatuor sunt... » (cf. F. Stegmüller, Repertorium Biblicum Medii Aevi, 6, Madrid, 1958, p. 14, n° 8428 d’après ce manuscrit).
f. 4 v° : «... aut ipsas potissi // ».
2 feuillets manquent.
f. 5 : « // illi occiderunt... ».
f. 6 v° : «... ei restat quod // ».
f. 7 : « // cessit, aliquando... ».
f. 8 v° : «... post habueris // ».
f. 9 : « // tim decidit... ».
f. 9 v° : «... qui con // ».
1 feuillet manque.
f. 10 : « // cadere. Aliud ad... ».
f. 10 v° : «... ideo prohibitum // ».
f. 11 : « // custodite non... ».
f. 11 v° : «... professione conueniat // ».
f. 12 : « // ei paramus... ».
f. 12 v° : «... posuisset sed quia // ».
f. 13 : « // claudatur uisus... ».
f. 13 v° : «... omnis carnis // ».
f. 14 : « // cius est in omnibus... ».
f. 15 v° : «... uita sine // » (réclame : « contemplatiua »).
f. 16 : « // sum ipse uos... ».
f. 18 v° : «... que uoluit // ».
f. 19 : « // missio peccatorum... ».
f. 21 v° : «... mandata eo // ».
f. 22 : « // urse occurrere... ».
f. 24 v° : «... sustinere uel certe // ».
f. 25 : « // precipitabit eum... ».
f. 26 v° : «... uero receptibi // ».
f. 27 : « // et nemini dedit... ».
f. 28 v° : «... in die caligat. Ecce // ».
f. 29 : « // les et fetor putredinis... ».
f. 30 v° : «... serpenti credidit ho // ».
f. 31 : « // autem exterius laxat... ».
f. 31 v° : «... uel in Spiritus // ».
f. 32 : « // pate cogitationes... ».
f. 33 v° : «... instrumenta sint deo // ».
f. 34 : « // sti disciplinam... ».
f. 35 v° : «... e contra. In futuro // ».
f. 36 : « // gat uel auaritia... ».
f. 37 v° : «... huius modi co // ».
f. 38 : « // indicat. Nec in... ».
f. 38 v° : «... malum coram te // ».
f. 39 : « // ut consoletur me... ».
f. 41 v° : «... dereliquid // ».
f. 42 : « // non ascendit... ».
f. 42 v° : «... sed quantum // ».
f. 43 : « // perturbatio animi... ».
f. 44 v° : «... Dum penitenciam // ».
f. 45 : « // et ducet ad supplicium... ».
f. 46 v° : «... diuitiis arbitremur // ».
f. 47 : « // plus Christum... ».
f. 47 v° : «... etiam in pace // ».
f. 48 : « // tristicia concupiscientia... ».
expl. : «... sed diuine maiestatis sensu accipiamus » (cf. F. Stegmüller, op. cit., p. 14, n° 8429 et infra, Douai, Bibl. mun. 533, f. 1-41 v° col. 2).
f. 53-80 v° : Flores Noui Testamenti.
titre : « Incipit defloratio librorum noui Testamenti ».
inc. : « Christus nasci uoluit ut homo, immolari ut uitulus... ».
f. 54 v° : «... sicut Marie lepra // ».
f. 55 : « // Israel. Qui reliquerunt... ».
f. 56 v° : «... in montem orare // ».
f. 57 : « // Plerumque durior... ».
f. 57 v° : «... peccata remitto qui // ».
f. 58 : « // publica noxa... ».
f. 66 v° : «... tribulationes nobis esse // ».
f. 67 : « // nescire unde habeas... ».
f. 69 v° : «... perfectio est. Quamdiu // ».
f. 70 : « // domino auctore... ».
f. 75 v° : «... Ideoque per animam // ».
f. 76 : « // et in consumptus... ».
expl. : «... in futuro de percepta mercede letabimur » (cf. F. Stegmüller, op. cit. supra, n° 8430 et infra, Douai, Bibl. mun. 533, f. 41 v° col. 2-57 v° col. 1).
2) f. 80 v°-177 v° : Flores librorum sancti Augustini.
titre : « Incipiunt capitula particule prime in defloratione librorum sancti Augustini episcopi ». — «... XXXIIII. De continentia // ».
(texte) f. 81 inc. mutilé : « // exultabitis iocundiusque... ».
f. 85 v° : «... intelligendum est quod per // ».
f. 86 : « // apparet. Etsi... ».
f. 90 v° : «... quecumque est in... // ».
3 feuillets manquent.
f. 91 : « // Quod uidebimus... ».
f. 92 v° : «... nescit. Beatus autem // ».
f. 93 : « // Deo. Cetera uero... ».
f. 93 v° : «... altera, qui autem // ».
f. 94 : « // mentem eneruandam... ».
f. 99 v° : «... eterna et spiritalia // ».
f. 100 : « // peruersa et fiat... ».
f. 106 v° : «... iusticie hominis XV // ».
f. 107 : « // propositum uocatus... ».
f. 111 v° : «... in quo est. Manere // ».
f. 112 : « // iam in medio... ».
f. 112 v° : «... summe bonus sit ul // ».
f. 113 : « // hoc bonum... ».
f. 114 v° : «... deum dilige pro // » (réclame : « ximum »).
f. 115 : « // quia non ad eos... ».
f. 121 v° : «... credat incongrua at // » (réclame : « que in illo »).
f. 122 : « // certis uelut passibus... ».
f. 128 v° : «... fratris tunc portabis // ».
f. 129 : « // lorantibus nosset... ».
f. 130 v° : «... quorum auiditas // ».
f. 131 : « // Die septimo... ».
f. 131 v° : «... prosecutus in montibus // ».
f. 132 : « // mate cotidie... ».
f. 136 v° : «... ne alius occidatur // ».
f. 137 : « // Nunquid enim si... ».
f. 142 v° : «... lucem diem et tene // ».
f. 143 : « // id quo male... ».
f. 148 v° : «... Summus Deus qui // ».
f. 149 : « // ipso spatio... ».
f. 150 v° : «... sed malum sit // ».
f. 151 : « // bi existentes... ».
f. 154 v° : «... ita uel erudiri // ».
f. 155 : « // boni cum deficit... ».
f. 162 v° : «... eruditis eo quod // ».
f. 163 : « // bido odium luxuria... ».
f. 165 v° : «... facultatem sed coro // ».
f. 166 : « //ri super id quod... ».
f. 169 v° : «... propter pisces ma // ».
f. 170 : « // agat ad bonum... ».
f. 174 v° : «... uestibus placere sed // ».
f. 175 : « // nosis dat gratiam... ».
expl. : «... salus esto infirmitate mere et uerus resuscitator anime mee. Amen » (cf. infra, Douai, Bibl. mun. 533, f. 57 v° col. 1-109 col. 1).
~ 3) f. 178-287 v° : Liber deflorationum.
cf. Troyes, Bibl. mun. 215, f. 1-70.
titre : « Incipit prologus in libros deflorationum ».
(prol.) : « Libros auctorum et philosophorum mihi sepius... » (éd. d’après le ms. Troyes, Bibl. mun. 215, f. 1, H. M. Rochais, Florilèges spirituels, dans Dictionnaire de Spiritualité, 5, Paris, 1962, col. 455-456).
