Avignon. Bibliothèque municipale Ceccano, Ms 1214

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q130493

Aspects codicologiques

  • Papier (filigrane Briquet 15096 : Lyon, 1455), XVe s., 235 ff., 293 X 219 mm., 2 col., réglure à l’encre. Emplacements pour initiales non exécutées. Nombreuses gloses marginales et interlinéaires de la même main jusqu’au f. 178 v°. Deux parties :

    1 — f. 1-146, just. : 140 X 205 mm., 20/21 lignes. Cahiers : 1-1112, 1214, signés « a-m » au début de chaque cahier avec réclames horizontales à la fin de chaque cahier. Au f. 146 v°, dessin à la plume d’un visage.

    2 — f. 147-235, just. : 145 x 195 mm., 30 lignes. Cahiers : 1112(-2), 2-612, 710, 810(-1), signés « a-h » au début de chaque cahier, avec réclames horizontales à la fin de chaque cahier.

    inc. : « alte uirtus animosa... » (f. 3).

    expl. : «... magis expetenda » (f. 234 v°).

    : « est Demipho... » (f. 235).

    (Source : Persée - DER-IRHT, XLI)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XLI

  • 1 — f. 1-146 v° : SENECA, Tragoediae (cum argumentis NICOLAI TREVETI — famille A).

    f. 1-18 v° : Hercules furens.

    — le texte est précédé de : (arg.) f. 1. « Prima tragedia dicitur Hercules furens cui pro argumento premittitur quod Hercules fuit filius Althmene uxoris Amphitrionis... scilicet persone tantum introducte » (éd. E. Franceschini, Studi e note di filologia latina medievale, Milan, 1938, p. 35).

    — ‹ Tabula tragoediarum ›.

    inc. f. 1 v° : « Sunt autem in hoc libro decem tragedie... ».

    expl. : «... 10m Hercules Etheus qui continet actus 8 ».

    — ‹PETRVS DE MVGLIO, Epigrammata de Senecae tragoediis›.

    inc. : « Alcidem canit insanire tragedia prima...» (10 v. — éd. G. Billanovich, Giovanni del Virgilio, Pietro da Moglio, Francesco da Fiano (Ital. med. e uman., 7, 1964, p. 293-294).

    suivi du distique récapitulatif :

    « Alcides furens Thies Thebais Ypolitusque

    Edippus Troias Mede Aga Octa Alcides ».

    (texte) titre f. 2 : « Tragedia Senece Hercules furens ».

    (gloses) inc. marge sup. : « Nota quod Saturnus genuit Iouem et Iunonem... ».

    f. 18 v°-33 : Thyestes.

    (arg.) : « Secunda tragedia Senece est de Thieste cui pro argumento notandum est quod Atreus et Thiestes fratres erant. Thyestes autem commisit adulterium... et sic est in continua fame et siti » (éd. E. Franceschini, Il commento di Nicola Trevet al Tieste di Seneca tragico, Milan, 1938, p. 9-10 ; Studi e note..., p. 36).

    (texte) titre f. 19 : « Incipit Thiestes tragedia ».

    f. 33 v°-42 : Phoenissae.

    (arg.) : « Tertia tragedia uocatur Thebais cui pro argumento premittetur quod Edippus qui patrem occiderat... filio Polinici bellum dissuadentem et ipsum filium pertinaciter reluctantem » (éd. E. Franceschini, Studi e note..., p. 36).

    (texte) titre f. 34 : « Incipit Thebais tragedia tercia ».

    (gloses) inc. marge inf. : « Tangit fabulam de Acteone quem Diana aspersum aqua conuertit... » (même incipit dans le ms. Vatican, Palat. lat. 1674 (XIVe s.) f. 45 cf. Les manuscrits classiques latins..., II, 2, Paris, 1982, p. 333).

    f. 42-58 : Phaedra.

    (arg.) : « Quarta tragedia uocatur Ypolitus cui pro argumento premittendum est quod Ypolitus erat filius Thesei... sextus plantus Thesei et dolor Phedre se ipsam interficientis » (éd. E. Franceschini, Studi e note..., p. 36-37).

    l’arg. est suivi de quatre vers :

    « Ypolitus seua periit accusante nouerca...

    ... Ypolitum reuocat modo nomine Virbius extat ».

    (texte) titre f. 42 v° : « Annei Lucii Senece Ypolitus ».

