Vatican. Biblioteca apostolica vaticana, Reg.lat.1004

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q90538

Manifeste IIIF

Aspects codicologiques

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • ~ f. 1-17: Dynamidia (I-II).

    inc.: «iGitur uirtutem et naturam singulorum...» (éd. A. Mai, Classicorum auctorum e Vaticanis codicibus editorum tomus VII, Rome, 1835, p. 404-458, var.).

    f. 17-25: Gargilivs Martialis, Medicinae ex oleribus et pomis (extraits).

    titre f. 17: «INCIPIT LIBER DINAMEVS III [sic]».

    f. 17 v° en marge: «De appio».

    inc. incomplet: «Vurine [sic] difficultates resoluit uel feminarum menstruis...» (2, éd. cit. infra, p. 134 l. 15).

    chap. 2-8, 14-39.

    expl. f. 25, l. 3 depuis le bas: «... quod testimonii sui arbitrium medicine de eum [sic] fecerit» (39, fin - éd. V. Rose, Plinii Secundi... cum Gargilii Martialis Medicina, Leipzig, Teubner, 1875, p. 134-176).

    fin du texte aux f. 33-37, cf. infra.

    ~ f. 25-27: ‹Herbarius›.

    suit sans séparation le texte précédent.

    inc.: «Saluia decoquitur in aqua et de ea aqua fomentas et confricas ueretrum...» (cf. Apvleivs, Herbarius, 102).

    ~ f. 27-32: ‹Vnguenta›.

    inc.: «VNg‹uentum› Gaforatum ad gutta paralisiN...».

    f. 33-37: Gargilivs Martialis, Medicinae ex oleribus et pomis (extrait).

    suite du texte interrompu au f. 25, cf. supra.

    inc.: «de piris. Pirorum naturam Dioscorides stipticam credidit...» (40, début).

    expl. incomplet: «... potionem contra uentris tormina subministrat» (58, fin - éd. V. Rose, op. cit. supra, p. 178-206).

    suivi de deux chapitres additionnels:

    1) inc.: «Da malis acidoneis [sic] suci confectio utilissima...».

    2) inc.: «Vuas colligis eo tempore cum mustum...».

    expl.: «... uel his qui unum desidrant [sic] dabis in aqua frigida» (éd. V. Rose, op. cit. supra, p. 211-212).

    ~ f. 37-39: Dynamidia (III: De pomis).

    titre: «INcipit Liber DINAMEVS De pomis».

    inc.: «malarvm genera sunt multa tamen duas sapores...» (éd. A. Mai, Classicorum auctorum e Vaticanis codicibus editorum tomus III, Rome, 1831, p. 418-426).

    ~ f. 39-41 v°: ‹Hippocrates, De uictus ratione›.

    inc.: «Bubula fortissima est et uix egeritur...» (1-24 - éd. V. Rose, Anecdota graeca et graeco-latina, 2, Berlin, 1870, p. 151-154 ; cf. C. Deroux, op. cit. infra, pour les extraits du De obseruatione ciborum d’Anthimus intercalés dans ce texte).

    ~ f. 41 v°-42 v°: ‹Galenvs, De dynamidiis›.

    inc.: «Haec est dinamis et monstratio omnium medicamentorum...» (cf. A. Beccaria, I codici di medicina del periodo presalernitano (secoli IX, X e XI), Rome, 1956, p. 414).

    ~ f. 42 v°: Galenvs, Epistula ‹de phlebotomia›.

    inc.: «Flegotomorum [sic]. Genera tria Cefalargia Monobacia...» (cf. H. Diels, op. cit. infra, 1, p. 141, cite ce manuscrit).

    ~ f. 42 v°-44: ‹Epistula de phlebotomia›.

    inc.: «Quid est periflebotomia [sic] id est uene recta incisio et sanguinis emissio...» (cf. L. Thorndike et P. Kibre, A Catalogue of incipits of mediaeval scientific writings in latin, 2e éd., Londres, 1963, col. 1240).

    ~ f. 44-45: ‹Medicamenta›.

    inc.: «Vnguentum et cantarid‹es› (?) apocrusticum optimum ad desicandos malos humores...».