(texte) titre : « Incipit defloratio S. Ambrosii ».
précédé de la table des chapitres.
« De officiis I.
De Caïn et Abel II...
Didimus de spiritu sancto XLV
Prosper XLVI ».
f. 178-200 : AMBROSIVS MEDIOLANENSIS, Opera (extraits).
(chap. I) titre : « Ambrosius de officiis. Liber primus ».
inc. : « vnus uerus magister est qui solus non didicit quod homines docent...» (De officiis I, 1 § 3; Clavis n° 144 — P. L., 16, col. 24).
f. 181 v° : «... tranquillitas conscientie et // ».
f. 182 : « // fudit humanis. Vnde... ».
f. 183 v° : «... generationis remedium quod non // ».
f. 184 : « // inclinata ad materiam... ».
f. 188 v° : «... sibi arrogaret // ».
f. 189 : « // se de hoste... ».
f. 193 v° : «... item questio // ».
f. 194 : « // amaritudo te... ».
expl. : «... quia idem erimus quod fuimus » (De excessu fratris, II, 48; Clavis n° 157 — P. L., 16, col. 1327 ; éd. O. Faller, Sancti Ambrosii Opera, pars septima (Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, 73), Vienne, 1955, p. 274).
f. 200-209 : HIERONYMVS presbyter, Epistulae (Clavis n° 620, extraits).
titre : « Incipit defloratio epistularum sancti Hieronimi. Hieronimus ad Heliodorum monachum XXV ».
inc. : « Nudos amat heremus... ».
f. 200 v° : «... qui contumeliam // ».
f. 201 : « // ciuitas regis... ».
f. 202 v° : «... mea conmorabitur // ».
f. 203 : « // nam cuius in amicitiis... ».
f. 206 v° : «... patet Incentiua in // ».
f. 207 : « // clara est abstinencia... ».
expl. : «... dolus inuentus est in ore eius ».
f. 208-209 : Ps. HIERONYMVS presbyter, Epistula 6 de uiro perfecto (Clavis n° 225).
titre : « Ieronimus in libro de homine perfecto XXVI ».
inc. : « Omnes summus in minimis cauti...» (P. L., 30, col. 76 A).
expl. : «... super adulteram non auderem ».
f. 209-210 v° : CYPRIANVS, Epistulae (Clavis n° 50, extraits).
titre : « Cyprianus ad Donatum XXVII ».
inc. : « Nunquam eui senio delicta... ».
expl. : «... Deum quem ignorare non possis ».
f. 210 v°-213 : ORIGENES, Excerpta.
titre : « Origenes in cantico canticorum Liber primus XXVIII ».
inc. : « Caritas que Deus est... ».
expl. : «... bonitatem Dei malicia hominum ».
f. 213-214 : RVFINVS AQVILEIENSIS presbyter, Clementis papae I Recognitiones (transl. lat., Clavis n° 198, extraits).
titre : « Incipit defloratio hystorie Clementis Liber primus. XXIX ».
inc. : « Flebam apud memetipsum quod inaniter... ».
f. 213 v° : «... eorum nullam dulce // ».
f. 214 : « // ignorantie tenebris obuoluti in interitum demergentur ».
f. 214-216 : IVLIANVS TOLETANVS, Prognosticon futuri saeculi (Clavis n° 1258, extraits).
titre : « Liber pronosticorum futuri seculi a Iuliano cathedre Toletane episcopo editus liber I ».
inc. : « Si id quod futuri sumus sedula... ».
expl. : «... ad regnum cuius nullus est finis ».
f. 216-217 v° : IoHANNES CHRYSOSTOMVS, Excerpta.
titre : « Iohannes Crisostomus XXI ».
inc. : « Gratia Spiritus Sancti per quod uult... ».
expl. : «... peccatores timere ac tremere ».
f. 217 v°-218 : ISIDORVS HISPALENSIS, Excerpta.
titre : « Isidorus XXXII ».
inc. : « Malorum iniquitas sanctorum... ».
— «... multa scire et recte uiuere // ».
f. 218 : « // non pelliceatis. Coram Deo... ».
expl. : «... non est a subditis discutiendum ».
— FVLGENTIVS RVSPENSIS, Sermo 5 de caritate Dei ac proximi (Clavis n° 832, extrait).
titre : « Fulgentius de caritate XXXIII ».
inc. : « Caritas que nunquam cadit sic... ».
expl. : «... illos inuitet ut fiant ex inimicis amici » (4 — P. L., 65, col. 739 A ; éd. J. Fraipont, Sancti Fulgentii episcopi Ruspensis opera (Corpus Christianorum, Series Latina, 91 A), Turnhout, 1968, p. 921).
— BASILIVS MAGNVS, Excerpta.
titre : « Basilius XXXIIII ».
inc. : « Creature opus pars exigua uirtutis... ».
expl. : «... difficillimum est seipsum cognoscere » (26 lignes).
f. 218-219 v° : HILARIVS PICTAVIENSIS, De Trinitate (Clavis n° 433, extraits).
titre : « Incipit liber sancti Hylarii de Trinitate XXXV ».
inc. : « De magnitudine operum et pulchritudine... ».
expl. mutilé : «... Sapientia ait Dominus // ».
f. 220-230 v° : GREGORIVS MAGNVS, Opera (extraits).
f. 220-220 v° : Homiliae (Clavis nos 1709-1711).
inc. mutilé : « // Quia et dedit homini... » (In Euangelia, XXV, 9 — P. L., 76, col. 1195 D).
expl. : «... ut ad bonum sine fine ueniatur » (In Ezechielem, II, 10, 4 — P. L., 76, col. 1060 C ; éd. M. Adriaen, Sancti Gregorii Magni homiliae in Hiezechihelem prophetam (Corpus Christianorum, Series Latina, 142), Turnhout, 1971, p. 382 ligne 114).
f. 220 v°-224 v° : Regula pastoralis (Clavis n° 1712).
titre : « Incipit defloratio libri pastoralis XXXVII ».
inc. : « Nulla ars doceri presumitur...» (I, 1 — P. L., 77, col. 14).
expl. mutilé : «... frater est sua opera dissi // » (III, 34 — col. 118 D).
f. 225-230 v° : Dialogi (Clavis n° 1713).
inc. mutilé : « // contumelie illate probant...» (I, 5 — P. L., 77, col. 180 C ; éd. A. De Vogüé et P. Antin, Grégoire le Grand, Dialogues, tome II (Sources chrétiennes, 260), Paris, 1979, p. 62, ligne 57).
expl. : «... Deo hostia ipsi fuerimus » (IV, 60 — col. 429; IV, 62, éd. cit., tome III (Sources chrétiennes, 265), Paris, 1980, p. 206 ligne 30).
f. 230 v°-232 v° : CASSIANVS IOHANNES, De institutis Coenobiorum (Clavis n° 513, extraits).
titre : « Ioh‹ann› es Cassianus in Institutis monachorum XXXIX ».
inc. : « Quicquid inter famulos Dei presumitur... ».
f. 231 v° : «... cum hanc uel penitudi // ».
f. 232 : « // cordis quasicumque distrahitur... ».
expl. : «... quam corrupta mundantur ».