    (gloses) inc. marge sup. : « In isto actu ostendit quomodo Ypolitus erat uenator... ».

    f. 58-71 : Œdipus.

    (arg.) : « ‹Qu›inta est tragedia, dicitur Edippus cui pro argumento premittitur quod cum Layus rex Thebanorum ex uxore Iocasta... sextus mors Iocaste » (éd. E. Franceschini, Studi e note..., p. 37).

    (texte) titre f. 58 v° : « Incipit Edippus tragedia quinta ».

    f. 71-85 v° : Troades.

    (arg.) : « ‹S›Exta dragedia [sic] que Troas dicitur tali innititur argumento. Troia euersa et decennali bello expleto cum uellent greci... quia turpiter hostibus subiacet » (éd. M. Palma, Commento alle « Troades » di Seneca, Rome, 1977, p. 3, éd. part. E. Franceschini, Studi e note..., p. 37-38).

    (texte) titre f. 71 v° : « Incipit Troias tragedia sexta ».

    f. 85 v°-98 : Medea.

    (arg.) : « ‹T›ragedia septima uocatur Medea cui pro argumento premittitur quod Iason suadente patruo suo... quintus occisio filiorum Medee et eius fuga » (éd. E. Franceschini, Studi e note..., p. 38).

    (texte) titre f. 86 : « Incipit tragedia B Medea A septima ».

    (add. de la même main des lettres B et A pour restituer l’ordre des mots).

    f. 98-110 v° : Agamemno.

    (arg.) : « ‹P›ro argumento octaue tragedie que dicitur Agamenon sciendum quod Atreus et Thiestes fratres fuerunt... ».

    expl. f. 98 v° : «... deplorante infortuna magnorum regum » (éd. E. Franceschini, Studi e note..., p. 38-39).

    (texte) titre : « Incipit Agameno tragedia octaua ».

    (gloses) inc. marge sup. : « Hic fingitur Thiestes exiens de inferno detestans stellam... ».

    f. 110 v°-122 v° : Octauia.

    (arg.) : « ‹N›ona tragedia que Octauia dicitur cui pro argumento premittitur quod Claudius imperator ex Macellina [sic] uxore sua quam postea occidit..., quintus exilium et mora Octauie » (éd. part. E. Franceschini, Studi e note..., p. 39).

    (texte) titre : « Incipit Octauia tragedia nona ».

    f. 122 v°-146 v° : Hercules Oetaeus.

    (arg.) : « ‹D›ecima et ultima tragedia est de Hercule Oetheo sic dicto ab Oetha silua in qua mortuus est... quod in eo mortale erat in celum translatum est » (éd. E. Franceschini, Studi e note..., p. 39).

    (texte) titre : « Hercules Etheus tragedia decima ».

    à la fin : « Explicit Hercules Etheus tragedia decima Annei Lucii Senece » suivi d’une add. d’une autre main (XVIe s.?) « Qui ista intelligunt uerba saniantur inter lingatos si tuo inquam ingenio » (cf. infra Possesseurs).

    2 - f. 147-235 v° : TERENTIVS, Comoediae (cum glossis).

    titre : « Liber comediarum Terentii Affricani ».

    f. 147-159 : Andria.

    titre : « Prima que Andria nominatur incipit ».

    f. 156 v° : «... propera adeo puerum » // (IV, 4, 759).

    1 feuillet manque.

    f. 157 : « // uero uultu cum ibi... » (V, 1, 839).

    (gloses) inc. f. 147 marge droite : « In hac prima scena Symo pater Pamphili narrat Sosie quoquino suo liberto... » (I, 1, 28).

    expl. f. 158 v° marge inf. : « Hic Pamphilus manifestat gaudium suum... ut habeat Philomenam » (V, 5, 957).

    f. 159-175 : Eunuchus.

    titre : « Eunuchus sequitur » suivi de la didascalie : « ‹A›cta ludis Megalensibus... ».

    avec aussi l’arg. : ‹M›Eretrix adolescentem... » (éd. cf. supra, Amiens, Bibl. mun. 441, f. 13 v°).