    ~ f. 45 v°-48: ‹De quatuor humoribus corporis humani, seu De complexione corporis›.

    inc.: «Corpus hominis ex IIIIor humoribus constat hoc est sanguine colera rubea...» (mutilé à la fin - cf. L. Thorndike et P. Kibre, op. cit. supra, col. 269). un ou plusieurs quaternions manquent.

    ~ f. 49-52: ‹De morbis acutis et cronicis› (?).

    inc. mutilé: «// celerius interficit ut pleuresis frenesis. Oxi enim acutum aput grecos...».

    f. 49 v° dernière ligne: «DE CRONICIS MORBIS. Cronia [sic] est prolixus morbus que multis...».

    ~ f. 52-53: «DE REMEDIIS ET MEDICAMINIBVS».

    inc.: «Medicine curatio spernenda non est...» (cf. L. Thorndike et P. Kibre, op. cit. supra, col. 861).

    ~ f. 53 v°-54: Hippocrates et Galenvs, ‹Epistula de quatuor humoribus›.

    inc.: «‹Epistula› Hypocratis et Gallieni. Contemplantes quatuor esse humores in corpore humano id est sanguis...» (cf. A. Beccaria, op. cit. supra, p. 412 ; L. Thorndike et P. Kibre, op. cit. supra, col. 1180).

    ~ f. 54-54 v°: ‹Galenvs seu Gariopontvs, Passionarius› (extrait).

    inc.: «Caephalea est dolor capitis qui multum tempus tenet...» (I, cap. 1 - éd. Bâle 1531 ; 1536).

    ~ f. 54 v°-63 v°: ‹Passionarius›.

    titre: «INCIPIT DE SCOTOMATICIS id est (?) GIROS».

    inc.: «‹› HI DVI (?) SCOTOSINALVM habet aut circium paciuntur...».

    texte divisé en chapitres numérotés I à XVI.

    f. 63 v°: «XVI. Epistula Gallieni de febribus.

    Gallienus auctor ueritatis dixit quod febres ex multa nomina et genera eueniunt...» (cf. Beccaria, op. cit. supra, p. 262 n° 5).

    1 ou plusieurs feuillets manquent.

    ~ f. 64-69 v°: ‹De febribus›.

    inc. mutilé: «// rit tradimus racionem. Cotidiane febris ut diximus ex fleuma fiunt...».

    ~ f. 69 v°-84: ‹Medicamenta›.

    inc.: «Ad fractionem post omnem tippum. Polipodium. Saluia. Ruta...».

    quelques chapitres sont numérotés depuis le f. 72 v°: XXVIIII-XXXVIII, XLII, XLIIII, LVIII (f. 80 v°), LVIIII, etc.

    ~ f. 84-85: Hippocrates, Epistula ad Antiochum regem (cf. H. Diels, op. cit. infra, 1, p. 51, cite ce manuscrit).

    ~ f. 85-85 v°: ‹Calendaria diaetetica 2›.

    1) inc.: «Mense Marcio dulciamen ieiunus comedat...» (éd. partielle d’après le ms. Chartres, Bibl. mun. 70 ; E. Wickersheimer, Manuscrits latins de médecine du haut moyen âge dans les bibliothèques de France, Paris, 1966, p. 24-25).

    2) f. 85 v° inc.: «M‹ense› iaN‹uario› GG. et reopontico...» (éd. E. Wickersheimer, op. cit. supra, p. 25).

    ~ f. 85 v°-86 v° (?): «DE TEMPERATIONE SANITATIS ET INQVISICIONIS (ou «INCISIONIS».) VENARVM».

    inc.: «Hec sunt uene tres que per omne corpus reddunt humores id sunt cephalicoN...» (cf. P. Kibre, op. cit. infra, p. 87).

    ~ f. 86 v°-87 (?): ‹Hippocrates, Epistula de incisione phlebotomi›.

    inc.: «FLEOTOMIA enim continet cirorgia quod est inicium sanitatis...» (cf. Thorndike et Kibre, op. cit. supra, col. 563).