f. 232 v°-234 : SMARAGDVS, Excerpta.
titre : « Smaragdus XL ».
inc. : « Oratio cordis est non... ».
expl. : «... et audiui uocem dicentem humilitas ».
f. 234-235 v° : Vitae Patrum (extraits).
titre : « In uitas patrum XLI ».
inc. : « Nolite queso uirtutis tanquam... ».
expl. : «... dixit et non iudices ».
f. 235 v°-237 v° : Collationes.
titre : « Quod triplici ratione perueniat genitalis fluxus egestio XLII ».
inc. : « Huius ergo infestationis... ».
expl. mutilé : «... cogitationibus immoretur. Tercius // ».
f. 238-241 v° : ‹IOHANNES CHRYSOSTOMVS›, De sacerdotio (extraits).
titre : « De discretione sacerdotum erga deliquentes ».
inc. mutilé : « // tali arte nequiter utitur... ».
expl. : «... et priorum ulnerum negligentem ».
f. 241 v°-243 v° : GREGORIVS NAZIANZENVS, Excerpta.
titre : « Gregorius Nazanzenus [sic] de natali Domini XLIIII ».
inc. : « Omnes genus plaudite manibus... ».
f. 242 v° : «... multe eloquentie est et mul // ».
f. 243 : « // et contempnere aliquos... ».
expl. mutilé : «... patre eius hanc » //.
1 feuillet manque
f. 244-246 : ‹IVLIANVS POMERIVS›, De uita contemplatiua (Clavis n° 998, extraits).
inc. mutilé : « // esse de casu sollicitus... ».
expl. : «... intelligendus est uitiis inimicus ».
f. 246-253 v° : PROSPER AQVITANVS, Excerpta.
titre : « Ex libro responsionum Prosperi ».
inc. : « Prudentibus uiris non placent... ».
f. 248 v° : «... non potuisse uinci quam // ».
f. 249 : « // mauit ut ei non solum... ».
expl. : «... sed iudicium quod parum profecerunt ».
f. 253 v°-255 v° : ‹Quaestiones›.
titre : « De ymagine et similitudine Dei in homine ».
inc. : « Quomodo intelligendum est... ».
f. 253 v° : «... preceptum dederit Christi // ».
f. 254 : « // amplexu continendum... ».
expl. : «... osculum pacis nec hic ».
f. 255 v°-257 v° : « Prouerbia ad instructionem morum seu regule uiuendi ».
inc. : « Dei precepta non sunt ratione... ».
f. 256 v° : «... et sine puritate mentis // ».
f. 257 : « // Nunquam esset detractor... ».
expl. : «... preter esse cum eo ».
f. 257 v°-259 : Definitiones.
titre : « Diffinitiones diuersorum doctorum. Hugo ».
inc. f. 258 : « Accidia est mentis confusio... ».
(Sentences tirées de différents auteurs, dont Cicéron et Sénèque, par ordre alphabétique).
f. 258 col. 1 : « Tullius. Amicitia est diuinarum humanarumque rerum summa cum beniuolentia consensio » (Cicero, De amicitia, 6, 20) etc.
f. 259 col. 1 : « Seneca — Votum est uoluntaria sponsio animi » (non identifié).
« Idem. Venia est pene merite remissio » (Seneca, De clementia, II, 7, 1).
(La sentence qui suit, précédée de « Idem » est en réalité de HVGO DE SANCTO VICTORE, De sacramentis fidei christianae, II, pars 12, chap. 3).
expl. : «... Hugo — Zelus est dum pro amore... sustinens ».
f. 259-259 v° : ‹HIERONYMVS presbyter›, Liber de nominibus hebraicis (Clavis n° 581, extraits).
titre col. 1 : « Interpretationes quorundam hebraicorum nominum ».
inc. : « Adam homo siue terrenus...» (De genesi — P. L., 23, col. 775 ; éd. P. De Lagarde, S. Hieronymi presbyteri opera. Pars I. Opera exegetica, 1 (Corpus christianorum, Series Latina, 72), Turnhout, 1959, p. 60).
expl. : «... Syrum est, non hebreum » (De Euangelio Matthaei — P. L., 23, col. 839-840; éd. cit., p. 135).
f. 259 v°-260 v° : « Interpretationes quorundam hebraicorum nominum ».
inc. : « Architriclinus princeps trium... ».
expl. : «... uel inuidia. Izanium lolium ».
f. 260 v°-261 : « De duodecim gradibus humilitatis ».
inc. : « Primus humilitatis gradus... ».
expl. : «... compositus habitus ».
avec en regard : « De duodecim gradibus superbie ».
inc. : « Duodecim superbie gradus est... ».
expl. : «... primus curiositas ».
f. 261 : ‹Ps. CYPRIANVS›, De duodecim abusiuis saeculi (Clavis n° 1106, extrait).
titre : « Duodecim abusiones seculi quibus iusticia suffocatur ».
inc. : « Sapiens sine operibus... ».
expl. : «... populus sine lege » (Préf. — éd. G. Hartel, S. Thasci Caecili Cypriani opera omnia (Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, 3, pars 3), Vienne, 1871, p. 152).
avec en regard : ‹HVGO DE FOLIETO, De duodecim abusionibus claustri = De claustro animae, II, 11› (extrait).
titre : « Duodecim abusiones claustri quibus religio corrumpitur ».
inc. : « Prelatus negligens... ».
expl. : «... irreuerentia iuxta altare » (II, 11 — P. L., 176, col. 1058).
f. 261-267 : « Sententie ex sanctorum patrum tractatibus collecte. Quid sit caritas, cupiditas, flagitium, facinus ».
inc. : « Qui in uno offenderit... ».
f. 262 v° : «... de prouerbiis Salomonis iuxta ne // ».
f. 263 : « // gum a facie Dei... ».
expl. : «... tue cogitationis intelligas ».
f. 267-269 v° : « Decreta sanctorum Patrum breuiter collecta de symbolo ».
inc. : « Post aduentum Spiritus sancti... ».
f. 267 v° : «... Quosdam adoratores y // ».
f. 268 : « //ris parentibus esse... ».
expl. : «... quorum est falsa confessio ».
f. 269 v°-272 v° : « Incipit opusculum de futuro iudicio ».
inc. : « Duo sane certissima necdum... ».
expl. : «... legitur apparuisse uiuentibus ».
f. 272 v°-275 : De uisionibus, de miraculis, de mirabilibus, de daemonibus.
titre : « Augustinus ad Euodium de uisionibus somniorum ».
inc. : « Frater noster Gennadius... ».
f. 274 v° : «... ad sanctam communionem // ».
f. 275 : « // munt. Vnde Lucanus... ».
expl. : «... magicam inuenit ».
f. 275-277 v° : De uiris egregiis.
titre : « De uiris eximiis. Quomodo beatus Gregorius montem precibus mouit ».
inc. : « Legimus sanctis Patribus beati patris... ».
expl. : «... cur talia scripserit ».
f. 277 v°-280 : De historiis.
titre : « De nominibus dierum ».
inc. : « Siluester papa primus apud Romanos... ».
expl. : «... impeditur Herodes ».
f. 280-282 v° : Chronica.
titre : « Breuis adnotatio temporum ab aduentu Christi ».
inc. : « Dominus noster Iesus Christus de Virgine... ».
expl. : «... heremiticam duxit uitam ».
f. 282 v°-287 v° : Meditationes et orationes.
titre : « Meditatio seu oratio excitans animam ad contemplandum Deum ».
inc. : « Eya nunc homuncio fuge... ».
f. 284 v° : «... quasi plumbeum pondus // ».
f. 285 : « // denter murmuro... ».
expl. : «... ueram agnoscis miseriam ».