    (gloses) inc. f. 160 marge inf. : « In hac prima scena Phedria conqueritur de Thaide... » (I, 1, 46).

    expl. f. 174 marge inf. : « Hic Cherea narrat Parmenone ea quae fecit in domo Thaidis quod acceperat Pamphilam in uxore... » (V, 8, 1031).

    f. 175-191 : Heautontimorumenos.

    précédé de :

    ‹Epitaphium Terentii› (Anthol. lat. 487e).

    f. 175 v° : ‹Praefatio Monacensis in Terentium (Vita Terentii III)›.

    inc. : « ‹T›Erentius genere extitit affer ciuis Cartaginensis. Reuertente autem Scipione Romam... » (éd. cf. supra, Amiens, Bibl. mun. 441, f. 1-1 v°).

    texte suivi du : ‹Distichon in Terentium›.

    « Andria Eunuchus Heauton. ‹A›delphe et Hechira

    Phormio succedens fabula sexta datur » (éd. Y.-F. Riou, Notes sur quelques manuscrits de textes classiques latins conservés à la Bibliothèque Vaticane (Rev. hist. textes, 1, 1971, p. 224; G. Billanovich, Terenzio, Ildemaro, Petrarca (Ital. med. e uman., 17, 1979, p. 39) ; cf. supra, Amiens, Bibl. mun. 441, f. 2).

    (texte) titre : « Incipit Heautontumorumenon » suivi de la didascalie : « ‹A›cta ludis Megalensibus... ».

    (gloses) inc. f. 176 v° marge inf. : « In prima scena Cremes increpat Menedemum ut... ».

    expl. f. 187 v° marge inf. : « Hic Clinia petit ut sibi detur Antiphila... » (IV, 8, 842).

    f. 191-206 v° : Adelphoe.

    titre : « Incipit Adelphe comedia quarta » suivi de la didascalie : « ‹A›cta ludis funebribus Quinto... ».

    (arg.) expl. remanié : «... exorato suo patre duro Demea » (éd. J. Marouzeau, Térence, Comédies, 3, Paris, Les Belles Lettres, 1966, p. 104, note).

    f. 206 v°-219 : Hecyra.

    titre : « ‹I›ncipit Hechira comedia quinta ».

    La didascalie suit l’argument.

    f. 219-235 v° : Phormio.

    titre : « ‹I›ncipit Phormio comedia sexta ».

    la didascalie suit le prologue.

    (texte) titre f. 220 en forme de glose : « Dauus seruus hic loquitur » (I, 1, 35).

    à la fin : « Explicit Phormio atque Terentii Afîricani comediarum liber ».

Armoiries et marques

Avignon, BM, 1214, f. 235v (ex-libris du maitre Marsialis)

  • Type de marque : Ex-libris
  • Personne ou collectivité associée :

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

  • Origine : 1-2 — sud de la France, écriture bâtarde pour le texte, cursive pour les arguments aux tragédies de Sénèque et les gloses ; invocation du copiste de la seconde partie au f. 147, marge sup. : « Ihesus ».

    (Source : Persée - DER-IRHT, XLI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XLI

  • Possesseur : Martial Auribelli (d’Auribeau), maître général des frères prêcheurs, né à Avignon (où il meurt en 1473) d’après la note du f. 235 v°, réécrite plus haut d’une autre main cursive : « Iste liber fuit reuerendissimi magistri Marsialis (XVe s. fin) ; parmi les essais de plume du f. 235 v°, on lit d’autres noms de possesseurs du XVIe s. : « Frater Petrus de Sancto Petro uir prudens et (effacé) », « Frater Iohannes de Maly » dont le nom est inscrit de la même main en marge inf. du f. 204 « de Mally » et dont on devine le tracé au f. 146 v° : « Iohannes de Maly » précédant l’add. dont il est vraisemblablement l’auteur (cf. supra), à qui on peut aussi attribuer la note du f. 1 v° : « Frater qui nomen non habet est sui? » ; Couvent des Dominicains d’Avignon d’après l’ex-libris au f. 1 marge inf. : « Pro communi bibliotheca fratrorum praedicatorum Auenionensium » (XVIIe s.).

Notes

Source des données : Bibale

  • Tragoediae, cum comment.

Source des données : Biblissima

Bibliographie

    • Cat. gén., 27, Paris, 1894, p. 533-536
    • C. Villa, La « Lectura Terentii ». I-Da Ildemaro a Francesco Petrarca, Padoue, 1984, p. 298-299 n° 10.

Vie du livre

Sources des données