    ~ f. 87 v°-94 v°: ‹Medicamenta›.

    inc.: «Si epatica uena intumuerit fouemus ex calida..» (listes de cataplasmes, «trocisci, potiones, puluera, purgaturia, catapodia», etc.).

    f. 94 v°-96: Vindicianvs Afer, Gynaecia (recension III, attribuée à Iustus ; abrégé).

    titre: «INCIPIT LIBER IVSTI MEDICI GENECII».

    inc.: «Ad compaginem membrorum id est actio Iusti medici genechie. Cum in Alexandria...».

    expl.: «... exinde fit mutatio dentium et frigidum et calidum ferre non possunt» (cf. éd. V. Rose, op. cit. infra, p. 427-460, éd. du début d’après ce manuscrit p. 427).

    ~ f. 96-99: ‹Medicamenta›.

    inc.: «Lapid‹em› gagatis primus inuentus est in Sicilia ex fluuio...».

    ~ f. 99-99 v°: ‹De passionibus›.

    inc.: «Passio de tumoribus qui sine aliquo casu aut macula sunt. Omnis tumor qui sine...».

    — «Passio de igne sacro...».

    f. 99 v°: «Passio uulnerum...» (explicit mutilé).

    f. 100-107 v°: Ps. Plinivs minor, De medicina (fragment).

    titre, f. 100 marge supérieure (add. de 2 mains modernes): 1) «Apulei uel Plinii», 2) «Cajus Plinius Secundus de Re Medica impressus inter Antiquos Medicos per Aldum».

    inc.: «FRequenter michi in peregrinationibus...».

    expl. mutilé: «... per totum corpus serpit. Maculis uariis coloribus //» (I, 19, 1, éd. V. Rose, Plinii Secundi..., 1875, p. 34, l. 2 ; éd. Önnerfors, op. cit. infra, 1964, p. 27, l. 3).

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Origine

  • Origine: paraît française, peut-être méridionale, écritures peu régulières, parfois anguleuses, avec ligatures archaïques.

    (Source : Persée - DER-IRHT, XXI)

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, XXI

  • Possesseurs: au bas du f. 71, ex-libris (?): «Iste liber est de medicina ualde Bona Mey (?) S (?)» suivi d’une sorte de seing manuel rectangulaire (XVe s.) ; Paul Petau (cote F.11 au f. 1) ; Alexandre Petau (cote 1375 au dos de la reliure) ; Reine Christine de Suède (cote 1040 au dos de la reliure).

Notes

Source des données : Biblissima

  • E. Pellegrin, J. Fohlen, C. Jeudy, Y.-F. Riou, avec la coll. d'A. Marucchi, Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Tome II, 1re partie. Fonds Patetta et Fonds de la Reine par E. Pellegrin, Paris, 1978, p. 138 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1978_cat_21_21)

Bibliographie

    • A. Köhler, Handschriften römischer Mediciner, Pseudoplinii medicina (Hermes, 18, 1883, p. 382-392)
    • V. Rose, Theodori Prisciani Euporiston libri III... accedunt Vindiciani Afri... Reliquiae, Leipzig, Teubner, 1894, p. 427
    • H. Diels, Die Handschriften der antiken Aerzte..., I: Hippokrates und Galenos (Abhandl. d. kgl. preuss. Akad. der Wiss., 1905, p. 25, 51, 53, 131, 136, 139, 141), brèves mentions; II: Die übrigen griechischen Aerzte ausser Hippokrates und Galenos (Abhandl. d. kgl. preuss. Akad. der Wiss., 1906, p. 56)
    • A. Beccaria, Sulle tracce di un antico canone latino di Ippocrate e di Galeno. I. (Ital. med. e uman., 2, 1959, p. 36), brève mention
    • A. Önnerfors, In Medicinam Plinii studia philologica (Lunds Universitets Årsskrift, N.F. Avd. 1, Bd. 55, Nr. 5), Lund, 1963, p. 85
    • A. Önnerfors, Plinii Secundi Iunioris qui feruntur De Medicina libri tres (Corpus medicorum latinorum, 3), Berlin, 1964, p. xx
    • P. Kibre, Further addenda and corrigenda to the revised edition of L. Thorndike and P. Kibre, A catalogue of incipits... (Speculum , 43, 1968, p. 79, 81, 83, 87)
    • C. Deroux, Des traces inconnues de la «Diététique» d’Anthime dans un manuscrit du Vatican (Reg. lat. 1004), (Latomus, 33, 1974, p. 682-687)
    • R. Joly, Les versions latines du «Régime» pseudo-hippocratique (Scriptorium, 29, 1975, p. 11-16).

Vie du livre

Source des données