4) f. 287 v°-344 : Florilegium poeticum.
(cf. infra, Douai, Bibl. mun. 533, f. 167 v°, col. 2-261 v°, col. 2 et Troyes, Bibl. mun. 215, f. 71-130 v°).
(prol.) titre : « Incipit prologus in libros deflorationum ».
inc. : « Libros auctorum et philosophorum michi sepius replicanti ad leges... ».
expl. f. 288 : «... Hilarii atque aliorum claudantur uolumine. Explicit prologus in libros deflorationum » (éd. d’après le ms. Troyes, Bibl. mun. 215, f. 71, H. M. Rochais, op. cit. supra, col. 455-456).
suivi de la table des chapitres :
« Cato, Prosper, Flores auctorum...
... de sacramento altaris, Vita S. Mariae Egyptiacae. Secuntur uersus de diuersis causis » (éd. B. Munk Olsen, op. cit. infra, p. 85).
f. 288-289 : Ps. CATO, Disticha (extraits).
titre : « Incipit defloratio libri Catonis. Prologus ».
inc. : « Legere et non intelligere negligere est » (Ep. 5).
expl. : «... Illud stude agere quod iustum est. Explicit de prologo » (Sent. 55).
(texte) titre : « Liber primus ».
inc. : « Plus uigila semper ne somno deditur esto... » (I, 2 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 14211 ; D. Schaller et E. Könsgen, Initia carminum, n° 12090).
expl. : «... Felices obeunt quorum sine crimine uita est » (IV, 46, 2).
f. 289-289 v° : PROSPER AQVITANVS, Opera (extraits).
mêmes extraits dans les mss. Douai, Bibl. mun. 285, f. 122-123 et 533, f. 168 v°-169 v° ; cf. infra.
titre : « Sententie Prosperi ».
inc. : « Innocentia uera est que non sibi nec alteri nocet...» (Epigrammata ex sententiis s. Augustini, Clavis n° 526 — P. L., 51, col. 499 A).
expl. mutilé : «... Non semper uere est felix impleta uoluntas // » (Epigrammata..., 63 v. 1 — P. L., 51, col. 517 B ; cf. H. Walther, Proverbia n° 18417).
f. 290-292 : « Defloratio auctorum ».
f. 290-291 v° : ‹OVIDIVS, Metamorphoses› (extraits).
inc. mutilé : « // Tempus edax rerum tuque inuidiosa uetustas...» (XV, 234).
f. 291 v° : «... Barba uiros hyrteque decent in corpore sete // » (XIII, 850).
f. 292 : ‹HORATIVS, Epistulae› (extraits).
inc. mutilé : « // occupat obscuri speciem taciturnus acerbi...» (I, 18, 96).
expl. : «... et tempestiuum pueris concedere ludum » (II, 2, 142).
— ‹IVVENALIS, Saturae› (extraits).
inc. : « Imponit finem sapiens et rebus honestis...» (VI, 444).
expl. : «... ne mulum cupias cum sit tibi Gobio tamen in loculis » (XI, 37-38).
— ‹LVCANVS, De bello ciuili› (extraits).
inc. remanié : « Iste decent seruare modum finemque tenere... » (II, 381).
précédé d’un vers non identifié :
« Nec te qui fieris extra messe tenus propria uiue ».
expl. : «... Quicquid a multis peccatur inultum est » (V, 260).
~ f. 292 : SEDVLIVS, ‹Carmen Paschale› (Clavis n° 1447, extraits).
titre : « Versus Sedulii ».
inc. : « Inferiora petens sed non excelsa relinquens...» (2, 214).
expl. : «... qui pietate caret propriam qui non regit iram » (2, 209).
— MAXIMIANVS, Elegiae (extraits).
titre : « Versus Maximiani ».
inc. : « Non sum qui fueram periit pars maxima nostri...» (I, 5).
expl. : «... Hic par diuitibus pauper egenus erit » (VI, 8).
~ f. 292-292 v° : PRVDENTIVS, Psychomachia (Clavis n° 1441, extraits).
titre : « Incipit defloratio Sichomachie Prudentie ».
inc. : « Prima petit campum dubia sub sorte duelli...» (21 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 14584).
expl. : «... Munere conuertes liquido oblectatur odore » (787).
~ f. 292 v°-294 v° : BOETHIVS, Opera (extraits).
f. 292 v°-294 : Consolatio philosophiae (Clavis n° 878).
titre : « Flores Boetii de consolatione. Consolatio philosophiae ».
inc. : « Venit enim properata malis inopina... » (I, Metrum, 1, 9).
expl. : «... In rapacitate tria sunt alienum inuadere cito rapere ablatum celare » (non identifié).
f. 294-294 v° : Opuscula sacra (Clavis n° 890).
titre : « Liber Boetii de sancta Trinitate ».
inc. : « Nulla erit culpa medentis...» (Préf., 28).
expl. : «... amare debeamus » (Liber contra Eutychem et Nestorium, 8, 99).
f. 294 v° : SALLVSTIVS, Opera (extraits).
f. 294 v° : De coniuratione Catilinae.
titre : « Incipit defloratio Salustii ».
inc. : « Omnis homines qui sese student... uitam silentio transeant // » (I).
f. 295 : ‹CICERO, De amicitia› (extraits).
inc. mutilé : « // Nulla est igitur hec amicitia...» (26 § 98).
expl. : «... esse debent etiamsi magna sint » (27 § 104).
~ f. 295-296 v° : Ps. BALBVS Caecilius, De nugis philosophorum.
titre : « Sententie diuersorum philosophorum collecte seu ludicra philosophorum ».
inc. : « Cum quidam stultus diceret audiente... ».
expl. col. 2 ligne 18 : «... Necesse est ut te ipsum aut pecuniam uilem habeas » (recension de Munich, exemplaire presque complet sauf quelques sentences omises surtout à la fin — éd. E. Woelfflin, Caecilii Balbi De nugis philosophorum, Bâle, 1855, p. 18-35).
f. 296 v°-297 : ‹CICERO, Tusculanae disputationes› (extraits).
suivent immédiatement le texte précédent.
inc. col. 2 ligne 18 : « Docto homini uiuere est cogitare...» (V, 38 § 111).
expl. : «... proprium est stulticie aliorum uicia cernere suorum obliuisci » (III, 30, § 73).
f. 297 : Ps. AVSONIVS, Septem sapientum sententiae.
titre : « Septem Sapientium Sententie septenis uersibus explicate. Bias perienus ».
inc. : « Quenam summa boni ? mens semper conscia recti... ».
expl. : «... Cum falso laudes tunc o amice laudes » (I, II 1-6, III, IV 2-7, V, VI 1-3, 5-7, VII 1-4, 7, 5, 6 — éd. R. Peiper, Decimi Magni Ausonii Burdigalensis opuscula, Leipzig, Teubner, 1886, p. 406-408).
f. 297-310 v° : SENECA, Opera (extraits).
f. 297-302 v° : De beneficiis.
titre : « Lucii Annei Senece ad Eburtium Liberalem de beneficiis liber primus incipit ».
inc. f. 297 v° : « Non facile dixerim utrum turpius...» (I, 1 § 3).
f. 298 v° : «... in odium etiam amanda perdu // » (II, 13 § 3).
f. 299 : « // mum sibi pacem nactus est quantum... ».
f. 299 v° : «... rem intuens gaudet gratum // » (III, 17 § 3).
f. 300 : « // omnia esse debent eademque... » (IV, 35 § 3).
f. 301 v° : «... gaudemus ut non fuisse mallemus » (VI, 26 § 2, réclame « Si hoc est »).
f. 302 : « // qui nimis de reddendo beneficio... » (VI, 43 § 3).
expl. mutilé : «... religio quidem que inter arma hostilia sup // » (VII, 27 § 1).
f. 303-310 v° : ‹Epistulae ad Lucilium›.
choix de sentences détachées de la collection complète des lettres divisées en 2 parties : 1) ép. I-LXXXVIII, 2) ép. LXXXIX-CXXIV numérotées I-XXXIII.
inc. mutilé : « // nemo non inde est ante quod nichil est (ép. 44, 5) XLV. Lectio certa prodest...» (ép., 45, 1).
f. 305 v° : «... Interest animis nostris et cogitatio // » (ép. 83, 1 ; réclame : « nibus nostris »).
f. 306 : « // nionibus falsis et quanta quidquid... » (ép. 90, 34).
expl. : «... cum intelliges infelicissimos esse felices » (ép. 124, fin).
f. 310 v° : De clementia.
titre : « Seneca de clementia ad Neronem ».
inc. : « Que ex solido nascuntur in bonum... » (I, 1, § 6).
expl. mutilé : «... itaque adhibenda est moderatio // » (I, 2 § 2).
f. 311-312 : ‹GVILLELMVS DE CONCHIS, Moralium dogma philosophorum seu Moralis philosophia de honesto et utili› (extraits).
inc. mutilé : « // ci pro consilio adulationem afferunt » (P. L., 171, col. 1012 A).
expl. f. 311 v° : «... si quid deliquunt quam in nobis ipsis » (Cicero, De officiis, I, 41 § 146 — P. L., 171, col. 1054-1055 ; éd. J. Holmberg, Das Moralium dogma philosophorum des Guillaume de Conches, Upsal, 1929) suivi de 2 sentences non identifiées :
« Citra uel ultra quam expedit persistere uicium est. Virtus uero in eo quod est (f. 312) unum idem equale et consentiens consistit ».
f. 312-312 v° : ‹Ps. SENECA›, Liber de moribus (extraits).
titre : « De moribus ».
inc. : « Omne peccatum actio uoluntaria est (1). Educatio et disciplina... » (2).
expl. : «... agnosci amat quod odit ostendi » (54).
f. 312 v° : ‹SENECA›, De remediis fortuitorum (extraits).
titre : « De remediis fortuitorum ».
inc. : « Mors omnia deuorat... » (1 § 2).
expl. : «... Felix est non qui aliis uidetur sed qui sibi » (dernier §).
— ‹Ps. SENECA›, De paupertate (extraits).
titre : « De paupertate ».
inc. : « Honesta res est leta paupertas... » (1 § 2).
expl. : «... animi dant diuicie insolentiam » (24 § 32).
— Epitaphium Senecae (Anthol. lat. 667) (texte complet).
titre : « Epytaphium Senecae ».
— HIERONYMVS presbyter, Vita Senecae (Clavis n° 616, texte complet).
titre : « Ieronimus in cathalogo uirorum illustrium » (éd. C. W. Barlow, Epistolae Senecae ad Paulum et Pauli ad Senecam..., Rome, 1938, p. 122).
f. 312 v°-314 : ‹Ps. SENECA, Epistulae ad Paulum› (Clavis n° 191, texte complet, éd. C. W. Barlow, op. cit. supra, p. 123-128).
f. 314 : ‹Ps. SENECA, Liber de moribus› (extraits).
titre : « Dogmata Pythagore de greco in latinum a Ieronimo translata ».
inc. : « Fuganda sunt omnibus modis et abscidenda... » (144).
expl. : «... augenda precepta et tradentes se ocio reliquendo » (153).
f. 314-314 v° : ‹Sententiae Platonis et Ciceronis›.
titre : « Plato ».
inc. : « Platonis sententia est omnem sapientium uitam... ».
parmi lesquelles f. 314 : « Amicitia est ut ait Tullius in rhetoricis, uoluntas bonorum erga aliquem causa illius qui diligitur cum pari eius uoluntate » (= Cicero, De inuentione, II, 55 § 166).
expl. : «... unde quidam amicus meus alter ego ».
f. 314 v° : ‹Sententiae›.
suit immédiatement le texte précédent.
inc. : « Plato ait difficilis humani animi coniectura est » (non identifié) parmi lesquelles :
« Seneca. Stulticia morbus est animi » (= Seneca, De beneficiis, VII, 16 § 6).
expl. : «... desinet esse probri loco commune maledictum » (= Seneca, De beneficiis, III, 16 § 1).
~ f. 314 v°-316 : GVILLELMVS DE CONCHIS, Dragmaticon philosophiae (extraits).
titre : « Defloratio phylosophie magistri Guill‹elmi› ».
inc. : « Verba non faciunt hereticum sed defensio... » (Préf. — Dialogus de substantiis physicis ante annos ducentos confectus a Vuilhelmo aneponymo philosopho... industria Guilielmi Grataroli medici..., Strasbourg, 1567, p. 6).
expl. : «... Cometa est ignis in aere creatus ex materia ad concipiendum ignem Ydonea » (V — éd. cit., p. 194) suivi d’une addition à la p. 187, ligne 5 : « Fulmen dum aliquando ab alto... nec ultra triduum ille rigor durat et alia multa » (cf. le ms. Troyes, Bibl. mun. 215, f. 100 v° et A. Vernet, Un remaniement de la Philosophia de Guillaume de Conches (Scriptorium, 1, 1946-1947, p. 246 = Études médiévales, Paris, Études augustiniennes, 1981, p. 146).
f. 316-317 : MARTINVS BRACARENSIS seu Ps. SENECA, Formula uitae honestae (Clavis n° 1080, texte complet).
titre : « Lucii Annei Senece de quatuor uirtutibus » (éd. C. W. Barlow, Martini episcopi Bracarensis Opera Omnia, New Haven, 1950, p. 237-250).
inc. : « Quatuor uirtutum species... ».
f. 316 v° : «... nocendi habuit. Et cum illum // » (éd. cit., p. 241).
f. 317 : « // ciosus attentus semper aliquid... » (éd. cit., p. 247-248).
~ f. 317-320 : HILDEBERTVS CENOMANNENSIS, De quattuor uirtutibus uitae honestae » (texte complet).
titre : « Incipit libellus de IIII uirtutibus honeste uite ».
inc. : « Quatuor eximias uirtutum... » (P. L., 171, col. 1055-1064).
f. 320-321 : PVBLILIVS SYRVS, Sententiae (extraits).
titre : « Prouerbia Senece ».
inc. : « Alienum est quicquid optando euenit... » (1).
f. 320 v° : «... Minus decipitur cui negatur celeriter // » (333).
f. 321 : « // Vbicumque pudor ibi et fides... » (637).
expl. : «... Virtute quod non possis blandicia auferas » (648).
suivi de 3 sentences non identifiées :
— « Victoriam concordia excidium discordia parat ».
— « Virtus semper inuidiam parat ».
— Vbi partes labant summa titubant » (cf. H. Walther, Proverbia, 5, n° 32062 f) suivi d’une nouvelle série d’extraits :
inc. : « Ab alio expectes alteri quod feceris... » (2).
expl. : «... Locutum me aliquando penituit tacuisse nunquam (= Ps. Balbvs Caecilius, De nugis philosophorum, recension de Munich, 26, 1). Oratorem te puta si tibi ipsi quod oportet suadeas » (Pvblilivs Syrvs, Sententiae, Prov., 28).
f. 321 : ‹Ps. SENECA, Liber de moribus› (extraits).
titre : « Prouerbia ».
inc. : « Quod tacitum uelis nemini dixeris si tibi...» (16).
expl. col. 2 ligne 18 : «... scire uti paupertate maxima felicitas est » (137).
— ‹Ps. SENECA, De paupertate› (extrait).
suit sans séparation le texte précédent.
inc. col. 2 ligne 18 : « Si congregetur in te quicquid multi locupletes... ».
expl. : «... elaborauit maiora cupere ab hiis disces » (§ 8).
suivi de 2 sentences non identifiées :
— « Postremus dicas primus taceas ».
— « Sola miseria caret inuidia » (cf. H. Walther, Proverbia, 5, n° 29931).
— ‹Ps. AVSONIVS, Septem sapientum sententiae› (extraits).
« Fortune inuidia est immeritus miser
Felix criminibus non erit homo diu
Quod facturus eris dicere distuberis
Quantum plus liceat tam libeat minus
Viue memor mortis uiue memor salutis » (III v. 2-3, VII v. 3, III v. 1, VI v. 2 — éd. R. Peiper, op. cit. supra, p. 406-408).
~ f. 321-321 v° : ‹WIPO›, Prouerbia (extraits).
titre : « Prouerbia Sapientis ».
inc. : « Decet regem discere legem... » (1; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 4201).
expl. : «... Mundi sperne minas et res pede contere blandas » (P. L., 142, col. 1259-1261, ligne 22).
~ f. 321 v°-322 : Prouerbia ad instructionem morum seu Regulae uiuendi.
titre : « Prouerbia ad instructionem morum seu regule uiuendi ».
inc. : « Quis habens aliquid humani pudoris... ».
expl. : «... neque ut apprehendas neque ut dimittas scias ».
~ f. 322-325 v° : HILDEBERTVS CENOMANNENSIS, De mysterio missae (texte complet).
titre : « Versus diuini Hildeberti Cenomanensis episcopi de concordia ueteris et noui sacrificii. Incipit prologus ».
inc. : « Scribere proposui quod mistica sacra priorum... » (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 17396).
f. 324 v° : «... uerba representans explicet ista super // (réclame : « Accipite ») (P.L., 171, col. 1186 C).
f. 325 : « // Circa principium canonis exprimus... » (col. 1189 B).
expl. : «... Cum pater ad dextram cedit et explet opus (P. L., 171, col. 1177-1192 B).
à la fin : « Finit liber diuini Hildeberti episcopi cennomanensis [sic] de concordia ueteris et noui sacrificii ».
~ f. 325 v°-328 v° : ‹PETRVS PICTOR, Carmina›.
f. 325 v°-328 v° : Liber de sacramentis.
sans le prologue de l’éd. Van Acker.
titre : « Incipit prologus super uersus de sacramentis ».
(épilogue) inc. : « Quisquis nostri redemptoris uestiris ymagine... » (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 16200).
: «... Qui cum Iuda male rodit mensam sui Domini // » (v. 8 — P. L., 171, col. 1199 A ; éd. L. Van Acker, Petri Pictoris Carmina nec non Petri de Sancto Audemaro librum de coloribus faciendis (Corpus Christianorum, Continuatio Mediaeualis, 25), Turnhout, 1972, p. 46).
(texte) f. 326 inc. mutilé : « // Quod solus omnipotens sanctificator et amministrator... » (VIII -P. L., 171, col. 1202 A ; éd. cit., p. 22).
f. 327 v° : «... Vrbs sacra Iherusalem pinguescat eo sociata // » (v. 408 — P. L., 171, col. 1208 A ; éd. cit., p. 35).
f. 328 : « // Quos non excludit sententia mortis auite... » (v. 544 — P. L., 171, col. 1210 A ; éd. cit., p. 41).
expl. : «... Sicque redemptus abit homo quo suus auctor abiuit » (v. 630 — P. L., 171, col. 1198-1212 ; éd. cit., p. 15-45).
f. 328 v° : « Cur panis et uinum in sacramento corporis et sanguinis Domini offerantur et cur aqua ammisceantur ».
inc. : « Si Deus elegit tria que sibi sacrificentur... ».
expl. mutilé : «... sed nusquam legitur limpham simul apposuisse // » (v. 1-60 — P. L., 171, col. 1195-1197 A ; éd. cit., p. 3-4).
~ f. 329-332 v° : HILDEBERTVS CENOMANNENSIS, Opera.
f. 329 : ‹Carmen 45 uersus cuius supra quare dominicum corpus in tres partes frangatur›.
inc. mutilé : « // hostia pro sanctis laus est, pro iustificandis... » (v. 23 — P. L., 171, col. 1193 B ; éd. A. Brian Scott, Hildeberti Cenomannensis episcopi carmina minora, Leipzig, Teubner, 1969, p. 36).
— Carmen 39 de sacramento baptismatis, coniugii, altaris (I-III).
1) titre : « Quod baptismus et sacrificium nouum ueteri concordat ».
inc. : « Baptismalis quedam forma fuit in diluuio
Huic successit huic cessura carnis circumcisio » (I, v. 1-2 — éd. cit., p. 28 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 2061) suivi de :
« Hostia coniugium baptismus qualia primo... » (II, v. 1 — éd. cit., p. 28-29 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 8479).
2) titre : « De coniugio ».
inc. : « Vt cognatos et affines uniret coniugium... » (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 19780).
«... Ad externos transierunt sacra matrimonia » (I, v. 3-6 — éd. cit., p. 28) suivi de : « Affines consanguineos conubia prima... » (III, v. 1 — P. L., 171, col. 1424-1425; éd. cit., p. 29-30 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 672).
f. 329-332 v° : Vita S. Mariae Aegyptiacae.
titre : « Incipit uita sancte Marie Egyptiace a diuino (f. 329 v°) Hildeberto cenomanensi episcopo descripta ».
inc. : « Sicut hyems laurum non urit nec rogus aurum... » (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 18159).
f. 330 v° : «... Vita beatorum uotis succurrit eorum // » (IV — P, L., 171, col. 1327 B).
f. 331 : « // Si naulum dederis patet ere carina ueheris... » (VI — col. 1330 B).
f. 331 v° : «... Ergo recede Pater, tunc ille piissima mater // » (IX — col. 1333 B).
f. 332 : « // et dum necto moras adiit quas incolit horas... » (X — col. 1336 B).
expl. mutilé : «... Mi comes, urgemur et eam sepelire mouemur // » (XI — col. 1340 A).
f. 333-333 v° : ‹ODO CAMERACENSIS, De operibus sex dierum›.
inc. mutilé : « // Que qui mente tenet et fratribus illa ministrat... » (P. L., 171, col. 1214 A).
expl. incomplet : «... Qui solus iussum post positurus erat » (P. L., 171, col. 1216 D).
f. 333 v°-335 v° : ‹ROGERVS CADOMENSIS›, De contemptu mundi.
titre : « Versus morales de contemptu mundi et uita monachorum ».
inc. : « Quid deceat monachum uel qualis debeat esse... » (P. L., 158, col. 687 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 15778).
«... uiuite solliciti reddere uota Deo // » (col. 689 B).
f. 334 : « // Mille satellitibus cinctus telisque suorum... » (col. 692 C).
f. 334 v° : «... et modo ridendo nunc quoque flendo placet // » (col. 696 C).
f. 335 : « // Non est grande bonum corporis arcta salus... » (col. 699 D).
expl. mutilé : « Nempe parens rerum celo dimissus ab alto // » (col. 704 A ; éd. Th. Wright, The Anglo-latin satirical poets, 2, Londres, 1872, p. 175-200).
~ f. 336-337 v° : Carmina.
f. 336 : 1) ‹Carmen « Patre uocante Ioseph uenit... »›.
inc. mutilé : « // aut pecus aut fratres uidet hunc errare per agrum... ».
expl. : «... Dant precium Iosephque suis in curribus aptant Ducitur Egyptum » (v. 4-22 — P. L., 171, col. 1436 C-1437 A; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 19824).
2) titre : « De aduersitate Iob ».
inc. : « Quam male quam subito Iob callidus ingerit hostis... ».
expl. : «... Victorique salus et perdita restituuntur » (6 v. ; cf. Troyes, Bibl. mun. 215 (XIIe s. ex.) f. 119).
3) titre : « De flagello iustorum ».
inc. : « Quos recipit dominus uirga domat atque flagello... ».
expl. : «... Sic fortis quotiens premit hoc fortuna maligne » (6 v. ; cf. Troyes, Bibl. mun. 215 (XIIe s. ex.) f. 119-119 v°).
4) titre : « De sancta Susanna ».
inc. : « Contiguus domui Ioachim fuit hortus in hortum... ».
expl. : «... Hinc sceleris pendunt exit Susanna cathenas » (28 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 3251).
5) titre : « De decem preceptis ».
inc. : « Disce Deum colere nomen Domini retinere... » (5 v. — éd. d’après le ms. Londres, Brit. Libr., Arundel 507, Horstman, Richard Rolle of Hampole, 1, 1895, p. 434, v. 605-609 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 4527).
6) titre : « De eodem ».
inc. : « Cunctipotens unus non est alius deus ullus... ».
expl. : «... Non falsus testis non sis inhians alienis » (8 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 3897).
~ 7) f. 336-336 v° : ‹HILDEBERTVS CENOMANNENSIS›, Carmen 34 de decem plagis Aegypti.
titre : « De decem plagis Egipti ».
inc. : « Prima rubens unda rane tabesque secunda... » (P. L., 171, col. 1436 ; éd. A. Brian Scott, op. cit. supra, p. 21 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 14595).
8) « De incarnatione Verbi ».
inc. : « Sol, cristallus, aqua dant qualemcumque figuram... ».
expl. : «... Hoc anime corpus reddet utrumque deo » (22 v. — cf. P. L., 171, col. 1406, 20 v. et A. Brian Scott, op. cit. supra, supplementum n° 1, 20 v. ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 18369 et 18366).
9) « Nouum quod fecit Dominus super terram ».
inc. : « Virgo parit uagit Verbum Deus ubera sugit... ».
expl. : «... Sic sic uita subit mortem sed mortua uiuit » (6 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 20536 a).
10) ‹HILDEBERTVS CENOMANNENSIS›, Carmen 40 cur Deus homo.
titre : « Cur Deus homo ».
inc. : « Ade peccatum que conueniens aboleret... » (18 v. — P. L., 171, col. 1406; éd. A. Brian Scott, op. cit. supra, p. 32 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 482).
11) « Cur Deus uoluit mori ».
inc. : « Vita beata Deus mortem gustauit ad horam... ».
expl. : «... Viuere mors potuit et uita mori uoluisset » (4 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 20654).
12) « Epitaphium super Domini sepulchrum ».
inc. : « Hic leo dormiuit qui per uigil omnia cernit... ».
expl. : «... Quid pro me pateris uel que mihi grata rependis » (cf. H. Walther, Initia carminum, n° 8007).
13) f. 336 v°-337 : « De conuersione panis et uini in corpus et sanguinem Christi ».
inc. : « Qui Moysi quondam de Saxo protulit undam... ».
expl. : «... Accipe quod dicam mentem positurus iniquam » (18 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 15566).
14) « De miraculo quod uidit sanctus Basilius ».
inc. : « Basilius merens et Christo totus inherens... ».
expl. : «... Est elementorum prece forma reuersa priorum » (9 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 2084).
15) « Quod Gregorio ueritatem corporis Christus demonstrauit ».
inc. : « Gregorius uite uenerabilis hac sacra rite... ».
expl. : «... ut dubium totum fieret sic inde remotum » (4 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 7376 a).
16) « Qualis esse debeat qui accedit ad eucharistiam ».
inc. : « Viscera munda para qui pasci queris in ara... ».
expl. : «... Mande saginatum uitulum de uirgine natum » (10 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 20638).
17) « De quatuor euangelistis ».
inc. : « Matheo, Luce, Marcho datur atque Iohanni... ».
expl. : «... Sic homo sic uitulus sic leo sic aquila » (4 v.).
18) (Sanctae Annae trinubium) Carmen : « Anna uiros... ».
titre : « De Anna et tribus uiris eius tribusque filiabus ».
inc. : « Anna uiros habuit Ioachim Cleopham Salomeque... ».
expl. «... Plena uiro tandem Iacobum tulit atque Iohannem » (12 v. — éd. cf. supra, Alençon, Bibl. mun. 98-I (XIIIe s.) f. 159 v°).
19) « Inde de Anna et tribus Mariis tribusque maritis ».
inc. : « Est tribus Anna uiris tribus alleuiata Mariis... ».
expl. : «... Tercia bis genero Salome peperit Zebedeo » (6 v. — cf. H. Walther, Initia carminum, n° 5872).
20) ‹HILDEBERTVS CENOMANNENSIS›, Carmen 21 de tribus missis in natale Domini
titre : « Cur in natali Domini ter missa celebretur ».
inc. : « In Natale sacro sacre solemnia misse... » (P. L., 171, col. 1198 D ; éd. A. Brian Scott, op. cit. supra, p. 10 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 9015).
21) ‹HILDEBERTVS CENOMANNENSIS, Epigrammata biblica 67 transmutacione locorum in missa›.
titre : « Cur dextera pars altaris teneat principium et finem misse ».
inc. : « Est ratio cur pars altaris dextera misse... » (P. L., 171, col. 1192 C et 1194 B ; éd. A. B. Scott, D. F. Baker et A. G. Rigg, The Biblical Epigrams of Hildebert of Le Mans : A critical Edition (Mediaeval Studies, 47, 1985, p. 310 n° 67 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 5831).
f. 337-337 v° ‹HILDEBERTVS CENOMANNENSIS›, Carmina.
22) f. 337 : Carmen 57 uersus de horis cottidianis.
titre : « Ratio celebrandum horarum ».
inc. : « In matutino damnatur tempore Christus... » (éd. A. Brian Scott, op. cit. supra, p. 54; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 8988).
23) f. 337-337 v° : Carmen 3 cur bono male uel malo bene.
titre : « Cur bono et malo bene et male proueniat ».
inc. f. 337 v° : « Est aliquando bono bene ne grauibus superetur... » (P. L., 171, col. 1436 B ; éd. cit., p. 1 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 5568).
24) Carmen 5 unde malum.
titre : « Vnde malum ».
inc. : « Quid petis unde malum cum sint bona cuncta creata... » (P. L., 171, col. 1407 B ; éd. cit., p. 2 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 15869).
25) « De eligenda societate ».
inc. : « Infames fugiat tua conuersatio semper... ».
expl. : «... Nec placuisse malis suspicione caret » (4 v. — cf. H. Walther, Proverbia, n° 12282).
26) « De ordine dilectionis ».
inc. : « Qui melior cunctis Deus est plus debet amari... ».
expl. : «... Metas et legem transit amicitie » (9 v. ; cf. Troyes, Bibl. mun. 215 (XIIe s. ex.) f. 120 v°).
27) « Lex naturalis dicit ».
(texte) : « Que tibi tu non uis fieri ne feceris ulli
Que fieri tibi uis hec quoque fac aliis » (cf. H. Walther, Proverbia, n° 23094).
28) « De contemptu mundi ».
(texte) : « Quicumque uelis mentem coniungere celis
Mundi sperne minas et res pede contere blandas » (cf. Troyes, Bibl. mun. 215 (XIIe s. ex.) f. 120 v°).
29) ‹SERLO DE WILTON›, De contemptu mundi.
titre : « De mundo fugitiuo ».
inc. : « Mundus abit res nota quidem res usque notanda... » (éd. Th. Wright, The Anglo latin satirical poets, 2, 1872, p. 232-233 ; G. M. Dreves et C. Blume, Analecta hymnica, 46, 1904, p. 354 ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 11450).
30) « De uera sapientia ».
(texte) : « Factis non uerbis sapientia se profitetur
Letus tristari tristis gaudere memento » (cf. pour le 1er v., H. Walther, Proverbia, n° 8708).
31) « De uera uita ».
(texte) : « Vita quid est? esse. Dic esse sed adde necesse
Quid nescit? lapsum, quid ait? sum, quid negat? absum » (cf. H. Walther, Proverbia, n° 33864).
32) « De timore et spe ».
inc. : « Cum timor est sine spe mox desperatio torquet... » (éd. Pitra, Spicilegium Solesmense, 2, 1855, p. 440 ; P. Lehmann, Mittellateinische Verse in Distinctiones monasticae et morales vom Anfang des 13 Jahrhunderts (Sitzungsberichte der Bayerischen Akademie, Philol. hist. Kl., 1922, 2, p. 21) (= P. Lehmann, Erforschung des Mittelalters, 4, Stuttgart, 1961, p. 329) ; cf. H. Walther, Initia carminum, n° 3849).
33) « Quodcumque potest manus tua instanter operare ».
inc. : « Vita breuis casusque leuis nec spes remeandi... ».
expl. : «... Hora sit ire foras postquam compleueris horas » (10 v. — éd. des v. 1-4, L. Delisle, Rouleaux des morts du IXe au XVe s., Paris, 1866, p. 316 n° 101 : rouleau du bienheureux Vital, abbé de Savigny, † 1122; J. Öberg, Serlon de Wilton, Poèmes latins (Studia latina Stockholmiensia, 14), Stockholm, 1965, p. 31 ; cf. A. G. Rigg, Medieval Latin Poetic Anthologies (II) (Mediaeval Studies, 40, 1978, p. 405 n° 56) ; H. Walther, Initia carminum, n° 20660 ; Proverbia, n° 33831).
34) « De optima hominis compositione ».
inc. : « Mens facies oculus sit pura seuera pudicus // » (cf. Troyes, Bibl. mun. 215 (XIIe s. ex.) f. 120 v°).
f. 338 : ‹ADAM DE S. VICTORE, Sequentia : In dedicatione Ecclesiae›.
inc. mutilé : « // rebecce ydria. Hec in aures et armillas... » (v. 21 — P. L., 196, col. 1465-1468).
f. 338-344 : Epistulae IV.
1) f. 338-339 v° : titre : « Epistula pro custodia uirginatis ».
inc. : « S. dilecto suo bone indolis adolescenti... ».
expl. mutilé : «... quam ut lauderis ob // ».
2) f. 340-340 v°, inc. mutilé : « // licet ex collo pendeat... ».
expl. : «... et a cornibus unicornium humilitatem meam ».
3) f. 340 v°-342 v° : titre : « Epistula cuiusdam contra gulam, luxuriam et auariciam ».
inc. : « Carnali homini et in uia morum grauiter... »
expl. mutilé : «... sunt enim horrende tene // » (réclame : « bre et fumus »).
4) f. 343-344, inc. mutilé : « // linquam. Ingredere uiam mandatorum... ».
expl. : «... et scribendi raritas et amor scribentis. Bene ualere uos opto omnes et singulos » (mêmes épîtres dans les mss. Douai, Bibl. mun. 533, f. 213-216 v° col. 2 (cf. infra), et Troyes, Bibl. mun. 215, f. 123 v°-129).
Origine : nord-est de la France, probablement écrit à l’abbaye Saint-Vaast d’Arras dont il provient ; écritures droites et soignées.
Possesseur : abbaye Saint-Vaast d’Arras d’après les ex-libris du f. 1 daté de 1386 : « Hic morabatur cum domino subpriori Willelmus Fabri anno Domini M°CCC°LXXXVI° » et en marge sup. du f. 2 daté de 1628 : « Bibliothecae monasterii S. Vedasti Atrebatensis 1628 A » ; la date de 1386 est reportée en marge inf. du f. 2 avec la cote complète « A 15 » du classement de 1720 (cf. Cat. gén. infra, p. 7) ; autre cote en marge inf. du f. 2 « N° 12 » ; parmi les essais de plume du f. 344 v°, notation mesurée en losanges et à points carrés liés (XVe s.) accompagnée de la mention : « Liber deflorationum Dauidis de Bullur » (Boulancourt?).
Source des données : Biblissima
Exports RDF à venir…
Vous pouvez visualiser et manipuler ce document directement sur ce site, le comparer à d'autres grâce au visualiseur Mirador, ou glisser-déposer cette icône dans le visualiseur IIIF de votre choix. En savoir plus sur IIIF